Ebook in formato Kindle (mobi) - Kindle File Ebook (mobi)

Formato per Iphone, Ipad e Ebook (epub) - Ipad, Iphone and Ebook reader format (epub)

Versione ebook di Readme.it powered by Softwarehouse.it

Teofilo Folengo

BALDUS

LIBERPRIMUS

Phantasiamihi plus quam phantastica venit
historiam Baldi grassis cantareCamoenis.
Altisonam cuius phamamnomenque gaiardum
terratrematbaratrumque metu sibi cagat adossum.
Sed prius altoriumvestrum chiamare bisognat
o macaroneam Musae quae funditisartem.
An poterit passare maris mea gundola scoios
quamrecomandatam non vester aiuttus habebit?
Non mihi Melpomenemihinon menchiona Thalia
non Phoebus grattans chitarrinum carminadictent;
panzae namque meae quando ventralia penso
non facitad nostram Parnassi chiacchiara pivam.
Pancificae tantum Musaedoctaeque sorellae
GosaCominaStriaxMafelinaqueTognaPedrala
imboccare suum veniant macarone poëtam
dentquepolentarum vel quinque vel octo cadinos.
Hae sunt divae illaegrassaenymphaeque colantes
albergum quarumregiopropiusqueterenus
clauditur in quodam mundi cantone remosso
quemspagnolorum nondum garavella catavit.
Grandis ibi ad scarpas lunaemontagna levatur
quam smisurato si quis paragonat Olympo
collinampotius quam montem dicat Olympum.
Non ibi caucaseae cornaenonschena Marocchi
non solpharinos spudans mons Aetnabrusores
Bergama non petras cavat hinc montagna rodondas
quaspirlare vides blavam masinante molino:
at nos de tenerode durodeque mezano
formaio factas illinc passavimus Alpes.
Creditequod giuroneque solam dire bosiam
possemper quantos absconditterra tesoros:
illic ad bassum currunt cava flumina brodae
quaelagum suppae generantpelagumque guacetti.
Hic de materiatortarum mille videntur
ire redire ratesbarchaegrippiqueladini
in quibus exercent lazzos et retia Musae
retiasalsizzisvitulique cusita busecchis
piscantes gnoccosfritolasgialdasque tomaclas.
Res tamen obscura estquando lagusille travaiat
turbatisque undis coeli solaria bagnat.
Nontantum menaslacus o de Gardabagordum
quando cridant venticircum casamenta Catulli.
Sunt ibi costerae freschiteneriquebotiri
in quibus ad nubes fumant caldaria centum
plenacasoncellismacaronibus atque foiadis.
Ipsae habitant Nymphaesuper alti montis aguzzum
formaiumque tridant gratarolibus usqueforatis.
Sollicitant altrae teneros componere gnoccos
qui performaium rigolant infrotta tridatum
seque revoltantes de zuffomontis abassum
deventant veluti grosso ventramine buttae.
Oquantum largas opus est slargare ganassas
quando velis tantoventronem pascere gnocco!
Squarzantes aliae pastamcinquantalavezzos
pampardis videasgrassisque implere lasagnis.
Atquealtraenimio dum brontolat igne padella
stizzones dabandatirantsofiantque dedentrum
namque fogo multo saltat brodusextra pignattam.
Tandem quaeque suam tendunt compiremenestram
unde videre datur fumantes mille caminos
millequebarbottant caldaria picca cadenis.
Hic macaronescam pescaviprimior artem
hic me pancificum fecit Mafelina poëtam.

Estlocus in Franzaiuxta confinia Spagnae
Montalbanus habet nomenphamamque per orbem.
Non urbsnon villa estverum fortissimarocca
quae saxi vivi tribus est cerchiata murais;
tambombardarum stimat haec batimenta crepantum
quam stimat autasinus moscasaut vacca tavanos
qui multis giornisquae multisplena sit annis.
Stat super excelsum montagnae condita dossum
adquem barbutae nequeunt ascendere caprae.
Hanc altris tenuit voltisdux ille Rinaldus
ille paladinus FranzaedomitorqueMaganzae
cuginus Sguerzifranchissima lanza per orbem
quisemptem centos banditos semper habebat
atque sui spesiis roccapascebat in illa.
Ipsius a razza post longos temporis annos
exiitarmipotens vir magnae Guido prodezzae:
Guido valorosusquo nongenerosior alter
aut pace aut guerris opus esset fundererobbam.
Rex illum Franzae tenuit super omnia charum
ficcatumquesuo costato semper habebat.
Cuius ob egregiam formamvisumquegalantum
capta fui lazzodardosque recepit Amoris
bastardiVenerisfrancorum filia regis
quam Baldovinam pater ipse etFranza vocabat.
Non erat in cunctis leggiadrior altra paësis
solapatrimatura virogratissima regno
quam non mortali generatamstirpe putabant
sed magis angelicam iurabant esse figuram.
AlteraPallas erat sensuVenus altera vultu
splendida donatrixaccommodalarga vasallis
sed tanto brasata sui tamen igneGuidonis
quod nunquam potuit minimam accattare quietem;
asterat ignarus tam caldi Guido furoris
et sine sospetto schenamvoltabat amori
deque suo beffas semper sibi fecerat arcu.

Intereapulchram giostramsimilemque bagordo
rex in campagna fiericommandat aperta.
Bandus it attornumlontanam phamabrigatam
chiamat et hanc frifolo fert omnibus orenovellam.
Smesiat hirlandosscocesosatque britannos
dequePicardia multosmultosque baveros.
Passat in Italiamliguresavisatet omnes
insubreset quos regio lombardaragunat.
Regniculi veniunttoscanigensque Romagnae
utraqueMarcaumbriromaniPuiaLabruzzum.
Phama tirat cunctosinvitat phama gaiardos
oreque trombisono per mundum portatavisum:
quod statuebatur bellissima giorstra Pariso.
IsteParisus enim locus estubi sedia regis
franzosi drizzata geritper climata vantum
non urbes habuisse pares ab origine Nini.
Estchiarus librisat multo chiarior armis.
Gens ubi vel spadammenatvel disputat utrum.
Pars studiat Bacchopars Martiparsque Thomaso.
Ergo quisque suam cupit hic mostrareprodezzam
gensque super cossas positis iam lancibus ibat.
Ibatad ingentem diversa ex parte Parisum
omnibus et bandis squadratimfolta cavalcat.
Apparent variaevelut est usanzalivreae
autvelut insegnat seu passiosive legrezza.
Mille marangones superamplam ligna piazzam
tampellantchioccantfabricantque insemmastecatum.
Trabacolas alzant ubi possit giostra videri.
Iamvexilla super turres hastata volazzant
banderasque vagas superalta palatia ficcant
quisque suum drizzat pavionemquisquetrabaccam
undique sollicitantcontradas undiquespazzant
undique tela parant faciuntque ferarecavallos.
Morbezantsaltantcifolos ac timpanachioccant
campanasque sonant in campanilibus altis.
Noctedieportas tenet ipse Parisus apertas
per quas continuans gensdarmaecopia passat.
Tandem conveniunt omnes in tempore poco.
Totaparisinos albergat Franza per agros.
Immo todescorum populiSpagnaeque brigata
cuncta ruitnec non italorum schiattameorum.
Nunquam tanta potest mundo simul esse canaia
quantabaronorum tenuit gens clara Parisum
et maraveia fuit tantosguardare cavallos:
pallazzos implentstallassporcasquetavernas
ad tavolam guazzantsquaquarantfaciuntquepelizzas
monzoiamque cridantmartellantarma parecchiant.

Baldovinasui propter Guidonis amorem
giornadam expectatveluti sinagogaMesiam.
Cernere namque virum quantum bene conterat hastas
optatet arzones ut mandet mille vodatos.
Ipsapuellari circum stipantebrigata
nec non matronis centum centumque duchessis
altum adbalconem doro vestita brocato
apparet mediis spalleribus atquetapetis.
Omnis in illius vultum se vista piantat
quem lacti etvino similatum nulla biacca
nullus adumbrabat falso rossorebelettus.
Ut nitidas inter stellas Diana coruscat
sic interbellas comparuit illa putinas;
per largum piazzae rutilantes gyratocellos
si charum possit Guidonem cernere casu.
Protinus anteillam volitans fraschetta Cupido
ecce representat quem vultmeschina baronem:
ille venitgrossum montatus supra cavallum
necmancus paret de forzis patre Rinaldo.
Quattuor ille facitquavolgit redinabalzos
villanus Spagnaecoelumque imbrattatarenis
ireque tres chioppas de calzis lassat in altum.
Huicmantellus erat nigrior carbone stuato
piccola testa brevesvolteggiat semper orecchias
frontis et in medio facit illumstella galantum
dente briam morsumque simul spumantebiassat
atque tenet nares boffando semper apertas.
Pectoramostazzo pulsatscurtatur in uno
groppettospatioque poco setotus adunat
ac si per gucchiae vellet passare foramen.
Balzanustribus est pedibuscurtissimus inter
cossas fert caudamtrepidanscui tunda culatta est.
Ad modicum curritgalloppatstatque ritegnum.
Spallezat gradiensgambasque bravosusinaspat.
Fornimenta illi radiant tota aurea sellae
aurum suntstaffaeaurum testeramoraiae
aurum sunt fibiae per avantumperque dedetrum.
Baldovina stupetcoquiturvelut ignisavampat
infelix oculos sensusque inficcat in illum.
Laudatamorosam fazzamandamentaque bella
moieramque viro se tantoiungere bramat.
Ille propinquabat tandemcentumque staferos
antehabete raso covertos eque veluto.
Iamque alzans vistam madamasvoce salutat
et Baldovinam simul improvistus adocchiat
atqueincontratis occhis utrinque fogatis
in trapolam cascatscoccanteCupidine frizzam:
cui tandem scaccus datus est ex temporemattus.
Hinc storditus abitpropriique ad tecta palazzi
tornatet o quantam fert secum pectore doiam!
Smontat equumcameramqueintratlectoque butatur
bisque quaterque manu sibi stessopectora chioccat
voceque planina lamentat talia dicens:

«Dehquosguerze puerguidas? deh quanta ruinae
damna parecchianturcapiti minitantia nostro?
Infelix Guidopuer en tibi robbathonorem
quantum per giostras te te acquistasse palesum est;
tequebufalazzum per nares ille tirabit.
Scilicet hinc sperem victormodo rumpere lanzas
atque veramenter tot fortes vincereMartes
qui poltronitus putto sic vincor ab orbo.
Ah miserhanc foggiam brusoris amorza priusquam
ardeatut fornax omnimancante reparo
quem non brentarum stuvet milionus aquarum.
Nontua schiatta quidem tanta estcui filia regis
unica vel picolimigolinam praestet amoris.
Heu quae nam fazza estheu qua mefronte ferivit!
heu quibus orbavit novus hic basiliscusochiadis!
non meased tota est ea nimphae culpa galantae:
debebatvoltare occhios parte altra ribaldos.
Nonne ribaldelli meritoappellantur ocelli
sassinare hominem qui sic ad stradatapinum
ardiscuntplenumque retro lassare feritis?
Hactenusindarnum mea contra pectora dardos
ammollavit Amorcordamquetiravit et arcum.
Sed modo se accorgensquia nil punturaforabat
pectus azalinumtam saldum contra puellas
quam saldaest contra colubrinas rocca Milani
de pharetra mortis ferrummortale cavavit
meque saettando portam retrovavit apertam
etmentis rapta est libertas tota diablo.
Nonne diavol Amor? nonneocto mille diavoi
qui savios homines per tot facit irepacias?
Nil fuit ad tantam nostra haec pancera feritam
saepelicet steterit schioppetti salda balottae;
si pro contrastomontagnas Iuppiter illas
quas unam posuit super altram zurmagigantum
plantassetdemens oleum gittasset et opram».

