Ebook in formato Kindle (mobi) - Kindle File Ebook (mobi)

SATVRA I

Semperego auditor tantum? numquamne reponam
uexatustotiens rauci Theseide Cordi?
inpune ergomihi recitauerit ille togatas
hic elegos?inpune diem consumpserit ingens
5
Telephusaut summi plena iam margine libri
scriptus etin tergo necdum finitus Orestes?
nota magisnulli domus est sua quam mihi lucus
Martis etAeoliis uicinum rupibus antrum
Vulcani;quid agant uentiquas torqueat umbras
10
Aeacusunde alius furtiuae deuehat aurum
pelliculaequantas iaculetur Monychus ornos
Frontonisplatani conuolsaque marmora clamant
semper etadsiduo ruptae lectore columnae.
expecteseadem a summo minimoque poeta.
15
et nos ergomanum ferulae subduximuset nos
consiliumdedimus Sullaepriuatus ut altum
dormiret.stulta est clementiacum tot ubique
uatibusoccurrasperiturae parcere chartae.
cur tamenhoc potius libeat decurrere campo
20
per quemmagnus equos Auruncae flexit alumnus
si uacat acplacidi rationem admittitisedam.
cum teneruxorem ducat spadoMeuia Tuscum
figat aprumet nuda teneat uenabula mamma
patriciosomnis opibus cum prouocet unus
25
quotondente grauis iuueni mihi barba sonabat
cum parsNiliacae plebiscum uerna Canopi
CrispinusTyrias umero reuocante lacernas
uentiletaestiuum digitis sudantibus aurum
necsufferre queat maioris pondera gemmae
30
difficileest saturam non scribere. nam quis iniquae
tam patiensurbistam ferreusut teneat se
causidicinoua cum ueniat lectica Mathonis
plena ipsopost hunc magni delator amici
et citorapturus de nobilitate comesa
35
quodsuperestquem Massa timetquem munere
palpatCarus et a trepido Thymele summissa Latino;
cum tesummoueant qui testamenta merentur
noctibusin caelum quos euehit optima summi
nunc uiaprocessusuetulae uesica beatae?
40
unciolamProculeius habetsed Gillo deuncem
partesquisque suas ad mensuram inguinis heres.
accipiatsane mercedem sanguinis et sic
palleat utnudis pressit qui calcibus anguem
autLugudunensem rhetor dicturus ad aram.
45
quidreferam quanta siccum iecur ardeat ira
cum populumgregibus comitum premit hic spoliator
pupilliprostantis et hic damnatus inani
iudicio?quid enim saluis infamia nummis?
exul aboctaua Marius bibit et fruitur dis
50
iratisattu uictrixprouinciaploras.
haec egonon credam Venusina digna lucerna?
haec egonon agitem? sed quid magis? Heracleas
autDiomedeas aut mugitum labyrinthi
et marepercussum puero fabrumque uolantem
55
cum lenoaccipiat moechi bonasi capiendi
ius nullumuxoridoctus spectare lacunar
doctus etad calicem uigilanti stertere naso;
cum fasesse putet curam sperare cohortis
qui bonadonauit praesepibus et caret omni
60
maiorumcensudum peruolat axe citato
Flaminiampuer Automedon? nam lora tenebat
ipselacernatae cum se iactaret amicae.
nonne libetmedio ceras inplere capaces
quadriuiocum iam sexta ceruice feratur
65
hinc atqueinde patens ac nuda paene cathedra
et multumreferens de Maecenate supino
signatorfalsiqui se lautum atque beatum
exiguistabulis et gemma fecerit uda?
occurritmatrona potensquae molle Calenum
70
porrecturauiro miscet sitiente rubetam
instituitquerudes melior Lucusta propinquas
per famamet populum nigros efferre maritos.
audealiquid breuibus Gyaris et carcere dignum
si uis essealiquid. probitas laudatur et alget;
75
criminibusdebent hortospraetoriamensas
argentumuetus et stantem extrapocula caprum.
quempatitur dormire nurus corruptor auarae
quemsponsae turpes et praetextatus adulter?
si naturanegatfacit indignatio uersum
80
qualemcumquepotestquales ego uel Cluuienus.
ex quoDeucalion nimbis tollentibus aequor
nauigiomontem ascendit sortesque poposcit
paulatimqueanima caluerunt mollia saxa
et maribusnudas ostendit Pyrrha puellas
85
quidquidagunt hominesuotumtimorirauoluptas
gaudiadiscursusnostri farrago libelli est.
et quandouberior uitiorum copia? quando
maiorauaritiae patuit sinus? alea quando
hos animos?neque enim loculis comitantibus itur
90
ad casumtabulaeposita sed luditur arca.
proeliaquanta illic dispensatore uidebis
armigero!simplexne furor sestertia centum
perdere ethorrenti tunicam non reddere seruo?
quistotidem erexit uillasquis fercula septem
95
secretocenauit auus? nunc sportula primo
limineparua sedet turbae rapienda togatae.
ille tamenfaciem prius inspicit et trepidat ne
suppositusuenias ac falso nomine poscas:
agnitusaccipies. iubet a praecone uocari
100
ipsosTroiugenasnam uexant limen et ipsi
nobiscum.'da praetorida deinde tribuno.'
sedlibertinus prior est. 'prior' inquit 'ego adsum.
cur timeamdubitemue locum defenderequamuis
natus adEuphratenmolles quod in aure fenestrae
105
arguerintlicet ipse negem? sed quinque tabernae
quadringentaparant. quid confert purpura maior
optandumsi Laurenti custodit in agro
conductasCoruinus ouisego possideo plus
Pallante etLicinis?' expectent ergo tribuni
110
uincantdiuitiaesacro ne cedat honori
nuper inhanc urbem pedibus qui uenerat albis
quandoquideminter nos sanctissima diuitiarum
maiestasetsi funesta Pecunia templo
nondumhabitatnullas nummorum ereximus aras
115
ut coliturPax atque FidesVictoriaVirtus
quaequesalutato crepitat Concordia nido.
sed cumsummus honor finito conputet anno
sportulaquid referatquantum rationibus addat
quidfacient comites quibus hinc togacalceus hinc est
120
et panisfumusque domi? densissima centum
quadranteslectica petitsequiturque maritum
languidauel praegnas et circumducitur uxor.
hic petitabsenti nota iam callidus arte
ostendensuacuam et clausam pro coniuge sellam.
125
'Galla meaest' inquit'citius dimitte. moraris?
proferGallacaput. noli uexarequiescet.'
ipse diespulchro distinguitur ordine rerum:
sportuladeinde forum iurisque peritus Apollo
atquetriumphalesinter quas ausus habere
130
nescio quistitulos Aegyptius atque Arabarches
cuius adeffigiem non tantum meiiere fas est.
uestibulisabeunt ueteres lassique clientes
uotaquedeponuntquamquam longissima cenae
speshomini; caulis miseris atque ignis emendus.
135
optimasiluarum interea pelagique uorabit
rex horumuacuisque toris tantum ipse iacebit.
nam de totpulchris et latis orbibus et tam
antiquisuna comedunt patrimonia mensa.
nullus iamparasitus erit. sed quis ferat istas
140
luxuriaesordes? quanta est gula quae sibi totos
ponitaprosanimal propter conuiuia natum!
poena tamenpraesenscum tu deponis amictus
turgidus etcrudum pauonem in balnea portas.
hincsubitae mortes atque intestata senectus.
145
it noua nectristis per cunctas fabula cenas;
ducituriratis plaudendum funus amicis.
nil eritulterius quod nostris moribus addat
posteritaseadem facient cupientque minores
omne inpraecipiti uitium stetit. utere uelis
150
totos pandesinus. dices hic forsitan 'unde
ingeniumpar materiae? unde illa priorum
scribendiquodcumque animo flagrante liberet
simplicitas?"cuius non audeo dicere nomen?
quid refertdictis ignoscat Mucius an non?"
155
poneTigillinumtaeda lucebis in illa
qua stantesardent qui fixo gutture fumant
et latummedia sulcum deducit harena.'
qui deditergo tribus patruis aconitauehatur
pensilibusplumis atque illinc despiciat nos?
160
'cum uenietcontradigito compesce labellum:
accusatorerit qui uerbum dixerit "hic est."
securuslicet Aenean Rutulumque ferocem
committasnulli grauis est percussus Achilles
aut multumquaesitus Hylas urnamque secutus:
165
ense uelutstricto quotiens Lucilius ardens
infremuitrubet auditor cui frigida mens est
criminibustacita sudant praecordia culpa.
inde ira etlacrimae. tecum prius ergo uoluta
haec animoante tubas: galeatum sero duelli
170
paenitet.'experiar quid concedatur in illos
quorumFlaminia tegitur cinis atque Latina.

SATVRAII

VltraSauromatas fugere hinc libet et glacialem
Oceanumquotiens aliquid de moribus audent
qui Curiossimulant et Bacchanalia uiuunt.
indoctiprimumquamquam plena omnia gypso
5
Chrysippiinuenias; nam perfectissimus horum
si quisAristotelen similem uel Pittacon emit
et iubetarchetypos pluteum seruare Cleanthas.
frontisnulla fides; quis enim non uicus abundat
tristibusobscenis? castigas turpiacum sis
10
interSocraticos notissima fossa cinaedos?
hispidamembra quidem et durae per bracchia saetae
promittuntatrocem animumsed podice leui
caedunturtumidae medico ridente mariscae.
rarus sermoillis et magna libido tacendi
15
atquesupercilio breuior coma. uerius ergo
et magisingenue Peribomius; hunc ego fatis
inputoquiuultu morbum incessuque fatetur.
horumsimplicitas miserabilishis furor ipse
dat ueniam;sed peiioresqui talia uerbis
20
Herculisinuadunt et de uirtute locuti
clunemagitant. 'ego te ceuentemSexteuerebor?'
infamisVarillus ait'quo deterior te?'
loripedemrectus derideatAethiopem albus.
quistulerit Gracchos de seditione querentes?
25
quis caelumterris non misceat et mare caelo
si furdispliceat Verrihomicida Miloni
Clodiusaccuset moechosCatilina Cethegum
in tabulamSullae si dicant discipuli tres?
qualis eratnuper tragico pollutus adulter
30
concubituqui tunc leges reuocabat amaras
omnibusatque ipsis Veneri Martique timendas
cum totabortiuis fecundam Iulia uuluam
solueret etpatruo similes effunderet offas.
nonneigitur iure ac merito uitia ultima fictos
35
contemnuntScauros et castigata remordent?
non tulitex illis toruum Laronia quendam
clamantemtotiens 'ubi nunclex Iuliadormis?'
atque itasubridens: 'felicia temporaquae te
moribusopponunt. habeat iam Roma pudorem:
40
tertius ecaelo cecidit Cato. sed tamen unde
haec emishirsuto spirant opobalsama collo
quae tibi?ne pudeat dominum monstrare tabernae.
quod siuexantur leges ac iuracitari
ante omnisdebet Scantinia. respice primum
45
et scrutareuirosfaciunt nam plura; sed illos
defenditnumerus iunctaeque umbone phalanges.
magna intermolles concordia. non erit ullum
exemplum innostro tam detestabile sexu.
Tedia nonlambit Cluuiam nec Flora Catullam:
50
Hispo subitiuuenes et morbo pallet utroque.
numquid nosagimus causasciuilia iura
nouimus autullo strepitu fora uestra mouemus?
luctanturpaucaecomedunt coloephia paucae.
uos lanamtrahitis calathisque peracta refertis
55
uellerauos tenui praegnantem stamine fusum
Penelopemeliusleuius torquetis Arachne
horridaquale facit residens in codice paelex.
notum estcur solo tabulas inpleuerit Hister
libertodederit uiuus cur multa puellae.
60
diues eritmagno quae dormit tertia lecto.
tu nubeatque tace: donant arcana cylindros.
de nobispost haec tristis sententia fertur?
dat ueniamcoruisuexat censura columbas.'
fugerunttrepidi uera ac manifesta canentem
65
Stoicidae;quid enim falsi Laronia? sed quid
non facientaliicum tu multicia sumas
Creticeethanc uestem populo mirante perores
in Proculaset Pollittas? est moecha Fabulla;
damnetursi uisetiam Carfinia: talem
70
non sumetdamnata togam. 'sed Iulius ardet
aestuo.'nudus agas: minus est insania turpis.
en habitumquo te leges ac iura ferentem
uulneribuscrudis populus modo uictor et illud
montanumpositis audiret uulgus aratris.
75
quid nonproclamesin corpore iudicis ista
si uideas?quaero an deceant multicia testem.
acer etindomitus libertatisque magister
Creticeperluces. dedit hanc contagio labem
et dabit inpluressicut grex totus in agris
80
uniusscabie cadit et porrigine porci
uuaqueconspecta liuorem ducit ab uua.
foedius hocaliquid quandoque audebis amictu;
nemorepente fuit turpissimus. accipient te
paulatimqui longa domi redimicula sumunt
85
frontibuset toto posuere monilia collo
atque bonamtenerae placant abdomine porcae
et magnocratere deam. sed more sinistro
exagitataprocul non intrat femina limen:
solis aradeae maribus patet. 'iteprofanae'
90
clamatur'nullo gemit hic tibicina cornu.'
taliasecreta coluerunt orgia taeda
Cecropiamsoliti Baptae lassare Cotyton.
illesupercilium madida fuligine tinctum
obliquaproducit acu pingitque trementis
95
attollensoculos; uitreo bibit ille priapo
reticulumquecomis auratum ingentibus implet
caeruleaindutus scutulata aut galbina rasa
et perIunonem domini iurante ministro;
ille tenetspeculumpathici gestamen Othonis
100
ActorisAurunci spoliumquo se ille uidebat
armatumcum iam tolli uexilla iuberet.
resmemoranda nouis annalibus atque recenti
historiaspeculum ciuilis sarcina belli.
nimirumsummi ducis est occidere Galbam
105
et curarecutemsummi constantia ciuis
Bebriacicampis solium adfectare Palati
et pressumin faciem digitis extendere panem
quod nec inAssyrio pharetrata Sameramis orbe
maesta necActiaca fecit Cleopatra carina.
110
hic nullusuerbis pudor aut reuerentia mensae
hic turpisCybeles et fracta uoce loquendi
libertas etcrine senex fanaticus albo
sacrorumantistesrarum ac memorabile magni
gutturisexemplum conducendusque magister.
115
quid tamenexpectantPhrygio quos tempus erat
iam moresuperuacuam cultris abrumpere carnem?
quadringentadedit Gracchus sestertia dotem
cornicinisiue hic recto cantauerat aere;
signataetabulaedictum 'feliciter' ingens
120
cena sedetgremio iacuit noua nupta mariti.
o procerescensore opus est an haruspice nobis?
scilicethorreres maioraque monstra putares
si mulieruitulum uel si bos ederet agnum?
segmenta etlongos habitus et flammea sumit
125
arcano quisacra ferens nutantia loro
sudauitclipeis ancilibus. o pater urbis
unde nefastantum Latiis pastoribus? unde
haectetigitGradiuetuos urtica nepotes?
traditurecce uiro clarus genere atque opibus uir
130
nec galeamquassas nec terram cuspide pulsas
necquereris patri. uade ergo et cede seueri
iugeribuscampiquem neglegis. 'officium cras
primo solemihi peragendum in ualle Quirini.'
quae causaofficii? 'quid quaeris? nubit amicus
135
nec multosadhibet.' liceat modo uiuerefient
fient istapalamcupient et in acta referri.
intereatormentum ingens nubentibus haeret
quodnequeant parere et partu retinere maritos.
sed meliusquod nil animis in corpora iuris
140
naturaindulget: steriles moriunturet illis
turgida nonprodest condita pyxide Lyde
nec prodestagili palmas praebere luperco.
uicit ethoc monstrum tunicati fuscina Gracchi
lustrauitquefuga mediam gladiator harenam
145
etCapitolinis generosior et Marcellis
et CatuliPaulique minoribus et Fabiis et
omnibus adpodium spectantibushis licet ipsum
admoueascuius tunc munere retia misit.
essealiquos manes et subterranea regna
150
Cocytum etStygio ranas in gurgite nigras
atque unatransire uadum tot milia cumba
nec puericreduntnisi qui nondum aere lauantur.
sed tu ueraputa: Curius quid sentit et ambo
Scipiadaequid Fabricius manesque Camilli
155
quidCremerae legio et Cannis consumpta iuuentus
totbellorum animaequotiens hinc talis ad illos
umbrauenit? cuperent lustrarisi qua darentur
sulpura cumtaedis et si foret umida laurus.
illic heumiseri traducimur. arma quidem ultra
160
litoraIuuernae promouimus et modo captas
Orcadas acminima contentos nocte Britannos
sed quaenunc populi fiunt uictoris in urbe
non faciuntilli quos uicimus. et tamen unus
ArmeniusZalaces cunctis narratur ephebis
165
molliorardenti sese indulsisse tribuno.
aspice quidfaciant commercia: uenerat obses
hic fiunthomines. nam si mora longior urbem
indulsitpuerisnon umquam derit amator.
mittenturbracaecultellifrenaflagellum:
170
sicpraetextatos referunt Artaxata mores.