Taliadum pazzo cavalerius ore vanezat
incipit armorum strepitustararanque tubarum
namque ubi gens d'armae grossos pranserebocones
armatae saltantquia tandem giostra comenzat.
Trombettaetararan frifolantanimantque gaiardos.
In stroppa nequeuntraspantes stare cavalli
sbalanzantnitruntsabiamque ad syderamandant.
Pro tamburorum pom pom farironque tubarum
vix hominespossunt sibi respondere cridando.
Iamque ruuntpositis in restadenique lancis
et centum sellae primo vodantur asaltu.
Millibushastarum feriuntur sydera pezzis
unde cridor sonitans animantumpectora stigat.
Cernere delectat regem spectaculatanta
giostraque successu procedere coepit alegro.
Ille interclaros stabat guardare bagordum
cui toga de petris pretiosistexta relucet
cui petenata doram gestat caviata coronam.
SolusGuido iacetsolus solettus a casam
buttatus lecto giostrat secontra medemum.
Senserat echisonas pulsata per aëravoces
unde stat insanusdubiaque in mente vanezat:
nunc vultirevocans se stessum saepe codardum
nunc non ire gratandocaputcapitisque travaios.
Dumque sub et supra cordis pensiriabuttat
en Sinibaldus adestquo non sibi charior alter
inlectumque trovat compagnum stare malatum.
«Quid facis?»inquit«olacur fles? o cosa novella!
Guidoquidinsolitam prodis mihi fronte gramezzam?
me tibi rex mandatbramosus noscere causam
cur sic indusiascur non giostrarevideris;
cuncti te chiamantte invitantteque precantur
adgiostramque vocantquae nil te absente galanta est
goffaque permundum sine te reputabitur olim.
Singultas ne etiam? poterisnetacere casonem
tantarumquas te video cruciaredoiarum?
scisquid apud regem possimquam stimer ab illo;
ergo si apud regemcredis me posse coëllum
quis tam sufficiensut egotesolvere poenis?»
Guido suspirans occhiadam volgitamico
atque facit veluti qui spandere stentat orinam
namquando aut cruciat vesighae petra budellum
aut quando nequeuntpissari grana renellae
confortat se se medico venientepochettum.
«O me»ait«o prava super omnessorte gitatum
huc illuc miserumnec adhuc fortuna satollaest!»
Sic cridatet fido Sinibaldo cuncta palesat
dumquepalesat agit centum de fronte colores
unde trahit rappasSinibaldi fazza stupentis
ut maraveia soletstatque horamnilque favellat.
Vox tamen ut potuit tandem pulmonecavari
parlavittantamque illum streppare studebat
extrabizarriamrationis multa recordans.
Verba prius formabateimonstrantia drittam
atque viam tortamcentumque periculavitae;
transit ad exemplos dapossa mille notandos
bastantesqueanimam crudi tenerire Neronis.
Mortaro sed pistat aquam Sinibaldusin uno
atque super ghiazzam scribit sub Apolline caldo.
«Dehfratelle»inquit«ne te ne temet amazza
ne scavezzatibi gambasne spezza colengum.
Est ubi tanta tui virtus? ubiphama gaiardi?
est ubi grandilitas animiqua diceris orbe
campioiustitiaelux guerraetarga rasonis?
Vis ne uno puncto totantasperdere cosas
quotantas nunquam acquistavit gloria Carli?
quippegovernares totum maturiter orbem
et pateris quod te femniculasola governet?
o quam sporca tuo fitur vergogna decoro!
lassaprecordoiam hancproprioque retorna sapero;
dum nova plagatumetferro est taianda rasonis.
Ante oculos habeas miseraebrusamina Troiae
quae gregorum adeo mansit sfondratabatais
cernere quod mezzum potuisset nemo quadrellum.
An necavallazzus fuit huius causa ruinae
in cuius buso Capelettiventre latebant?
absitat unius frons lassivetta putanae
adcuius paniam caprarius ille cinoedus
ille Parisettusgambaspegolatus et alas
ut solet osellus pegolarier arte civettae
tambellam fecit provam bellamque fusaram
ut deredana sui fuerittempesta paësi».

Talibusurgebat socium Sinibaldus avisis
quando sotintravit rutilisficcatus in armis
alter Guidonis compagnusnomine Francus
cuiquoque rex iussitvideat quae indusia tanta.
Tunc potuit lectovergogna levare baronem.
In pede saltatus vocat armaferuntquefamigli
arma feruntinquamceleres armantque patronum.
Indesopravestis sbarrato picta leone
ponituret longo rutilans celatapenazzo.
Stat super elmettum vecchiettus more cimeri
qui docethunc mottum digito monstrante notatum:
«Tempore nil curritvelociusannus ab hora
quid differt? Infans cum nascitur eccesenescit».
Tunc super ingentem corserum balzat inarmis
nervosamque rapit virdo de robore lanzam.
Desdegnatusequi toccat sperone galonos
seque repraesentans ubi lanzas guerrafracassat
qua Baldovina est primam lanzavit ochiadam
undecupidineos plus ancum ingurgitat ignes
utque illi placeat forzamquadruplicat illam
qua massella asini stravit tot milliaSanson.
Stringit equumraptimque volatsbarramquetrapassat
stansque pochettinum giostrae mirare travaium
mollatitem redenasfirmatque ad pectora lanzam
polverulentus itertridis confundit arenis
atque volans cursu facit omne tremareterenum.
Ad primum fecit plantas ostendere coelo
post quembuttavit curvo de arzone secundum.
Tertius it zosumsabiamqueculamine stampat.
Quartus se accordans cum altris descenditabassum.
Invidiosus erat quintusstrammazzat et ipse.
Sextusequester eratquem misit Guido pedestrem.
Septimus in duro posuitsabione culattas.
Repperit octavus se iam smontasse cavallo.
Nonusbardellam gambis vodavit apertis.
Sol risit quando decimo calcaneavidit.
Mox alios buttat numero seguitante per orden
deque suamemorat giostrando saepe madamma
quolibet hanc colpo summissavoce domandat.
Rex piat ingentemviso Guidonestuporem
atqueait: «Est Guidofrancesae gloria gentis.
Quam benenostrorum meritos praesentat avorum
scilicet Orlandi magnifortisque Rinaldi!
non dubium palmam giostrae portabitacasam».
Baldovina etiam damisellis volta loquebat:
«NifallorGuido estille ingens barro gaiardus
praecipitat sellisqui tam gaiarditer altros.
O quam ille valenso quam benedirrigit hastam!
cernitis ut velox corseri voltet habenas
quaquelegiadria det bottas semper in elmos!»
Talia finierat necdum bocca illabiancas
ostendens risu perlas rubeosquecoralos
ecce repentinus trombarum clangor orecchias
percutitut fitur cum giostrae terminus instat.
Restitit in medio sol solusGuido stecato
qui victor guardat circum sembiante superbo.
Nontamen est victor totussed victus amore
fert bogas pedibuscollomanibusque manettas.
Rex it eum contraomni compagnantesenatu
quem Guido ut vidit corsero sbalzat ab alto
viseramquealzansfaciem sudore colantem
detegitet regis basat de moreginocchium.
Rex illum faciens iterum montare cavallum
ipse mete digito pretiosum cazzat anellum
cuius in auro ingens rutilatceu stella rubinus
Guidonemque illi victorem praemiat utqui
forsan erit propriam dignus sposare fiolam.
Non tamen idpensat: sunt at praeludia nozzae
nozzae infelicis quam bruttaruina sequetur.
Guido manum porgens bassata fronte recepit
pulchraquidemsed digna suis ea dona fadighis;
dumque piatcurvus regisbasat illico dextram.
Tunc sublime petunt coetu comitantepalazzum
semper trombettis pifarisque sonantibus ante.

Solmaris interea stancus se tuffat in undas
lassaratque suo pregnamlusore sorellam.
Ponitur in puncto regalis coena debottum
quaquecoquinales strepitescunt mille facendae
fumentosa patet murisportazza bisuntis
limina cui sporco semper brottaminegozzant.
Intus arostitilessique tirantur odores
ad nasumperquos sat aguzzat voia talentum.
Sunt ibi plus centum sguatari sublege cogorum
pars legnam portatpars mozzatparsqueministrat
sub calidis bronziscaldaribus atque frisoris.
Quiporcum scannatqui slongat colla polastris
qui cavat e panzatrippasdum scortigat alter
qui mortos dispennat aqua bulientecapones
quique vedellinas testas cum pelle cosinat
quiporcellettos vix porcae ventre racoltos
unum post alium ficchisculamine nasis
inspedatnec non cavecchio inlardat aguzzo.
Gambolecatoriae cocus illic praesidet arti
dans operam studioquegulaebibiaeque palati.
Huic uni cura est doctis arguirecadreghis
et dare praeceptum parasitis omne coquinae
interdumquesuper schenas menare canellam
pistonemque iadae sguatarisunctisque regazzis.
Est qui copertos redeselli vestefigatos
voltat in argutis lardo cridante padellis.
Est quimordenti zeladiam gingere spargit
imponitque illi peverumdulcemque canellam.
Unus anedrottos gialdo brottamineguazzat
moreque spagnolo teneras dat supra foiadas
unus despeto mira tirat arte fasanos
quos prius assaggiat digitis anrite coquuntur.
Quinque masinantes petraegremiique molarum
nonrequiant rapidis gyris andare datornum:
manduleus sapor hicpeverataque salsa colatur.
Pars cavat e furno grassa de carneguacettum
pistaque de venetis striccat cynamomasachettis.
Lixatos alius trat de caldare capones
quos positosmagni largo ventrone cadini
spargit aquae roseae guttis et zuccaretrido
hisque super mittit caricum brasamine testum.

Sedquid ego his longis pario fastidia zancis?
coena parecchiatur quamorti surgere possent
cumque suis cassis ad culum linquerefoppas.
Interea crudis mensas coctisque salattis
en centumfamuli caricantcentumque pagetti.
Corpora medesimo portantvestita colore
scilicet angleso pannovelut aërazurro
unde bianchezant per azurras lilia vestes.
Anteretroet fianchis stringantur more todesco
ut male comprendas ubicommissura ziponi.
Inchinos faciunt reverentos artegalanta
volantes praesti gambas huc semper et illuc.
Rex prioraccubuittavolae loca prima tenendo
inque caput mensae broccatofulsit in auro;
ad dextram regina manum veneranda sedebat
adlevam Guido sic rege iubentesed ipsa
Baldovina furenspueroquae dicitur orbo
orba ruit praecepsnec macchiam curathonoris
iniussa et celerans Guidoni sedit apressum
atque focoiunxit legnam meschina brusanti.
Maxima tum seguitat longo ordinesquadra baronum;
quisque famatus erat cupidusque menareganassas
fecerat ipse labor giostrae smaltire budellas.
Cunctasuper tavolam portant miro ordine paggi
suscalchi magnos inceduntante piattos
apponuntque illos tacititacitosque regazzos
ireiubentveluti bella est usanza fameiae
quae servit regi in coenismagnisque maëstris.
Ergo nihil parlantnisi sit parlarebisognus
immo aliis rebus nemo strepitescit agendis
ni dentsuscalchi paggis quandoque bufettos
dentque traversatis canibusgattisque pedadas.
Trenta taiatores non cessant rumperecarnes
dismembrare ochasvitulosgialdosque capones
furcinulasficcant in zalcizzonibusatque
smenuzzant rotulas gladio taliantefrequentes.
Saepe bonos tamen hi robbant taliando bocones
atquecaponorum pro se culamina servant.
Persuttos huc terra suosLabruzza recarat
huc ve supressadas Napoli gentilis etoffas
Millanus croceas et quae salcizza bibones
cogit franzososcrebras vacuare botecchias.
Post mangiamentum lexisuccederemandant
suscalchi rostumpernassummatafasanos
caprettoslepores et quidquid cazza rapinat
quidquid falconusquidquidsparaverus adungiat
quidquid sbudellat branchis astorrusaguzzis.
His mandolarum niveos iunxere sapores
nec dapibusviridi mancavit salsa colore
nec sugus cedrinec acerbi mustanaranci
nec quae per nasum mittit mostarda senapram.
Ex amitodemum tortae venere novello
et quas componunt vaccarum lactesoladas
et quod mangiamen patres dixere biancum.
Moxtortellorum varia de sorte cadini
candidus occultat quos zuccarusatque canella.
Post epulas grassasquibus usque ad gutturaplenae
stant panzaeet zonas opus est lentare fianchis
adsuscalcorum minimi signalia motti
prestiter a famulis de mensapacchia levatur.
Succedit tazzarum ingens tunc copia longo
ordinequae argento et gemmis fabricantur et auro.
Haec diversa feruntconfectadecentia reges
mensa quibus largo fluxu caricatapigatur.
Morsellataanicespignolimarzaque panis
adsuntetcentum confectio facta batais.
Gratior his cunctis tandem venitostrica magnis
vasibus effumanscuncti cui gloria vini
malvasiadaturpatrum non absque savero
qui dixere: «Ignem sic sicmorzarier igne».
Non ibi mancarunt quos striccat Sommaracemi
Somma decus Napolissed magnae crapula Romae.
Orphanamontagna haecsic vinum nomine gregum
parturitut faciat pertressum andare brigatam.
Mangiaguerra simulsimul et vernacciaVoltae
affuit et qua se bressana Celatica vantat.
Hic quoquevigna locum Modenae tribiana secundum
haud tenuitnec non grassisperosina todeschis
moscatella caput centum impleverechimaeris.
Hic mancumCesennatuae vindemia vallis
abfuit etdulces quas Corsia pissat orinae.
Tanta haec et plura hisavantezata fiaschis
vina redundabantcunctis meliora bevandis.

Iamquecomenzarantfumo ascendente berettas
sat male compositis briliamallentare parolis.
Auditur quoscumque loquinullosque tacere.
Hiczancaechiachiaraebaiaehic mille fusarae
nullam prorsushabent redinam nullamque cavezzam
ut solitum fieri post longaepocula coenae.
Hic cuncti genus estut diximus antepaësi
propterea varias eructant vina parolas
uttercentiloquas turris babelica linguas
non magis audieritcumcoelo andare parabat.
Hic itali Gallos similantGalliquetodescos
tanta est materies devinaet forma botazzi.
Post eacantores accedunt ante parecchi
cantores quos terra paritfiamenga valentos:
hi simul erumpunt voces post vinatrementes
quas facilis tridat saldo cum pectore gorga.
Haesubito variis posuere silentia follis
omnia cheta manentnecpesnec scragnanec altrum
trarumpit tam dulce quidem solamenorecchiae.
Inde sonatores cifolorum quinque periti
iam partesegere suastum denique magno
cum strepitu pifari surguntetcantibus altis
per totum se se faciunt sentire Parisum
quospifarizantes videas gonfiare ganassas
nec largos unquam stoppandofallere busos:
discorrunt digitis huc illuc pectore saldo
tamqueminutatim frifolatur musica linguis
quod linguas ut erant octocinquanta putares.
His Baldovinae pectus fornacibus ardet
necminus internis rostitur Guido budellis;
quos vivandarum variarumsumptioquosve
beccheri et cyathiVenus unde Cupidoqueregnat
quosepulas intercantusdulcesque lautti
arpicordalyraediversaque musicalazzis
attrapolantbrusantque intusspoiantque rasone.
Victor Amor centum pharetras vacuarat inillos
ut pars nulla suis in carnibus amplius esset
qua dardosmanigoldus Amor slanzare valeret.

Iamquecomenzabat modico spuntare lusoro
stella Diana super roseummontata barozzum.
Cantorespifaridanzaeballique fugaces
heufugiunt nunquam retro tornantibus horis.
Itur dormitum: satplausumsatque cridatum est
suntque datae vestes buffonibusaula vodatur
quisque suam repetit seu stufamsive tavernam
inpraedamque nigro traduntur corpora somno.
Solus Guido furenstamquam picigata tavano
vaccaruitdrittumque nequit retinerecaminum.
Heu quia troppus amor savios mattescere cogit!
ecquiserit tanti qui hunc prendere possit osellum?
cui paniae nullaecui trappola nulla repugnat.
Caesar erat tam bravus homoquisubdidit orbem
at mulier scanfarda illum subiecit amori.
Alcidesvalidis qui spallis more pilastri
cascatura susum tenuit solariacoeli
foemineam soccam reiecta pelle leonis
induitet mazzamposuitfusumque piavit.
Fortem Sansonemqui ungis spaccaresolebat
dentatos porcostygresmagnosque leones
tandemimbriagum vilis putanella tosavit.
En quoque Guido suum regisquerefudat honorem:
auscultans tenerae qui blandimenta puellae
hancrapitet scampat castelli ponte calato
fertque gravem somampraeclari schena fachini
nec voluit duris unquam deponerespallis
donec franzosos exirunt ambo paësos.

Sediam nostra sititchiamatque Comina bocalum
inchiostroque liberprimus calamare vodavit.

LIBERSECUNDUS

Phoebusab oceani stallis grepiisque cavallos
solveratet menansscoriadam quippe datornum
illos cogebat coeli sgombrareterenum
urbs levathesterno nec adhuc bene liberavino
sbadacchiant hominesstomacho stat crapula crudo;
quisquesuas repetitvelut est bonusanzafacendas
librorum ad studiumchiamat campana scolaros
cortesanus adit cortemproperantechinaea
causidicus tornat sassini ad iura palazzi
percurrensurbem medicus contemplat orinas
scribere vadit adhuc macaronicaverba nodarus
fornari furnos repetuntfabriquefosinas
barberusque suos tornat mollare rasores.
At rex adgesiam vadit cum cortesuasque
dum tribus in saltis celebraturmissapregheras
ad sanctos sanctasque facit pro sequesuisque.
Talibus expletis ibatrursusque palazzum
irecomenzabatquando data trista novella est
sproveduta sibi quanunquam tristior altra
de portante viam dulcem Guidonefiolam.
Protinus in marmor volta est sua fazza biancum
utzoccusque manettanta est grandezza stuporis.
Mens tamen ad semetquando smarrita redivit
quam sit poltronumquam laidum cogitatactum
unius ingrati nulla cagione vasalli.
Ergo iras colerasqueciet pensatio culpae
doiaque cordis erat vindictae factavoluntas.
Principio armatas celer expedit octo catervas
adpassos portusque volentfinesque viarum.
Inde spaventosos bandoscridasque per urbes
per castellapagosvillasFranzamque peromnem
commandat fieriquibus omnis territa gens est
stopinosquecagant multi Guidonis amici.
Omne sed altandem studiumlaboromniset omnis
curafit indarnum; redeuntut ferturhabentes
in saccum pivamquia nusquam Guido catatur.
Dicerenon opus est quantum rex ipse cadenam
roditet a digitis streppatcum dentibus ungias.
Mandat in Italiam varia sub fraudespiones
per gelidasque urbes Alemagnaeperque polaccos
perqueOngariae populosper denique Spagnam
anglesasque iubet passimrugare masones;
sed vacui ad regem tornant finaliter omnes
quodesperatus se se ammazzare volebat
seu scannare gulam ferroseurumpere lazzo.
Ast infelices fortuna guidabat amantes
subquesua socca dignata est ferre covertos.
Iam superant Alpesnullastracchedine victi
nam labor est nullus qui durum stanchetamorem.
Felicem Italiae veniunt intrare paësum
sed malevestitistrazzis apposta piatis
ne spio meschinos spionaret etipse virorum
crudus amazzatorpositam pro acquirere taiam
taiamquae septem scudorum millia constat.
Ibat in auratis modoBaldovina letichis
inter contessasmarchesas atqueduchessas;
nunc vero tapinella pedes per saxa tenellos
schiappathabens iam iam tenero sub calce vesigas.
In lombardorum tandemvenere pianum:
passant MilanumParmamcamposque resanos
etcortesam urbemquae Mantua diciturintrant
Mantua mantoisquondam fabricata diablis.
Tunc ea languebat sub iniquo pressatyranno
nomine Gaioffo poltrona e gente cagato.
Qua fuitingressusporta est quae porta Leonae
diciturhancve novam tunctunc et alhora locabat
Sordellusprinceps GoitiVoltaequebaronus
quique Caprianae teritoria magna tenebat.
Ipseduellorum palmaspretiosque stecati
mille guadagnarat per Gallosperque todescos
perque hispanorum terrasperque omniatandem
regna tyrannorumde Rheno ad sceptra Sophini.
Sed modosub grandi multorum fasce dierum
scit dare conseios tantumspadone relicto.

Vixerat intratus povera cum coniuge Guido
Sordellum cernit membrutocorpore stantem
ante fores proprii surgentis ad astra palazzi
quonunc albergat veteris fameia Gregnani.
Protinus agnovit sociumquondamque batais
compagnum contra turcos gentemque mororum;
senondimenum subito dislongat ab illo
fronteque chinataquo sanctiporta Georgi
menatafrettando sgombratdeque urbe recedit.
Nonprocul unius spacium fecere miari
ingentem retrovant villamfortasse Cataio
grandilitate paremnummis trafighisqueMilano
quaequia citra Padum situaturdicta Cipada est.
Illasuos propter paladinos toccat olympum
traversatque orbemcallatque ad regna diabli.
Sed tamenhinc quamvis exissent millevalentes
sive bisognasset gattam piliare stecati
sivecavallastros combattere sive pedastros
villa Cipada fuit semperdotata ribaldis
et velut urbs omnis certis de rebus abundat
sicCipada suos sparpagnat ubique tesoros.

Datmultam lanam pegoris Verona tosatis
montibus ex altis evangatBrixia ferrum
bergamasca viros generat montagna gosutos
deporris saturat verzisque Pavia Milanum
implet formaio cunctosPiasenza paësos
Parma facit grossas scocias grossosquemelones
trottant resano cuncti sperone cavalli
Mantuabrettaros fangoso bulbare pascit
si mangiare cupis fasolos vadeCremonam
vade Cremam si vis denaros spendere falsos
ingrassatBologna bovesFerraria gambas
non modenesus erit cui nonfantastica testa
quot moschae in Puia tot habet Vegnesiabarcas
mille stryas brusat regio Piamonta quotannis
villanosgenerat tellus padoana diablos
saltantes generat bellax Vincentiagattos
congruit ad forcam plus quam chiozottus ad orzam
antiquasRavenna casas habet atque muraias
innumerosque salat per mundumCervia porcos
sulphure non pocum faciso Caesenaguadagnum
nulla faventinas vincit pictura scudellas
datmioramentos vallis Commacchia salatos
intra ceretanos portatFlorentia vantum
non nisi leccardos vestigat Romabocones
quantos per Napolim fallitos cerno barones
tantoshuic famulos dat ladra Calabria ladros
Gennua dum generattestascommater aguzzat
semper formosas produxit Senna puellas
Millanustich toch resonat cantone sub omni
dum ferrant stringasfaciuntque foramina gucchis;
qui ponunt scarpis punctossparamenta zavattis
quive casas cuppis coprunt spazzantvecaminos
vel sunt commaschi vel sunt de plebe Novarae.

Atnostra haeroico cantanda Cipada stivallo
semper abundavit riccade merce giotonum.

Hucigitur fortuna inopes guidavit amantes:
non tamen in similesvoluit conducere ladros
imo quod introitu primo cataveretezottum
stanza fuit Bertisi vera est phamaPanadae.
HicBertus villanus eratnatusque cuchino
sed tam cortesustamgaiustamque tilatus
ut neque cortesusneque gaiusnec vetilatus
alter erat sic sicquamvis citadinus in urbe.
Nonhabuit donnamnec habetnec habere talentat
ne pellens capitimoscas in cornibus urtet
atque bisognet ei sub cauda ferretavanum
qui nimium stimulans faciat sibi rumperecollum.
Delitiaegioiaeque suaesua gaudia tantum
hortuseratpegoraeque novemseptemque caprettae
unica vaccaasinusporcellusgattagalinae.
Hic sua dependet substantia totalavoris
qua sequa ve bonos compagnosqua ve brigantes
atqueviandantes vultu carezzat alegro.

Guidovidens solem iam strapozzare sotaquam
ranisonisque suos carroslogare canellis
confortat se met parlans: «Vergognapetendi
albergum gratis guanzas rossedine pingit.
Sed minoralmancum doia estdum scampat Apollo
dumque hanc vergognamtenebrarum mascara coprit».

Sicait et murum textum melegazzibus intrat
qui corticellam cingitformatque theatrum.
En mastinus abit contrabau bauquefrequentat.
Bertus more suo casulae chiavaverat ussum
vixaudit baiare canempenetralibus exit
cucchiarumque tenet dextralumenque sinistra
namque suae coenae schiumabat alhoramenestram.
«Numquid»ait«vultis mecum alozarestaseram?
huc intrateprecormea sunt communia genti».
Sicparlans intro menatportamque restangat
scannellosque duostripedes acconzat ad ignem
in quibus assentare facit stracchedineplenos.
Pro tunc pauca loquitquia pro tunc pauca loquendi
tempusadestseu quum famet hospessive sbadaiat;
imo suos inter mottosita dire solebat:
«Mangia quando famesdormi quando oresbadachias
post saturam panzam poteris mihi dire parolas
postsaturos oculos lassa me stendere pellem»;
quae praeceptasuis asini posuere statutis.
Ergo velut mutus Bertus mangiandaprocazzat
ut tribus almancum personis coena paretur.
Pendulasub basso stabat cistella solaro
fixa travicelli chiodopiat undebiancos
sex ovosquorum modo tres gallina cacarat.
Tres mandatcineri facto sudore bibendos
tres parat exiguam propter fabricarefritaiam.
Inde abit et picolae schiavat secreta credenzae
cuifacit aguaitum semper cantone latenti
gatta lecatorio praedamfactura cadino.
Inde quoque alcunos seu streggiossivevarones
pisciculos brancatquos streggiosquosquevarones
Mintius intornum mantoanae parturit urbi.
Attamenutreferunt annalia magna Cipadae
non Bertus streggiosnon Bertusalhora varones
sed scardovellas numero bis quinque recepit
cumquibus et meschiat captos boccone ranocchios.
Baldovina videnstantas male posse facendas
insimul expedier Bertonisi porgataiutum
ut semper cortesa fuit se tollit ab igne
totaquegentilisnon sdegnosetta refugit
prendere pescettossubadocchians laeta Guidonem
ac si solo illi parlaret talianutu:
«En egoquae regis sum filiaqualiatracto!»
Disguantat niveasque manussmanicatque biancos
acteretes brazzoscortellum prenditet illos
disquamans piscespurgamina gittatet illis
trat pellem ranis apparens trarebraghessas.
Non potuit Guido non risu prendere festam
cernensquanto animo mulier clarissima iam iam
vult contra sortem corsemper habere zoiosum.
Ipse levans etiam scanno se monstratalegrum
cunctaque rammarichi ponens fastidia magni
se paratimprensis faciendis ordine coenae.
Colligit imprimis alcunosperque dedentrum
festucos terrae diffusosperque deforam:
talessub nigro cacabi culamine steccos
rastellatpinguesque facitsaltare panizzas;
ne tamen indarnum tantus simul ignisavampet
admovet ad flammam poca satis arte padellam
boientumqueoleum pro assando pisce parecchiat.
Baldovina virum submisseguardat et omni
libera cordoio prorrumpit in omnia risu
plenacachinnisonoretinens vix pectore milzam
tantum namque hominemcontemplatquam sit ineptus
ille coquinalem manibus manegiarepadellam;
quemnolendo etiamfumusbruttura camini
ipsefocus scottans peccata piangere cogit.
Nunc frontemnunc cruramanununc detinet occhios
frontem namque sugat troppum quaescolat ob ignem
gambas namque tegit troppo quae ardorecoquuntur
occhios namque fregat troppus quos fumus anegat
quinetiam nasum fazzolo saepe colantem
moccatet urgetur virdammaledicere legnam.
Illa magis ridens multum capit indesolazzum.
Quem risum advertens has dixit Guido parolas:
«Trecosas prudens Socrates mundo esse provabat
quae cazzant hominemfaciuntque uscire decasam
scilicet ignis edaxfumusqueuxorquecativa».
Baldovina statim respondet: «Non tamen heustu
non tamen hanc ipsam curas deponere brigam».