SATVRAIII

Quamuisdigressu ueteris confusus amici
laudotamenuacuis quod sedem figere Cumis
destinetatque unum ciuem donare Sibyllae.
ianuaBaiarum est et gratum litus amoeni
5
secessus.ego uel Prochytam praepono Suburae;
nam quidtam miserumtam solum uidimusut non
deteriuscredas horrere incendialapsus
tectorumadsiduos ac mille pericula saeuae
urbis etAugusto recitantes mense poetas?
10
sed dumtota domus raeda componitur una
substititad ueteres arcus madidamque Capenam.
hicubinocturnae Numa constituebat amicae
(nunc sacrifontis nemus et delubra locantur
Iudaeisquorum cophinus fenumque supellex;
15
omnis enimpopulo mercedem pendere iussa est
arbor eteiectis mendicat silua Camenis)
in uallemEgeriae descendimus et speluncas
dissimilesueris. quanto praesentius esset
numenaquisuiridi si margine cluderet undas
20
herba necingenuum uiolarent marmora tofum.
     hictunc Vmbricius 'quando artibus' inquit 'honestis
nullus inurbe locusnulla emolumenta laborum
res hodieminor est here quam fuit atque eadem cras
deteretexiguis aliquidproponimus illuc
25
irefatigatas ubi Daedalus exuit alas
dum nouacanitiesdum prima et recta senectus
dumsuperest Lachesi quod torqueat et pedibus me
porto meisnullo dextram subeunte bacillo.
cedamuspatria. uiuant Artorius istic
30
et Catulusmaneant qui nigrum in candida uertunt
quis facileest aedem conducerefluminaportus
siccandameluuiemportandum ad busta cadauer
et praeberecaput domina uenale sub hasta.
quondam hicornicines et municipalis harenae
35
perpetuicomites notaeque per oppida buccae
munera nuncedunt etuerso pollice uulgus
cum iubetoccidunt populariter; inde reuersi
conducuntforicaset cur non omnia? cum sint
quales exhumili magna ad fastigia rerum
40
extollitquotiens uoluit Fortuna iocari.
     quidRomae faciam? mentiri nescio; librum
si malusestnequeo laudare et poscere; motus
astrorumignoro; funus promittere patris
nec uolonec possum; ranarum uiscera numquam
45
inspexi;ferre ad nuptam quae mittit adulter
quaemandatnorunt alii; me nemo ministro
fur eritatque ideo nulli comes exeo tamquam
mancus etextinctae corpus non utile dextrae.
quis nuncdiligitur nisi conscius et cui feruens
50
aestuatoccultis animus semperque tacendis?
nil tibi sedebere putatnil conferet umquam
participemqui te secreti fecit honesti.
carus eritVerri qui Verrem tempore quo uult
accusarepotest. tanti tibi non sit opaci
55
omnisharena Tagi quodque in mare uoluitur aurum
ut somnocareas ponendaque praemia sumas
tristis eta magno semper timearis amico.
     quaenunc diuitibus gens acceptissima nostris
et quospraecipue fugiamproperabo fateri
60
nec pudorobstabit. non possum ferreQuirites
Graecamurbem. quamuis quota portio faecis Achaei?
iam pridemSyrus in Tiberim defluxit Orontes
et linguamet mores et cum tibicine chordas
obliquasnec non gentilia tympana secum
65
uexit et adcircum iussas prostare puellas.
itequibusgrata est picta lupa barbara mitra.
rusticusille tuus sumit trechedipnaQuirine
etceromatico fert niceteria collo.
hic altaSicyoneast hic Amydone relicta
70
hic Androille Samohic Trallibus aut Alabandis
Esquiliasdictumque petunt a uimine collem
uisceramagnarum domuum dominique futuri.
ingeniumueloxaudacia perditasermo
promptus etIsaeo torrentior. ede quid illum
75
esse putes.quemuis hominem secum attulit ad nos:
grammaticusrhetorgeometrespictoraliptes
augurschoenobatesmedicusmagusomnia nouit
Graeculusesuriens: in caelum iusseris ibit.
in summanon Maurus erat neque Sarmata nec Thrax
80
qui sumpsitpinnasmediis sed natus Athenis.
horum egonon fugiam conchylia? me prior ille
signabitfultusque toro meliore recumbet
aduectusRomam quo pruna et cottana uento?
usque adeonihil est quod nostra infantia caelum
85
hausitAuentini baca nutrita Sabina?
quid quodadulandi gens prudentissima laudat
sermonemindoctifaciem deformis amici
et longuminualidi collum ceruicibus aequat
HerculisAntaeum procul a tellure tenentis
90
miraturuocem angustamqua deterius nec
ille sonatquo mordetur gallina marito?
haec eademlicet et nobis laudaresed illis
creditur.an melior cum Thaida sustinet aut cum
uxoremcomoedus agit uel Dorida nullo
95
cultampalliolo? mulier nempe ipsa uidetur
nonpersonaloqui: uacua et plana omnia dicas
infrauentriculum et tenui distantia rima.
nec tamenAntiochus nec erit mirabilis illic
autStratocles aut cum molli Demetrius Haemo:
100
natiocomoeda est. ridesmaiore cachinno
concutitur;fletsi lacrimas conspexit amici
nec dolet;igniculum brumae si tempore poscas
accipitendromidem; si dixeris "aestuo" sudat.
non sumusergo pares: meliorqui semper et omni
105
noctedieque potest aliena sumere uultum
a facieiactare manus laudare paratus
si beneructauitsi rectum minxit amicus
si trullainuerso crepitum dedit aurea fundo.
praetereasanctum nihil est ab inguine tutum
110
non matronalarisnon filia uirgonec ipse
sponsusleuis adhucnon filius ante pudicus.
horum sinihil estauiam resupinat amici.
[scireuolunt secreta domus atque inde timeri.]
et quoniamcoepit Graecorum mentiotransi
115
gymnasiaatque audi facinus maioris abollae.
Stoicusoccidit Baream delator amicum
discipulumquesenex ripa nutritus in illa
ad quamGorgonei delapsa est pinna caballi.
non estRomano cuiquam locus hicubi regnat
120
Protogenesaliquis uel Diphilus aut Hermarchus
qui gentisuitio numquam partitur amicum
solushabet. nam cum facilem stillauit in aurem
exiguum denaturae patriaeque ueneno
liminesummoueorperierunt tempora longi
125
seruitii;nusquam minor est iactura clientis.
     quodporro officiumne nobis blandiaraut quod
pauperishic meritumsi curet nocte togatus
currerecum praetor lictorem inpellat et ire
praecipitemiubeat dudum uigilantibus orbis
130
ne priorAlbinam et Modiam collega salutet?
diuitis hicseruo cludit latus ingenuorum
filius;alter enim quantum in legione tribuni
accipiuntdonat Caluinae uel Catienae
ut semelaut iterum super illam palpitet; at tu
135
cum tibiuestiti facies scorti placethaeres
et dubitasalta Chionen deducere sella.
da testemRomae tam sanctum quam fuit hospes
numinisIdaeiprocedat uel Numa uel qui
seruauittrepidam flagranti ex aede Mineruam:
140
protinus adcensumde moribus ultima fiet
quaestio."quot pascit seruos? quot possidet agri
iugera?quam multa magnaque paropside cenat?"
quantumquisque sua nummorum seruat in arca
tantumhabet et fidei. iures licet et Samothracum
145
etnostrorum arascontemnere fulmina pauper
credituratque deos dis ignoscentibus ipsis.
quid quodmateriam praebet causasque iocorum
omnibus hicidemsi foeda et scissa lacerna
si togasordidula est et rupta calceus alter
150
pellepatetuel si consuto uolnere crassum
atquerecens linum ostendit non una cicatrix?
nil habetinfelix paupertas durius in se
quam quodridiculos homines facit. "exeat" inquit
"sipudor estet de puluino surgat equestri
155
cuius reslegi non sufficitet sedeant hic
lenonumpueri quocumque ex fornice nati
hic plaudatnitidus praeconis filius inter
pinnirapicultos iuuenes iuuenesque lanistae."
sic libitumuanoqui nos distinxitOthoni.
160
quis generhic placuit censu minor atque puellae
sarcinulisinpar? quis pauper scribitur heres?
quando inconsilio est aedilibus? agmine facto
debuerantolim tenues migrasse Quirites.
haut facileemergunt quorum uirtutibus obstat
165
res angustadomised Romae durior illis
conatus:magno hospitium miserabilemagno
seruorumuentreset frugi cenula magno.
fictilibuscenare pudetquod turpe negabis
translatussubito ad Marsos mensamque Sabellam
170
contentusqueillic Veneto duroque cucullo.
pars magnaItaliae estsi uerum admittimusin qua
nemo togamsumit nisi mortuus. ipsa dierum
festorumherboso colitur si quando theatro
maiestastandemque redit ad pulpita notum
175
exodiumcum personae pallentis hiatum
in gremiomatris formidat rusticus infans
aequaleshabitus illic similesque uidebis
orchestramet populum; clari uelamen honoris
sufficiunttunicae summis aedilibus albae.
180
hic ultrauires habitus nitorhic aliquid plus
quam satisest interdum aliena sumitur arca.
commune iduitium est: hic uiuimus ambitiosa
paupertateomnes. quid te moror? omnia Romae
cum pretio.quid dasut Cossum aliquando salutes
185
ut terespiciat clauso Veiiento labello?
ille metitbarbamcrinem hic deponit amati;
plena domuslibis uenalibus: accipe et istud
fermentumtibi habe. praestare tributa clientes
cogimur etcultis augere peculia seruis.
190
     quistimet aut timuit gelida Praeneste ruinam
aut positisnemorosa inter iuga Volsiniis aut
simplicibusGabiis aut proni Tiburis arce?
nos urbemcolimus tenui tibicine fultam
magna partesui; nam sic labentibus obstat
195
uilicus etueteris rimae cum texit hiatum
securospendente iubet dormire ruina.
uiuendumest illicubi nulla incendianulli
noctemetus. iam poscit aquamiam friuola transfert
Vcalegontabulata tibi iam tertia fumant:
200
tu nescis;nam si gradibus trepidatur ab imis
ultimusardebit quem tegula sola tuetur
a pluuiamolles ubi reddunt oua columbae.
lectus eratCordo Procula minorurceoli sex
ornamentumabacinec non et paruulus infra
205
cantharuset recubans sub eodem marmore Chiron
iamqueuetus Graecos seruabat cista libellos
et diuinaopici rodebant carmina mures.
nil habuitCordusquis enim negat? et tamen illud
perdiditinfelix totum nihil. ultimus autem
210
aerumnaecumulusquod nudum et frusta rogantem
nemo cibonemo hospitio tectoque iuuabit.
si magnaAsturici cecidit domushorrida mater
pullatiproceresdiffert uadimonia praetor.
tum gemimuscasus urbistunc odimus ignem.
215
ardetadhucet iam accurrit qui marmora donet
conferatinpensas; hic nuda et candida signa
hic aliquidpraeclarum Euphranoris et Polycliti
haecAsianorum uetera ornamenta deorum
hic librosdabit et forulos mediamque Mineruam
220
hic modiumargenti. meliora ac plura reponit
Persicusorborum lautissimus et merito iam
suspectustamquam ipse suas incenderit aedes.
si potesauelli circensibusoptima Sorae
autFabrateriae domus aut Frusinone paratur
225
quanti nunctenebras unum conducis in annum.
hortulushic puteusque breuis nec reste mouendus
in tenuisplantas facili diffunditur haustu.
uiuebidentis amans et culti uilicus horti
unde epulumpossis centum dare Pythagoreis.
230
estaliquidquocumque locoquocumque recessu
unius sesedominum fecisse lacertae.
     plurimushic aeger moritur uigilando (sed ipsum
languorempeperit cibus inperfectus et haerens
ardentistomacho); nam quae meritoria somnum
235
admittunt?magnis opibus dormitur in urbe.
inde caputmorbi. raedarum transitus arto
uicorum inflexu et stantis conuicia mandrae
eripientsomnum Druso uitulisque marinis.
si uocatofficiumturba cedente uehetur
240
diues etingenti curret super ora Liburna
atqueobiter leget aut scribet uel dormiet intus;
namquefacit somnum clausa lectica fenestra.
ante tamenueniet: nobis properantibus obstat
unda priormagno populus premit agmine lumbos
245
quisequitur; ferit hic cubitoferit assere duro
alterathic tignum capiti incutitille metretam.
pinguiacrura lutoplanta mox undique magna
calcoretin digito clauus mihi militis haeret.
nonne uidesquanto celebretur sportula fumo?
250
centumconuiuaesequitur sua quemque culina.
Corbulo uixferret tot uasa ingentiatot res
inpositascapitiquas recto uertice portat
seruulusinfelix et cursu uentilat ignem.
scindunturtunicae sartae modolonga coruscat
255
serracoueniente abiesatque altera pinum
plaustrauehunt; nutant alte populoque minantur.
nam siprocubuit qui saxa Ligustica portat
axis eteuersum fudit super agmina montem
quidsuperest de corporibus? quis membraquis ossa
260
inuenit?obtritum uolgi perit omne cadauer
moreanimae. domus interea secura patellas
iam lauatet bucca foculum excitat et sonat unctis
striglibuset pleno componit lintea guto.
haec interpueros uarie properanturat ille
265
iam sedetin ripa taetrumque nouicius horret
porthmeanec sperat caenosi gurgitis alnum
infelix nechabet quem porrigat ore trientem.
     respicenunc alia ac diuersa pericula noctis:
quodspatium tectis sublimibus unde cerebrum
270
testaferitquotiens rimosa et curta fenestris
uasacadantquanto percussum pondere signent
et laedantsilicem. possis ignauus haberi
et subiticasus inprouidusad cenam si
intestatuseas: adeo tot fataquot illa
275
noctepatent uigiles te praetereunte fenestrae.
ergo optesuotumque feras miserabile tecum
ut sintcontentae patulas defundere pelues.
ebrius acpetulansqui nullum forte cecidit
dat poenasnoctem patitur lugentis amicum
280
Pelidaecubat in faciemmox deinde supinus:
[ergo nonaliter poterit dormire; quibusdam]
somnum rixafacit. sed quamuis inprobus annis
atque meroferuens cauet hunc quem coccina laena
uitariiubet et comitum longissimus ordo
285
multumpraeterea flammarum et aenea lampas.
mequemluna solet deducere uel breue lumen
candelaecuius dispenso et tempero filum
contemnit.miserae cognosce prohoemia rixae
si rixaestubi tu pulsasego uapulo tantum.
290
stat contrastarique iubet. parere necesse est;
nam quidagascum te furiosus cogat et idem
fortior?"unde uenis" exclamat"cuius aceto
cuiusconche tumes? quis tecum sectile porrum
sutor etelixi ueruecis labra comedit?
295
nil mihirespondes? aut dic aut accipe calcem.
ede ubiconsistas: in qua te quaero proseucha?"
dicere sitemptes aliquid tacitusue recedas
tantumdemest: feriunt pariteruadimonia deinde
iratifaciunt. libertas pauperis haec est:
300
pulsatusrogat et pugnis concisus adorat
ut liceatpaucis cum dentibus inde reuerti.
nec tamenhaec tantum metuas; nam qui spoliet te
non deritclausis domibus postquam omnis ubique
fixacatenatae siluit compago tabernae.
305
interdum etferro subitus grassator agit rem:
armatoquotiens tutae custode tenentur
et Pomptinapalus et Gallinaria pinus
sic indehuc omnes tamquam ad uiuaria currunt.
qua fornacegrauesqua non incude catenae?
310
maximus inuinclis ferri modusut timeas ne
uomerdeficiatne marra et sarcula desint.
felicesproauorum atauosfelicia dicas
saeculaquae quondam sub regibus atque tribunis
uideruntuno contentam carcere Romam.
315
     hisalias poteram et pluris subnectere causas
sed iumentauocant et sol inclinat. eundum est;
nam mihicommota iamdudum mulio uirga
adnuit.ergo uale nostri memoret quotiens te
Roma tuorefici properantem reddet Aquino
320
me quoquead Heluinam Cererem uestramque Dianam
conuerte aCumis. saturarum egoni pudet illas
auditorgelidos ueniam caligatus in agros.'

SATVRAIV

Ecceiterum Crispinuset est mihi saepe uocandus
ad partesmonstrum nulla uirtute redemptum
a uitiisaegrae solaque libidine fortes
deliciaeuiduas tantum aspernatus adulter.
5
quid refertigiturquantis iumenta fatiget
porticibusquanta nemorum uectetur in umbra
iugera quotuicina foroquas emerit aedes
[nemo malusfelixminime corruptor et idem]
incestuscum quo nuper uittata iacebat
10
sanguineadhuc uiuo terram subitura sacerdos?
sed nunc defactis leuioribus. et tamen alter
si fecissetidem caderet sub iudice morum;
namquodturpe bonis Titio Seiioquedecebat
Crispinum.quid agascum dira et foedior omni
15
criminepersona est? mullum sex milibus emit
aequantemsane paribus sestertia libris
utperhibent qui de magnis maiora locuntur.
consiliumlaudo artificissi munere tanto
praecipuamin tabulis ceram senis abstulit orbi;
20
est ratioulteriormagnae si misit amicae
quaeuehitur cluso latis specularibus antro.
nil taleexpectes: emit sibi. multa uidemus
quae miseret frugi non fecit Apicius. hoc tu
succinctuspatria quondamCrispinepapyro?
25
hoc pretiosquamae? potuit fortasse minoris
piscatorquam piscis emi; prouincia tanti
uenditagrossed maiores Apulia uendit.
qualis tuncepulas ipsum gluttisse putamus
induperatoremcum tot sestertiapartem
30
exiguam etmodicae sumptam de margine cenae
purpureusmagni ructarit scurra Palati
iamprinceps equitummagna qui uoce solebat
uenderemunicipes fracta de merce siluros?
incipeCalliope. licet et considere: non est
35
cantandumres uera agitur. narratepuellae
Pieridesprosit mihi uos dixisse puellas.
cum iamsemianimum laceraret Flauius orbem
ultimus etcaluo seruiret Roma Neroni
inciditHadriaci spatium admirabile rhombi
40
ante domumVenerisquam Dorica sustinet Ancon
impleuitquesinus; neque enim minor haeserat illis
quos operitglacies Maeotica ruptaque tandem
solibuseffundit torrentis ad ostia Ponti
desidiatardos et longo frigore pingues.
45
destinathoc monstrum cumbae linique magister
pontificisummo. quis enim proponere talem
aut emereauderetcum plena et litora multo
delatoreforent? dispersi protinus algae
inquisitoresagerent cum remige nudo
50
nondubitaturi fugitiuum dicere piscem
depastumquediu uiuaria Caesarisinde
elapsumueterem ad dominum debere reuerti.
si quidPalfuriosi credimus Armillato
quidquidconspicuum pulchrumque est aequore toto
55
res fisciestubicumque natat. donabitur ergo
ne pereat.iam letifero cedente pruinis
autumnoiam quartanam sperantibus aegris
stridebatdeformis hiems praedamque recentem
seruabat;tamen hic properatuelut urgueat auster.
60
utque lacussuberantubi quamquam diruta seruat
ignemTroianum et Vestam colit Alba minorem
obstititintranti miratrix turba parumper.
ut cessitfacili patuerunt cardine ualuae;
exclusispectant admissa obsonia patres.
65
itur adAtriden. tum Picens 'accipe' dixit
'priuatismaiora focis. genialis agatur
iste dies.propera stomachum laxare sagina
et tuaseruatum consume in saecula rhombum.
ipse capiuoluit.' quid apertius? et tamen illi
70
surgebantcristae. nihil est quod credere de se
non possitcum laudatur dis aequa potestas.
sed deratpisci patinae mensura. uocantur
ergo inconsilium proceresquos oderat ille
in quorumfacie miserae magnaeque sedebat
75
palloramicitiae. primus clamante Liburno
'curriteiam sedit' rapta properabat abolla
Pegasusattonitae positus modo uilicus urbi.
anne aliudtum praefecti? quorum optimus atque
interpreslegum sanctissimus omniaquamquam
80
temporibusdiristractanda putabat inermi
iustitia.uenit et Crispi iucunda senectus
cuius erantmores qualis facundiamite
ingenium.maria ac terras populosque regenti
quis comesutiliorsi clade et peste sub illa
85
saeuitiamdamnare et honestum adferre liceret
consilium?sed quid uiolentius aure tyranni
cum quo depluuiis aut aestibus aut nimboso
uerelocuturi fatum pendebat amici?
ille igiturnumquam derexit bracchia contra
90
torrentemnec ciuis erat qui libera posset
uerba animiproferre et uitam inpendere uero.
sic multashiemes atque octogensima uidit
solstitiahis armis illa quoque tutus in aula.
proximuseiusdem properabat Acilius aeui
95
cum iuueneindigno quem mors tam saeua maneret
et dominigladiis tam festinata; sed olim
prodigiopar est in nobilitate senectus
unde fit utmalim fraterculus esse gigantis.
profuitergo nihil misero quod comminus ursos
100
figebatNumidas Albana nudus harena
uenator.quis enim iam non intellegat artes
patricias?quis priscum illud miratur acumen
Brutetuum? facile est barbato inponere regi.
nec melioruultu quamuis ignobilis ibat
105
Rubriusoffensae ueteris reus atque tacendae
et tameninprobior saturam scribente cinaedo.
Montaniquoque uenter adest abdomine tardus
et matutinosudans Crispinus amomo
quantum uixredolent duo funerasaeuior illo
110
Pompeiustenui iugulos aperire susurro
et quiuulturibus seruabat uiscera Dacis
Fuscusmarmorea meditatus proelia uilla
et cummortifero prudens Veiiento Catullo
qui numquamuisae flagrabat amore puellae
115
grande etconspicuum nostro quoque tempore monstrum
caecusadulator dirusque "a ponte" satelles
dignusAricinos qui mendicaret ad axes
blandaquedeuexae iactaret basia raedae.
nemo magisrhombum stupuit; nam plurima dixit
120
in laeuumconuersusat illi dextra iacebat
belua. sicpugnas Cilicis laudabat et ictus
et pegma etpueros inde ad uelaria raptos.
non ceditVeiientosed ut fanaticus oestro
percussusBellonatuo diuinat et 'ingens
125
omen habes'inquit 'magni clarique triumphi.
regemaliquem capiesaut de temone Britanno
excidetAruiragus. peregrina est belua: cernis
erectas interga sudes?' hoc defuit unum
Fabriciopatriam ut rhombi memoraret et annos.
130
'quidnamigitur censes? conciditur?' 'absit ab illo
dedecushoc' Montanus ait'testa alta paretur
quae tenuimuro spatiosum colligat orbem.
debeturmagnus patinae subitusque Prometheus.
argillamatque rotam citius properatesed ex hoc
135
temporeiamCaesarfiguli tua castra sequantur.'
uicit dignauiro sententia. nouerat ille
luxuriaminperii ueterem noctesque Neronis
iam mediasaliamque famemcum pulmo Falerno
arderet.nulli maior fuit usus edendi
140
tempestatemea: Circeis nata forent an
Lucrinum adsaxum Rutupinoue edita fundo
ostreacallebat primo deprendere morsu
et semelaspecti litus dicebat echini.
surgitur etmisso proceres exire iubentur
145
consilioquos Albanam dux magnus in arcem
traxeratattonitos et festinare coactos
tamquam deChattis aliquid toruisque Sygambris
dicturustamquam ex diuersis partibus orbis
anxiapraecipiti uenisset epistula pinna.
150
atqueutinam his potius nugis tota illa dedisset
temporasaeuitiaeclaras quibus abstulit urbi
inlustresqueanimas inpune et uindice nullo.
sed periitpostquam cerdonibus esse timendus

coeperat:hoc nocuit Lamiarum caede madenti.

SATVRAV

Si tepropositi nondum pudet atque eadem est mens
ut bonasumma putes aliena uiuere quadra
si potesilla pati quae nec Sarmentus iniquas
Caesaris admensas nec uilis Gabba tulisset
5
quamuisiurato metuam tibi credere testi.
uentrenihil noui frugalius; hoc tamen ipsum
defecisseputaquod inani sufficit aluo:
nullacrepido uacat? nusquam pons et tegetis pars
dimidiabreuior? tantine iniuria cenae
10
tam ieiunafamescum possit honestius illic
et tremereet sordes farris mordere canini?
primo figelocoquod tu discumbere iussus
mercedemsolidam ueterum capis officiorum.
fructusamicitiae magnae cibus: inputat hunc rex
15
et quamuisrarum tamen inputat. ergo duos post
si libuitmenses neglectum adhibere clientem
tertia neuacuo cessaret culcita lecto
'una simus'ait. uotorum summa. quid ultra
quaeris?habet Trebius propter quod rumpere somnum
20
debeat etligulas dimitteresollicitus ne
totasalutatrix iam turba peregerit orbem
sideribusdubiis aut illo tempore quo se
frigidacircumagunt pigri serraca Bootae.
qualis cenatamen! uinum quod sucida nolit
25
lana pati:de conuiua Corybanta uidebis.
iurgiaproluduntsed mox et pocula torques
saucius etrubra deterges uulnera mappa
inter uosquotiens libertorumque cohortem
pugnaSaguntina feruet commissa lagona.
30
ipsecapillato diffusum consule potat
calcatamquetenet bellis socialibus uuam.
cardiaconumquam cyathum missurus amico
cras bibetAlbanis aliquid de montibus aut de
Setiniscuius patriam titulumque senectus
35
deleuitmulta ueteris fuligine testae
qualecoronati Thrasea Heluidiusque bibebant
Brutorum etCassi natalibus. ipse capaces
Heliadumcrustas et inaequales berullo
Virro tenetphialas: tibi non committitur aurum
40
uelsiquando daturcustos adfixus ibidem
qui numeretgemmasungues obseruet acutos.
da ueniam:praeclara illi laudatur iaspis.
nam Virrout multigemmas ad pocula transfert
a digitisquas in uaginae fronte solebat
45
ponerezelotypo iuuenis praelatus Iarbae.
tuBeneuentani sutoris nomen habentem
siccabiscalicem nasorum quattuor ac iam
quassatumet rupto poscentem sulpura uitro.
sistomachus domini feruet uinoque ciboque
50
frigidiorGeticis petitur decocta pruinis.
non eademuobis poni modo uina querebar?
uos aliampotatis aquam. tibi pocula cursor
Gaetulusdabit aut nigri manus ossea Mauri
et cui permediam nolis occurrere noctem
55
cliuosaeueheris dum per monumenta Latinae.
flos Asiaeante ipsumpretio maiore paratus
quam fuitet Tulli census pugnacis et Anci
etne teteneamRomanorum omnia regum
friuola.quod cum ita sittu Gaetulum Ganymedem
60
respicecum sities. nescit tot milibus emptus
pauperibusmiscere puersed formased aetas
dignasupercilio. quando ad te peruenit ille?
quandorogatus adest calidae gelidaeque minister?
quippeindignatur ueteri parere clienti
65
quodquealiquid poscas et quod se stante recumbas.
[maximaquaeque domus seruis est plena superbis.]
ecce aliusquanto porrexit murmure panem
uixfractumsolidae iam mucida frusta farinae
quaegenuinum agitentnon admittentia morsum.
70
sed teneret niueus mollique siligine fictus
seruaturdomino. dextram cohibere memento;
salua sitartoptae reuerentia. finge tamen te
inprobulumsuperest illic qui ponere cogat:
'uis tuconsuetisaudax conuiuacanistris
75
impleripanisque tui nouisse colorem?'
'scilicethoc fueratpropter quod saepe relicta
coniuge permontem aduersum gelidasque cucurri
Esquiliasfremeret saeua cum grandine uernus
Iuppiter etmulto stillaret paenula nimbo.'
80
aspice quamlongo distinguat pectore lancem
quae ferturdomino squillaet quibus undique saepta
asparagisqua despiciat conuiuia cauda
dum uenitexcelsi manibus sublata ministri.
sed tibidimidio constrictus cammarus ouo
85
poniturexigua feralis cena patella.
ipseVenafrano piscem perfunditat hic qui
pallidusadfertur misero tibi caulis olebit
lanternam;illud enim uestris datur alueolis quod
cannaMicipsarum prora subuexit acuta
90
propterquod Romae cum Boccare nemo lauatur
quod tutosetiam facit a serpentibus atris.
mullus eritdominiquem misit Corsica uel quem
Tauromenitanaerupesquando omne peractum est
et iamdefecit nostrum maredum gula saeuit
95
retibusadsiduis penitus scrutante macello
proximanec patimur Tyrrhenum crescere piscem.
instruitergo focum prouinciasumitur illinc
quodcaptator emat LaenasAurelia uendat.
Virronimuraena daturquae maxima uenit
100
gurgite deSiculo; nam dum se continet Auster
dum sedetet siccat madidas in carcere pinnas
contemnuntmediam temeraria lina Charybdim:
uosanguilla manet longae cognata colubrae
aut "glacieaspersus" maculis Tiberinus et ipse
105
uernulariparumpinguis torrente cloaca
et solitusmediae cryptam penetrare Suburae.
ipsi paucauelimfacilem si praebeat aurem.
nemo petitmodicis quae mittebantur amicis
a Senecaquae Piso bonusquae Cotta solebat
110
largiri;namque et titulis et fascibus olim
maiorhabebatur donandi gloria. solum
poscimus utcenes ciuiliter. hoc face et esto
estoutnunc multidiues tibipauper amicis.
anserisante ipsum magni iecuranseribus par
115
altilisetflaui dignus ferro Meleagri
spumataper. post hunc tradentur tuberasi uer
tunc eritet facient optata tonitrua cenas
maiores.'tibi habe frumentum' Alledius inquit
'o Libyedisiunge bouesdum tubera mittas.'
120
structoremintereane qua indignatio desit
saltantemspectes et chironomunta uolanti
cultellodonec peragat dictata magistri
omnia; necminimo sane discrimine refert
quo gestulepores et quo gallina secetur.
125
ducerisplanta uelut ictus ab Hercule Cacus
et ponereforissi quid temptaueris umquam
hisceretamquam habeas tria nomina. quando propinat
Virro tibisumitue tuis contacta labellis
pocula?quis uestrum temerarius usque adeoquis
130
perditusut dicat regi 'bibe'? plurima sunt quae
non audenthomines pertusa dicere laena.
quadringentatibi si quis deus aut similis dis
et meliorfatis donaret homuncioquantus
ex nihiloquantus fieres Virronis amicus!
135
'da Trebiopone ad Trebium. uisfraterab ipsis
ilibus?' onummiuobis hunc praestat honorem
uos estisfrater. dominus tamen et domini rex
si uis tuncfierinullus tibi paruulus aula
luseritAeneas nec filia dulcior illo.
140
[iucundumet carum sterilis facit uxor amicum.]
sed tuanunc Mycale pariat licet et pueros tres
in gremiumpatris fundat semelipse loquaci
gaudebitnidouiridem thoraca iubebit
adferriminimasque nuces assemque rogatum
145
ad mensamquotiens parasitus uenerit infans.
uilibusancipites fungi ponentur amicis
boletusdominosed quales Claudius edit
ante illumuxorispost quem nihil amplius edit.
Virro sibiet reliquis Virronibus illa iubebit
150
poma dariquorum solo pascaris odore
qualiaperpetuus Phaeacum autumnus habebat
crederequae possis subrepta sororibus Afris:
tu scabiefrueris maliquod in aggere rodit
qui tegiturparma et galea metuensque flagelli
155
discit abhirsuta iaculum torquere capella.
forsitaninpensae Virronem parcere credas.
hoc agitut doleas; nam quae comoediamimus
quis meliorplorante gula? ergo omnia fiunt
si nescisut per lacrimas effundere bilem
160
cogarispressoque diu stridere molari.
tu tibiliber homo et regis conuiua uideris:
captum tenidore suae putat ille culinae
nec maleconiectat; quis enim tam nudusut illum
bis feratEtruscum puero si contigit aurum
165
uel nodustantum et signum de paupere loro?
spes benecenandi uos decipit. 'ecce dabit iam
semesumleporem atque aliquid de clunibus apri
ad nos iamueniet minor altilis.' inde parato
intactoqueomnes et stricto pane tacetis.
170
ille sapitqui te sic utitur. omnia ferre
si poteset debes. pulsandum uertice raso
praebebisquandoque caput nec dura timebis
flagrapatihis epulis et tali dignus amico.