Taliadum laetis solegismant saepe cachinnis
dantque levantque simulfactos sine dente botones
Bertus alegraturparvumque approximatigni
quadrupedem zoccumquem descum turba domandat.
Sterniteum quadam canevi stuppaeque tovaia
quam foggiam telae chiamatCipada trilisum.
Bissolusunguentum rognae qui acceperatolim
sistitur in medio tavolae de more salini.
Pro candeleriodat rava busata lusorem
cui semusta brusat sefo candelacolante.
Iamque salatinam variis meschiaverat herbis
datquesalem supradat acetumdatque pochinas
de fiasco guttas oleiquod aposta reservat
ut sit honorevolas tantum pro ornaresalattas.
Non lontanus abest lectuscui butta propinquaest
butta boni vini quae nescit toxica muffae
hanc spinat etplenum largo ventrone bocalum
imponit mensisac ne tovaiaritondas
contrahat a vino macchias rossedinisoque
fundellumscatolae scusat fundella caraffae.
Postea cum nucibus panemtenerumque casettum
apponitdicens: «In punctum mensatiratur.
Barca tenet portumlicet hic iam ponere remos
prenderecucchiaros»; quo dicto saltat et unam
protinus arrecatsecchiamqua quisque lavatur
assugantque manus retis squarzonevetusti.

Scazzatistandem curis ad mille diablos
ternaro in numero discumbituromnia risu
omnia plena ioco. Raptim mangiata salatta est
moxbibitur vini signenta scudella per unum
nam quid commodiusquampost elementa salattae
spumantis gotti stellis mostrareculamen?
His desfantatis primo certamineguastant
cunctavalenthomines per longum perque traversum.
Illico vanescunt tribusin sorbottibus ova
arripiuntque fugam panizzarum octoscudellae
mox scardovarum caedes truculenta secuta est
unanec in vacuo restavit sola piatto
quae genus almancum renovetprolisque somenzam.
Dumque ad fritadam passuto ventrereducti
gallonis lentant stringasduplicantque parolas
Bertusamorevola sic tandem voce comenzat:
«Quotquot habet vesterBertus Pannadarecatur
ecce voluntati sociorum nempebonorum.
«Regibus incagopapisrubeisque capellis
dummodofortificas mangiem cum pace scalognas
deque meis possim compagnospascere capris.
Nescio qui sitisquove itisqua verivatis
istius ad nostrae teritoria magna Cipadae
nec volo velminimas aliorum scire facendas.
Nondimenum habitusfaciesparlatio linguae
scilicet "oytam bienma foy"similesque parolae
esse foresteros signantstraniamquebrigatam.
Qua re si vobis nulla est substantia robbae
noncasanon fundusnon arsnon ulla botega
sed tantum fortunadedit vos esse ramingos
esse viandantes peregrinos atquepecentes
robbam quam teneo vestra esthic vivite mecum.
Bosasinusque tribus nullo discrimine agetur.
Qui mangiare cupitmangietqui mungere mungat.
Sunt mihi grassarum terrarum quinquebiolchae
de quibus ognannum varios accoio recoltos
navonesravasverzasquecucumerazuccas
porrafavam frescamremolazzosayacivollas.
Multa super tuttum melonorum copiagrandem
dat mihi guadagnumdat vaccaquedatque somarus.
Haecad commandum vestri sunt omnia Berti
imo ad commandumfallantiparcite linguae
sunt compagnorumvelut est dritturabonorum.
Sunt inter gentes mundi sex mille miara
voiarumspeties. Altercui robba pochina est
quotquot habet communefacitmedioque reponit;
alter avarazzusMedici cui renditaCosmi
cui ducatorum Augustini copia Ghisi
non tantum nil datnil spenditcuncta sparagnat
sed miser et stiticus quae suntaliena rapinat.
Si rexsi princepssi duxsi papa fuissem
quemcontentum animiquam pacemquemve ripossum
maiorem quam nunchabeofortuna dedisset?
O menchionem hominemqui turcosquiquesofinos
atque pretianessoldanosbarbaquesoros
qui papasregesducassimilesque gazanos
in mundo reputat plus alegrosplusque zoiosos
quam mequamque meosquam vos vestrosquepitocchos!
Solum mangio quidem maiori pace codaium
quam papaeac alii magnates mille guacettos
vosque plus assaium assetatamente cibatis
pane pitocato ventrembibitisque mioro
gustufundaias vinorum mille per ussos
quam qui cum giazza maioritempore caldi
optima tracannant sub rosso vina capello.
Siccagasanguis eos scannetsic cancar amazzet
ni cruciet miserossemper cagarella paurae
atque masinato dubitent diamantemoriri
nec sit eis tempus mulas intrare spacatas.
Creditecontentum mihi si conceditis istum
ut te per fratrem godamteperque sorellam
non est contentus contento dulcior isto».

Obstuperantdudum Guidonis corda tamagnam
cortesiam hominis. Tum credit apenaquod audit
et tenet haud unquam Bertum nascisse vilano.
Sedquid agat pensatgrattat pensiria zucchae
nam sua si tantasrenuit vergogna profertas
quo se posse suum cariazzum ducerecredit?
Baldovina quidem cariazzi more tiratur
non solum quodsit longo straccanda viaggio
sed pregnans dudum facta est gransoma bagaio.
Si piat invitumquae poltronigia maior
quaenigrior macchia estaut quo sguranda savono
ut primus Franzaebarrocapitanus honorum
gloria tantorumquo non paladinioralter
pro stocco zappampro mazza prendat aratrum?
Ergoragionevolo dum crollat cuncta crevello
et phantasias huc pluresvoltat et illuc
quod potius visum estquod honestius illicobrancat
atque tenet cerebro firmum nec vadere lassat.
Ipse adcircandos solus vult ire paësos
donec vel guerra patriam velpace guadagnet
quam regat et stabili firmet sibi regnagoverno;
tum Baldovinamregali sanguine cretam
seumarchesanam faciatseu iure duchessam.
Ergo ubi per mezamrisposta quieverat horam
sic Guido principiat: «ConfundorBertedaverum
nec scio destrezzam meritis retrovareparolis
quae tibi demonstrent almancum quanta voluntas
sitmihi pagandi pro tantis debita mertis.
Nos en guardaprecorquamscalzosquamque frapatos
quales nunc cernistales depingenecaltrum
terrenum pensare velis nos prorsus habere
quam quodataccatum scarpis gestamus eundo.
Tu tamen avanzans quantos naturabenignos
cortesosque facitportansque a ventre parentis
tamgentilezzam quam povertatis amorem
nos poveros miserosque simulnos absque quatrino
absque bagatinomorituros dentepedocchi
panevino sociasdisfammasomnia donas
nosquesaporito suades sermone voiamus
personaerobbaeque tuae remanerepatrones.
Dii tibisi guardant praestantes ullapitocchis
commodapro nobis poverellis munera donent.
Dumpolus intornum coeli menat octo solaros
dumque suo Titan mundumfulgore lusentat
impregnans stellasimpregnans lucesorellam
dum mare sgollaias tantarum sorbet aquarum
atqueundis tangit lunae tallhora carettam
semper erit Bertichiarissima fama Panadae.
Qua propter nunc iuro tibiper quantapitocchi
frusta pitocarunt panisquibus omnia nostra
regnamanentsic sic nos Bertum posse Panadam
smenticare unquamvelutisol smenticat ipse
pandere giornificos nobis damatina cavallos».

Dixeratet surgens teneras cum coniuge plumas
occupat. Ipse autem petitalti strata fenili
Bertuset in schena bocchis iam ronfatapertis.
Ecce propinquabat giornuslusorque matinae
cantaratquecu cu gallusgallinaque che che
Guido levat stratovestiturmoxque tenellis
uxorem abbrazzat lachrimisBertoquepregheris
commendat multisdonec Deo dante ritornet.
Vultaitex voto Christi visitare sepulchrum.
Dixitet assumptatabulabordonecapello
se viat et casulae portas usciratapena
Baldovina cadit nimio giadiata dolore
smortaquedeveniens animam gittare videtur.
Cui Bertus slazzatque sinumspruzzatque visaggium
praticus et vivam tornatsensimquegramezzam
placat amichevolis monitisnec ad eius orecchias
milleparolinas zucaratas fundere cessat.
Baldovina iacens lectoringratiat illum
mox pregat et supplex orat ne deneget unam
solamgratiolamproprium si curet honorem:
scilicet uxoret se senecsdegnet anellum
nam quae sposanda estvel sit vilanellaCipadae
vel brettara Firaevel borghesana Predellae
(dummodosporca suas teneant sibi Smorbia vaccas)
illa erit amborum requieset dulce levamen
scilicet alterius coniux pariturafiolos
alterius cugnatanec id magagnat honorem.

Nonsplacuere viro damigellae verba pudicae
annuit et se se faciturumcuncta spopondit.
At mercantiam talem imbarcare volenti
estopus ut giornos almancum pratichet octo
materies illa est nisinon pesanda bilanzis
atque repossato senno pedibusquepiombi.
Gatta fretosa parit tisichettos saepe gatellos.
Ipsastet addasium cameris ascosa fratantum
donec tolta bono conseiosposa menetur
nam neque de illorum numero vult esse caprorum
quicercant magnas patefacto gutture dotes
ingiottire magisquamsposae nosse maneram
et nullum faciunt contumstimantquenientum
aut sibi diavolam nodo agroppare iugali
quaestrepitans mandet totam sotosora fameiam
aut velut Actaeoncornutum ferre cimerum
dummodo pregna sibi Bocadori tascavodetur.

Dixitet a stalla pegoras simul atque caprettas
porchettumqueasinumque simulvaccamque Chiarinam
desligat et branco perpascola ducit in uno.
Baldovina casam remanet solettanecimbrem
acquetare potest oculorumabeunte marito.
Pensorosamanu guanzam sustentat et ecce
ecce repentinae sua brancantviscera doiae
namque novo partu miseram fiolare bisognat.
Argutosmeschina foras mandare cridores
cogiturac ne sit compresa inpectore calcat
spicula quae nondum natus tirat undiqueBaldus.
Tantum invita fremitnunc ve uno saepe fianco
nuncaltro se se (visu miserabile) voltat.
Non commater adestsolitumquae porgat aiuttum
ancillasservasque vocatquibus antesolebat
commandarevelut commandat filia regis
at vocatindarnumquia tantum gatta valebat
respondere gnao sed non donaresocorsum.
Non sine iure tamen multo stimulatur afanno
unicadum nascit de se possanza baronum.

Omnequod egregium aut lettris aut Marte futurum
non facili partumatris de ventre cavatur
fitque faticoso cruciatu praeterusanzam.
Nascitur hic robur finaliter omne prodezzae
flosquegaiardiaeBaldusfulmenque bataiae
ius spadaetarghaequevigorper telaper ipsa
bella fracassator lanzarumfaxquebrusorque
diraque in adversis veluti bombarda catervis.
Necmontis durezza quidemnec azalenec ingens
bastionec grossaefortis trinzera muraiae
stare sui poterunt martello saldavaloris.
Nascitur hic Baldus nullo commatris aiutto
necveluti infantesminimum dedit ore cridorem.
Baldovina licet sitmembris tota movestis
sicut zerla vetusdiscinctis undiquecirchis
se levat et baculo succurrens passibus aegris
scaldataquampuerumque lavatstrazzisque revolvit.
Inde redit lectorequiatlactatque fiolum
saepe basatmatrisque nequit satiaretalentum
suggere nunc occhiosnunc frontemnunc vebochinam.
Ille nihil ploratsed vultu grignat alegro
dumqueloqui sforzatnon supplet debilis ancum
lingua voluntatinectata et mammanec ipsam
barbottat pappamlicet huic cognitiorerum
multa sitet modico puero nova stella benigna.