SATVRAVI

CredoPudicitiam Saturno rege moratam
in terrisuisamque diucum frigida paruas
praeberetspelunca domos ignemque laremque
et pecus etdominos communi clauderet umbra
5
siluestremmontana torum cum sterneret uxor
frondibuset culmo uicinarumque ferarum
pellibushaut similis tibiCynthianec tibicuius
turbauitnitidos extinctus passer ocellos
sed potandaferens infantibus ubera magnis
10
et saepehorridior glandem ructante marito.
quippealiter tunc orbe nouo caeloque recenti
uiuebanthominesqui rupto robore nati
compositiueluto nullos habuere parentes.
multaPudicitiae ueteris uestigia forsan
15
aut aliquaexstiterint et sub Iouesed Ioue nondum
barbatonondum Graecis iurare paratis
per caputalteriuscum furem nemo timeret
caulibus acpomis et aperto uiueret horto.
paulatimdeinde ad superos Astraea recessit
20
hac comiteatque duae pariter fugere sorores.
anticum etuetus est alienumPostumelectum
concutereatque sacri genium contemnere fulcri.
omne aliudcrimen mox ferrea protulit aetas:
uideruntprimos argentea saecula moechos.
25
conuentumtamen et pactum et sponsalia nostra
tempestateparas iamque a tonsore magistro
pecteris etdigito pignus fortasse dedisti?
certe sanuseras. uxoremPostumeducis?
dic quaTisiphonequibus exagitere colubris.
30
ferre potesdominam saluis tot restibus ullam
cum pateantaltae caligantesque fenestrae
cum tibiuicinum se praebeat Aemilius pons?
aut si demultis nullus placet exitusillud
nonne putasmeliusquod tecum pusio dormit?
35
pusioquinoctu non litigatexigit a te
nullaiacens illic munusculanec queritur quod
et lateriparcas nec quantum iussit anheles.
    sedplacet Vrsidio lex Iulia: tollere dulcem
cogitatheredemcariturus turture magno
40
mullorumqueiubis et captatore macello.
quid fierinon posse putessi iungitur ulla
Vrsidio? simoechorum notissimus olim
stultamaritali iam porrigit ora capistro
quemtotiens texit perituri cista Latini?
45
quid quodet antiquis uxor de moribus illi
quaeritur?o medicinimiam pertundite uenam.
deliciashominis! Tarpeium limen adora
pronus etauratam Iunoni caede iuuencam
si tibicontigerit capitis matrona pudici.
50
paucae adeoCereris uittas contingere dignae
quarum nontimeat pater oscula. necte coronam
postibus etdensos per limina tende corymbos.
unusHiberinae uir sufficit? ocius illud
extorquebisut haec oculo contenta sit uno.
55
magna tamenfama est cuiusdam rure paterno
uiuentis.uiuat Gabiis ut uixit in agro
uiuatFideniset agello cedo paterno.
quis tamenadfirmat nil actum in montibus aut in
speluncis?adeo senuerunt Iuppiter et Mars?
60
    porticibusnetibi monstratur femina uoto
digna tuo?cuneis an habent spectacula totis
quodsecurus ames quodque inde excerpere possis?
chironomonLedam molli saltante Bathyllo
Tucciauesicae non imperatApula gannit
65
[sicut inamplexusubito et miserabile longum.]
attenditThymele: Thymele tunc rustica discit.
ast aliaequotiens aulaea recondita cessant
et uacuoclusoque sonant fora sola theatro
atque aplebeis longe Megalesiatristes
70
personamthyrsumque tenent et subligar Acci.
Vrbicusexodio risum mouet Atellanae
gestibusAutonoeshunc diligit Aelia pauper.
soluiturhis magno comoedi fibulasunt quae
Chrysogonumcantare uetentHispulla tragoedo
75
gaudet: anexpectas ut Quintilianus ametur?
accipisuxorem de qua citharoedus Echion
autGlaphyrus fiat pater Ambrosiusque choraules.
longa perangustos figamus pulpita uicos
ornenturpostes et grandi ianua lauro
80
uttestudineo tibiLentuleconopeo
nobilisEuryalum murmillonem exprimat infans.
nuptasenatori comitata est Eppia ludum
ad Pharonet Nilum famosaque moenia Lagi
prodigia etmores urbis damnante Canopo.
85
inmemorilla domus et coniugis atque sororis
nil patriaeindulsitplorantisque improba natos
utque magisstupeas ludos Paridemque reliquit.
sedquamquam in magnis opibus plumaque paterna
etsegmentatis dormisset paruula cunis
90
contempsitpelagus; famam contempserat olim
cuius apudmolles minima est iactura cathedras.
Tyrrhenosigitur fluctus lateque sonantem
pertulitIonium constanti pectorequamuis
mutandumtotiens esset mare. iusta pericli
95
si ratioest et honestatiment pauidoque gelantur
pectore nectremulis possunt insistere plantis:
fortemanimum praestant rebus quas turpiter audent.
si iubeatconiunxdurum est conscendere nauem
tuncsentina grauistunc summus uertitur aer:
100
quaemoechum sequiturstomacho ualet. illa maritum
conuomithaec inter nautas et prandet et errat
per puppemet duros gaudet tractare rudentis.
qua tamenexarsit formaqua capta iuuenta
Eppia? quiduidit propter quod ludia dici
105
sustinuit?nam Sergiolus iam radere guttur
coeperat etsecto requiem sperare lacerto;
praetereamulta in facie deformiasicut
attritusgalea mediisque in naribus ingens
gibbus etacre malum semper stillantis ocelli.
110
sedgladiator erat. facit hoc illos Hyacinthos;
hoc puerispatriaequehoc praetulit illa sorori
atque uiro.ferrum est quod amant. hic Sergius idem
acceptarude coepisset Veiiento uideri.
    quidpriuata domusquid fecerit Eppiacuras?
115
respiceriuales diuorumClaudius audi
quaetulerit. dormire uirum cum senserat uxor
sumerenocturnos meretrix Augusta cucullos
ausaPalatino et tegetem praeferre cubili
linquebatcomite ancilla non amplius una.
120
sed nigrumflauo crinem abscondente galero
intrauitcalidum ueteri centone lupanar
et cellamuacuam atque suam; tunc nuda papillis
prostititauratis titulum mentita Lyciscae
ostenditquetuumgenerose Britanniceuentrem.
125
excepitblanda intrantis atque aera poposcit.
[continuequeiacens cunctorum absorbuit ictus.]
mox lenonesuas iam dimittente puellas
tristisabitet quod potuit tamen ultima cellam
clausitadhuc ardens rigidae tentigine uoluae
130
et lassatauiris necdum satiata recessit
obscurisquegenis turpis fumoque lucernae
foedalupanaris tulit ad puluinar odorem.
hippomanescarmenque loquar coctumque uenenum
priuignoquedatum? faciunt grauiora coactae
135
imperiosexus minimumque libidine peccant.
    'optimased quare Caesennia teste marito?'
bisquingena dedit. tanti uocat ille pudicam
necpharetris Veneris macer est aut lampade feruet:
inde facesardentueniunt a dote sagittae.
140
libertasemitur. coram licet innuat atque
rescribat:uidua estlocuples quae nupsit auaro.
    'curdesiderio Bibulae Sertorius ardet?'
si uerumexcutiasfacies non uxor amatur.
tres rugaesubeant et se cutis arida laxet
145
fiantobscuri dentes oculique minores
'colligesarcinulas' dicet libertus 'et exi.
iam grauises nobis et saepe emungeris. exi
ocius etpropera. sicco uenit altera naso.'
intereacalet et regnat poscitque maritum
150
pastores etouem Canusinam ulmosque FalernasÂ
quantulumin hoc!Âpueros omnesergastula tota
quodquedomi non estsed habet uicinusematur.
mensequidem brumaecum iam mercator Iason
clausus etarmatis obstat casa candida nautis
155
grandiatolluntur crystallinamaxima rursus
murrinadeinde adamas notissimus et Beronices
in digitofactus pretiosior. hunc dedit olim
barbarusincestaededit hunc Agrippa sorori
obseruantubi festa mero pede sabbata reges
160
et uetusindulget senibus clementia porcis.
    'nullanede tantis gregibus tibi digna uidetur?'
sitformonsadecensdiuesfecundauetustos
porticibusdisponat auosintactior omni
crinibuseffusis bellum dirimente Sabina
165
rara auisin terris nigroque simillima cycno
quis feretuxorem cui constant omnia? malo
maloVenustinam quam teCorneliamater
Gracchorumsi cum magnis uirtutibus adfers
grandesupercilium et numeras in dote triumphos.
170
tolle tuumprecorHannibalem uictumque Syphacem
in castriset cum tota Carthagine migra.
'parceprecorPaeanet tudeapone sagittas;
nil puerifaciuntipsam configite matrem'
Amphionclamatsed Paean contrahit arcum.
175
extulitergo greges natorum ipsumque parentem
dum sibinobilior Latonae gente uidetur
atque eademscrofa Niobe fecundior alba.
quae tantigrauitasquae formaut se tibi semper
inputet?huius enim rari summique uoluptas
180
nulla boniquotiens animo corrupta superbo
plus aloesquam mellis habet. quis deditus autem
usque adeoestut non illam quam laudibus effert
horreatinque diem septenis oderit horis?
    quaedamparua quidemsed non toleranda maritis.
185
nam quidrancidius quam quod se non putat ulla
formosamnisi quae de Tusca Graecula facta est
deSulmonensi mera Cecropis? omnia Graece:
[cum sitturpe magis nostris nescire Latine.]
hoc sermonepauenthoc iramgaudiacuras
190
hoc cunctaeffundunt animi secreta. quid ultra?
concumbuntGraece. dones tamen ista puellis
tune etiamquam sextus et octogensimus annus
pulsatadhuc Graece? non est hic sermo pudicus
in uetula.quotiens lasciuum interuenit illud
195
zoe kaipsychemodo sub lodice relictis
uteris inturba. quod enim non excitet inguen
uox blandaet nequam? digitos habet. ut tamen omnes
subsidantpinnaedicas haec mollius Haemo
quamquam etCarpophorofacies tua conputat annos.
200
    sitibi legitimis pactam iunctamque tabellis
non esamaturusducendi nulla uidetur
causanecest quare cenam et mustacea perdas
labenteofficio crudis donandanec illud
quod primapro nocte daturcum lance beata
205
Dacicus etscripto radiat Germanicus auro.
si tibisimplicitas uxoriadeditus uni
est animussummitte caput ceruice parata
ferreiugum. nullam inuenies quae parcat amanti.
ardeat ipsalicettormentis gaudet amantis
210
et spoliis;igitur longe minus utilis illi
uxorquisquis erit bonus optandusque maritus.
nil umquaminuita donabis coniugeuendes
hacobstante nihilnihil haec si nolet emetur.
haec dabitaffectus: ille excludatur amicus
215
iam seniorcuius barbam tua ianua uidit.
testandicum sit lenonibus atque lanistis
libertas etiuris idem contingat harenae
non unustibi riualis dictabitur heres.
'ponecrucem seruo.' 'meruit quo crimine seruus
220
supplicium?quis testis adest? quis detulit? audi;
nullaumquam de morte hominis cunctatio longa est.'
'o demensita seruus homo est? nil feceritesto:
hoc uolosic iubeosit pro ratione uoluntas.'
imperatergo uiro. sed mox haec regna relinquit
225
permutatquedomos et flammea conterit; inde
auolat etspreti repetit uestigia lecti.
ornataspaulo ante forespendentia linquit
uela domuset adhuc uirides in limine ramos.
sic crescitnumerussic fiunt octo mariti
230
quinque perautumnostitulo res digna sepulcri.
    desperandatibi salua concordia socru.
illa docetspoliis nudi gaudere mariti
illa docetmissis a corruptore tabellis
nil rudenec simplex rescriberedecipit illa
235
custodesaut aere domat. tum corpore sano
aduocatArchigenen onerosaque pallia iactat.
abditusinterea latet et secretus adulter
inpatiensquemorae silet et praeputia ducit.
scilicetexpectas ut tradat mater honestos
240
atque aliosmores quam quos habet? utile porro
filiolamturpi uetulae producere turpem.
    nullafere causa est in qua non femina litem
mouerit.accusat Maniliasi rea non est.
conponuntipsae per se formantque libellos
245
principiumatque locos Celso dictare paratae.
    endromidasTyrias et femineum ceroma
quisnescituel quis non uidit uulnera pali
quem cauatadsiduis rudibus scutoque lacessit
atque omnisimplet numeros dignissima prorsus
250
Floralimatrona tubanisi si quid in illo
pectoreplus agitat ueraeque paratur harenae?
quempraestare potest mulier galeata pudorem
quae fugita sexu? uires amat. haec tamen ipsa
uir nolletfieri; nam quantula nostra uoluptas!
255
qualedecusrerum si coniugis auctio fiat
balteus etmanicae et cristae crurisque sinistri
dimidiumtegimen! uel si diuersa mouebit
proeliatufelix ocreas uendente puella.
hae suntquae tenui sudant in cycladequarum
260
delicias etpanniculus bombycinus urit.
aspice quofremitu monstratos perferat ictus
et quantogaleae curuetur ponderequanta
poplitibussedeat quam denso fascia libro
et ridepositis scaphium cum sumitur armis.
265
dicite uosneptes Lepidi caeciue Metelli
Gurgitisaut Fabiiquae ludia sumpserit umquam
hoshabitus? quando ad palum gemat uxor Asyli?
    semperhabet lites alternaque iurgia lectus
in quonupta iacet; minimum dormitur in illo.
270
tum grauisilla uirotunc orba tigride peior
cum simulatgemitus occulti conscia facti
aut oditpueros aut ficta paelice plorat
uberibussemper lacrimis semperque paratis
in stationesua atque expectantibus illam
275
quo iubeatmanare modo. tu credis amorem
tu tibituncurucaplaces fletumque labellis
exorbesquae scripta et quot lecture tabellas
si tibizelotypae retegantur scrinia moechae!
sed iacetin serui complexibus aut equitis. dic
280
dic aliquemsodes hicQuintilianecolorem.
haeremus.dic ipsa. 'olim conuenerat' inquit
'ut facerestu quod uellesnec non ego possem
indulgeremihi. clames licet et mare caelo
confundashomo sum.' nihil est audacius illis
285
deprensis:iram atque animos a crimine sumunt.
    undehaec monstra tamen uel quo de fonte requiris?
praestabatcastas humilis fortuna Latinas
quondamnec uitiis contingi parua sinebant
tecta laborsomnique breues et uellere Tusco
290
uexataeduraeque manus ac proximus urbi
Hannibal etstantes Collina turre mariti.
nuncpatimur longae pacis malasaeuior armis
luxuriaincubuit uictumque ulciscitur orbem.
nullumcrimen abest facinusque libidinis ex quo
295
paupertasRomana perit. hinc fluxit ad istos
et Sybariscolleshinc et Rhodos et Miletos
atquecoronatum et petulans madidumque Tarentum.
primaperegrinos obscena pecunia mores
intulitetturpi fregerunt saecula luxu
300
diuitiaemolles. quid enim uenus ebria curat?
inguinis etcapitis quae sint discrimina nescit
grandiaquae mediis iam noctibus ostrea mordet
cum perfusamero spumant unguenta Falerno
cum bibiturconchacum iam uertigine tectum
305
ambulat etgeminis exsurgit mensa lucernis.
i nunc etdubita qua sorbeat aera sanna
MauraPudicitiae ueterem cum praeterit aram
Tullia quiddicatnotae collactea Maurae.
noctibushic ponunt lecticasmicturiunt hic
310
effigiemquedeae longis siphonibus implent
inque uicesequitant ac Luna teste mouentur
inde domosabeunt: tu calcas luce reuersa
coniugisurinam magnos uisurus amicos.
nota bonaesecreta deaecum tibia lumbos
315
incitat etcornu pariter uinoque feruntur
attonitaecrinemque rotant ululantque Priapi
maenades. oquantus tunc illis mentibus ardor
concubitusquae uox saltante libidinequantus
ille meriueteris per crura madentia torrens!
320
lenonumancillas posita Saufeia corona
prouocat ettollit pendentis praemia coxae
ipsaMedullinae fluctum crisantis adorat:
palma interdominasuirtus natalibus aequa.
nil ibi perludum simulabituromnia fient
325
ad uerumquibus incendi iam frigidus aeuo
Laomedontiadeset Nestoris hirnea possit.
tuncprurigo morae inpatienstum femina simplex
ac paritertoto repetitus clamor ab antro
'iam fasestadmitte uiros.' dormitat adulter
330
illa iubetsumpto iuuenem properare cucullo;
si nihilestseruis incurritur; abstuleris spem
seruorumuenit et conductus aquarius; hic si
quaerituret desunt hominesmora nulla per ipsam
quo minusinposito clunem summittat asello.
335
atqueutinam ritus ueteres et publica saltem
his intactamalis agerentur sacra; sed omnes
noueruntMauri atque Indi quae psaltria penem
maioremquam sunt duo Caesaris Anticatones
illuctesticuli sibi conscius unde fugit mus
340
intuleritubi uelari pictura iubetur
quaecumquealterius sexus imitata figuras.
et quistunc hominum contemptor numinisaut quis
simpuuiumridere Numae nigrumque catinum
et Vaticanofragiles de monte patellas
345
ausus erat?sed nunc ad quas non Clodius aras?
[audio quidueteres olim moneatis amici
'poneseramcohibe.' sed quis custodiet ipsos
custodes?cauta est et ab illis incipit uxor.]
iamqueeadem summis pariter minimisque libido
350
nec meliorsilicem pedibus quae conterit atrum
quam quaelongorum uehitur ceruice Syrorum.
    utspectet ludosconducit Ogulnia uestem
conducitcomitessellamceruicalamicas
nutricem etflauam cui det mandata puellam.
355
haec tamenargenti superest quodcumque paterni
leuibusathletis et uasa nouissima donat.
multis resangusta domised nulla pudorem
paupertatishabet nec se metitur ad illum
quem dedithaec posuitque modum. tamen utile quid sit
360
prospiciuntaliquando uirifrigusque famemque
formicatandem quidam expauere magistra:
prodiga nonsentit pereuntem femina censum.
ac uelutexhausta recidiuus pullulet arca
nummus et epleno tollatur semper aceruo
365
non umquamreputant quanti sibi gaudia constent.
O1
    inquacumque domo uiuit luditque professus
obscenumtremula promittit et omnia dextra
inueniesomnis turpes similesque cinaedis.
his uiolarecibos sacraeque adsistere mensae
O5
permittuntet uasa iubent frangenda lauari
cumcolocyntha bibit uel cum barbata chelidon.
purior ergotuis laribus meliorque lanista
in cuiusnumero longe migrare iubetur
psyllus ab"eupholio." quid quod nec retia turpi
O10
iungunturtunicaenec cella ponit eadem
munimentaumeri "pulsatamque arma" tridentem
qui nuduspugnare solet? pars ultima ludi
accipit hasanimas aliusque in carcere neruos.
sed tibicommunem calicem facit uxor et illis
O15
cum quibusAlbanum Surrentinumque recuset
flauaruinosi lupa degustare sepulchri.
horumconsiliis nubunt subitaeque recedunt
hislanguentem animum "seruant" et seria uitae
his clunematque latus discunt uibrare magistris
O20
quicquidpraeterea scit qui docet. haud tamen illi
semperhabenda fides: oculos fuligine pascit
distinctuscroceis et reticulatus adulter.
suspectustibi sitquanto uox mollior et quo
saepius inteneris haerebit dextera lumbis.
O25
hic erit inlecto fortissimus; exuit illic
personamdocili Thais saltata Triphallo.
quem rides?aliis hunc mimum! sponsio fiat:
purum tecontendo uirum. contendo: fateris?
an uocatancillas tortoris pergula? noui
O30
consilia etueteres quaecumque monetis amici
'poneseramcohibe'. sed quis custodiet ipsos
custodesqui nunc lasciuae furta puellae
hac mercedesilent? crimen commune tacetur.
prospicithoc prudens et a illis incipit uxor . . .
366
    suntquas eunuchi inbelles ac mollia semper
osculadelectent et desperatio barbae
et quodabortiuo non est opus. illa uoluptas
summatamenquom iam calida matura iuuenta
370
inguinatraduntur medicisiam pectine nigro.
ergoexpectatos ac iussos crescere primum
testiculospostquam coeperunt esse bilibres
tonsoristantum damno rapit Heliodorus.
373a
[mangonumpueros uera ac miserabilis urit
373b
debilitasfollisque pudet cicerisque relicti.]
conspicuuslonge cunctisque notabilis intrat
375
balnea necdubie custodem uitis et horti
prouocat adomina factus spado. dormiat ille
cum dominased tu iam durumPostumeiamque
tondendumeunucho Bromium committere noli.
    sigaudet cantunullius fibula durat
380
uocemuendentis praetoribus. organa semper
in manibusdensi radiant testudine tota
sardonychescrispo numerantur pectine chordae
quo tenerHedymeles operas dedit: hunc tenethoc se
solaturgratoque indulget basia plectro.
385
quaedam denumero Lamiarum ac nominis Appi
et farre etuino Ianum Vestamque rogabat
anCapitolinam deberet Pollio quercum
sperare etfidibus promittere. quid faceret plus
aegrotanteuiromedicis quid tristibus erga
390
filiolum?stetit ante aram nec turpe putauit
pro citharauelare caput dictataque uerba
pertulitut mos estet aperta palluit agna.
dic mihinuncquaesodicantiquissime diuom
respondeshisIane pater? magna otia caeli;
395
non estquod uideonon est quod agatur apud uos.
haec decomoedis te consulitilla tragoedum
commendareuolet: uaricosus fiet haruspex.
    sedcantet potius quam totam peruolet urbem
audax etcoetus possit quae ferre uirorum
400
cumquepaludatis ducibus praesente marito
ipsa loquirecta facie siccisque mamillis.
haec eademnouit quid toto fiat in orbe
quid Seresquid Thraces agantsecreta nouercae
et pueriquis ametquis diripiatur adulter;
405
dicet quisuiduam praegnatem fecerit et quo
mensequibus uerbis concumbat quaequemodis quot.
instantemregi Armenio Parthoque cometen
primauidetfamam rumoresque illa recentis
excipit adportasquosdam facit; isse Niphaten
410
in populosmagnoque illic cuncta arua teneri
diluuionutare urbessubsidere terras
quocumquein triuiocuicumque est obuianarrat.
nec tamenid uitium magis intolerabile quam quod
uicinoshumiles rapere et concidere loris
415
"exortata"solet. nam si latratibus alti
rumpuntursomni'fustes huc ocius' inquit
'adferte'atque illis dominum iubet ante feriri
deindecanem. grauis occursutaeterrima uultu
balneanocte subitconchas et castra moueri
420
nocteiubetmagno gaudet sudare tumultu
cum lassatagraui ceciderunt bracchia massa
callidus etcristae digitos inpressit aliptes
ac summumdominae femur exclamare coegit.
conuiuaemiseri interea somnoque fameque
425
urguentur.tandem illa uenit rubicundulatotum
oenophorumsitiensplena quod tenditur urna
admotumpedibusde quo sextarius alter
duciturante cibum rabidam facturus orexim
dum reditet loto terram ferit intestino.
430
marmoribusriui properantaurata Falernum
peluisolet; nam sictamquam alta in dolia longus
decideritserpensbibit et uomit. ergo maritus
nauseatatque oculis bilem substringit opertis.
    illatamen grauiorquae cum discumbere coepit
435
laudatVergiliumperiturae ignoscit Elissae
committituates et comparatinde Maronem
atque aliaparte in trutina suspendit Homerum.
ceduntgrammaticiuincuntur rhetoresomnis
turbatacetnec causidicus nec praeco loquetur
440
altera necmulier. uerborum tanta cadit uis
tot pariterpelues ac tintinnabula dicas
pulsari.iam nemo tubasnemo aera fatiget:
unalaboranti poterit succurrere Lunae.
inponitfinem sapiens et rebus honestis;
445
nam quaedocta nimis cupit et facunda uideri
crure tenusmedio tunicas succingere debet
caedereSiluano porcumquadrante lauari.
non habeatmatronatibi quae iuncta recumbit
dicendigenusaut curuum sermone rotato
450
torqueatenthymemanec historias sciat omnes
sed quaedamex libris et non intellegat. odi
hanc egoquae repetit uoluitque Palaemonis artem
seruatasemper lege et ratione loquendi
ignotosquemihi tenet antiquaria uersus
455
nec curandauiris. opicae castiget amicae
uerba:soloecismum liceat fecisse marito.
    nilnon permittit mulier sibiturpe putat nil
cum uiridisgemmas collo circumdedit et cum
auribusextentis magnos commisit elenchos.
460
[intolerabiliusnihil est quam femina diues.]
intereafoeda aspectu ridendaque multo
pane tumetfacies aut pinguia Poppaeana
spirat ethinc miseri uiscantur labra mariti.
ad moechumlota ueniunt cute. quando uideri
465
uultformonsa domi? moechis foliata parantur
his emiturquidquid graciles huc mittitis Indi.
tandemaperit uultum et tectoria prima reponit
incipitagnosciatque illo lacte fouetur
propterquod secum comites educit asellas
470
exulHyperboreum si dimittatur ad axem.
sed quaemutatis inducitur atque fouetur
totmedicaminibus coctaeque siliginis offas
accipit etmadidaefacies dicetur an ulcus?
    estpretium curae penitus cognoscere toto
475
quidfaciant agitentque die. si nocte maritus
auersusiacuitperiit librariaponunt
cosmetaetunicastarde uenisse Liburnus
dicitur etpoenas alieni pendere somni
cogiturhic frangit ferulasrubet ille flagello
480
hicscutica; sunt quae tortoribus annua praestent.
uerberatatque obiter faciem linitaudit amicas
aut latumpictae uestis considerat aurum
et caeditlongi relegit transuersa diurni
et caeditdonec lassis caedentibus 'exi'
485
intonethorrendum iam cognitione peracta.
praefecturadomus Sicula non mitior aula.
nam siconstituit solitoque decentius optat
ornari etproperat iamque expectatur in hortis
aut apudIsiacae potius sacraria lenae
490
disponitcrinem laceratis ipsa capillis
nuda umerosPsecas infelix nudisque mamillis.
'altior hicquare cincinnus?' taurea punit
continuoflexi crimen facinusque capilli.
quid Psecasadmisit? quaenam est hic culpa puellae
495
si tibidisplicuit nasus tuus? altera laeuum
extenditpectitque comas et uoluit in orbem.
est inconsilio materna admotaque lanis
emeritaquae cessat acu; sententia prima
huius eritpost hanc aetate atque arte minores
500
censebunttamquam famae discrimen agatur
aut animae:tanta est quaerendi cura decoris.
tot premitordinibustot adhuc conpagibus altum
aedificatcaput: Andromachen a fronte uidebis
post minorestcredas aliam. cedo si breue parui
505
sortita estlateris spatium breuiorque uidetur
uirginePygmaea nullis adiuta coturnis
et leuiserecta consurgit ad oscula planta.
    nullauiri cura interea nec mentio fiet
damnorum.uiuit tamquam uicina mariti
510
hoc solopropiorquod amicos coniugis odit
et seruosgrauis est rationibus. ecce furentis
Bellonaematrisque deum chorus intrat et ingens
semiuirobsceno facies reuerenda minori
mollia quirapta secuit genitalia testa
515
iam pridemcui rauca cohorscui tympana cedunt
plebeia etPhrygia uestitur bucca tiara.
grandesonat metuique iubet Septembris et austri
aduentumnisi se centum lustrauerit ouis
etxerampelinas ueteres donauerit ipsi
520
ut quidquidsubiti et magni discriminis instat
in tunicaseat et totum semel expiet annum.
hibernumfracta glacie descendet in amnem
termatutino Tiberi mergetur et ipsis
uerticibustimidum caput abluetinde superbi
525
totum regisagrum nuda ac tremibunda cruentis
erepetgenibus; si candida iusserit Io
ibit adAegypti finem calidaque petitas
a Meroeportabit aquasut spargat in aede
Isidisantiquo quae proxima surgit ouili.
530
credit enimipsius dominae se uoce moneri.
en animamet mentem cum qua di nocte loquantur!
ergo hicpraecipuum summumque meretur honorem
qui gregelinigero circumdatus et grege caluo
plangentispopuli currit derisor Anubis.
535
ille petitueniamquotiens non abstinet uxor
concubitusacris obseruandisque diebus
magnaquedebetur uiolato poena cadurco
et mouissecaput uisa est argentea serpens;
illiuslacrimae meditataque murmura praestant
540
ut ueniamculpae non abnuat ansere magno
scilicet ettenui popano corruptus Osiris.
cum deditille locumcophino fenoque relicto
arcanamIudaea tremens mendicat in aurem
interpreslegum Solymarum et magna sacerdos
545
arboris acsummi fida internuntia caeli.
implet etilla manumsed parcius; aere minuto
qualiacumqueuoles Iudaei somnia uendunt.
spondetamatorem tenerum uel diuitis orbi
testamentumingens calidae pulmone columbae
550
tractatoArmenius uel Commagenus haruspex;
pectorapullorum rimabiturexta catelli
interdum etpueri; faciet quod deferat ipse.
Chaldaeissed maior erit fiducia: quidquid
dixeritastrologuscredent a fonte relatum
555
Hammonisquoniam Delphis oracula cessant
et genushumanum damnat caligo futuri.
praecipuustamen est horumqui saepius exul
cuiusamicitia conducendaque tabella
magnusciuis obit et formidatus Othoni.
560
inde fidesartissonuit si dextera ferro
laeuaquesi longe castrorum in carcere mansit.
nemomathematicus genium indemnatus habebit
sed quipaene peritcui uix in Cyclada mitti
contigit etparua tandem caruisse Seripho.
565
consulitictericae lento de funere matris
ante tamende te Tanaquil tuaquando sororem
efferat etpatruosan sit uicturus adulter
post ipsam;quid enim maius dare numina possunt?
haec tamenignorat quid sidus triste minetur
570
Saturniquo laeta Venus se proferat astro
quis mensisdamnisquae dentur tempora lucro:
illiusoccursus etiam uitare memento
in cuiusmanibus ceu pinguia sucina tritas
cernisephemeridasquae nullum consulit et iam
575
consuliturquae castra uiro patriamque petente
non ibitpariter numeris reuocata Thrasylli.
ad primumlapidem uectari cum placethora
sumitur exlibro; si prurit frictus ocelli
angulusinspecta genesi collyria poscit;
580
aegra licetiaceatcapiendo nulla uidetur
aptior horacibo nisi quam dederit Petosiris.
simediocris eritspatium lustrabit utrimque
metarum etsortes ducet frontemque manumque
praebebituati crebrum poppysma roganti.
585
diuitibusresponsa dabit Phryx augur et inde
conductusdabit astrorum mundique peritus
atquealiquis senior qui publica fulgura condit.
plebeium incirco positum est et in aggere fatum.
quae nudislongum ostendit ceruicibus aurum
590
consulitante falas delphinorumque columnas
an sagauendenti nubat caupone relicto.
    haetamen et partus subeunt discrimen et omnis
nutricistolerant fortuna urguente labores
sed iacetaurato uix ulla puerpera lecto.
595
tantumartes huiustantum medicamina possunt
quaesteriles facit atque homines in uentre necandos
conducit.gaudeinfelixatque ipse bibendum
porrigequidquid erit; nam si distendere uellet
et uexareuterum pueris salientibusesses
600
Aethiopisfortasse patermox decolor heres
implerettabulas numquam tibi mane uidendus.
transeosuppositos et gaudia uotaque saepe
ad spurcosdecepta lacussaepe inde petitos
pontificessalios Scaurorum nomina falso
605
corporelaturos. stat Fortuna inproba noctu
adridensnudis infantibus: hos fouet omni
inuoluitquesinudomibus tunc porrigit altis
secretumquesibi mimum parat; hos amathis se
ingeritutque suos semper producit alumnos.
610
    hicmagicos adfert cantushic Thessala uendit
philtraquibus ualeat mentem uexare mariti
et soleapulsare natis. quod desipisinde est
inde animicaligo et magna obliuio rerum
quas modogessisti. tamen hoc tolerabilesi non
614a
[semperaquam portes rimosa ad doliasemper
614b
istud onussubeas ipsis manantibus urnis
614c
quo rabidusnostro Phalarim de rege dedisti.]
615
et furereincipias ut auunculus ille Neronis
cui totamtremuli frontem Caesonia pulli
infudit.quae non faciet quod principis uxor?
ardebantcuncta et fracta conpage ruebant
non aliterquam si fecisset Iuno maritum
620
insanum.minus ergo nocens erit Agrippinae
boletussiquidem unius praecordia pressit
ille senistremulumque caput descendere iussit
in caelumet longa manantia labra saliua:
haec poscitferrum atque igneshaec potio torquet
625
haeclacerat mixtos equitum cum sanguine patres.
tantipartus equaetanti una uenefica constat.
    oderuntnatos de paelice; nemo repugnet
nemo uetetiam iam priuignum occidere fas est.
uos egopupillimoneoquibus amplior est res
630
custoditeanimas et nulli credite mensae:
liuidamaterno feruent adipata ueneno.
mordeatante aliquis quidquid porrexerit illa
quaepeperittimidus praegustet pocula papas.
fingimushaec altum satura sumente coturnum
635
scilicetet finem egressi legemque priorum
grandeSophocleo carmen bacchamur hiatu
montibusignotum Rutulis caeloque Latino?
nos utinamuani. sed clamat Pontia 'feci
confiteorpuerisque meis aconita paraui
640
quaedeprensa patent; facinus tamen ipsa peregi.'
tune duosunasaeuissima uiperacena?
tune duos?'septemsi septem forte fuissent.'
credamustragicis quidquid de Colchide torua
dicitur etProcne; nil contra conor. et illae
645
grandiamonstra suis audebant temporibussed
non propternummos. minor admiratio summis
debeturmonstrisquotiens facit ira nocentes
hunc sexumet rabie iecur incendente feruntur
praecipitesut saxa iugis abruptaquibus mons
650
subtrahiturcliuoque latus pendente recedit.
illam egonon tulerim quae conputat et scelus ingens
sana facit.spectant subeuntem fata mariti
Alcestimetsimilis si permutatio detur
morte uiricupiant animam seruare catellae.
655
occurrentmultae tibi Belides atque Eriphylae
maneClytemestram nullus non uicus habebit.
hoc tantumrefertquod Tyndaris illa bipennem
insulsam etfatuam dextra laeuaque tenebat;
at nunc resagitur tenui pulmone rubetae
660
sed tamenet ferrosi praegustarit Atrides