Laetusin hoc medio sentitur iungere Bertus
saepeque cum cifoliscantuque guidare caprettas
quas simul ad ripas Menzi laghiquecimossam
ante beveratas in stallae pergama chiavat.
Mox tezamingredienszoiosa fronte salutat
sic illam: «Quid fit?bonadieshora bibendi?»
quo dicto crevisse sibi videt eccefameiam.
«O»ait«incipiunt bene res succederenostrae.
Tu tibi commater? tibi tu fantesca fuisti?
est ne puermaschius? tu rides? est ne puella?»
Illa refert oculisbassis rubeoque colore:
«Masculus est mihi natusquem tunosce nepotem».
Bertus ait: «Tibi sum fratellusbarbafiolo
at tibi pro nunc sim commaterbaila putino».
Dixeratet lotis manibus laetamine sporchis
se viat ad stallamde qua percornua capram
retro tiratgambasque iubens slargarededretum
distesas mungit borsascoppamque novello
completlacte novamqua frustum panis afettat
dumque simul niveomaseratur suppa liquore
ova coquitvix nunc de caldis toltanieris.
Inde paiolatam reficitvenasque reimplet
sanguinevodatasforzamque per ossa retornat.

Iamquesit assaium peradessumponite pivam
ponite sordinamMusaerepiate fiascum.
Si caput est siccumcapiti date pocula sicco.

LIBERTERTIUS

Baldusab intrighis fassarum denique brazzos
traxeratet bindas circumsgroppaverat omnes
qui matrem mammaqui Bertum tatadomandat;
iamque fugitnullaque guisa vult discere normam
andandiaut lapsu carioli aut matris aiuto.
Ipse medesmus abitperquehinc perque inde caminat
sed male firmatis dum sforzat curreregambis
dumque volare viam spennatus bramat osellus
saepecaditbullasque cadens in fronte reportat
maccatosque oculosopus est smaltare biacca.
Non tamen hunc videas vel parvam mitteregoltis
lachrymulamquamvis pavimentum sanguine bagnet
quinlevatinque pedes iterum rizzatus arancat.
Invenit ipse sibinullo insegnante cavallum
seu sit harundo busaseu sit bacchettasalicti
seuquam turba vocat melegazzumcannulamelghae;
cursitat huc illuc diavolettussistere nescit.
Nonamat in gheda matrisnon supra ginocchios
ninarised amat sibitantum cingere steccum
pro stoccolancaeque instar drizzarecanellum.
Iamqueut cunque sapitmandrittosmanqueroversos
fendentespunctascolposque exercitatomnes.
Persequitur muscashomines quas fingit ethostes
persequiturque super muros sub sole lusertas
sentit acingentem contentum cernere mozzas
illarum caudas tam longo temporevivas
blasphemare patrem matremqueut fabula vulgi est.
Sexhabet ille annosbis sex tamen inquit habere
quisquis fortezzamquisquis consyderat ossos
tam bene membrutospersonam tam benegrossam.
Huic spallas giostrishuic gambas saltibus aptas
Marsdedithuic equitisque omnempeditisque fatezzam.
Nunc spronanscannamcannam quoque curvus arestat
quam spezzat muroficcat vein ventre paiari;
nunc baculumqui nuper erat corserusaferrat
et piccam simulans gattamque canemque travaiat.
Quidnarrem vel quaevel quanta sit aspera pellis
corporis? aut cortexadversus temporis iras?
Non illum pioggiaetempestaborascaqueventi
non illum freddaeque nivessolesque brusantes
tamstraccare queuntut possit stare mezhoram.
Dormit ut imbattit sesedormitque pochinum
vel sub porticulo tezaevel nocte subipso
tegmine stellarumet raro cum matre riposat.
Hanc soiansquandoque stigatrobbat ve conocchiam
datque focum stuppaeproprium nec ad utile pensat
nam filat nato mater poverellacamisas.
Non huic pluma magis gradatquam terra iacenti;
obduratsaxis costaspolpasque tenellas
cambiat in duros substratomarmore nervos.
Bertus desperatquae desperatio risu
mixtagoditquod non calzarum trenta boteghae
milleque scarparumvaleant supplere putino.
Autumnusprimaveraaestasinvernus abipso
non plus guardaturquam si sit petra vel arbor.
Quumfamet ingoiat quidquid sors mandat inanzum
seu coctum seu nonseu carnem sive cipollam
giandasfragranucescastagnasnespolamoras
pomapeterlongasspinbozzosgrataqueculos
devoratut struzzi stomaco padiret azalum.
Quod bibitaut bugni liquor estaqua mortaque fossi
autvelut incappatvinum vel dulce vel asprum.

Duxeratuxorem Bertus de nomine Dinam
quae Zambellum habuit subitoimpregnata fiolum.
Post tamen hunc partumnondum finiveratannum
quod Baldovinae veluti cugnata dolorem
attulit ingentemquoniam infirmata morivit.
Sic Bertus mansit senzaquem Baldushabebat
pro patreproque suo Zambellum fratre tenebat.
Huicquandoque iubet post vaccampostque caprettas
ire simul Bertusvillae simul intimat usum;
at similes non vult Baldi geniturafacendas
non it post caprasnon villae agradat usanzam
imobianoream damatina caminat ad urbem
quae sibi tam placetutsemper versetur in illa.
Saepe demum solus facto iam vesperetornat
sed ruptum caput et schincas quandoque reportat.
Ipsecativellusvelut est puerilis usanza
nunc ve bataiolas saxorumnunc ve baruffas
pugnorum faciensprimo aspirabathonori
ambibatque oculis primum se ostendere cunctis.
Necpensare velis quod pugnans ultimus esset
sed bravus ante aliospuerili voce cridabat
et centum petras volta reparabat in una
etcentum testas densos spezzabat in hostes.
Baldovina tamen cartamcomprarat et illam
letrarum tolam supra quam disceret ab.
Undescholam Baldus nisi non spontaneus ibat
nam quis erat tantiseumatersive pedantus
qui tam terribilem posset sforzareputinum?
Ipse tribus sic sic profectum fecerat annis
utquoscumque libros legeretnostrique Maronis
terribiles guerrasfertur recitasse magistro.
At mox Orlandi nasare voluminacoepit
non deponentum vacat ultra ediscere normas
nonspetiesnumerosnon casus atque figuras
non Doctrinalisversamina tradere menti
non hincnon illincnon hocnon illocet altras
mille pedantorum baiastotidemque fusaras.
Fecit de«cuius» Donatideque Perotto
scartozzos ac sub prunissalcizza cosivit.
Orlandi tantum gradantet gesta Rinaldi
namqueanimum guerris faciebat talibus altum.
Legerat AncroiamTribisondamfacta Danesi
Antonnaeque BovumAntiforraRealiaFranzae
innamoramentum Carloniset Asperamontem
SpagnamAltobellumMorgantis bella gigantis
Meschinique provaset quiCavalerius Orsae
dicituret nulla cecinit qui laudeLeandram.
Vidit ut Angelicam sapiens Orlandus amavit
utquecaminavit nudo cum corpore mattus
utque retro mortam tirabatubique cavallam
utque asinum legnis caricatum calceferivit
illeque per coelum veluti cornacchia volavit.
Baldusin his factis nimium stigatur ad arma
sed tantum quod sitpicolettus corpore tristat.
Attamen armiculam portat gallonetacatam
qua facit ad signum molesinos stare bravazzos.
Terribilisnunquam quid sit scoriada provabat
spezzabatque libris tavolastestasque pedantis.
Est quasi communis totas usanza per urbes
utcontrari agitent saxorum bella citelli
unde simultates maiorumsaepe comenzant.
Non unquam vidi tantas ex arbore giandas
sbatterevillanum seu virgasive tracagno
dum velit ingordum porcorumpascere brancum
quantas sub coelo video stridescere petras
cumpueri certant densigiornique lusorem
obscurantnon tam lapidumquam turbine vocum
et magis atque magis Stephanus tempestat abalto.
Hic se seut dixiretrovat spessissime Baldus
antequecompagnos se semper cazzat avantum
et facit e fromba tundosresonare giarones.
Ipse quidem causa est alzato pulveresolus
coelum obscurandidumque hostesdumque nemigos
fulminesgomentatrumpitday dayque frequentat
imbolditque suos etcorda in pectora tornat.
Sed velut accascat capitano saepevalento
rumpitur in testased se minus ille retirat
imo piatvisto maiores sanguine forzas;
quove magis teritur piper hocmagis halat odorem:
quove magis premitur palma haecmagis altalevatur.
Vult potius denso petrarum monte copriri
quam turpidare terga fugaedicique codardus.
Ergo casam quandoque pluens desanguine tornat
atque caristiam gallinis ponit ob ova
quorumpars medicat testampars altera ventrem
haec saldat plagaspanzae domat illa talentum.
At matris turbatur amordesperat etinquit:
«Mi filimi naterogoquid rumpere tantum
tefacis? ah per amore deistadesine petras
lassa bataiolasquoniam tua fazza diabli est».
«Vultis»Baldusait«quod ego mihi dicere lassem
bastardummulumsguatarumquefiumque putanae?
siccine communem tolerabo perderefamam?
est ne hoc oltraggio peius? vosmateradunque
tamcurare pocum nostrae decus omne casadae?
Me vantare volonon tamsimul esse gaiardum
quam quod basto simul totam magnarecoradam
hisqui bastardum me chiamantvosque putanam.
Anbeccus pater est Bertuspro cuius honore
decrevi centum penitusdimittere vitas?
Ceditemammaprecorquid giovat plangeretantum?
cediteme lapidum crebram instigare bataiam
ut maioraferam posthac animositer arma.
Quotquot ego azzaffo puerostotbutto roversos
nulla quibus nec forza valetnec regulascrimae.
Tum me quisque vocat paladinummeque gigantem
namqueguereggiandi me nullus in arte pareggiat.
Primior ante aliossaxorum millia scanso.
Attamen enmatersum sanussumquegaiardus
non mancant homines qui medum praeparoripsis
rebusamaëstrant guerraeseu quando parandi
seu quando locus estpugnos sine fine menandi
unde hanc venturam laetemur haberemiorem
quam quod ego caprasquam quod vos pascitis ocas».
Tambene parlabat matri Baldinusut ipsa
tunc pariter lachrimatpariter dulcedine ridet.