Ponticater uicti cautus medicamina regis.

SATVRAVII

Et speset ratio studiorum in Caesare tantum;
solus enimtristes hac tempestate Camenas
respexitcum iam celebres notique poetae
balneolumGabiisRomae conducere furnos
5
temptarentnec foedum alii nec turpe putarent
praeconesfiericum desertis Aganippes
uallibusesuriens migraret in atria Clio.
nam siPieria quadrans tibi nullus in umbra
ostendaturames nomen uictumque Machaerae
10
et uendaspotius commissa quod auctio uendit
stantibusoenophorumtripedesarmariacistas
AlcithoenPacciThebas et Terea Fausti.
hoc satiusquam si dicas sub iudice 'uidi'
quod nonuidisti; faciant equites Asiani
15
[quamquamet Cappadoces faciant equitesque Bithyni]
altera quosnudo traducit gallica talo.
nemo tamenstudiis indignum ferre laborem
cogeturposthacnectit quicumque canoris
eloquiumuocale modis laurumque momordit.
20
hoc agiteo iuuenes. circumspicit et stimulat uos
materiamquesibi ducis indulgentia quaerit.
si quaaliunde putas rerum expectanda tuarum
praesidiaatque ideo croceae membrana tabellae
impleturlignorum aliquid posce ocius et quae
25
componisdona VenerisTelesinemarito
aut cludeet positos tinea pertunde libellos.
frangemiser calamum uigilataque proelia dele
qui facisin parua sublimia carmina cella
ut dignusuenias hederis et imagine macra.
30
spes nullaulterior; didicit iam diues auarus
tantumadmiraritantum laudare disertos
ut pueriIunonis auem. sed defluit aetas
et pelagipatiens et cassidis atque ligonis.
taedia tuncsubeunt animostunc seque suamque
35
Terpsichorenodit facunda et nuda senectus.
   accipenunc artes. ne quid tibi conferat iste
quem coliset Musarum et Apollinis aede relicta
ipse facituersus atque uni cedit Homero
proptermille annoset si dulcedine famae
40
succensusrecitesmaculosas commodat aedes.
haec longeferrata domus seruire iubetur
in quasollicitas imitatur ianua portas.
scit darelibertos extrema in parte sedentis
ordinis etmagnas comitum disponere uoces;
45
nemo dabitregum quanti subsellia constant
et quaeconducto pendent anabathra tigillo
quaequereportandis posita est orchestra cathedris.
nos tamenhoc agimus tenuique in puluere sulcos
ducimus etlitus sterili uersamus aratro.
50
nam sidiscedaslaqueo tenet ambitiosi
[consuetudomalitenet insanabile multos]
scribendicacoethes et aegro in corde senescit.
sed uatemegregiumcui non sit publica uena
qui nihilexpositum soleat deducerenec qui
55
communiferiat carmen triuiale moneta
huncqualem nequeo monstrare et sentio tantum
anxietatecarens animus facitomnis acerbi
inpatienscupidus siluarum aptusque bibendis
fontibusAonidum. neque enim cantare sub antro
60
Pieriothyrsumque potest contingere maesta
paupertasatque aeris inopsquo nocte dieque
corpuseget: satur est cum dicit Horatius 'euhoe.'
quis locusingenionisi cum se carmine solo
uexant etdominis Cirrhae Nysaeque feruntur
65
pectorauestra duas non admittentia curas?
magnaementis opus nec de lodice paranda
attonitaecurrus et equos faciesque deorum
aspicere etqualis Rutulum confundat Erinys.
nam siVergilio puer et tolerabile desset
70
hospitiumcaderent omnes a crinibus hydri
surda nihilgemeret graue bucina. poscimus ut sit
non minorantiquo Rubrenus Lappa coturno
cuius etalueolos et laenam pignerat Atreus?
non habetinfelix Numitor quod mittat amico
75
Quintillaequod donet habetnec defuit illi
unde emeretmulta pascendum carne leonem
iamdomitum; constat leuiori belua sumptu
nimirum etcapiunt plus intestina poetae.
contentusfama iaceat Lucanus in hortis
80
marmoreisat Serrano tenuique Saleiio
gloriaquantalibet quid eritsi gloria tantum est?
curritur aduocem iucundam et carmen amicae
Thebaidoslaetam cum fecit Statius urbem
promisitquediem: tanta dulcedine captos
85
adficitille animos tantaque libidine uolgi
auditur.sed cum fregit subsellia uersu
esuritintactam Paridi nisi uendit Agauen.
ille etmilitiae multis largitus honorem
semenstriuatum digitos circumligat auro.
90
quod nondant proceresdabit histrio. tu Camerinos
et Bareamtu nobilium magna atria curas?
praefectosPelopea facitPhilomela tribunos.
haut tameninuideas uati quem pulpita pascunt.
quis tibiMaecenasquis nunc erit aut Proculeius
95
aut Fabiusquis Cotta iterumquis Lentulus alter?
tum paringenio pretiumtunc utile multis
pallere etuinum toto nescire Decembri.
   uesterporro labor fecundiorhistoriarum
scriptores?perit hic plus temporis atque olei plus.
100
nulloquippe modo millensima pagina surgit
omnibus etcrescit multa damnosa papyro;
sic ingensrerum numerus iubet atque operum lex.
quae tameninde seges? terrae quis fructus apertae?
quis dabithistorico quantum daret acta legenti?
105
   'sedgenus ignauumquod lecto gaudet et umbra.'
dic igiturquid causidicis ciuilia praestent
officia etmagno comites in fasce libelli.
ipsi magnasonantsed tum cum creditor audit
praecipueuel si tetigit latus acrior illo
110
qui uenitad dubium grandi cum codice nomen.
tuncinmensa caui spirant mendacia folles
conspuiturquesinus; ueram deprendere messem
si libethinc centum patrimonia causidicorum
parte aliasolum russati pone Lacertae.
115
consedereducessurgis tu pallidus Aiax
dicturusdubia pro libertate bubulco
iudice.rumpe miser tensum iecurut tibi lasso
figanturuiridesscalarum gloriapalmae.
quod uocispretium? siccus petasunculus et uas
120
pelamydumaut ueteresMaurorum epimeniabulbi
aut uinumTiberi deuectumquinque lagonae.
si quateregistisi contigit aureus unus
inde caduntpartes ex foedere pragmaticorum.
'Aemiliodabitur quantum licetet melius nos
125
egimus.'huius enim stat currus aeneusalti
quadriiugesin uestibulisatque ipse feroci
bellatoresedens curuatum hastile minatur
eminus etstatua meditatur proelia lusca.
sic PedoconturbatMatho deficitexitus hic est
130
Tongiliimagno cum rhinocerote lauari
qui soletet uexat lutulenta balnea turba
perqueforum iuuenes longo premit assere Maedos
empturuspuerosargentummurrinauillas;
spondetenim Tyrio stlattaria purpura filo.
135
[et tamenest illis hoc utile. purpura uendit]
causidicumuendunt amethystina; conuenit illi
et strepituet facie maioris uiuere census
sed fineminpensae non seruat prodiga Roma.
fidimuseloquio? Ciceroni nemo ducentos
140
nuncdederit nummosnisi fulserit anulus ingens.
respicithaec primum qui litigatan tibi serui
octodecemcomitesan post te sellatogati
ante pedes.ideo conducta Paulus agebat
sardonycheatque ideo pluris quam Gallus agebat
145
quamBasilus. rara in tenui facundia panno.
quandolicet Basilo flentem producere matrem?
quis benedicentem Basilum ferat? accipiat te
Gallia uelpotius nutricula causidicorum
Africasiplacuit mercedem ponere linguae.
150
   declamaredoces? o ferrea pectora Vetti
cum perimitsaeuos classis numerosa tyrannos.
namquaecumque sedens modo legerathaec eadem stans
perferetatque eadem cantabit uersibus isdem.
occiditmiseros crambe repetita magistros.
155
quis coloret quod sit causae genus atque ubi summa
quaestioquae ueniant diuersa parte sagittae
nosseuolunt omnesmercedem soluere nemo.
'mercedemappellas? quid enim scio?' 'culpa docentis
scilicetarguiturquod laeuae parte mamillae
160
nil salitArcadico iuuenicuius mihi sexta
quaque diemiserum dirus caput Hannibal inplet
quidquid idest de quo deliberatan petat urbem
a Cannisan post nimbos et fulmina cautus
circumagatmadidas a tempestate cohortes.
165
quantum uisstipulare et protinus accipe: quid do
ut totiensillum pater audiat?' haec alii sex
uel pluresuno conclamant ore sophistae
et uerasagitant lites raptore relicto;
fusa uenenasilentmalus ingratusque maritus
170
et quae iamueteres sanant mortaria caecos.
ergo sibidabit ipse rudemsi nostra mouebunt
consiliaet uitae diuersum iter ingredietur
ad pugnamqui rhetorica descendit ab umbra
summula nepereat qua uilis tessera uenit
175
frumenti;quippe haec merces lautissima. tempta
Chrysogonusquanti doceat uel Pollio quanti
lautorumpuerosartem scindes Theodori.
balneasescentis et pluris porticus in qua
gesteturdominus quotiens pluit. anne serenum
180
expectetspargatque luto iumenta recenti?
hic potiusnamque hic mundae nitet ungula mulae.
parte alialongis Numidarum fulta columnis
surgat etalgentem rapiat cenatio solem.
quanticumquedomusueniet qui fercula docte
185
conponitueniet qui pulmentaria condit.
hos intersumptus sestertia Quintiliano
ut multumduo sufficient: res nulla minoris
constabitpatri quam filius. 'unde igitur tot
Quintilianushabet saltus?' exempla nouorum
190
fatorumtransi. felix et pulcher et acer
felix etsapiens et nobilis et generosus
adpositamnigrae lunam subtexit alutae
felixorator quoque maximus et iaculator
etsiperfrixitcantat bene. distat enim quae
195
sidera teexcipiant modo primos incipientem
edereuagitus et adhuc a matre rubentem.
si Fortunauoletfies de rhetore consul;
si uolethaec eademfiet de consule rhetor.
Ventidiusquid enim? quid Tullius? anne aliud quam
200
sidus etocculti miranda potentia fati?
seruisregna dabuntcaptiuis fata triumphum.
felix illetamen coruo quoque rarior albo.
paenituitmultos uanae sterilisque cathedrae
sicutTharsimachi probat exitus atque Secundi
205
Carrinatis;et hunc inopem uidistisAthenae
nil praetergelidas ausae conferre cicutas.
di maiorumumbris tenuem et sine pondere terram
spirantisquecrocos et in urna perpetuum uer
quipraeceptorem sancti uoluere parentis
210
esse loco.metuens uirgae iam grandis Achilles
cantabatpatriis in montibus et cui non tunc
eliceretrisum citharoedi cauda magistri;
sed Rufumatque alios caedit sua quemque iuuentus
Rufumquemtotiens Ciceronem Allobroga dixit.
215
   quisgremio Celadi doctique Palaemonis adfert
quantumgrammaticus meruit labor? et tamen ex hoc
quodcumqueest (minus est autem quam rhetoris aera)
discipulicustos praemordet acoenonoetus
et quidispensat frangit sibi. cedePalaemon
220
et patereinde aliquid decrescerenon aliter quam
institorhibernae tegetis niueique cadurci
dummodo nonpereat mediae quod noctis ab hora
sedistiqua nemo faberqua nemo sederet
qui docetobliquo lanam deducere ferro
225
dummodo nonpereat totidem olfecisse lucernas
quotstabant puericum totus decolor esset
Flaccus ethaereret nigro fuligo Maroni.
rara tamenmerces quae cognitione tribuni
non egeat.sed uos saeuas inponite leges
230
utpraeceptori uerborum regula constet
ut legathistoriasauctores nouerit omnes
tamquamungues digitosque suosut forte rogatus
dum petitaut thermas aut Phoebi balneadicat
nutricemAnchisaenomen patriamque nouercae
235
Anchemolidicat quot Acestes uixerit annis
quot SiculiPhrygibus uini donauerit urnas.
exigite utmores teneros ceu pollice ducat
ut si quiscera uoltum facit; exigite ut sit
et pateripsius coetusne turpia ludant
240
ne faciantuicibus. non est leue tot puerorum
obseruaremanus oculosque in fine trementis.
'haec'inquit 'cura; sed cum se uerterit annus
accipeuictori populus quod postulataurum.'

SATVRAVIII

Stemmataquid faciunt? quid prodestPonticelongo
sanguinecenseripictos ostendere uultus
maiorum etstantis in curribus Aemilianos
et Curiosiam dimidios umeroque minorem
5
Coruinum etGalbam auriculis nasoque carentem
[quisfructus generis tabula iactare capaci
Coruinumposthac multa contingere uirga
fumososequitum cum dictatore magistros]
si coramLepidis male uiuitur? effigies quo
10
totbellatorumsi luditur alea pernox
anteNumantinossi dormire incipis ortu
luciferiquo signa duces et castra mouebant?
curAllobrogicis et magna gaudeat ara
natus inHerculeo Fabius laresi cupidussi
15
uanus etEuganea quantumuis mollior agna
si tenerumattritus Catinensi pumice lumbum
squalentistraducit auos emptorque ueneni
frangendamiseram funestat imagine gentem?
tota licetueteres exornent undique cerae
20
atrianobilitas sola est atque unica uirtus.
Paulus uelCossus uel Drusus moribus esto
hos anteeffigies maiorum pone tuorum
praecedantipsas illi te consule uirgas.
prima mihidebes animi bona. sanctus haberi
25
iustitiaequetenax factis dictisque mereris?
agnoscoprocerem; salue Gaetuliceseu tu
Silanus:quocumque alto de sanguine rarus
ciuis etegregius patriae contingis ouanti
exclamarelibet populus quod clamat Osiri
30
inuento.quis enim generosum dixerit hunc qui
indignusgenere et praeclaro nomine tantum
insignis?nanum cuiusdam Atlanta uocamus
AethiopemCycnumprauam extortamque puellam
Europen;canibus pigris scabieque uetusta
35
leuibus etsiccae lambentibus ora lucernae
nomen eritpardustigrisleosi quid adhuc est
quod frematin terris uiolentius. ergo cauebis
et metuesne tu sic Creticus aut Camerinus.
   hisego quem monui? tecum mihi sermoRubelli
40
Blande.tumes alto Drusorum stemmatetamquam
fecerisipse aliquid propter quod nobilis esses
ut teconciperet quae sanguine fulget Iuli
non quaeuentoso conducta sub aggere texit.
'uoshumiles' inquis 'uolgi pars ultima nostri
45
quorum nemoqueat patriam monstrare parentis
ast egoCecropides.' uiuas et originis huius
gaudialonga feras. tamen ima plebe Quiritem
facunduminueniessolet hic defendere causas
nobilisindocti; ueniet de plebe togata
50
qui iurisnodos et legum aenigmata soluat;
hinc petitEuphraten iuuenis domitique Bataui
custodesaquilas armis industrius; at tu
nil nisiCecropides truncoque simillimus Hermae.
nulloquippe alio uincis discrimine quam quod
55
illimarmoreum caput esttua uiuit imago.
dic mihiTeucrorum prolesanimalia muta
quisgenerosa putet nisi fortia. nempe uolucrem
siclaudamus equumfacili cui plurima palma
feruet etexultat rauco uictoria circo;
60
nobilishicquocumque uenit de graminecuius
clara fugaante alios et primus in aequore puluis.
sed uenalepecus Coryphaei posteritas et
Hirpinisirara iugo uictoria sedit.
nil ibimaiorum respectusgratia nulla
65
umbrarum;dominos pretiis mutare iubentur
exiguistrito ducunt epiraedia collo
segnipedesdignique molam uersare nepotes.
ergo utmiremur tenon tuapriuum aliquid da
quod possimtitulis incidere praeter honores
70
quos illisdamus ac dedimusquibus omnia debes.
   haecsatis ad iuuenem quem nobis fama superbum
tradit etinflatum plenumque Nerone propinquo;
rarus enimferme sensus communis in illa
fortuna.sed te censeri laude tuorum
75
Ponticenoluerim sic ut nihil ipse futurae
laudisagas. miserum est aliorum incumbere famae
ne conlapsaruant subductis tecta columnis.
stratushumi palmes uiduas desiderat ulmos.
esto bonusmilestutor bonusarbiter idem
80
integer;ambiguae si quando citabere testis
incertaequereiPhalaris licet imperet ut sis
falsus etadmoto dictet periuria tauro
summumcrede nefas animam praeferre pudori
et propteruitam uiuendi perdere causas.
85
dignusmorte peritcenet licet ostrea centum
Gaurana etCosmi toto mergatur aeno.
expectatadiu tandem prouincia cum te
rectoremaccipietpone irae frena modumque
pone etauaritiaemiserere inopum sociorum:
90
ossa uidesrerum uacuis exucta medullis.
respicequid moneant legesquid curia mandet
praemiaquanta bonos maneantquam fulmine iusto
et Capitoet Tutor ruerint damnante senatu
pirataeCilicum. sed quid damnatio confert?
95
praeconemChaerippetuis circumspice pannis
cum Pansaeripiat quidquid tibi Natta reliquit
iamquetace; furor est post omnia perdere naulum.
non idemgemitus olim neque uulnus erat par
damnorumsociis florentibus et modo uictis.
100
plena domustunc omniset ingens stabat aceruos
nummorumSpartana chlamysconchylia Coa
et cumParrhasii tabulis signisque Myronis
Phidiacumuiuebat eburnec non Polycliti
multusubique laborrarae sine Mentore mensae.
105
inde"Dolabella atque hinc" Antoniusinde
sacrilegusVerres referebant nauibus altis
occultaspolia et plures de pace triumphos.
nunc sociisiuga pauca boumgrex paruus equarum
et paterarmenti capto eripietur agello
110
ipsi deindeLaressi quod spectabile signum.
[si quis inaedicula deus unicus; haec etenim sunt
pro summisnam sunt haec maxima. despicias tu]
forsitaninbellis Rhodios unctamque Corinthon
despiciasmerito: quid resinata iuuentus
115
cruraquetotius facient tibi leuia gentis?
horridauitanda est HispaniaGallicus axis
Illyricumquelatus; parce et messoribus illis
quisaturant urbem circo scenaeque uacantem;
quantaautem inde feres tam dirae praemia culpae
120
cum tenuisnuper Marius discinxerit Afros?
curandum inprimis ne magna iniuria fiat
fortibus etmiseris. tollas licet omne quod usquam est
auri atqueargentiscutum gladiumque relinques.
[et iaculumet galeam; spoliatis arma supersunt.]
125
quod modoproposuinon est sententiauerum est;
credite meuobis folium recitare Sibyllae.
si tibisancta cohors comitumsi nemo tribunal
uenditacersecomessi nullum in coniuge crimen
nec perconuentus et cuncta per oppida curuis
130
unguibusire parat nummos raptura Celaeno
tum licet aPico numeres genusaltaque si te
nominadelectant omnem Titanida pugnam
intermaiores ipsumque Promethea ponas.
[dequocumque uoles proauom tibi sumito libro.]
135
quod sipraecipitem rapit ambitio atque libido
si frangisuirgas sociorum in sanguinesi te
delectanthebetes lasso lictore secures
incipitipsorum contra te stare parentum
nobilitasclaramque facem praeferre pudendis.
140
omne animiuitium tanto conspectius in se
crimenhabetquanto maior qui peccat habetur.
quo mihitesolitum falsas signare tabellas
in templisquae fecit auus statuamque parentis
antetriumphalem? quosi nocturnus adulter
145
temporaSantonico uelas adoperta cucullo?
   praetermaiorum cineres atque ossa uolucri
carpentorapitur pinguis Lateranuset ipse
ipse rotamadstringit sufflamine mulio consul
noctequidemsed Luna uidetsed sidera testes
150
intenduntoculos. finitum tempus honoris
cum fueritclara Lateranus luce flagellum
sumet etoccursum numquam trepidabit amici
iam senisac uirga prior adnuet atque maniplos
soluet etinfundet iumentis hordea lassis.
155
intereadum lanatas robumque iuuencum
more NumaecaeditIouis ante altaria iurat
solamEponam et facies olida ad praesepia pictas.
sed cumperuigiles placet instaurare popinas
obuiusadsiduo Syrophoenix udus amomo
160
curritIdymaeae Syrophoenix incola portae
hospitisadfectu dominum regemque salutat
et cumuenali Cyane succincta lagona.
defensorculpae dicet mihi 'fecimus et nos
haeciuuenes.' estodesisti nempe nec ultra
165
fouistierrorem. breue sit quod turpiter audes
quaedam cumprima resecentur crimina barba.
indulgeueniam pueris: Lateranus ad illos
thermarumcalices inscriptaque lintea uadit
maturusbello Armeniae Syriaeque tuendis
170
amnibus etRheno atque Histro. praestare Neronem
securumualet haec aetas. mitte OstiaCaesar
mittesedin magna legatum quaere popina:
inueniesaliquo cum percussore iacentem
permixtumnautis et furibus ac fugitiuis
175
intercarnifices et fabros sandapilarum
etresupinati cessantia tympana galli.
aequa ibilibertascommunia poculalectus
non aliuscuiquamnec mensa remotior ulli.
quid faciastalem sortitusPonticeseruum?
180
nempe inLucanos aut Tusca ergastula mittas.
at uosTroiugenaeuobis ignoscitis et quae
turpiacerdoni Volesos Brutumque decebunt.
   quidsi numquam adeo foedis adeoque pudendis
utimurexemplisut non peiora supersint?
185
consumptisopibus uocemDamasippelocasti
siparioclamosum ageres ut Phasma Catulli.
Laureolumuelox etiam bene Lentulus egit
iudice medignus uera cruce. nec tamen ipsi
ignoscaspopulo; populi frons durior huius
190
qui sedetet spectat triscurria patriciorum
planipedesaudit Fabiosridere potest qui
Mamercorumalapas. quanti sua funera uendant
quidrefert? uendunt nullo cogente Nerone
necdubitant celsi praetoris uendere ludis.
195
finge tamengladios inde atque hinc pulpita poni
quidsatius? mortem sic quisquam exhorruitut sit
zelotypusThymelesstupidi collega Corinthi?
res hautmira tamen citharoedo principe mimus
nobilis.haec ultra quid erit nisi ludus? et illic
200
dedecusurbis habesnec murmillonis in armis
nec clipeoGracchum pugnantem aut falce supina;
damnat enimtalis habitus [sed damnat et odit
nec galeafaciem abscondit]: mouet ecce tridentem.
postquamuibrata pendentia retia dextra
205
nequiquameffuditnudum ad spectacula uoltum
erigit ettota fugit agnoscendus harena.
credamustunicaede faucibus aurea cum se
porrigat etlongo iactetur spira galero.
ergoignominiam grauiorem pertulit omni
210
uolnere cumGraccho iussus pugnare secutor.
   liberasi dentur populo suffragiaquis tam
perditus utdubitet Senecam praeferre Neroni?
cuiussupplicio non debuit una parari
simia necserpens unus nec culleus unus.
215
parAgamemnonidae crimensed causa facit rem
dissimilem.quippe ille deis auctoribus ultor
patris eratcaesi media inter poculased nec
Electraeiugulo se polluit aut Spartani
sanguineconiugiinullis aconita propinquis
220
miscuitinscena numquam cantauit Orestes
Troica nonscripsit. quid enim Verginius armis
debuitulcisci magis aut cum Vindice Galba
quod Nerotam saeua crudaque tyrannide fecit?
haec operaatque hae sunt generosi principis artes
225
gaudentisfoedo peregrina ad pulpita cantu
prostituiGraiaeque apium meruisse coronae.
maiorumeffigies habeant insignia uocis
ante pedesDomiti longum tu pone Thyestae
syrma uelAntigones seu personam Melanippes
230
et demarmoreo citharam suspende colosso.
   quidCatilinatuis natalibus atque Cethegi
inuenietquisquam sublimius? arma tamen uos
nocturna etflammas domibus templisque paratis
utbracatorum pueri Senonumque minores
235
ausi quodliceat tunica punire molesta.
sed uigilatconsul uexillaque uestra coercet.
hic nouusArpinasignobilis et modo Romae
municipalisequesgaleatum ponit ubique
praesidiumattonitis et in omni monte laborat.
240
tantumigitur muros intra toga contulit illi
nominis actituliquantum "in" Leucadequantum
Thessaliaecampis Octauius abstulit udo
caedibusadsiduis gladio; sed Roma parentem
Roma patrempatriae Ciceronem libera dixit.
245
Arpinasalius Volscorum in monte solebat
posceremercedes alieno lassus aratro;
nodosampost haec frangebat uertice uitem
si lentuspigra muniret castra dolabra.
hic tamenet Cimbros et summa pericula rerum
250
excipit etsolus trepidantem protegit urbem
atque ideopostquam ad Cimbros stragemque uolabant
qui numquamattigerant maiora cadauera corui
nobilisornatur lauro collega secunda.
plebeiaeDeciorum animaeplebeia fuerunt
255
nomina; prototis legionibus hi tamen et pro
omnibusauxiliis atque omni pube Latina
sufficiuntdis infernis Terraeque parenti.
[plurisenim Decii quam quae seruantur ab illis.]
ancillanatus trabeam et diadema Quirini
260
et fascismeruitregum ultimus ille bonorum.
proditalaxabant portarum claustra tyrannis
exulibusiuuenes ipsius consulis et quos
magnumaliquid dubia pro libertate deceret
quodmiraretur cum Coclite Mucius et quae
265
imperiifinis Tiberinum uirgo natauit.
occulta adpatres produxit crimina seruus
matronislugendus; at illos uerbera iustis
adficiuntpoenis et legum prima securis.
   malopater tibi sit Thersitesdummodo tu sis
270
Aeacidaesimilis Volcaniaque arma capessas
quam teThersitae similem producat Achilles.
et tamenut longe repetas longeque reuoluas
nomenabinfami gentem deducis asylo;
maiorumprimusquisquis fuit illetuorum
275
aut pastorfuit aut illud quod dicere nolo.

SATVRAIX

Scireuelim quare totiens mihiNaeuoletristis
occurrasfronte obducta ceu Marsya uictus.
quid tibicum uultuqualem deprensus habebat
Rauola dumRhodopes uda terit inguina barba?
5
[noscolaphum incutimus lambenti crustula seruo.]
non erithac facie miserabilior Crepereius
Pollioquitriplicem usuram praestare paratus
circumit etfatuos non inuenit. unde repente
tot rugae?certe modico contentus agebas
10
uernamequitemconuiua ioco mordente facetus
et salibusuehemens intra pomeria natis.
omnia nunccontrauultus grauishorrida siccae
siluacomaenullus tota nitor in cutequalem
Bruttiapraestabat calidi tibi fascia uisci
15
sedfruticante pilo neglecta et squalida crura.
quid maciesaegri ueterisquem tempore longo
torretquarta dies olimque domestica febris?
deprendasanimi tormenta latentis in aegro
corporedeprendas et gaudia; sumit utrumque
20
indehabitum facies. igitur flexisse uideris
propositumet uitae contrarius ire priori.
nuper enimut repetofanum Isidis et Ganymedem
Pacis etaduectae secreta Palatia matris
et Cererem(nam quo non prostat femina templo?)
25
notiorAufidio moechus [celebrare] solebas
quodquetacesipsos etiam inclinare maritos.
   'utileet hoc multis uitae genusat mihi nullum
inde operaepretium. pingues aliquando lacernas
munimentatogaeduri crassique coloris
30
et malepercussas textoris pectine Galli
accipimustenue argentum uenaeque secundae.
fata regunthominesfatum est et partibus illis
quas sinusabscondit. nam si tibi sidera cessant
nil facietlongi mensura incognita nerui
35
quamuis tenudum spumanti Virro labello
uiderit etblandae adsidue densaeque tabellae
sollicitentautos gar ephelketai andra kinaidos
quod tamenulterius monstrum quam mollis auarus?
"haectribuideinde illa dedimox plura tulisti."
40
computat etceuet. ponatur calculusadsint
cum tabulapueri; numera sestertia quinque
omnibus inrebusnumerentur deinde labores.
an facileet pronum est agere intra uiscera penem
legitimumatque illic hesternae occurrere cenae?
45
seruus eritminus ille miser qui foderit agrum
quamdominum. sed tu sane tenerum et puerum te
et pulchrumet dignum cyatho caeloque putabas.
uos humiliadseculaeuos indulgebitis umquam
cultoriiam nec morbo donare parati?
50
en cui tuuiridem umbellamcui sucina mittas
grandianatalis quotiens redit aut madidum uer
incipit etstrata positus longaque cathedra
munerafemineis tractat secreta kalendis.
dicpassercui tot montistot praedia seruas
55
Apulatotmiluos intra tua pascua lassas?
teTrifolinus ager fecundis uitibus implet
suspectumqueiugum Cumis et Gaurus inanis--
nam quisplura linit uicturo dolia musto?--
quantumerat exhausti lumbos donare clientis
60
iugeribuspaucis! meliusne hic rusticus infans
cum matreet casulis et conlusore catello
cymbalapulsantis legatum fiet amici?
"improbuses cum poscis" ait. sed pensio clamat
"posce"sed appellat puer unicus ut Polyphemi
65
lata aciesper quam sollers euasit Vlixes.
alteremendus eritnamque hic non sufficitambo
pascendi.quid agam bruma spirante? quidoro
quid dicamscapulis puerorum aquilone Decembri
et pedibus?"durate atque expectate cicadas"?
70
uerumutdissimulesut mittas ceteraquanto
metirispretio quodni tibi deditus essem
deuotusquecliensuxor tua uirgo maneret?
scis certequibus ista modisquam saepe rogaris
et quaepollicitus. fugientem saepe puellam
75
amplexurapui; tabulas quoque ruperat et iam
signabat;tota uix hoc ego nocte redemi
te ploranteforis. testis mihi lectulus et tu
ad quemperuenit lecti sonus et dominae uox.
instabileac dirimi coeptum et iam paene solutum
80
coniugiumin multis domibus seruauit adulter.
quo tecircumagas? quae prima aut ultima ponas?
nullum ergomeritum estingrate ac perfidenullum
quod tibifiliolus uel filia nascitur ex me?
tollis enimet libris actorum spargere gaudes
85
argumentauiri. foribus suspende coronas:
iam pateresdedimus quod famae opponere possis.
iuraparentis habespropter me scriberis heres
legatumomne capis nec non et dulce caducum.
commodapraeterea iungentur multa caducis
90
si numerumsi tres impleuero.' iusta doloris
Naeuolecausa tui; contra tamen ille quid adfert?
   'neglegitatque alium bipedem sibi quaerit asellum.
haec solicommissa tibi celare memento
et tacitusnostras intra te fige querellas;
95
nam resmortifera est inimicus pumice leuis.
qui modosecretum commiseratardet et odit
tamquamprodiderim quidquid scio. sumere ferrum
fusteaperire caputcandelam adponere ualuis
nondubitat. nec contemnas aut despicias quod
100
his opibusnumquam cara est annona ueneni.
ergoocculta teges ut curia Martis Athenis.'
   oCorydonCorydonsecretum diuitis ullum
esse putas?serui ut taceantiumenta loquentur
et canis etpostes et marmora. claude fenestras
105
uela tegantrimasiunge ostiatollite lumen
e medio faceant omnesprope nemo recumbat;
quod tamenad cantum galli facit ille secundi
proximusante diem caupo scietaudiet et quae
finxeruntpariter libariusarchimagiri
110
carptores.quod enim dubitant componere crimen
in dominosquotiens rumoribus ulciscuntur
baltea? necderit qui te per compita quaerat
nolentem etmiseram uinosus inebriet aurem.
illos ergoroges quidquid paulo ante petebas
115
a nobistaceant illi. sed prodere malunt
arcanumquam subrepti potare Falerni
pro populofaciens quantum Saufeia bibebat.
uiuendumrectecum propter plurima+tum est his+
[idcirco utpossis linguam contemnere serui].
120
praecipuecausisut linguas mancipiorum
contemnas;nam lingua mali pars pessima serui.
deteriortamen hic qui liber non erit illis
quorumanimas et farre suo custodit et aere.
   'utileconsilium modosed communededisti.
125
nunc mihiquid suades post damnum temporis et spes
deceptas?festinat enim decurrere uelox
flosculusangustae miseraeque breuissima uitae
portio; dumbibimusdum sertaunguentapuellas
poscimusobrepit non intellecta senectus.'
130
   netrepidanumquam pathicus tibi derit amicus
stantibuset saluis his collibus; undique ad illos
conuenientet carpentis et nauibus omnes
qui digitoscalpunt uno caput. altera maior
spessuperesttu tantum erucis inprime dentem.
134a
[gratuseristu tantum erucis inprime dentem.]
135
   'haecexempla para felicibus; at mea Clotho
et Lachesisgaudentsi pascitur inguine uenter.
o paruinostrique Laresquos ture minuto
aut farreet tenui soleo exorare corona
quando egofigam aliquid quo sit mihi tuta senectus
140
a tegete etbaculo? uiginti milia fenus
pigneribuspositisargenti uascula puri
sed quaeFabricius censor notetet duo fortes
de gregeMoesorumqui me ceruice locata
securumiubeant clamoso insistere circo;
145
sit mihipraeterea curuus caelatoret alter
qui multasfacies pingit cito; sufficiunt haec.
quando egopauper ero? uotum miserabilenec spes
his saltem;nam cum pro me Fortuna uocatur
adfixitceras illa de naue petitas
150
quaeSiculos cantus effugit remige surdo.'