Luxvenit intereaqua Mantua tota bagordat;
prima dies maii nitidosub Apolline ridet.
Gentilhomo suum quisquam iubet antepalazzum
plantari arboreis antennam frondibus altam
quampopulus chiamat de mensis nomine maium.
Turba triumphales seguitatplebaea carettas
quas huc quas illuc seu bos seu vacca perurbem
grassa tiratvariisque rosis ornata caminat.
Stat superalta strues foliis tessuta naranci
et myrthiet laurimazuranaerosque marini.
Omne piopparum genus hicomnisquevirentum
ulmorum spetiesquerzarumhederaequesequaces
sparpagnant capitum crinesdecorantque quadrigas.
Depasta nevolasde orbello mille papyros
fila tenentquos auramovens strepitescere cogit.
Istius in cima momariae astareCupido
cernitur alatuspuer orbuset absque mudanda
diversosquestrales duri scocat ille balestri.
Turba puellarum trezzasredimita corollis
ova gerit calathistotam cantata perurbem.
Baldus in his etiam meschiatus cantat et ipse
talis etacquistae vult partem usque fenocchium.
Imo guadagnorum quum fitdivisiopraestus
clamat. «Namque mihi primos debetishonores
primae partis ero»; post primam vultquesecundam.
Sed casu arrivans ubi Sancti chiesa Lonardi est
lusibusen variis puerorum squadra tumultat.
Pars ibi cum cugolis ficcoferramine giocant
pars ibi scannellis mittunt ad syderaballas
pars ibi forcino pirlos facit ire datornum
pars quoquecalzoppans posito signale trisaltat.
Baldus collettum subitus decorpore tollit
inque camisola velox saltare comenzat.
Principiosimultat non posse adiungere metas
saltantis turbaenec sustinetin pede saltum.
Mox aliquantillum stringhis gallone molatis
depedibus scarpaede testa bretta cavatur
bindula cui tenuis ligatuno in fasce capillos.
Ipse galantinus tardos movet artegaloppos
tam levis ut nullam stampet sabione pedattam
indepedem firmans dextrum curvansque sinistrum
tollitur agnellosimilissimilisve capretto
qui stalla egressus curritbalzatqueper herbas.
Sex primo in saltu brazzos capit ille tereni
fortiorat brevior balzus fit iure secundus
tertius adiunctis pedibuspariterque dunatis
se levatet longe signacula quaequetrapassat.
Hinc memo ulterius vult secum prenderegattam
praesentesque viri forzam stupuere citelli
et quoddestrezzam paladini puttus haberet.
Praeterea si vult ad grossamludere ballam
ballam quae vento crysteri turgidasaltat
disfidant aliimaiuscula turbaregazzi.
Accipitinvitum Baldusdatur illico scannus;
scannum dextra rapitdigitisque accommodat illum.
Se parat ut ludatfit parsfitpactiofitque
ghirlanda intornum populi contrastavidentis.
Ingannare tamen stat coniuratio Baldum:
coniurantomnes excepto nemine contra
bontatem Baldiqui animoqui mentereala
semper itet quemquam nunquam tradivit ab ovo.
Quippelonardistae pueri male ferre potebant
quod citadinellos urbisprimosque casarum
ut PassarinosArlottosBonaque corsos
hicfurfantellus villaestronzusque Cipadae
vinceret et secum ludorumferret honores.
Tunc aliis quidam giottonior inquit ad illum:
«Sifacio invitumnon possisBalderevitum
addereni primumdeponas pignore nummos».
Baldus erat poverustinxitrossedine vultum
nec sua trentinam marzam scarsellatenebat.
Iudaeo statuit quam primum vendere quidquid
tunc habetindossum; guardat per mille beretas
rossas et nigras populi sigialda videtur.
Non fuit una quidemsed tressed quinquesedocto
sed videt innumeras tinctas gialdedine brettas
namquepatarinos baganaios Mantua nutrit.
His dare vult quod habetsaiumcappamquecamisam.
At segurtatem facit ingens turba perillum.
Ergo prior Baldus de signo battere coepit
distenditlaeva digitumdextraque scanellum
stringit et alquantum segobbans: «Gioca»cridabat.
Postea subcurrenssociomandantepiabat
in frontem scanni ballampariterquepremebat.
Illa magisterio chioccata per aëra pirlat
bassatenet mediumnec surgens aethera toccat
nec campanili (velutaiunt) more levatur.
Si contrastantes illam quandoqueribattunt
illico Baldus eam redeuntem firmusadocchiat
misuratque animo qua se se commodet illi.
Hanc ergout votum fuerat mira arte ritornat
et cazzam superat primamsuperatque secundam.
Plus invidabat victorrevidabatetaltrum
atque altrum facienspostas sine fine tirabat;
antequequam Phoebus giornum portaret in aequor
Baldus acquistavitcarlinos octo reami.
Mox sibi mantellum brettamque reponitabitque
ut factum dicat Bertomatrique guadagnum
sed puerimpatiens quidam non sanguine basso
seu ponte Arlotti cretus seuponte Macerae
cui pars soldorum maior perduta dolebat
surgitet accipiens compagnos quinque vel octo
post Baldum afrettatcuigiurat tollere borsam
tollere si borsam nequeat vult tollerecappam
at si nec cappam sagramentat velle bravettus
rumperecervellumsaxisque tridare misellum.
Baldus arivarat iam iamhospedale relicto
ad Vescovati portazzam semper apertam
sanPetrique super campagnam venerat amplam
ut longo tandem petatipsam ponte Cipadam.
Hic puer Arlottus Baldum improvisusachiappat
perque gulam prendens levadextraque daghettam:
«Reddemihi»chiamat«carlinos fraude tiratos».
Sicdicenspunctam pugnali approximat occhis.
At Baldus se se pariterdisbrigat ab illo
et pariter brazzum cortelli tostusaferrat
deque manu scarpat ferrumschiaffumque sonantem
dattalemquod dextra genae stampata remansit.
Protinus hic pueristolo clauduntur in uno
saxa pianttundosque cavant sub vestegiarones.
Baldus mantelli voltat reparamina brazzo
deque suacappa targhae sibi praeparat usum.
Iamque petraeiam saxa volantiam cazzaque frusti
stridentes mandant velut archibusamatones.
Baldus at in Sanctae se Agnesae forte rezolam
pugnansretro tiratne in schena sentiat hostes.
Mox cantone pedesanimumque piantat in uno
quem centum picchae discantonarenequirent.
Illi saxorum tempesta ruinat adossum
sed volucernunc hucnunc illuc saltat in altum
et lapides agili sfronzantescorpore schivat.
Praticus ut pelagi nochierussaepe viaggium
dumfacitundarum montagnas ecce levatas
in se prospectans nondeserit ille timonem
non animum perditsennum vexatusaguzzat
scit montare undasscit rumperescitque cavere.
Baldusidem faciensoculata mente molares
quum videt in se se bassosaltosque volare
nunc caput inchinatnunc dexternunc vesinister
sive aperit gambasseu tollitsive traversat
etlapides atimo tercentum scansat in uno.
Plus tribus ille horistanto certamine durat
sic ut guardanti populo stupor ultimusesset.
At puerillorum capitanuscurrit avantum
vultquecorozzatus Baldum sepelire quadrellis.
«Sta retro»Baldus ait«sta retrosi tibi frontem
ruperoquid fiet?fueritte avisotodannum».
Ille nec ascoltatnec brigamfrasca refudat.
Tum demum impatiens Baldus non ultra monivit
necsaium aspexit rasi brettamque veluti
sed piat e terrabassatocorporemarmor.
Vibrat et in stomachum sfronzanti murmurechiappat.
Ille tramortitus cascatcito creditur esse
mortuusunde alii pueri calcanea monstrant.
Nec stat et ipse etiam Balduscarneria portat
mille per intricosper busos milleficatur
donec campagnae factus capitanus apertae
it gravisuttandem ponat sua castra Cipadae.

Senserathoc murmur stropiati forte citelli
quidam vassallusspaventanscuncta parolis.
Hunc Lanzalottum sbricchi dixere bretari
sedSlanzagnoccum gens rerum pratica dixit.
Huic talis persona fuitcorpusque disutil
qualis erat quondam Mambrini Alfanagigantis.
Testa super gobbas stabbat picolissima spallas
nonsua sed potius ad nolum tolta parebat;
iste bravosazzuscagnazzuset omnia taians
omnia per tressum capiensguardansquetraversum
vult gattamponitque manumsfodratquedagazzam
peiorem sed semper habetrelevatque coëllum.
Hicergo Baldum seguitatseguitansque rechiamat:
«Prenditeladrettumne scampetprendite forcam
a quo spezzata est contismodo testa Zanorsi».
His tam fulmineis gens incontratabrauris
spaventabanturcercantque piare citellum.
Prenditurille citocitius sed muzzatet instar
sdruzzolat anguillaequaenescit stretta teneri.
Lanzalottus eum seguitat tutaviavolantem;
mastinum videas leporem incalzare legerum
imo asinumpotius cupidum abboccare caprettum
sive bovem zoppum sperantemprendere cervum.
Baldus ategrediens iam portas urbisadunum
tractum ballestraestochettum prestus arancat
contraquesganzerlam voltans animositer ibat.
Ille codegonus puero borrivitadossum
ut mastinazzus solet assaltare cagnolum.
Baldus adhistoriam Orlandini mente recurrit
implicat in cappa laevamdextraque sguainat
verdugum et cazzans trivilatam concitepuntam
per medium bigoli ferro ventralia passat.
Vidi egobistortamlongamque talhora pioppam
quae dudum tristi segetemmorbaverat umbra
a pede taiarimagnamque menare ruinam
etfacere intornum cascando sonare paësum.
Tale ruinavit vastocum pondere corpus
illudnassutum mundo consumere panem.
Atvix spadiculam Baldus de ventre cavarat
ecce sibi a longesbirraiam currere mirat
expedit ad cursum gambasiterumquenetatur
ad matrisque suae tandem casamenta ritornat.
Baldovinavidens natum quam sudetut illa
quae semper vivit leporatti moretremantis
scribitur in facie nigro pallorecridatque:
«Quofugis? unde venis? quis te facit ire galoppum?
Dicbalzane tribuspedibus; dicmatte poledre
cur me quottidiecur mecavesteramazzas?»
Baldus respondet: «Vultis nequod ipsegiotonum
mille feram tortosmille ontasmille travaios?
Sumne asinus forsanquod sic bastone gratandam
exponam schenampoltronibus atque gaioffis?
De vanis non multa mihi fit stimaparolis:
parlent qui parlantnunquam tolerabo nec unam
percossampicolam nec summo tangier ungue
de dicto ad factum distantiamulta catatur.
Sbaiaffent homineschiachiarentnil estimozanzas
nilque canes timeo bau bau de longe cridantes
sedgriffas teneant ad setantumque menazzent
namque bravariispellis neguna foratur».
Cui mater: «Filinescisproverbia? nescis
quod maior piscis solet inghiottire minorem?
Nevadas urbemne charam desere mammam
nam tibi promittonipraeliacostionesque
garbuiosque sinasvives mihi temporepoco».
«Stat sua»Baldus ait«moriendivoltanec ulla est
foggia resistendi fatisnullusquereparus;
quid giovat hic nobis testam spezzare medemis
cumciascadunis hominum semel hora fichetur?
Sed precorin pacem corvestrum ponitemater;
non est tam sozzusvelut est picturadiavol».

Haecea dum parlatsibi guardat saepe dedretum
suspectumque facitmatrimiseramque travaiat.
Ecce inter zaffos tandem barisellusarivat
cortivumque intrat Bertimandatque piari
Baldinumsubitoquem vult stafilare cavestrum
anteque rectores urbisconduceretanquam
miraclum magnumfactumque stupore pienum
quodpuer exiguus potuit mazzare gigantem.
Bertus erat multis abscentusallhora diebus.
Baldus at ensiculo passaverat inguinazaffi
mozzaratque altro brazzum fendente sinistrum.
Dumquealius propter detrum graffare sotintrat
donat ei subitum Baldipraestezza roversum
ingentique taio nasum guanzamque traversat.
Oputaquando suis oculis timidissima mater
inter tot sbirrosinterque tot arma fiolum
esse videtmortumque putatpezzisquetaiatum
tanto corripitur giazzati cordis afanno
ut miserainfelixlongosque experta dolores
heuquater exclamatquateralta voce Guidonem
Baldovina vocattragico plorandacothurno
quae veniens regum summo de culmine praeceps
nuncruit et tenues animam sbuccavit in auras.
Hunc ve habuit finemstirps regia propter amorem.

IntereaBaldum zafforum frotta piarat
tercentumque soghis strictum fertunus adossum.
Illeque dum ferturse scossatseque dimenat
sifunes spezzare queatsed vana fadigat
namquae grossa torumretinere ligamina possent
haec eadem retinent septennis membraputini.
Attamenut stizza est mamoletto innata superbo
portantisese collumque addentat et aures.

Ecceautem casu godius Sordellus arivat
qui de Mottellae campisveniebat in urbem.
Ipse cavalcabatcelerantibus antestaferis
iam vecchiusvecchiezza tamen non debilis ancum:
nonsofiat cornunon dentem perderat unum
maccagnos non ante spudatnon retro corezas.
Conspicit hic mamolummanicis pedicisqueligatum
ante magistratum tanto rumore tirari
quantomenchiones troiani tempore vecchio
ad Priamum regem strassinavereSinonem.
Constitit hicretinetque briamfirmatquechinaeam
stare iubet sbirrosquorum tres esse feritos
miraturcausamque petit novitatisut infans
vix parlare sciensvixandansvixque biassans
sic tanquam latrosic tanquam homicidaligetur.
Cui maravianti capitanius omnia narrat
sed puerarditumque animumvocemque speditam
semper habens magisadSordellum protinus inquit:
«Gentilhomoprecorvestraedignentur orecchiae
causam orphanelli pochis audire parolis.
Nonpossunt nostrae meliori iudice lites
audirinota est Sordellifama per orbem
qui pro iustitiae zelo dat terga thesoris.
Dicitevosbaroneprius: si contra doverum
vel vobis borsamvel quisvult tollere cappam
borsam ne aut cappam poteritis perdere sicsic
per dominum nostrum? Sed dicam fortius. Est qui
vos salitad stradamferroque menazzatet ipsam
vult animam dulcem propriosgroppare ligazzo:
vos ne illud factum tolerare? manusquetenere
in cortesiam giuntasvelut ipse citellus
utor egoquando soleo benedicere tolam?
Vos ne patiut vobis sic foenibarba fiatur?
En quidam sbriccuscui nullamcreditenoiam
noiam quippe dedi nullam nisi prima dedisset
nonvergognavit tres me seguitare miaros
ut mihi de spallis strictocaput ense levaret.
Cur homini natura pedes datcorquemanusque?
En ego scampabam pedibusnam pes datur ista
procausa; sedubi me nil giovasse videbam
cor saldum fecisaldoquia corde periclum
omne superchiamus. Cordis manus indeministra
quid faciat pro tunc? an tanto urgente bisogno
perdiderittempusseu griffis scalpere rognam
seu sub sole grisosinvestigare pedocchios?
Vos date iudiciumvelut usus vesterhonestum
qui non scordatis tavolae statuta rotundae.
Si tortusmeus esttorti mihi debita poena est
si drittusdritti causampaladinus aiuttet».

Obstupuitteneri barronus dicta putini
atque valenthomum subimaginat essefuturum.
Protinus ad sbirros inquit: «Gens nulla catatur
subcoeli cappaquae vos dapocagine vincat.
Quae vergogna ista est?tostumcui dico? levate
hos nodos pueronec vobis dicerecosam
bis faciteut quae sit Sordelli barba sciatis».
Cuibarisellus: «Opus nostrum est ubedire senato
nec plus necmancum facitur quam iussa comandant».
Talia dum magnostrepitu responsa dabantur
currit multa hominum diversis copiabandis.
Hic Sordellus habens proprii moderamen honoris
ne cumsbirraia rixet praesente brigata
vertitur ad quosdam citadinosforte trigatos
istaque sdegnoso memorabat dicta soghigno:

«Magnipoltrones sbirrigens plena pedocchis
gensque morire prius dignaest quam nascatut ipsum
non voret indarnum panemvinumquetracannet.
Zafforum mos est non azzaffare verunum
ni videantillum sibi nullam cingere spadam;
nam si quis testam faciatsfodrare paratus
continuo turba haec se se furfanta retirat
utviles faciunt visto falcone poianae.
At si pauper homo vadit denocte per urbem
atque ferat modicumvelut usant ferrelusorem
quid faciunt isti ladri merdaeque botazzi?
Mandantsbirazzumqui vadat spegnere lumen
deque manu poveri tollat cumfraude laternam:
quo facto zentaia ruitspadasque piombi
atquecarolentas faciunt strepitescere targas.
Circundantnudumspoiantstringuntque manettis.
Verum si donetsi dico tapinus adillos
quotquot habet pocos voiat sborsare quatrinos
lassantire viam miserumplenumque gramezza
qui quot aquistarat noctuquediuque sisinos
seu battens virgisseu tirans pectine lanam
utse se valeat poveramque cibare fameiam
ecce barisello sforzaturtradere boiae
perdere mantellumcalzasipsamque camisam.
SolaPotestatum culpa haecomnisque palazzi
officium quibus estladros adscribere forchis
dismorbare vias sassinisperderegiottos
atque stradarolos cunctis squartare videndos;
quosgula iustitiae moveatnon ventris et auri.
Heu tantum poverosinopessoldisque carentes
cernimus ad forcam canevi portarecolanam!
Non tamen hi nostri patresiurisque ministri
attenduntquoniamdum cercant suggere borsas
dum tascas mungunt alienasdumque secundant
prava ministrorum deportamenta suorum
iustitiamprivant spadarumpuntque bilanzas
incagant iurimonstrantqueculamina legi.
Quam forchae melius poenam gens illa subiret
quaeforchae ad poenam menans sbirraia vocatur.
Quin datur his canibusportare licentia spadas.
Omnibus est vetitum taccare galonibusarma
arma bariselluszaffus fert arma solettus
atque hominumstronzuscui curae tollere pegnos
unde valenthominesatque altosanguine nati
ferre pudent cinctas hodierno tempore spadas
nequoque per gentem sbirri dicantur et ipsi.
Si malfattorem vaduntcomprendere quemquam
prendere non bastatsed eum spoiarecomenzant.
Hic sibi mantellumbrettam levat illesediste
saionemveluti sibi solis furta licerent.
Impietas nullaest mundo crudelior ista.
Instituuntur enim pro castigaregiotones
hi tamen ingordi sub manto iuris abarrant
sassinantquehominesrobbam cum sanguine tollunt.
At per contrarium facit haecdestructio panis
quando nocturnis animosa iuventus in horis
itquehucitque illucaliquas vel quaerere brigas
vel matinadasdilectis fare morosis:
cum procul ascoltant cordas toccarelautti
et frictum frictum sotanellis iungere cantum
cumquevident modica sub luce micare politos
seu corsalettosseu roncassive celatas
scantonant subitoscapolantscansantquediablos
parlantes taciti: non est hic robba guadagni».

Dixerathaec magnus Sordellus verba rasonis
atque illis iterum commandasolvere Baldum.
Tostus ei paret cavalerusvincula solvit
necfacit ut terzam dicatur cosa fiatam.
Inde abit et patribusconscriptis dicere factum
non habet arditumne grostas indereportet.
Sed Baldus natu gentiliscorde benignus
ingeniopraestansanimo sodusore disertus
tam bella egregiumringratiat arte baronem
ut quot verba movet tot monstret funderezoias
ipseque Sordellus tanto capiatur afetto
ut secumportare bramansvoltansque mulettam
mandat eum famulis ingroppam mittere post se.
At Baldusfactum reputans hoc essecodardum
quod montet sic sic alieno fultus aiuto
continuotundum spiccans de litore saltum
in groppam leviter gambis seplantat apertis.
Quo saltu barro magis ardet amore putini
robbateumportatque casamvestitque galantum
paggettumque facitquonon velocior alter
seu scopet vestas damatina bonhorapatronis
seu porgat potumseu trinzetsive per urbem
cursitethuc illuc ad agendum mille facendas.

Sediam celesti moriens sol cascat ab arce
noxque suas tenebras totumsparpagnat in orbem.
Gosa soporaturquae buccis ronfat apertis.

LIBERQUARTUS

Iamquecomenzarat Baldi statura levari
altiuset coelo magnis consurgeremembris
iamque misuratur per longum brachia quinque
largus inamplificis relevato pectore spallis
sed brevis angustos cingitcinctura fiancos.
Nervosus gambispede parvusschinchibusacer
drittus in andatulevibus qui passibus ipso
vix sabionesuas potis est signare pedattas.
Vivaces habet ille oculossemperque rotatos
nunc huc nunc illucradio velocius illo
quifacitur quando sol specchio guardat in uno.
Non huic barba nimisplena estdurataque setis
at spuntant mento lanosi trentapeluzzi
cui superum labrum paulo supereminet altro
extriusetsavium sic indicat esse futurum.
At quia non habet hac in molliaetate magistrum
iam compagnonesrofianosatquesbisaos
bravazzosque gradatsbriccoscertosque cagnettos
quitaiacantones dicunturmangiaque ferri.
Talibus ingrassat setantum Baldus ut aetas
virda iuvenazzum transportat morepoledri
non unamque facit stallae spezzare cavezzam;
nempepolastrones istidum sanguine caldo
dumque vigent stomachosemper mangiare parato
non oleum ponunt nec sal in rebusagendis
nec mirant cosam naso lontanius ullam.
Solo de Baldotota parlatur in urbe
qui smisuratis sgomentat forcibusomnes
nilque deos curatnil sanctosnilque diablos.
Nonillum spadaenon illum mille zanettae
non sbirri et zaffiterrerenec ipse Gaioffus
praetor in urbe potest animum domitaresuperbum.
Ipsius ad grandem famamnomenque cagandum
non esttam validus brazzustam dura gigantis
schenavel Orlandisguardusvel mille Rinaldi
qui non sconcaghent nimia formidinebragas.
Spadazzam lateri cunctis metuendus ataccat
quae fuitobscuris Vulcani facta boteghis
hanc ve fabri rapido tempraruntfulminis igne
Broth zoppussguerzusque SteropsgobbusquePyrazzus.
Leggiadria suos brillabat tanta per artus
utquaecumque potest fieri saltatiosive
gatta piet soricumseupraesta leona caprettum
per Baldum fieretnulla straccantefadiga.

ErgoCipadicolae primates gensque bravorum
quique sacramentant sempersimul esse fradellos
compellunt Baldum vinclo iuraminis: utrex
sit compagnorum voiatque tenere governum
per quem quisquetamen vitam non stimet un aium
namque ubi rex mancat vaduntsotosora facendae.
Praecipuos sed tres delectos Baldushabebat
quorum legnaggium non sit scoltare noiosum.

Primuserat magnus Fracassusrazza gigantum
cuius longa fuit (certe nondico bosiam)
per bellum punctum brazzos personaquaranta.
Grossilitate staro maior sibi testa dabatur.
Intrassetboccam totus castronus apertam
auriculisque suis fecisset octostivallos
atque super frontem potuisses ludere dadis.
Spallazzashabuit vastaslargamque schenazzam
gambones grossosbrazzosqueamplumque culamen.
Non erat in mundo qui hunc posset ferrecavallus
omnes montando schizzabat more fritadae.
Ingentembrancans manibus per cornua taurum
voltabat circum faciligiramine testam
ut facit ad lodrium chiamans strozzerusosellum.
Ventrosamduramque tulit sua testa celatam
quaetantum viniquantum fert zerlatenebat.
Larga merendandomangiabat bocca vedellum
nec bene replebant panes ottantabudellos.
Sint quales voianttrinzeras atque muraias
crollabatmanibustotasque ruebat abassum.
Streppabat digitis ita querzastempore vecchias
ut sterpare solent aios et porra vilani.
Tantoibat strepitu spatianstantaque gravezza
tota sub ipsius plantisquod terra tremabat.
Targa illi fuerat plus fundo magnatinazzi
bastonusque ingens non parvior arbore navis.
Huiusprogenies Morgante calavit ab illo
qui bacchioconem campanae ferresolebat.

Altererat Baldi compagnus nomine Cingar
Cingar scampasogacimarostussalsa diabli
accortusqueladrosemper truffare paratus
infacie scarnusreliquo sed corpore nervax
praestus in andatuparlatupraestus in actu
semper habens testam nudampenitusquetosatam.
Praticus ad beffastruffaszardasquesoiasque
dequesuo vultu faciens plus mille visazzos
et simulans varias sguerzocum lumine morfas
pochis vera loquens voltismala guidaviarum
namque domandantes quae sit via dritta camini
insegnanstortamcomitum drizzabat in ongias.
Portabat semper scarsellamnescio qualem
de sgaraboldellis plenamsurdisque tenais
cumquibus oscura riccas de nocte botegas
intrabatcaricans pretiosamerce sodales.
Altaros spoiat gesiaetacitusque subintrat
insagrastiarum magazenossalvaque robbas.
Sgardinat o quotiescassettam destriter illam
qua tirat offertam pretus pro alzarecapellam
vel pro massarae potius comprare camoram.
Tres voltasforcam praesus montaverat altam
dumque super scalammanigoldostante parato
cascaturus eratcalzosque daturus ad orzam
semperab armato Baldocomitante caterva
scossus eratmediisque armisper forza cavatus.
Qui mox ad primam tornabat protinus artem
undepiabatur barisello rursuset urbem
ingrediens strictus cordistrans mille vilanos
armatos nigris spontonibusatquezanettis
protinus a cuncto populocunctaque palesus
gentebotegarum conclamabatur ad auras:
«Ecce diavol adestnonlassat vivere quemquam
spoiavit Sancti Franceschi altarialadrus
milleque censuras portat manigoldus adossum
SanctiChristofori robbavit fratribus ambos
mezenosplenumque occhismissaltibus urzum.
Non pomos brolisnon verzas lassat inhortis
non in pollaris gallinas atque capones.
Rupit presbiterochiericamzagumque reliquit
pistatum pugnisquibus abstulit indecavallam».
Talibus insultat populazzusat illenientum
attendit vulgi vitriata fronte cridores
dumque inpraesonem trahiturdum forca paratur
dum latro altuttum debetdamatina picari
nocte cadenazzos rumpitscarpatquequadrellos
presonem sbusattornatque robbare botegas.
Balduseum socios super omnes semper amavit
namque suam duxit Margutti asemine razzam.

Dete quid tandem dicamFalchette gemelle
qui quoque pro Baldoiuraras ponere vitam
dicamsed multis parebo forte bosardus
dumdicam quod ego propriis occhialibus hausi.
Vidi ego Falchettumduplicato corpore natum
quippe viri buccas usque ad culamenhabebat
ex inde ad caudam veltri sibi forma dabatur.
Nescio sibrancaslector placidissimecosam:
clarius hoc dicammangiabatdente virorum
smaltitosque cibos mastini ventrecagabat
quapropter coredorus erat tam praestusut ipsos
zaffaretcaprosleporesdainosque fugaces
et quia mezus erat nostermezusque molossus
hunc multi regespapaegrandesquemaëstri
chortibus in propriis de primis fare volebant
sedmagis incagans papisregumque favori
cum Baldo tantum dormitmangiatquebibitque.