SATVRAX

Omnibusin terrisquae sunt a Gadibus usque
Auroram etGangenpauci dinoscere possunt
uera bonaatque illis multum diuersaremota
errorisnebula. quid enim ratione timemus
5
autcupimus? quid tam dextro pede concipis ut te
conatus nonpaeniteat uotique peracti?
euerteredomos totas optantibus ipsis
di faciles.nocitura toganocitura petuntur
militia;torrens dicendi copia multis
10
et suamortifera est facundia; uiribus ille
confisusperiit admirandisque lacertis;
sed plurisnimia congesta pecunia cura
strangulatet cuncta exuperans patrimonia census
quantodelphinis ballaena Britannica maior.
15
temporibusdiris igitur iussuque Neronis
Longinum etmagnos Senecae praediuitis hortos
clausit etegregias Lateranorum obsidet aedes
totacohors: rarus uenit in cenacula miles.
pauca licetportes argenti uascula puri
20
nocte iteringressusgladium contumque timebis
et mota adlunam trepidabis harundinis umbra:
cantabituacuus coram latrone uiator.
prima fereuota et cunctis notissima templis
diuitiaecrescant ut opesut maxima toto
25
nostra sitarca foro. sed nulla aconita bibuntur
fictilibus;tunc illa time cum pocula sumes
gemmata etlato Setinum ardebit in auro.
iamneigitur laudas quod de sapientibus alter
ridebatquotiens a limine mouerat unum
30
protuleratquepedemflebat contrarius auctor?
sed faciliscuiuis rigidi censura cachinni:
mirandumest unde ille oculis suffecerit umor.
perpetuorisu pulmonem agitare solebat
Democritusquamquam non essent urbibus illis
35
praetextaetrabeaefasceslecticatribunal.
quid siuidisset praetorem curribus altis
extantem etmedii sublimem puluere circi
in tunicaIouis et pictae Sarrana ferentem
ex umerisaulaea togae magnaeque coronae
40
tantumorbemquanto ceruix non sufficit ulla?
quippetenet sudans hanc publicus etsibi consul
ne placeatcurru seruus portatur eodem.
da nunc etuolucremsceptro quae surgit eburno
illinccornicineshinc praecedentia longi
45
agminisofficia et niueos ad frena Quirites
defossa inloculos quos sportula fecit amicos.
tum quoquemateriam risus inuenit ad omnis
occursushominumcuius prudentia monstrat
summosposse uiros et magna exempla daturos
50
ueruecum inpatria crassoque sub aere nasci.
ridebatcuras nec non et gaudia uolgi
interdum etlacrimascum Fortunae ipse minaci
mandaretlaqueum mediumque ostenderet unguem.
   ergosuperuacua aut [quae] perniciosa petuntur?
55
propterquae fas est genua incerare deorum?
   quosdampraecipitat subiecta potentia magnae
inuidiaemergit longa atque insignis honorum
pagina.descendunt statuae restemque secuntur
ipsasdeinde rotas bigarum inpacta securis
60
caedit etinmeritis franguntur crura caballis.
iamstrident ignesiam follibus atque caminis
ardetadoratum populo caput et crepat ingens
Seianusdeinde ex facie toto orbe secunda
fiunturceolipeluessartagomatellae.
65
pone domilaurusduc in Capitolia magnum
cretatumquebouem: Seianus ducitur unco
spectandusgaudent omnes. 'quae labraquis illi
uultuserat! numquamsi quid mihi credisamaui
hunchominem. sed quo cecidit sub crimine? quisnam
70
delatorquibus indicibusquo teste probauit?'
'nil horum;uerbosa et grandis epistula uenit
a Capreis.''bene habetnil plus interrogo.' sed quid
turba Remi?sequitur fortunamut semperet odit
damnatos.idem populussi Nortia Tusco
75
fauissetsi oppressa foret secura senectus
principishac ipsa Seianum diceret hora
Augustum.iam pridemex quo suffragia nulli
uendimuseffudit curas; nam qui dabat olim
imperiumfasceslegionesomnianunc se
80
continetatque duas tantum res anxius optat
panem etcircenses. 'perituros audio multos.'
'nildubiummagna est fornacula.' 'pallidulus mi
Bruttidiusmeus ad Martis fuit obuius aram;
quam timeouictus ne poenas exigat Aiax
85
ut maledefensus. curramus praecipites et
dum iacetin ripacalcemus Caesaris hostem.
sed uideantseruine quis neget et pauidum in ius
ceruiceobstricta dominum trahat.' hi sermones
tunc deSeianosecreta haec murmura uolgi.
90
uisnesalutari sicut Seianushabere
tantundematque illi summas donare curules
illumexercitibus praeponeretutor haberi
principisangusta Caprearum in rupe sedentis
cum gregeChaldaeo? uis certe pilacohortis
95
egregiosequites et castra domestica; quidni
haeccupias? et qui nolunt occidere quemquam
posseuolunt. sed quae praeclara et prospera tanti
ut rebuslaetis par sit mensura malorum?
huius quitrahitur praetextam sumere mauis
100
anFidenarum Gabiorumque esse potestas
et demensura ius dicereuasa minora
frangerepannosus uacuis aedilis Vlubris?
ergo quidoptandum foret ignorasse fateris
Seianum;nam qui nimios optabat honores
105
et nimiasposcebat opesnumerosa parabat
excelsaeturris tabulataunde altior esset
casus etinpulsae praeceps inmane ruinae.
quidCrassosquid Pompeios euertit et illum
ad sua quidomitos deduxit flagra Quirites?
110
summusnempe locus nulla non arte petitus
magnaquenuminibus uota exaudita malignis.
ad generumCereris sine caede ac uulnere pauci
descenduntreges et sicca morte tyranni.
   eloquiumac famam Demosthenis aut Ciceronis
115
incipitoptare et totis quinquatribus optat
quisquisadhuc uno parcam colit asse Mineruam
quemsequitur custos angustae uernula capsae.
eloquio seduterque perit oratorutrumque
largus etexundans leto dedit ingenii fons.
120
ingeniomanus est et ceruix caesanec umquam
sanguinecausidici maduerunt rostra pusilli.
'ofortunatam natam me consule Romam:'
Antonigladios potuit contemnere si sic
omniadixisset. ridenda poemata malo
125
quam teconspicuae diuina Philippica famae
uolueris aprima quae proxima. saeuus et illum
exituseripuitquem mirabantur Athenae
torrentemet pleni moderantem frena theatri.
dis illeaduersis genitus fatoque sinistro
130
quem paterardentis massae fuligine lippus
a carboneet forcipibus gladiosque paranti
incude etluteo Volcano ad rhetora misit.
   bellorum exuuiaetruncis adfixa tropaeis
lorica etfracta de casside buccula pendens
135
et curtumtemone iugum uictaeque triremis
aplustre etsummo tristis captiuos in arcu
humanismaiora bonis creduntur. ad hoc se
RomanusGraiusque et barbarus induperator
erexitcausas discriminis atque laboris
140
indehabuit: tanto maior famae sitis est quam
uirtutis.quis enim uirtutem amplectitur ipsam
praemia sitollas? patriam tamen obruit olim
gloriapaucorum et laudis titulique cupido
haesurisaxis cinerum custodibusad quae
145
discutiendaualent sterilis mala robora fici
quandoquidemdata sunt ipsis quoque fata sepulcris.
expendeHannibalem: quot libras in duce summo
inuenies?hic est quem non capit Africa Mauro
percussaoceano Niloque admota tepenti
150
rursus adAethiopum populos aliosque elephantos.
additurimperiis HispaniaPyrenaeum
transilit.opposuit natura Alpemque niuemque:
diducitscopulos et montem rumpit aceto.
iam tenetItaliamtamen ultra pergere tendit.
155
'acti'inquit 'nihil estnisi Poeno milite portas
frangimuset media uexillum pono Subura.'
o qualisfacies et quali digna tabella
cum Gaetuladucem portaret belua luscum!
exitus ergoquis est? o gloria! uincitur idem
160
nempe et inexilium praeceps fugit atque ibi magnus
mirandusquecliens sedet ad praetoria regis
donecBithyno libeat uigilare tyranno.
finemanimaequae res humanas miscuit olim
non gladiinon saxa dabunt nec telased ille
165
Cannarumuindex et tanti sanguinis ultor
anulus. idemenset saeuas curre per Alpes
ut puerisplaceas et declamatio fias.
unusPellaeo iuueni non sufficit orbis
aestuatinfelix angusto limite mundi
170
ut Gyaraeclausus scopulis paruaque Seripho;
cum tamen afigulis munitam intrauerit urbem
sarcophagocontentus erit. mors sola fatetur
quantulasint hominum corpuscula. creditur olim
uelificatusAthos et quidquid Graecia mendax
175
audet inhistoriaconstratum classibus isdem
suppositumquerotis solidum mare; credimus altos
defecisseamnes epotaque flumina Medo
prandenteet madidis cantat quae Sostratus alis.
ille tamenqualis rediit Salamine relicta
180
in Corumatque Eurum solitus saeuire flagellis
barbarusAeolio numquam hoc in carcere passos
ipsumconpedibus qui uinxerat Ennosigaeum
(mitius idsanequod non et stigmate dignum
credidit.huic quisquam uellet seruire deorum?--
185
sed qualisrediit? nempe una nauecruentis
fluctibusac tarda per densa cadauera prora.
has totiensoptata exegit gloria poenas.
   'daspatium uitaemultos daIuppiterannos.'
hoc rectouoltusolum hoc et pallidus optas.
190
sed quamcontinuis et quantis longa senectus
plenamalis! deformem et taetrum ante omnia uultum
dissimilemquesuideformem pro cute pellem
pendentisquegenas et talis aspice rugas
qualesumbriferos ubi pandit Thabraca saltus
195
in uetulascalpit iam mater simia bucca.
plurimasunt iuuenum discriminapulchrior ille
hoc atque"ille" aliomultum hic robustior illo:
una senumfaciescum uoce trementia membra
et iam leuecaput madidique infantia nasi;
200
frangendusmisero gingiua panis inermi.
usque adeograuis uxori natisque sibique
utcaptatori moueat fastidia Cosso.
non eademuini atque cibi torpente palato
gaudia; namcoitus iam longa obliuiouel si
205
conerisiacet exiguus cum ramice neruus
etquamuistota palpetur nocteiacebit.
annealiquid sperare potest haec inguinis aegri
canities?quid quod merito suspecta libido est
quaeuenerem adfectat sine uiribus? aspice partis
210
nunc damnumalterius. nam quae cantante uoluptas
sit liceteximiuscitharoedo siue Seleuco
et quibusaurata mos est fulgere lacerna?
quidrefertmagni sedeat qua parte theatri
qui uixcornicines exaudiet atque tubarum
215
concentus?clamore opus est ut sentiat auris
quem dicatuenisse puerquot nuntiet horas.
praetereaminimus gelido iam in corpore sanguis
febre caletsolacircumsilit agmine facto
morborumomne genusquorum si nomina quaeras
220
promptiusexpediam quot amauerit Oppia moechos
quotThemison aegros autumno occiderit uno
quotBasilus sociosquot circumscripserit Hirrus
pupillosquot longa uiros exorbeat uno
Maura diequot discipulos inclinet Hamillus;
225
percurramcitius quot uillas possideat nunc
quotondente grauis iuueni mihi barba sonabat.
ille umerohic lumbishic coxa debilis; ambos
perdiditille oculos et luscis inuidet; huius
pallidalabra cibum accipiunt digitis alienis
230
ipse adconspectum cenae diducere rictum
suetus hiattantum ceu pullus hirundinisad quem
ore uolatpleno mater ieiuna. sed omni
membrorumdamno maior dementiaquae nec
nominaseruorum nec uoltum agnoscit amici
235
cum quopraeterita cenauit noctenec illos
quosgenuitquos eduxit. nam codice saeuo
heredesuetat esse suosbona tota feruntur
ad Phialen;tantum artificis ualet halitus oris
quodsteterat multis in carcere fornicis annis.
240
ut uigeantsensus animiducenda tamen sunt
funeranatorumrogus aspiciendus amatae
coniugis etfratris plenaeque sororibus urnae.
haec datapoena diu uiuentibusut renouata
semperclade domus multis in luctibus inque
245
perpetuomaerore et nigra ueste senescant.
rex Pyliusmagno si quicquam credis Homero
exemplumuitae fuit a cornice secundae.
felixnimirumqui tot per saecula mortem
distulitatque suos iam dextra conputat annos
250
quiquenouum totiens mustum bibit. oro parumper
attendasquantum de legibus ipse queratur
fatorum etnimio de staminecum uidet acris
Antilochibarbam ardentemcum quaerit ab omni
quisquisadestsocio cur haec in tempora duret
255
quodfacinus dignum tam longo admiserit aeuo.
haec eademPeleusraptum cum luget Achillem
atquealiuscui fas Ithacum lugere natantem.
incolumiTroia Priamus uenisset ad umbras
Assaracimagnis sollemnibus Hectore funus
260
portante acreliquis fratrum ceruicibus inter
Iliadumlacrimasut primos edere planctus
Cassandrainciperet scissaque Polyxena palla
si foretextinctus diuerso temporequo non
coeperataudaces Paris aedificare carinas.
265
longa diesigitur quid contulit? omnia uidit
euersa etflammis Asiam ferroque cadentem.
tunc milestremulus posita tulit arma tiara
et ruitante aram summi Iouis ut uetulus bos
qui dominicultris tenue et miserabile collum
270
praebet abingrato iam fastiditus aratro.
exitus illeutcumque hominissed torua canino
latrauitrictu quae post hunc uixerat uxor.
festino adnostros et regem transeo Ponti
et Croesumquem uox iusti facunda Solonis
275
respiceread longae iussit spatia ultima uitae.
exilium etcarcer Minturnarumque paludes
etmendicatus uicta Carthagine panis
hinc causashabuere; quid illo ciue tulisset
natura interrisquid Roma beatius umquam
280
sicircumducto captiuorum agmine et omni
bellorumpompa animam exhalasset opimam
cum deTeutonico uellet descendere curru?
prouidaPompeio dederat Campania febres
optandassed multae urbes et publica uota
285
uicerunt;igitur Fortuna ipsius et urbis
seruatumuicto caput abstulit. hoc cruciatu
Lentulushac poena caruit ceciditque Cethegus
integer etiacuit Catilina cadauere toto.
   formamoptat modico puerismaiore puellis
290
murmurecum Veneris fanum uidetanxia mater
usque addelicias uotorum. 'cur tamen' inquit
'corripias?pulchra gaudet Latona Diana.'
sed uetatoptari faciem Lucretia qualem
ipsahabuitcuperet Rutilae Verginia gibbum
295
accipere"atque suum" Rutilae dare. filius autem
corporisegregii miseros trepidosque parentes
semperhabet: rara est adeo concordia formae
atquepudicitiae. sanctos licet horrida mores
tradideritdomus ac ueteres imitata Sabinos
300
praetereacastum ingenium uoltumque modesto
sanguineferuentem tribuat natura benigna
larga manu(quid enim puero conferre potest plus
custode etcura natura potentior omni?)
non licetesse uiro; nam prodiga corruptoris
305
improbitasipsos audet temptare parentes:
tanta inmuneribus fiducia. nullus ephebum
deformemsaeua castrauit in arce tyrannus
necpraetextatum rapuit Nero loripedem nec
strumosumatque utero pariter gibboque tumentem.
310
i nunc etiuuenis specie laetare tuiquem
maioraexpectant discrimina. fiet adulter
publicus etpoenas metuet quascumque mariti
+irati+debetnec erit felicior astro
Martisutin laqueos numquam incidat. exigit autem
315
interdumille dolor plus quam lex ulla dolori
concessit:necat hic ferrosecat ille cruentis
uerberibusquosdam moechos et mugilis intrat.
sed tuusEndymion dilectae fiet adulter
matronae.mox cum dederit Seruilia nummos
320
fiet etillius quam non amatexuet omnem
corporisornatum; quid enim ulla negauerit udis
inguinibussiue est haec Oppia siue Catulla?
deteriortotos habet illic femina mores.
'sed castoquid forma nocet?' quid profuit immo
325
Hippolytograue propositumquid Bellerophonti?
erubuit+nempe haec+ ceu fastidita repulso
necStheneboea minus quam Cressa excanduitet se
concussereambae. mulier saeuissima tunc est
cumstimulos odio pudor admouet. elige quidnam
330
suadendumesse putes cui nubere Caesaris uxor
destinat.optimus hic et formonsissimus idem
gentispatriciae rapitur miser extinguendus
Messalinaeoculis; dudum sedet illa parato
flammeoloTyriusque palam genialis in hortis
335
sternituret ritu decies centena dabuntur
antiquoueniet cum signatoribus auspex.
haec tusecreta et paucis commissa putabas?
non nisilegitime uolt nubere. quid placeat dic.
ni parereuelispereundum erit ante lucernas;
340
si scelusadmittasdabitur mora paruuladum res
nota urbiet populo contingat principis aurem.
dedecusille domus sciet ultimus. interea tu
obsequereimperiosi tanti uita dierum
paucorum.quidquid leuius meliusque putaris
345
praebendaest gladio pulchra haec et candida ceruix.
   nilergo optabunt homines? si consilium uis
permittesipsis expendere numinibus quid
conueniatnobis rebusque sit utile nostris;
nam proiucundis aptissima quaeque dabunt di.
350
carior estillis homo quam sibi. nos animorum
inpulsu etcaeca magnaque cupidine ducti
coniugiumpetimus partumque uxorisat illis
notum quipueri qualisque futura sit uxor.
ut tamen etposcas aliquid uoueasque sacellis
355
exta etcandiduli diuina tomacula porci
orandum estut sit mens sana in corpore sano.
fortemposce animum mortis terrore carentem
qui spatiumuitae extremum inter munera ponat
naturaequi ferre queat quoscumque labores
360
nesciatirascicupiat nihil et potiores
Herculisaerumnas credat saeuosque labores
et uenereet cenis et pluma Sardanapalli.
monstroquod ipse tibi possis dare; semita certe
tranquillaeper uirtutem patet unica uitae.
365
nullumnumen habessi sit prudentia: nos te
nosfacimusFortunadeam caeloque locamus.

SATVRAXI

Atticuseximie si cenatlautus habetur
si Rutilusdemens. quid enim maiore cachinno
excipituruolgi quam pauper Apicius? omnis
conuictusthermaestationesomne theatrum
5
de Rutilo.nam dum ualida ac iuuenalia membra
sufficiuntgaleae dumque ardent sanguinefertur
non cogentequidem sed nec prohibente tribuno
scripturusleges et regia uerba lanistae.
multosporro uidesquos saepe elusus ad ipsum
10
creditorintroitum solet expectare macelli
et quibusin solo uiuendi causa palato est.
egregiuscenat meliusque miserrimus horum
et citocasurus iam perlucente ruina.
intereagustus elementa per omnia quaerunt
15
numquamanimo pretiis obstantibus; interius si
attendasmagis illa iuuant quae pluris ementur.
ergo hautdifficile est perituram arcessere summam
lancibusoppositis uel matris imagine fracta
etquadringentis nummis condire gulosum
20
fictile;sic ueniunt ad miscellanea ludi.
refert ergoquis haec eadem paret; in Rutilo nam
luxuriaestin Ventidio laudabile nomen
sumit et acensu famam trahit. illum ego iure
despiciamqui scit quanto sublimior Atlas
25
omnibus inLibya sit montibushic tamen idem
ignoratquantum ferrata distet ab arca
sacculus. ecaelo descendit gnothi seauton
figendum etmemori tractandum pectoresiue
coniugiumquaeras uel sacri in parte senatus
30
esse uelis;neque enim loricam poscit Achillis
Thersitesin qua se traducebat Vlixes;
ancipitemseu tu magno discrimine causam
protegereadfectaste consuledic tibi qui sis
oratoruehemens an Curtius et Matho buccae.
35
noscendaest mensura sui spectandaque rebus
in summisminimisqueetiam cum piscis emetur
ne mullumcupiascum sit tibi gobio tantum
in loculis.quis enim te deficiente crumina
etcrescente gula manet exitusaere paterno
40
ac rebusmersis in uentrem fenoris atque
argentigrauis et pecorum agrorumque capacem?
talibus adominis post cuncta nouissimus exit
anulusetdigito mendicat Pollio nudo.
nonpraematuri cineres nec funus acerbum
45
luxuriaesed morte magis metuenda senectus.
hiplerumque gradus: conducta pecunia Romae
et coramdominis consumitur; indeubi paulum
nescio quidsuperest et pallet fenoris auctor
qui uerteresolumBaias et ad ostrea currunt.
50
cederenamque foro iam non est deterius quam
Esquilias aferuenti migrare Subura.
ille dolorsolus patriam fugientibusilla
maestitiaestcaruisse anno circensibus uno.
sanguinisin facie non haeret guttamorantur
55
pauciridiculum et fugientem ex urbe pudorem.
    experierehodie numquid pulcherrima dictu
Persicenon praestem uita et moribus et re
si laudemsiliquas occultus ganeopultes
coram aliisdictem puero sed in aure placentas.
60
nam cum sisconuiua mihi promissushabebis
Euandrumuenies Tirynthius aut minor illo
hospesetipse tamen contingens sanguine caelum
alteraquisalter flammis ad sidera missus.
ferculanunc audi nullis ornata macellis.
65
deTiburtino ueniet pinguissimus agro
haedulus ettoto grege molliorinscius herbae
necdumausus uirgas humilis mordere salicti
qui pluslactis habet quam sanguiniset montani
asparagiposito quos legit uilica fuso.
70
grandiapraeterea tortoque calentia feno
oua adsuntipsis cum matribuset seruatae
parte anniquales fuerant in uitibus uuae
SigninumSyriumque pirumde corbibus isdem
aemulaPicenis et odoris mala recentis
75
necmetuenda tibisiccatum frigore postquam
autumnum etcrudi posuere pericula suci.
haec olimnostri iam luxuriosa senatus
cena fuit.Curius paruo quae legerat horto
ipse focisbreuibus ponebat holusculaquae nunc
80
squalidusin magna fastidit conpede fossor
qui meminitcalidae sapiat quid uolua popinae.
sicci tergasuis rara pendentia crate
moris eratquondam festis seruare diebus
etnatalicium cognatis ponere lardum
85
accedentenouasi quam dabat hostiacarne.
cognatorumaliquis titulo ter consulis atque
castrorumimperiis et dictatoris honore
functus adhas epulas solito maturius ibat
erectumdomito referens a monte ligonem.
90
cumtremerent autem Fabios durumque Catonem
et Scauroset Fabriciumrigidique seueros
censorismores etiam collega timeret
nemo intercuras et seria duxit habendum
qualis inOceani fluctu testudo nataret
95
clarumTroiugenis factura et nobile fulcrum;
sed nudolatere et paruis frons aerea lectis
uilecoronati caput ostendebat aselli
ad quodlasciui ludebant ruris alumni.
tales ergocibi qualis domus atque supellex.
100
tunc rudiset Graias mirari nescius artes
urbibuseuersis praedarum in parte reperta
magnorumartificum frangebat pocula miles
ut phalerisgauderet ecus caelataque cassis
Romuleaesimulacra ferae mansuescere iussae
105
imperiifatogeminos sub rupe Quirinos
ac nudameffigiem [in] clipeo uenientis et hasta
pendentisquedei perituro ostenderet hosti.
ponebantigitur Tusco farrata catino:
argentiquod erat solis fulgebat in armis.
110
omnia tuncquibus inuideassi liuidulus sis.
templorumquoque maiestas praesentioret uox
nocte feremedia mediamque audita per urbem
litore abOceani Gallis uenientibus et dis
officiumuatis peragentibus. his monuit nos
115
hanc rebusLatiis curam praestare solebat
fictilis etnullo uiolatus Iuppiter auro.
illa dominatas nostraque ex arbore mensas
temporauiderunt; hos lignum stabat ad usus
annosam siforte nucem deiecerat eurus.
120
at nuncdiuitibus cenandi nulla uoluptas
nilrhombusnil damma sapitputere uidentur
unguentaatque rosaelatos nisi sustinet orbis
grande eburet magno sublimis pardus hiatu
dentibus exillis quos mittit porta Syenes
125
et Mauriceleres et Mauro obscurior Indus
et quosdeposuit Nabataeo belua saltu
iam nimioscapitique graues. hinc surgit orexis
hincstomacho uires; nam pes argenteus illis
anulus indigito quod ferreus. ergo superbum
130
conuiuamcaueoqui me sibi comparat et res
despicitexiguas. adeo nulla uncia nobis
est eborisnec tessellae nec calculus ex hac
materiaquin ipsa manubria cultellorum
ossea. nontamen his ulla umquam obsonia fiunt
135
rancidulaaut ideo peior gallina secatur.
sed necstructor erit cui cedere debeat omnis
perguladiscipulus Trypheri doctorisapud quem
sumine cummagno lepus atque aper et pygargus
etScythicae uolucres et phoenicopterus ingens
140
et Gaetulusoryx hebeti lautissima ferro
caeditur ettota sonat ulmea cena Subura.
nec frustumcapreae subducere nec latus Afrae
nouit auisnostertirunculus ac rudis omni
tempore etexiguae furtis inbutus ofellae.
145
plebeioscalices et paucis assibus emptos
porrigetincultus puer atque a frigore tutus
non Phryxaut Lycius [non a mangone petitus
quisquamerit et magno]: cum poscesposce Latine.
idemhabitus cunctistonsi rectique capilli
150
atque hodietantum propter conuiuia pexi.
pastorisduri hic filiusille bubulci.
suspiratlongo non uisam tempore matrem
et casulamet notos tristis desiderat haedos
ingenuiuoltus puer ingenuique pudoris
155
qualis essedecet quos ardens purpura uestit
necpupillares defert in balnea raucus
testiculosnec uellendas iam praebuit alas
crassa necopposito pauidus tegit inguina guto.
hic tibiuina dabit diffusa in montibus illis
160
a quibusipse uenitquorum sub uertice lusit.
[namque unaatque eadem est uini patria atque ministri.]    
forsitanexpectes ut Gaditana canoro
incipiantprurire choro plausuque probatae
ad terramtremulo descendant clune puellae
165
[spectanthoc nuptae iuxta recubante marito
quod pudeatnarrare aliquem praesentibus ipsis.]
inritamentumueneris languentis et acres
diuitisurticae [maior tamen ista uoluptas
alteriussexus]; magis ille extendituret mox
170
auribusatque oculis concepta urina mouetur.
non capithas nugas humilis domus. audiat ille
testarumcrepitus cum uerbisnudum olido stans
fornicemancipium quibus abstinetille fruatur
uocibusobscenis omnique libidinis arte
175
quiLacedaemonium pytismate lubricat orbem;
namque ibifortunae ueniam damus. alea turpis
turpe etadulterium mediocribus: haec eadem illi
omnia cumfaciunthilares nitidique uocantur.
nostradabunt alios hodie conuiuia ludos:
180
conditorIliados cantabitur atque Maronis
altisonidubiam facientia carmina palmam.
quidreferttales uersus qua uoce legantur?
    sednunc dilatis auerte negotia curis
et gratamrequiem dona tibiquando licebit
185
per totumcessare diem. non fenoris ulla
mentio necprima si luce egressa reuerti
noctesolettacito bilem tibi contrahat uxor
umidasuspectis referens multicia rugis
uexatasquecomas et uoltum auremque calentem.
190
protinusante meum quidquid dolet exue limen
pone domumet seruos et quidquid frangitur illis
aut peritingratos ante omnia pone sodalis.
intereaMegalesiacae spectacula mappae
Idaeumsollemne coluntsimilisque triumpho
195
praedacaballorum praetor sedet acmihi pace
inmensaenimiaeque licet si dicere plebis
totam hodieRomam circus capitet fragor aurem
percutiteuentum uiridis quo colligo panni.
nam sideficeretmaestam attonitamque uideres
200
hanc urbemueluti Cannarum in puluere uictis
consulibus.spectent iuuenesquos clamor et audax
sponsioquos cultae decet adsedisse puellae:
nostrabibat uernum contracta cuticula solem
effugiatquetogam. iam nunc in balnea salua
205
frontelicet uadasquamquam solida hora supersit
ad sextam.facere hoc non possis quinque diebus
continuisquia sunt talis quoque taedia uitae
magna:uoluptates commendat rarior usus.

SATVRAXII

NataliCoruinedie mihi dulcior haec lux
qua festuspromissa deis animalia caespes
expectat.niueam reginae ducimus agnam
par uellusdabitur pugnanti Gorgone Maura;
5
sed proculextensum petulans quatit hostia funem
Tarpeioseruata Ioui frontemque coruscat
quippeferox uitulus templis maturus et arae
spargendusquemeroquem iam pudet ubera matris
ducerequiuexat nascenti robora cornu.
10
si resampla domi similisque adfectibus esset
pinguiorHispulla traheretur taurus et ipsa
mole pigernec finitima nutritus in herba
laeta sedostendens Clitumni pascua sanguis
et grandiceruix iret ferienda ministro
15
ob reditumtrepidantis adhuc horrendaque passi
nuper etincolumem sese mirantis amici.
nam praeterpelagi casus et fulminis ictus
euasit.densae caelum abscondere tenebrae
nube unasubitusque antemnas inpulit ignis
20
cum sequisque illo percussum crederet et mox
attonitusnullum conferri posse putaret
naufragiumuelis ardentibus. omnia fiunt
taliatamgrauitersi quando poetica surgit
tempestas.genus ecce aliud discriminis audi
25
et miserereiterumquamquam sint cetera sortis
eiusdempars dira quidem sed cognita multis
et quamuotiua testantur fana tabella
plurima:pictores quis nescit ab Iside pasci?
accidit etnostro similis fortuna Catullo.
30
cum plenusfluctu medius foret alueus et iam
alternumpuppis latus euertentibus undis
arborisincertaenullam prudentia cani
rectoriscum ferret opemdecidere iactu
coepit cumuentisimitatus castoraqui se
35
eunuchumipse facit cupiens euadere damno
testiculi:adeo medicatum intellegit inguen.
'funditequae mea sunt' dicebat 'cuncta' Catullus
praecipitareuolens etiam pulcherrimauestem
purpureamteneris quoque Maecenatibus aptam
40
atque aliasquarum generosi graminis ipsum
infecitnatura pecussed et egregius fons
uiribusoccultis et Baeticus adiuuat aer.
ille necargentum dubitabat mitterelances
Partheniofactasurnae cratera capacem
45
et dignumsitiente Pholo uel coniuge Fusci;
adde etbascaudas et mille escariamultum
caelatibiberat quo callidus emptor Olynthi.
sed quisnunc aliusqua mundi parte quis audet
argentopraeferre caput rebusque salutem?
50
[nonpropter uitam faciunt patrimonia quidam
sed uitiocaeci propter patrimonia uiuunt.]
iactaturrerum utilium pars maximased nec
damnaleuant. tunc aduersis urguentibus illuc
reccidit utmalum ferro summitteretac se
55
explicatangustum: discriminis ultimaquando
praesidiaadferimus nauem factura minorem.
i nunc etuentis animam committe dolato
confisuslignodigitis a morte remotus
quattuoraut septemsi sit latissimataedae;
60
mox cumreticulis et pane et uentre lagonae
accipesumendas in tempestate secures.
sedpostquam iacuit planum maretempora postquam
prosperauectoris fatumque ualentius euro
et pelagopostquam Parcae meliora benigna
65
pensa manuducunt hilares et staminis albi
lanificaemodica nec multum fortior aura
uentusadestinopi miserabilis arte cucurrit
uestibusextentis etquod superauerat unum
uelo prorasuo. iam deficientibus austris
70
spes uitaecum sole redit. tum gratus Iulo
atquenouercali sedes praelata Lauino
conspicitursublimis apexcui candida nomen
scrofadeditlaetis Phrygibus mirabile sumen
et numquamuisis triginta clara mamillis.
75
tandemintrat positas inclusa per aequora moles
Tyrrhenamquepharon porrectaque bracchia rursum
quae pelagooccurrunt medio longeque relincunt
Italiam;non sic igitur mirabere portus
quos naturadedit. sed trunca puppe magister
80
interiorapetit Baianae peruia cumbae
tuti stagnasinusgaudent ubi uertice raso
garrulasecuri narrare pericula nautae.
ite igiturpuerilinguis animisque fauentes
sertaquedelubris et farra inponite cultris
85
ac mollisornate focos glebamque uirentem.
iam sequaret sacroquod praestatrite peracto
inde domumrepetamgraciles ubi parua coronas
accipiuntfragili simulacra nitentia cera.
hic nostrumplacabo Iouem Laribusque paternis
90
tura daboatque omnis uiolae iactabo colores.
cunctanitentlongos erexit ianua ramos
etmatutinis operatur festa lucernis.
neususpecta tibi sint haecCoruineCatullus
pro cuiusreditu tot pono altariaparuos
95
tres habetheredes. libet expectare quis aegram
etclaudentem oculos gallinam inpendat amico
tamsterili; uerum haec nimia est inpensacoturnix
nullaumquam pro patre cadet. sentire calorem
si coepitlocuples Gallitta et Pacius orbi
100
legitimefixis uestitur tota libellis
porticusexistunt qui promittant hecatomben
quatenushic non sunt nec uenales elephanti
nec Latioaut usquam sub nostro sidere talis
beluaconcipitursed furua gente petita
105
arboribusRutulis et Turni pascitur agro
Caesarisarmentum nulli seruire paratum
priuatosiquidem Tyrio parere solebant
Hannibaliet nostris ducibus regique Molosso
horummaiores ac dorso ferre cohortis
110
partemaliquam belliet euntem in proelia turrem.
nullaigitur mora per Nouiummora nulla per Histrum
Pacuuiumquin illud ebur ducatur ad aras
et cadatante Lares Gallittae uictima sola
tantisdigna deis et captatoribus horum.
115
alter enimsi concedasmactare uouebit
de gregeseruorum magna et pulcherrima quaeque
corporauel pueris et frontibus ancillarum
inponetuittas etsi qua est nubilis illi
Iphigeniadomidabit hanc altaribusetsi
120
non sperattragicae furtiua piacula ceruae.
laudo meumciuemnec comparo testamento
millerates; nam si Libitinam euaserit aeger
delebittabulas inclusus carcere nassae
postmeritum sane mirandum atque omnia soli
125
forsanPacuuio breuiter dabitille superbus
incedetuictis riualibus. ergo uides quam
grandeoperae pretium faciat iugulata Mycenis.
uiuatPacuuius quaeso uel Nestora totum
possideatquantum rapuit Neromontibus aurum
130

exaequetnec amet quemquam nec ametur ab ullo.

SATVRAXIII

Exemploquodcumque malo committituripsi
displicetauctori. prima est haec ultioquod se
iudice nemonocens absoluiturimproba quamuis
gratiafallaci praetoris uicerit urna.
5
quidsentire putas hominesCaluinerecenti
de scelereet fidei uiolatae crimine? sed nec
tam tenuiscensus tibi contigitut mediocris
iacturae temergat onusnec rara uidemus
quaepateris: casus multis hic cognitus ac iam
10
tritus et emedio fortunae ductus aceruo.
ponamusnimios gemitus. flagrantior aequo
non debetdolor esse uiri nec uolnere maior.
tu quamuisleuium minimam exiguamque malorum
particulamuix ferre potes spumantibus ardens
15
uisceribussacrum tibi quod non reddat amicus
depositum?stupet haec qui iam post terga reliquit
sexagintaannos Fonteio consule natus?
an nihil inmelius tot rerum proficis usu?
magnaquidemsacris quae dat praecepta libellis
20
uictrixfortunae sapientiaducimus autem
hos quoquefelicesqui ferre incommoda uitae
nec iactareiugum uita didicere magistra.
quae tamfesta diesut cesset prodere furem
perfidiamfraudes atque omni ex crimine lucrum
25
quaesitumet partos gladio uel pyxide nummos?
rari quippeboninumerauix sunt totidem quot
Thebarumportae uel diuitis ostia Nili.
nona aetasagitur peioraque saecula ferri
temporibusquorum sceleri non inuenit ipsa
30
nomen et anullo posuit natura metallo.
nos hominumdiuomque fidem clamore ciemus
quantoFaesidium laudat uocalis agentem
sportula?dicsenior bulla dignissimenescis
quas habeatueneres aliena pecunia? nescis
35
quem tuasimplicitas risum uulgo moueatcum
exigis aquoquam ne peieret et putet ullis
essealiquod numen templis araeque rubenti?
quondam hocindigenae uiuebant morepriusquam
sumeretagrestem posito diademate falcem
40
Saturnusfugienstunc cum uirguncula Iuno
et priuatusadhuc Idaeis Iuppiter antris;
nulla supernubes conuiuia caelicolarum
nec puerIliacus formonsa nec Herculis uxor
ad cyathoset iam siccato nectare tergens
45
bracchiaVolcanus Liparaea nigra taberna;
prandebatsibi quisque deus nec turba deorum
talis utest hodiecontentaque sidera paucis
numinibusmiserum urguebant Atlanta minori
pondere;nondum imi sortitus triste profundi
50
imperiumSicula toruos cum coniuge Pluton
nec rotanec Furiae nec saxum aut uolturis atri
poenasedinfernis hilares sine regibus umbrae.
inprobitasillo fuit admirabilis aeuo
credebantquo grande nefas et morte piandum
55
si iuuenisuetulo non adsurrexerat et si
barbatocuicumque puerlicet ipse uideret
plura domifraga et maiores glandis aceruos;
tamuenerabile erat praecedere quattuor annis
primaquepar adeo sacrae lanugo senectae.
60
nunc sidepositum non infitietur amicus
si reddatueterem cum tota aerugine follem
prodigiosafides et Tuscis digna libellis
quaequecoronata lustrari debeat agna.
egregiumsanctumque uirum si cernobimembri
65
hocmonstrum puero et miranti sub aratro
piscibusinuentis et fetae comparo mulae
sollicitustamquam lapides effuderit imber
examenqueapium longa consederit uua
culminedelubritamquam in mare fluxerit amnis
70
gurgitibusmiris et lactis uertice torrens.
    interceptadecem quereris sestertia fraude
sacrilega.quid si bis centum perdidit alter
hoc arcanamodomaiorem tertius illa
summamquam patulae uix ceperat angulus arcae?
75
tam facileet pronum est superos contemnere testes
si mortalisidem nemo sciat. aspice quanta
uoce negetquae sit ficti constantia uoltus.
per Solisradios Tarpeiaque fulmina iurat
et Martisframeam et Cirrhaei spicula uatis
80
per calamosuenatricis pharetramque puellae
perquetuumpater Aegaei Neptunetridentem
addit etHerculeos arcus hastamque Mineruae
quidquidhabent telorum armamentaria caeli.
si uero etpater est'comedam' inquit 'flebile nati
85
sinciputelixi Pharioque madentis aceto.'
    suntin fortunae qui casibus omnia ponant
et nullocredant mundum rectore moueri
naturauoluente uices et lucis et anni
atque ideointrepidi quaecumque altaria tangunt.
90
[est aliusmetuens ne crimen poena sequatur.]
hic putatesse deos et peieratatque ita secum:
'decernatquodcumque uolet de corpore nostro
Isis etirato feriat mea lumina sistro
dummodo uelcaecus teneam quos abnego nummos.
95
et pthisiset uomicae putres et dimidium crus
sunt tanti.pauper locupletem optare podagram
nec dubitetLadassi non eget Anticyra nec
Archigene;quid enim uelocis gloria plantae
praestat etesuriens Pisaeae ramus oliuae?
100
ut sitmagnatamen certe lenta ira deorum est;
si curantigitur cunctos punire nocentes
quando adme uenient? sed et exorabile numen
fortasseexperiar; solet his ignoscere. multi
committunteadem diuerso crimina fato:
105
ille crucemsceleris pretium tulithic diadema.'
sic animumdirae trepidum formidine culpae
confirmattunc te sacra ad delubra uocantem
praecedittrahere immo ultro ac uexare paratus.
nam cummagna malae superest audacia causae
110
creditur amultis fiducia. mimum agit ille
urbaniqualem fugitiuus scurra Catulli:
tu miserexclamasut Stentora uincere possis
uel potiusquantum Gradiuus Homericus'audis
Iuppiterhaec nec labra mouescum mittere uocem
115
debuerisuel marmoreus uel aeneus? aut cur
in carbonetuo charta pia tura soluta
ponimus etsectum uituli iecur albaque porci
omenta? utuideonullum discrimen habendum est
effigiesinter uestras statuamque Vagelli.'
120
    accipequae contra ualeat solacia ferre
et qui necCynicos nec Stoica dogmata legit
a Cynicistunica distantianon Epicurum
suspicitexigui laetum plantaribus horti.
curenturdubii medicis maioribus aegri:
125
tu uenamuel discipulo committe Philippi.
si nullumin terris tam detestabile factum
ostendistaceonec pugnis caedere pectus
te ueto necplana faciem contundere palma
quandoquidemaccepto claudenda est ianua damno
130
et maioredomus gemitumaiore tumultu
plangunturnummi quam funera; nemo dolorem
fingit inhoc casuuestem diducere summam
contentusuexare oculos umore coacto:
ploraturlacrimis amissa pecunia ueris.
135
sed sicuncta uides simili fora plena querella
si decienslectis diuersa parte tabellis
uanasuperuacui dicunt chirographa ligni
arguitipsorum quos littera gemmaque princeps
sardonychumloculis quae custoditur eburnis
140
tenodeliciasextra communia censes
ponendumquia tu gallinae filius albae
nos uilespulli nati infelicibus ouis?
rem paterismodicam et mediocri bile ferendam
si flectasoculos maiora ad crimina. confer
145
conductumlatronemincendia sulpure coepta
atque doloprimos cum ianua colligit ignes;
confer ethosueteris qui tollunt grandia templi
poculaadorandae robiginis et populorum
dona uelantiquo positas a rege coronas;
150
haec ibi sinon suntminor exstat sacrilegus qui
radatinaurati femur Herculis et faciem ipsam
Neptuniqui bratteolam de Castore ducat;
[an dubitetsolitus totum conflare Tonantem?]
confer etartifices mercatoremque ueneni
155
etdeducendum corio bouis in marecum quo
claudituraduersis innoxia simia fatis.
haec quotapars scelerumquae custos Gallicus urbis
usque alucifero donec lux occidat audit?
humanigeneris mores tibi nosse uolenti
160
sufficituna domus; paucos consume dies et
dicere temiserumpostquam illinc uenerisaude.
quistumidum guttur miratur in Alpibus aut quis
in Meroecrasso maiorem infante mamillam?
caerulaquis stupuit Germani luminaflauam
165
caesariemet madido torquentem cornua cirro?
[nempe quodhaec illis natura est omnibus una.]
ad subitasThracum uolucres nubemque sonoram
Pygmaeusparuis currit bellator in armis
mox inparhosti raptusque per aera curuis
170
unguibus asaeua fertur grue. si uideas hoc
gentibus innostrisrisu quatiare; sed illic
quamquameadem adsidue spectentur proeliaridet
nemoubitota cohors pede non est altior uno.
    'nullanepeiuri capitis fraudisque nefandae
175
poenaerit?' abreptum crede hunc grauiore catena
protinus etnostro (quid plus uelit ira?) necari
arbitrio:manet illa tamen iactura nec umquam
depositumtibi sospes eritsed corpore trunco
inuidiosadabit minimus solacia sanguis.
180
'atuindicta bonum uita iucundius ipsa.'
nempe hocindoctiquorum praecordia nullis
interdumaut leuibus uideas flagrantia causis.
[quantulacumqueadeo est occasio sufficit irae.]
Chrysippusnon dicet idem nec mite Thaletis
185
ingeniumdulcique senex uicinus Hymetto
qui partemacceptae saeua inter uincla cicutae
accusatorinollet dare. [plurima felix
paulatimuitia atque errores exuitomnes
primadocens rectumsapientia.] quippe minuti
190
semper etinfirmi est animi exiguique uoluptas
ultio.continuo sic colligequod uindicta
nemo magisgaudet quam femina. cur tamen hos tu
euasisseputesquos diri conscia facti
mens habetattonitos et surdo uerbere caedit
195
occultumquatiente animo tortore flagellum?
poena autemuehemens ac multo saeuior illis
quas etCaedicius grauis inuenit et Rhadamanthus
noctedieque suum gestare in pectore testem.
Spartanocuidam respondit Pythia uates
200
hautinpunitum quondam fore quod dubitaret
depositumretinere et fraudem iure tueri
iurando.quaerebat enim quae numinis esset
mens et anhoc illi facinus suaderet Apollo.
reddiditergo metunon moribuset tamen omnem
205
uocem adytidignam templo ueramque probauit
extinctustota pariter cum prole domoque
et quamuislonga deductis gente propinquis.
has patiturpoenas peccandi sola uoluntas.
nam scelusintra se tacitum qui cogitat ullum
210
facticrimen habet. cedo si conata peregit.
perpetuaanxietas nec mensae tempore cessat
faucibus utmorbo siccis interque molares
difficilicrescente cibosed uina misellus
expuitAlbani ueteris pretiosa senectus
215
displicet;ostendas meliusdensissima ruga
cogitur infrontem uelut acri ducta Falerno.
noctebreuem si forte indulsit cura soporem
et totouersata toro iam membra quiescunt
continuotemplum et uiolati numinis aras
220
etquodpraecipuis mentem sudoribus urguet
te uidet insomnis; tua sacra et maior imago
humanaturbat pauidum cogitque fateri.
hi sunt quitrepidant et ad omnia fulgura pallent
cum tonatexanimes primo quoque murmure caeli
225
non quasifortuitus nec uentorum rabie sed
iratuscadat in terras et iudicet ignis.
illa nihilnocuitcura grauiore timetur
proximatempestas uelut hoc dilata sereno.
praeterealateris uigili cum febre dolorem
230
si coeperepatimissum ad sua corpora morbum
infestocredunt a numine; saxa deorum
haec ettela putant. pecudem spondere sacello
balantem etLaribus cristam promittere galli
non audent;quid enim sperare nocentibus aegris
235
concessum?uel quae non dignior hostia uita?
[mobilis etuaria est ferme natura malorum.]
cum scelusadmittuntsuperest constantia; quod fas
atque nefastandem incipiunt sentire peractis
criminibus.tamen ad mores natura recurrit
240
damnatosfixa et mutari nescia. nam quis
peccandifinem posuit sibi? quando recepit
eiectumsemel attrita de fronte ruborem?
quisnamhominum est quem tu contentum uideris uno
flagitio?dabit in laqueum uestigia noster
245
perfidus etnigri patietur carceris uncum
aut marisAegaei rupem scopulosque frequentes
exulibusmagnis. poena gaudebis amara
nominisinuisi tandemque fatebere laetus
nec surdumnec Teresian quemquam esse deorum.

SATVRAXIV

PlurimasuntFuscineet fama digna sinistra
1a
[et quodmaiorum uitia sequiturque minores]
et nitidismaculam haesuram figentia rebus
quaemonstrant ipsi pueris traduntque parentes.
si damnosasenem iuuat alealudit et heres
5
bullatusparuoque eadem mouet arma fritillo.
nec meliusde se cuiquam sperare propinquo
concedetiuuenisqui radere tubera terrae
boletumcondire et eodem iure natantis
mergereficedulas didicit nebulone parente
10
et canamonstrante gula. cum septimus annus
transieritpuerumnondum omni dente renato
barbatoslicet admoueas mille inde magistros
hinctotidemcupiet lauto cenare paratu
semper et amagna non degenerare culina.
15
mitemanimum et mores modicis erroribus aequos
praecipitatque animas seruorum et corpora nostra
materiaconstare putat paribusque elementis
an saeuiredocet Rutilusqui gaudet acerbo
plagarumstrepitu et nullam Sirena flagellis
20
conparatAntiphates trepidi laris ac Polyphemus
tunc felixquotiens aliquis tortore uocato
uriturardenti duo propter lintea ferro?
quid suadetiuueni laetus stridore catenae
quem mireadficiunt inscriptaergastulacarcer?
25
rusticusexpectas ut non sit adultera Largae
filiaquaenumquam maternos dicere moechos
tam citonec tanto poterit contexere cursu
ut non terdeciens respiret? conscia matri
uirgo fuitceras nunc hac dictante pusillas
30
implet etad moechum dat eisdem ferre cinaedis.
sic naturaiubet: uelocius et citius nos
corrumpuntuitiorum exempla domesticamagnis
cum subeantanimos auctoribus. unus et alter
forsitanhaec spernant iuuenesquibus arte benigna
35
et melioreluto finxit praecordia Titan
sedreliquos fugienda patrum uestigia ducunt
etmonstrata diu ueteris trahit orbita culpae.
abstineasigitur damnandis. huius enim uel
una potensratio estne crimina nostra sequantur
40
ex nobisgenitiquoniam dociles imitandis
turpibus acprauis omnes sumuset Catilinam
quocumquein populo uideasquocumque sub axe
sed necBrutus erit Bruti nec auunculus usquam.
nil dictufoedum uisuque haec limina tangat
45
intra quaepater est. procula procul inde puellae
lenonum etcantus pernoctantis parasiti.
maximadebetur puero reuerentiasi quid
turpeparasnec tu pueri contempseris annos
sedpeccaturo obstet tibi filius infans.
50
nam si quiddignum censoris fecerit ira
quandoqueet similem tibi se non corpore tantum
nec uultudederitmorum quoque filius et qui
omniadeterius tua per uestigia peccet
corripiesnimirum et castigabis acerbo
55
clamore acpost haec tabulas mutare parabis.
unde tibifrontem libertatemque parentis
cum faciaspeiora senex uacuumque cerebro
iam pridemcaput hoc uentosa cucurbita quaerat?
    hospiteuenturo cessabit nemo tuorum.
60
'uerrepauimentumnitidas ostende columnas
arida cumtota descendat aranea tela
hic leueargentumuasa aspera tergeat alter.'
uox dominifurit instantis uirgamque tenentis.
ergo misertrepidasne stercore foeda canino
65
atriadispliceant oculis uenientis amici
ne perfusaluto sit porticuset tamen uno
semodioscobis haec emendat seruulus unus:
illud nonagitasut sanctam filius omni
aspiciatsine labe domum uitioque carentem?
70
gratum estquod patriae ciuem populoque dedisti
si facis utpatriae sit idoneusutilis agris
utilis etbellorum et pacis rebus agendis.
plurimumenim intererit quibus artibus et quibus hunc tu
moribusinstituas. serpente ciconia pullos
75
nutrit etinuenta per deuia rura lacerta:
illi eademsumptis quaerunt animalia pinnis.
uolturiumento et canibus crucibusque relictis
ad fetusproperat partemque cadaueris adfert:
hic estergo cibus magni quoque uolturis et se
80
pascentispropria cum iam facit arbore nidos.
sed leporemaut capream famulae Iouis et generosae
in saltuuenantur aueshinc praeda cubili
ponitur:inde autem cum se matura leuauit
progeniesstimulante fame festinat ad illam
85
quam primumpraedam rupto gustauerat ouo.
    aedificatorerat Caetronius et modo curuo
litoreCaietaesumma nunc Tiburis arce
nuncPraenestinis in montibus alta parabat
culminauillarum Graecis longeque petitis
90
marmoribusuincens Fortunae atque Herculis aedem
ut spadouincebat Capitolia nostra Posides.
dum sicergo habitat Caetroniusinminuit rem
fregitopesnec parua tamen mensura relictae
partiserat. totam hanc turbauit filius amens
95
dum meliorenouas attollit marmore uillas.
    quidamsortiti metuentem sabbata patrem
nil praeternubes et caeli numen adorant
nec distareputant humana carne suillam
qua paterabstinuitmox et praeputia ponunt;
100
Romanasautem soliti contemnere leges
Iudaicumediscunt et seruant ac metuunt ius
tradiditarcano quodcumque uolumine Moyses:
nonmonstrare uias eadem nisi sacra colenti
quaesitumad fontem solos deducere uerpos.
105
sed paterin causacui septima quaeque fuit lux
ignaua etpartem uitae non attigit ullam.
    spontetamen iuuenes imitantur ceterasolam
inuitiquoque auaritiam exercere iubentur.
fallit enimuitium specie uirtutis et umbra
110
cum sittriste habitu uultuque et ueste seuerum
nec dubietamquam frugi laudetur auarus
tamquamparcus homo et rerum tutela suarum
certa magisquam si fortunas seruet easdem
Hesperidumserpens aut Ponticus. adde quod hunc de
115
quo loquoregregium populus putat adquirendi
artificem;quippe his crescunt patrimonia fabris
[sedcrescunt quocumque modo maioraque fiunt]
incudeadsidua semperque ardente camino.
[et paterergo animi felices credit auaros]
120
qui miraturopesqui nulla exempla beati
pauperisesse putatiuuenes hortatur ut illa
ire uiapergant et eidem incumbere sectae.
suntquaedam uitiorum elementahis protinus illos
inbuit etcogit minimas ediscere sordes;
125
moxadquirendi docet insatiabile uotum.
seruorumuentres modio castigat iniquo
ipse quoqueesuriensneque enim omnia sustinet umquam
mucidacaerulei panis consumere frusta
hesternumsolitus medio seruare minutal
130
Septembrinec non differre in tempora cenae
alteriusconchem aestiuam cum parte lacerti
signatamuel dimidio putrique siluro
filaquesectiui numerata includere porri.
inuitatusad haec aliquis de ponte negabit.
135
sed quodiuitias haec per tormenta coactas
cum furorhaut dubiuscum sit manifesta phrenesis
ut locuplesmoriarisegentis uiuere fato?
intereapleno cum turget sacculus ore
crescitamor nummi quantum ipsa pecunia creuit
140
et minushanc optat qui non habet. ergo paratur
alterauilla tibicum rus non sufficit unum
et proferrelibet finis maiorque uidetur
et melioruicina seges; mercaris et hanc et
arbusta etdensa montem qui canet oliua.
145
quorum sipretio dominus non uincitur ullo
nocte bouesmacri lassoque famelica collo
iumenta aduiridis huius mittentur aristas
nec priusinde domum quam tota noualia saeuos
in uentresabeantut credas falcibus actum.
150
dicere uixpossis quam multi talia plorent
et quotuenales iniuria fecerit agros.
sed quisermonesquam foede bucina famae!
'quid nocethaec?' inquit 'tunicam mihi malo lupini
quam si metoto laudet uicinia pago
155
exiguiruris paucissima farra secantem.'
scilicet etmorbis et debilitate carebis
et luctumet curam effugieset tempora uitae
longa tibiposthac fato meliore dabuntur
si tantumculti solus possederis agri
160
quantum subTatio populus Romanus arabat.
mox etiamfractis aetate ac Punica passis
proelia uelPyrrhum inmanem gladiosque Molossos
tandem promultis uix iugera bina dabantur
uulneribus;merces haec sanguinis atque laboris
165
nulli uisaumquam meritis minor aut ingratae
curta fidespatriae. saturabat glebula talis
patremipsum turbamque casaequa feta iacebat
uxor etinfantes ludebant quattuorunus
uernulatres domini; sed magnis fratribus horum
170
a scrobeuel sulco redeuntibus altera cena
amplior etgrandes fumabant pultibus ollae.
nunc modushic agri nostro non sufficit horto.
inde ferescelerum causaenec plura uenena
miscuit autferro grassatur saepius ullum
175
humanaementis uitium quam saeua cupido
inmodicicensus. nam diues qui fieri uolt
et citouolt fieri; sed quae reuerentia legum
quis metusaut pudor est umquam properantis auari?
'uiuitecontenti casulis et collibus istis
180
o pueri'Marsus dicebat et Hernicus olim
Vestinusquesenex'panem quaeramus aratro
qui satisest mensis: laudant hoc numina ruris
quorum opeet auxilio gratae post munus aristae
contingunthomini ueteris fastidia quercus.
185
nil uetitumfecisse uoletquem non pudet alto
per glaciemperone tegiqui summouet euros
pellibusinuersis: peregrina ignotaque nobis
ad scelusatque nefasquaecumque estpurpura ducit.'
haec illiueteres praecepta minoribus; at nunc
190
post finemautumni media de nocte supinum
clamosusiuuenem pater excitat: 'accipe ceras
scribepueruigilacausas ageperlege rubras
maiorumleges; aut uitem posce libello
sed caputintactum buxo narisque pilosas
195
adnotet etgrandes miretur Laelius alas;
dirueMaurorum attegiascastella Brigantum
utlocupletem aquilam tibi sexagesimus annus
adferat;autlongos castrorum ferre labores
si piget ettrepidum soluunt tibi cornua uentrem
200
cum lituisauditapares quod uendere possis
plurisdimidionec te fastidia mercis
ulliussubeant ablegandae Tiberim ultra
neu credasponendum aliquid discriminis inter
unguenta etcorium: lucri bonus est odor ex re
205
qualibet.illa tuo sententia semper in ore
uerseturdis atque ipso Ioue digna poeta:
"undehabeas quaerit nemosed oportet habere."'
[hocmonstrant uetulae pueris repentibus assae
hoc discuntomnes ante alpha et beta puellae.]
210
talibusinstantem monitis quemcumque parentem
sic possemadfari: 'dico uanissimequis te
festinareiubet? meliorem praesto magistro
discipulum.securus abi: uincerisut Aiax
praeteriitTelamonemut Pelea uicit Achilles.
215
parcendumest teneris; nondum impleuere medullas
maturaemala nequitiae. cum pectere barbam
coeperit etlongae mucronem admittere cultri
falsus erittestisuendet periuria summa
exigua etCereris tangens aramque pedemque.
220
elatam iamcrede nurumsi limina uestra
mortiferacum dote subit. quibus illa premetur
per somnumdigitis! nam quae terraque marique
adquirendaputas breuior uia conferet illi;
nullus enimmagni sceleris labor. "haec ego numquam
225
mandaui"dices olim "nec talia suasi."
mentiscausa malae tamen est et origo penes te.
namquisquis magni census praecepit amorem
et laeuomonitu pueros producit auaros
[et qui perfraudes patrimonia conduplicari]
230
datlibertatem et totas effundit habenas
curriculo;quem si reuocessubsistere nescit
et tecontempto rapitur metisque relictis.
nemo satiscredit tantum delinquere quantum
permittas:adeo indulgent sibi latius ipsi.
235
cum dicisiuueni stultum qui donet amico
quipaupertatem leuet attollatque propinqui
et spoliaredoces et circumscribere et omni
criminediuitias adquirerequarum amor in te
quantuserat patriae Deciorum in pectorequantum
240
dilexitThebassi Graecia ueraMenoeceus
in quorumsulcis legiones dentibus anguis
cum clipeisnascuntur et horrida bella capessunt
continuotamquam et tubicen surrexerit una.
ergo ignemcuius scintillas ipse dedisti
245
flagrantemlate et rapientem cuncta uidebis.
nec tibiparcetur miserotrepidumque magistrum
in caueamagno fremitu leo tollet alumnus.
notamathematicis genesis tuased graue tardas
expectarecolus: morieris stamine nondum
250
abrupto.iam nunc obstas et uota moraris
iam torquetiuuenem longa et ceruina senectus.
ociusArchigenen quaere atque eme quod Mithridates
composuit:si uis aliam decerpere ficum
atque aliastractare rosasmedicamen habendum est
255
sorbereante cibum quod debeat et pater et rex.'
    monstrouoluptatem egregiamcui nulla theatra
nullaaequare queas praetoris pulpita lauti
si spectesquanto capitis discrimine constent
incrementadomusaerata multus in arca
260
fiscus etad uigilem ponendi Castora nummi
ex quo MarsVltor galeam quoque perdidit et res
non potuitseruare suas. ergo omnia Florae
et Cererislicet et Cybeles aulaea relinquas:
tantomaiores humana negotia ludi.
265
an magisoblectant animum iactata petauro
corporaquique solet rectum descendere funem
quam tuCorycia semper qui puppe moraris
atquehabitascoro semper tollendus et austro
perditus"ac uilis" sacci mercator olentis
270
qui gaudespingue antiquae de litore Cretae
passum etmunicipes Iouis aduexisse lagonas?
hic tamenancipiti figens uestigia planta
uictum illamercede paratbrumamque famemque
illa restecauet: tu propter mille talenta
275
et centumuillas temerarius. aspice portus
et plenummagnis trabibus mare: plus hominum est iam
in pelago.ueniet classis quocumque uocarit
spes lucrinec Carpathium Gaetulaque tantum
aequoratransilietsed longe Calpe relicta
280
audietHerculeo stridentem gurgite solem.
grandeoperae pretium estut tenso folle reuerti
inde domumpossis tumidaque superbus aluta
Oceanimonstra et iuuenes uidisse marinos.
non unusmentes agitat furor. ille sororis
285
in manibusuoltu Eumenidum terretur et igni
hic bouepercusso mugire Agamemnona credit
autIthacum. parcat tunicis licet atque lacernis
curatoriseget qui nauem mercibus implet
ad summumlatus et tabula distinguitur unda
290
cum sitcausa mali tanti et discriminis huius
concisumargentum in titulos faciesque minutas.
occurruntnubes et fulgura: 'soluite funem'
frumentidominus clamat piperisue coempti
'nil colorhic caelinil fascia nigra minatur;
295
aestiuomtonat.' infelix hac forsitan ipsa
nocte cadetfractis trabibus fluctuque premetur
obrutus etzonam laeua morsuque tenebit.
sed cuiusuotis modo non suffecerat aurum
quod Taguset rutila uoluit Pactolus harena
300
frigidasufficient uelantes inguina panni
exiguusquecibusmersa rate naufragus assem
dum rogatet picta se tempestate tuetur.
    tantisparta malis cura maiore metuque
seruantur:misera est magni custodia census.
305
dispositispraediues amis uigilare cohortem
seruorumnoctu Licinus iubetattonitus pro
electrosignisque suis Phrygiaque columna
atque eboreet lata testudine. dolia nudi
non ardentCynici; si fregerisaltera fiet
310
cras domusatque eadem plumbo commissa manebit.
sensitAlexandertesta cum uidit in illa
magnumhabitatoremquanto felicior hic qui
nil cuperetquam qui totum sibi posceret orbem
passurusgestis aequanda pericula rebus.
315
nullumnumen habessi sit prudentia: nos te
nosfacimusFortunadeam. mensura tamen quae
sufficiatcensussi quis me consulatedam:
in quantumsitis atque fames et frigora poscunt
quantumEpicuretibi paruis suffecit in hortis
320
quantumSocratici ceperunt ante penates;
numquamaliud naturaaliud sapientia dicit.
acribusexemplis uideor te cludere? misce
ergoaliquid nostris de moribuseffice summam
bis septemordinibus quam lex dignatur Othonis.
325
haec quoquesi rugam trahit extenditque labellum
sume duosequitesfac tertia quadringenta.
si nondumimpleui gremiumsi panditur ultra
nec Croesifortuna umquam nec Persica regna
sufficientanimo nec diuitiae Narcissi
330
indulsitCaesar cui Claudius omniacuius
paruitimperiis uxorem occidere iussus.

SATVRAXV

QuisnescitVolusi Bithynicequalia demens
Aegyptosportenta colat? crocodilon adorat
pars haecilla pauet saturam serpentibus ibin.
effigiessacri nitet aurea cercopitheci
5
dimidiomagicae resonant ubi Memnone chordae
atque uetusThebe centum iacet obruta portis.
illicaeluroshic piscem fluminisillic
oppida totacanem ueneranturnemo Dianam.
porrum etcaepe nefas uiolare et frangere morsu
10
(o sanctasgentesquibus haec nascuntur in hortis
numina!)lanatis animalibus abstinet omnis
mensanefas illic fetum iugulare capellae:
carnibushumanis uesci licet. attonito cum
tale supercenam facinus narraret Vlixes
15
Alcinoobilem aut risum fortasse quibusdam
mouerat utmendax aretalogus. 'in mare nemo
hunc abicitsaeua dignum ueraque Charybdi
fingenteminmanis Laestrygonas et Cyclopas?
nam citiusScyllam uel concurrentia saxa
20
Cyaneisplenos et tempestatibus utres
crediderimaut tenui percussum uerbere Circes
et cumremigibus grunnisse Elpenora porcis.
tam uacuicapitis populum Phaeaca putauit?'
sic aliquismerito nondum ebrius et minimum qui
25
deCorcyraea temetum duxerat urna;
solus enimhaec Ithacus nullo sub teste canebat.
nos mirandaquidem sed nuper consule Iunco
gesta supercalidae referemus moenia Copti
nos uolgiscelus et cunctis grauiora coturnis;
30
nam scelusa Pyrrha quamquam omnia syrmata uoluas
nullus apudtragicos populus facit. accipe nostro
dira quodexemplum feritas produxerit aeuo.
    interfinitimos uetus atque antiqua simultas
inmortaleodium et numquam sanabile uulnus
35
ardet adhucOmbos et Tentura. summus utrimque
inde furoruolgoquod numina uicinorum
odituterque locuscum solos credat habendos
esse deosquos ipse colit. sed tempore festo
alteriuspopuli rapienda occasio cunctis
40
uisainimicorum primoribus ac ducibusne
laetumhilaremque diemne magnae gaudia cenae
sentirentpositis ad templa et compita mensis
peruigiliquetoroquem nocte ac luce iacentem
septimusinterdum sol inuenit. horrida sane
45
Aegyptossed luxuriaquantum ipse notaui
barbarafamoso non cedit turba Canopo.
adde quodet facilis uictoria de madidis et
blaesisatque mero titubantibus. inde uirorum
saltatusnigro tibicinequaliacumque
50
unguenta etflores multaeque in fronte coronae:
hincieiunum odium. sed iurgia prima sonare
incipiunt;animis ardentibus haec tuba rixae.
deinclamore pari concurrituret uice teli
saeuit nudamanus. paucae sine uolnere malae
55
uix cuiquamaut nulli toto certamine nasus
integer.aspiceres iam cuncta per agmina uoltus
dimidiosalias facies et hiantia ruptis
ossa genisplenos oculorum sanguine pugnos.
ludere secredunt ipsi tamen et puerilis
60
exercereacies quod nulla cadauera calcent.
et sane quotot rixantis milia turbae
si uiuuntomnes? ergo acrior impetus et iam
saxainclinatis per humum quaesita lacertis
incipiunttorqueredomestica seditioni
65
telanechunc lapidemqualis et Turnus et Aiax
uel quoTydides percussit pondere coxam
Aeneaesedquem ualeant emittere dextrae
illisdissimiles et nostro tempore natae.
nam genushoc uiuo iam decrescebat Homero
70
terra maloshomines nunc educat atque pusillos;
ergo deusquicumque aspexitridet et odit.
adeuerticulo repetatur fabula. postquam
subsidiisauctipars altera promere ferrum
audet etinfestis pugnam instaurare sagittis.
75
terga fugaeceleri praestant instantibus Ombis
qui uicinacolunt umbrosae Tentura palmae.
labitur hicquidam nimia formidine cursum
praecipitanscapiturque. ast illum in plurima sectum
frusta etparticulasut multis mortuus unus
80
sufficerettotum corrosis ossibus edit
uictrixturbanec ardenti decoxit aeno
autueribuslongum usque adeo tardumque putauit
expectarefocoscontenta cadauere crudo.
hic gauderelibet quod non uiolauerit ignem
85
quem summacaeli raptum de parte Prometheus
donauitterris; elemento gratuloret te
exultarereor. sed qui mordere cadauer
sustinuitnil umquam hac carne libentius edit;
nam scelerein tanto ne quaeras et dubites an
90
primauoluptatem gula senseritultimus ante
qui stetitabsumpto iam toto corpore ductis
per terramdigitis aliquid de sanguine gustat.
Vasconesut fama estalimentis talibus usi
produxereanimassed res diuersased illic
95
fortunaeinuidia est bellorumque ultimacasus
extremilongae dira obsidionis egestas.
[huiusenimquod nunc agiturmiserabile debet
exemplumesse tibisicut modo dicta mihi gens.]
post omnisherbaspost cuncta animaliaquidquid
100
cogebatuacui uentris furorhostibus ipsis
pallorem acmaciem et tenuis miserantibus artus
membraaliena fame lacerabantesse parati
et sua.quisnam hominum ueniam dare quisue deorum
uentribusabnueret dira atque inmania passis
105
et quibusillorum poterant ignoscere manes
quorumcorporibus uescebantur? melius nos
Zenonispraecepta monent[nec enim omnia quidam
pro uitafacienda putant] sed Cantaber unde
Stoicusantiqui praesertim aetate Metelli?
110
nunc totusGraias nostrasque habet orbis Athenas
Galliacausidicos docuit facunda Britannos
deconducendo loquitur iam rhetore Thyle.
nobilisille tamen populusquem diximuset par
uirtuteatque fide sed maior clade Zacynthos
115
tale quidexcusat: Maeotide saeuior ara
Aegyptos.quippe illa nefandi Taurica sacri
inuentrixhominesut iam quae carmina tradunt
digna fidecredastantum immolat; ulterius nil
aut grauiuscultro timet hostia. quis modo casus
120
inpulithos? quae tanta fames infestaque uallo
armacoegerunt tam detestabile monstrum
audere?anne aliam terra Memphitide sicca
inuidiamfacerent nolenti surgere Nilo?
qua necterribiles Cimbri nec Brittones umquam
125
Sauromataequetruces aut inmanes Agathyrsi
hac saeuitrabie inbelle et inutile uolgus
paruulafictilibus solitum dare uela phaselis
et breuibuspictae remis incumbere testae.
nec poenamsceleri inuenies nec digna parabis
130
suppliciahis populisin quorum mente pares sunt
et similesira atque fames. mollissima corda
humanogeneri dare se natura fatetur
quaelacrimas dedit. haec nostri pars optima sensus.
plorareergo iubet causam dicentis amici
135
squaloremquereipupillum ad iura uocantem
circumscriptoremcuius manantia fletu
orapuellares faciunt incerta capilli.
naturaeimperio gemimuscum funus adultae
uirginisoccurrit uel terra clauditur infans
140
et minorigne rogi. quis enim bonus et face dignus
arcanaqualem Cereris uolt esse sacerdos
ulla alienasibi credit mala? separat hoc nos
a gregemutorumatque ideo uenerabile soli
sortitiingenium diuinorumque capaces
145
atqueexercendis pariendisque artibus apti
sensum acaelesti demissum traximus arce
cuius egentprona et terram spectantia. mundi
principioindulsit communis conditor illis
tantumanimasnobis animum quoquemutuus ut nos
150
adfectuspetere auxilium et praestare iuberet
dispersostrahere in populummigrare uetusto
de nemoreet proauis habitatas linquere siluas
aedificaredomoslaribus coniungere nostris
tectumaliudtutos uicino limine somnos
155
ut conlatadaret fiduciaprotegere armis
lapsum autingenti nutantem uolnere ciuem
communidare signa tubadefendier isdem
turribusatque una portarum claue teneri.
sed iamserpentum maior concordia. parcit
160
cognatismaculis similis fera. quando leoni
fortioreripuit uitam leo? quo nemore umquam
expirauitaper maioris dentibus apri?
Indicatigris agit rabida cum tigride pacem
perpetuamsaeuis inter se conuenit ursis.
165
ast hominiferrum letale incude nefanda
produxisseparum estcum rastra et sarcula tantum
adsueticoquere et marris ac uomere lassi
nescierintprimi gladios extendere fabri.
aspicimuspopulos quorum non sufficit irae
170
occidissealiquemsed pectorabracchiauoltum
crediderintgenus esse cibi. quid diceret ergo
uel quo nonfugeretsi nunc haec monstra uideret
Pythagorascunctis animalibus abstinuit qui
tamquamhomine et uentri indulsit non omne legumen?

SATVRAXVI

Quisnumerare queat felicis praemiaGalli
militiae?nam si subeuntur prospera castra
me pauidumexcipiat tironem porta secundo
sidere.plus etenim fati ualet hora benigni
5
quam si nosVeneris commendet epistula Marti
et Samiagenetrix quae delectatur harena.
   commodatractemus primum communiaquorum
hautminimum illud eritne te pulsare togatus
audeatimmoetsi pulseturdissimulet nec
10
audeatexcussos praetori ostendere dentes
et nigramin facie tumidis liuoribus offam
atqueoculum medico nil promittente relictum.
Bardaicusiudex datur haec punire uolenti
calceus etgrandes magna ad subsellia surae
15
legibusantiquis castrorum et more Camilli
seruatomiles ne uallum litiget extra
et procul asignis. 'iustissima centurionum
cognitioest +igitur+ de militenec mihi derit
ultiosiiustae defertur causa querellae.'
20
tota cohorstamen est inimicaomnesque manipli
consensumagno efficiunt curabilis ut sit
uindicta etgrauior quam iniuria. dignum erit ergo
declamatorismulino corde Vagelli
cum duocrura habeasoffendere tot caligastot
25
miliaclauorum. quis tam procul adsit ab urbe
praetereaquis tam Pyladesmolem aggeris ultra
ut ueniat?lacrimae siccentur protinuset se
excusaturosnon sollicitemus amicos.
'da testem'iudex cum dixeritaudeat ille
30
nescioquispugnos qui uiditdicere 'uidi'
et credamdignum barba dignumque capillis
maiorum.citius falsum producere testem
contrapaganum possis quam uera loquentem
contrafortunam armati contraque pudorem.
35
   praemianunc alia atque alia emolumenta notemus
sacramentorum.conuallem ruris auiti
improbusaut campum mihi si uicinus ademit
et sacrumeffodit medio de limite saxum
quod meacum patulo coluit puls annua libo
40
debitor autsumptos pergit non reddere nummos
uanasuperuacui dicens chirographa ligni
expectanduserit qui lites incohet annus
totiuspopuli. sed tum quoque mille ferenda
taediamille morae; totiens subsellia tantum
45
sternunturiam facundo ponente lacernas
Caedicio etFusco iam micturiente parati
digredimurlentaque fori pugnamus harena.
ast illisquos arma tegunt et balteus ambit
quodplacitum est ipsis praestatur tempus agendi
50
nec resatteritur longo sufflamine litis.
   solispraeterea testandi militibus ius
uiuo patredatur. nam quae sunt parta labore
militiaeplacuit non esse in corpore census
omne tenetcuius regimen pater. ergo Coranum
55
signorumcomitem castrorumque aera merentem
quamuis iamtremulus captat pater; hunc fauor aequus
prouehit etpulchro reddit sua dona labori.
ipsiuscerte ducis hoc referre uidetur
utquifortis eritsit felicissimus idem
60
ut laetiphaleris omnes et torquibusomnes