IntereaBaldus vilanellae nomine Bertae
captus amoreillam patri perforza robavit.
Illa citadinas omnes quantunque legiadras
vincebatnedum visi beltate galanti
sed gestuandaturisugarboqueloquelae.
Hac ideo causamagni quoque ductus aviso
Sordellicui semper erant Baldi omnia curae
legitimout fas estillamsposavit anello
quae fuit assaltu primo schionfataduosque
laetamamolinos portatu fecit in uno
quos Grillum fecit nec nonchiamare Fanettum
tam bellos vultutam gaiostamque politos
utdicas non esse illos nisi pignora Baldi.

Creveratinterea plenos Zambellus in annos
Zambellus Berto natus et matreTonella
qui reputabatur Baldi genus atque fradellus.
Is quoquesposarat moieramnomine Laenam
barbaque Tognazzus fuit huiuscausa facendae.
Hic Zambellus erat borella tundior omni
necnon aguzzus tanquam pistonus aiadae
quidquid aquistabat seu zappasive gumero
Baldus spendebat betolisscottoquetavernae.
Splendidus in tavolavult Baldus haberecaprettos
deque sparavero quaiasde astorre fasanos:
atZambellus aiumfortasque appena cipollas
mangiatet interdumgaudet leccare scudellas.
Hunc dormire nihil Baldus de noctevolebat
quem toto stentare die cogebat in agris.
Illefadigando vix quod mangiaret habebat
ipse reposando borsamnummosque tenebat.
Pauper homo cuiquam tot vellet diceretortos
sed timet a solito spallis bastone tocari
quem rediensde sera casam sua schena provabat.

Ergodie quodam solus solettus in arvo
valde lavorabatstentanszappare fasolos.
Iamque visentinis spuntabat Phoebus abAlpis
Zambellum iam iam mangiandi voia grezabat
qui perventronem vacuas rosegare budellas
ireque per cistam grances etgambara sentit.
Sed quia nessunus pendet carnerus in ulmo
quosaltem tozzi sint muffiaut crusta casetti
sed quia vinessaenullus barilottus aquatae
qua queat almancum boccam bagnaresugatam
trat zappam longe ceu desperatus et alto
pectoresuspirum sborrat per utrumque canalem.
Inde caput grattans dextraculumque sinistra
non satiare potens ventremvult pasceregriffas.
Brontolat in dentescalcataque verba susurrat
atquestrepit veluti buliens pignata ravarum.
Blasphematmaledicitaitconvitia Baldo
namque umberlicus schenae taccaturarentum.
Impatiens tandem magna sic voce gridavit:
«Ocordis lancumo vermocagnuset oyde
oyde meus ventermeapanzameusque budellus!
sic taceam semper? marza sic fammecrepabo?
strangossabo miser? nec quemquam cerco socorsum?
quaecascare potest mihi nunc desgratia maior
si codesella meas vadoparlare cotalas?
Estofracassabit schenam mihi boia ribaldus.
Nonne fracassabitnec non tutavia fracassat
dummodo vel solampraesumo dire parolam?
inveniam tandemqui me distoiat afattum
detot fastidiiscagasanguibus atque malannis.
Quem tandem invenies?nemomihi credetrovatur
carpere qui gattam praesumat contratyrannos.
Invenies forcamquae sit conclusio doiae.
Heu mequisque procul cazzatme quisque refudat
namque repezzatum portofrustumque gabanum
nullaque tegnosam mihi coprit schufiatestam
nullaque braga tegit nudas diretro facendas
et nullumtandem calzat mea gamba schifonem
sed ruptis scarpis digitireperere fenestras
nec solum marzum servat mihi borsaquatrinum
quo possim comprare mufum de pane tochettum
quomihi barberus voiat tosare pedocchios
qui me nocte die privumsavone travaiant.
Nausea sum factus populoderisio genti
mattisgarratola et nostrae zavatta Cipadae.
Non mancant hominesquidant conseiasaputi
sed mancant qui me picolo dignanturaiuto.
Omnes sunt medicisua sed medicina negatur
omnescompagnised non compagna scudella.
Sum riccusquisquis pro mevult ponere vitam
sum paupernemo pro me vult spendere bezzum».

Taliaparlabatquando procul ire Tognazzum
vidit oportunumsua cuipensiria dicat.
Hic est ille senexpatriae paterilleTognazzus
ille cipadenses natus punire giotones.
Saepe fuitconsuldictator saepe Cipadae
praticonus enim manezabat iurasenati.
Quisquis conseium cercabat habere Catonis
protinusandabat savio parlare Tognazzo.
Portabat brettamquae dicta estbretta taëri
de cuius piga scriptarum copia pendet.
Consulisest proprium tales portare bolettas
unde datur sciri doctaeprudentia testae.
Hanc foggiam brettae vidisse talhora recordor
incarnevali festiset tempore matto
cum mascarantur buffonesbarbaque chieppi.
Extra hunc brettonem profert Tognazzusorecchias
quas male sufficeret plenas nettare badilus.
Semperhabet longo nasum morcone colantem
de quo spirat odortanquamcagatoria morbans.
Cascat de spallis frusti zorneia veluti
quemgarbum populi portabant tempore vecchio.
Haec appena coprit circumculamina bragas.
Usatut usaturcalzas calzare brasolas
hasquesatis bastat stringhis stringare duabus
interdumque scoprit ventoboffante culattas.
Pendet gallono mediis squarcina guainis
quaecavat anguillis tunicamranisque braghessas.
Inceditquamvisgobbo sit tergoredrittus
incedensque manus haeret gallonibusambas
et pignata paret manighis manigata duobus
sequepavonizans menat velut ocha quadernum.
Saepe tamen manibus faciuntbragalia guantos
namque illic digiti scaldantur tempore freddo.

Huncigitur cernens vultu Zambellus alegro
se viat in frettamcurritcridat: «OlaTognazze
olaTognazzeunam volo vobis direparolam».
Ille catoniaca se se gravitudine voltat:
«Quischiamat?» dicit. «O teZambellevolebam
te nuncapunctum gestabam pectore ficcum.
Quid facitur? video sic magrumsic macilentum.
Nec dum mangiasti? nec dumZambellebibisti?
Hora est ut solvasubi stat carnerus? arecca».
«Ay»Zambellus ait suspirans«et ayme tapinum!
non habeo panemsacchellam cerne vodatam
non habeo vinumvacuum quoque cernebarillum.
Oyde utinamsic sic ut egodisinasset et ipse
Balduset ipsa mei mangiatrix Berta poderi.
Deh giandussaquibus metortis ille travaiat!
Est mihi messeris parlandi grandetalentum
fors bene sassino plus non stentabor ab illo.
Da mihiconseium: parlabo? res tibi quadrat?»
Tognazzus coleramspudansnasique senapram
respondet: «Quadrat? parlabis?meque domandas
conseium quod et ipsa etiam tua zappa dedisset?
Omacaronmacaronquae te mattezza piavit
quid tantum expectasmerlotte? quid? anne becatam
anne boconatam speras aliundemaruffe?
non tamen usanza est hominum nunc temporisullum
velledare altorium poverisnisi praemia dentur.
Verum dic tandem: quidnam facit ille ribaldus?
qui centum sogas meritat centumquetenaias.
Dic Zambelle meusdic horsuplangere noli
sempermaturis tua dic pensiria vecchis
qui scozzonato praestant conseiavedero.
Nosti quam nostri pariter groppantur amores
nosti quamsemper te fixum porto corada».
Cui Zambellus: «HabesmultamTognazzerasonem.
Sed precoravantum nos hac sedeamus inumbra
ne per disgratiam videat nos ille loquentes
deque suispenset cosis maledicere pravis
teque tracagnadis refrigeretabsque riguardo.
De me non dicoquia sum vezzatus adillas
tartufalasfecique sodas in tergore costas».
Tognazzusringens stizzosa foramina nasi:
«Quid zanzaris?» ait«videor sic esse dapocus
Poltronusque tibi? mihi totapotentia Baldi
haud posset minimum barbae torzere peluzzum.
Sesibi provideatnec ubi me sentiat esse
praesumat drizzare pedesaut ponere vistam.
Qui licet in vulgo multos chiachiaronusamazzet
dico quod in vulgo taiet licet omnia frappis
hunctamen ac similes bravos non estimo fungum.
Si factis mancanthominesincaga parolis
baiantesque canes lunae dic essecodardos.
Hi bravi portant spadas gallone cadentes
at quumtempus adest quo sit sfodrare bisognus
obstant calcagnisschenampro pectore voltant.
Hi frappant brettas longo tremantepenazzo
quae coprunt occhium seu dextrum sive sinistrum
dantcentum taios calzis cossalia circum
casaccasque breves portantcurtosque capinos
ut populus videat gambas ornarevelutum
bressanamque doro vinctam cordone daghettam.
Nil tamenest panisquod manducetur a casam.
Intrant infrottam betolasquandoque bravazzi
terribilique graves assaltant caedebocalos
expugnantque gregum zayniscorsumque caraffis.
Hincmoxhinc nascunt illa illa sonantia late
verba bravariaevelutest: "sagradaputana
pottarenego deos"et multa etplura bravorum
quae possunt etiam spaventum mittere coelo.
Nuncea dabandam peradessum mittosed illos
tot sine borsettis faciamsmaltire budellas.
Non tibi dico favamnosco quid pectoregesto».
Zambellus grattans rognamqua plenusabundat
incipit: «Oyme Deusquantum sum mortuusoyde
nonhabeo tempus tantas contare facendas.
Hoc solamenter ego volo tecertarequod ille
me facitet fomnam poverosque famereputellos.
Semper ego stento zappansmea fomnaque filans
puttipascentes porcam; sed zappaconochia
porcaque nil giovant nobisvorat omnia Baldus
omnia Berta tirat pro seque suisquefiolis.
Quando casam redeo brazzis stracchedine pistis
vergottamcoenae pensans acatare paratum
groppifero bastone prius bonaserasalutor.
Nil nisi panzatas mangio pugnosque cotoros
cucchiarumquemihi stranium patientia praestat
namque ribaldazzus me chioccatmeque richioccat
et cum stanghetto dat aiutum Bertamarito.
"Cur"ait"ad stanzam sic sic abonhoraritornas?"
Mox iterum pistantstrazzanthinc indemarazzant:
ista vivanda mea esttalis mihi coena paratur
necnovi carnes aliter guarrire crevatas.
Laena videns fieri tottortosgrafiat ongis
mostazzum trezzasque sibipanzamqueflagellat.
Ipse super paiamsicut mastinusalozo
ille meumsupra lectum cum coniuge possat.
Ferprecoraltoriumschiavustibi semper habebor
et formaiettum lactisballamque botyri
hocpro servitio tibi pro donare robabo».
Cui Tognazzus: «HabestotamZambellerasonem
multaque me de te povero compassiobrancat.
Hunc istum impazzum mihi nunc tantummodo lassa
efficiamne ultra ladro stenteris ab illo».

Taliaparlatus se raptim drizzat in urbem
Zambellusque sui tornatzapponis ad usum.
Qualis cum bocca porcus singiarus aperta
quemcazzator habet speto pungente feritum
it per boscaiasbroncossterposque fracassat
sanguineamque bavam torto sub dentebiassat
talis Tognazzus currit furibundus ad urbem.
Antepotestatem super alta palatia vadit
hic argumentis validispunctoque rasonis
testibus ac multisBaldum provat esse perunum
qui possit caldus frescus de iure picari.
Inde facittoccare manuchiarumque videre
furcifugam Baldum Berti non essefiolum;
sed memoratmemorantque alii pro temporevecchi
strazzatum quondam poverum capitasse Cipadam
quivaccam pleno ducens ventrone bigambem
hanc liquit spallis Bertifurtimque fugivit.
Haec peperit Baldumpeperit magis imodiablum
qui crescens Bertum vero pro patre tenebat
Zambellumquesibi tenet hactenus esse fradellum.
Sed postquam creppans matergabiazza morivit
ipseque sborravit Bertus cum coniugeflatum
iste gavinelluspraedofugiforcacavester
se totaerobbae fecit per forza patronum
quae de iure cadit Zambelloutcosa palesa est.
Seu fas sive nefasvult Baldus haberegovernum
cunctaque post betolas diffalcatpostqueputanas
Zambellus vangam sine vino et pane maneggiat
datquenihil mangians se se mangiare pedocchis.

Tunchomines savios praetor Gaioffus adunat
imo tirannazzus populiqui saepe iacendo
viderat in somnis venientem a Martebaronem
mozzantemque sibi testamse seque vocantem
francatoremaltrum patriaepopulique Camillum.
Hinc vilazzus homohinccrudeltatis amator
magnanimum BaldumBaldique pavebatamicos.
Imperii zelosus eratnoctesque diesque
mentemasinabatfabricabat in aëre multos
castellos miserutpoltronis usanza tyranni
suspectumque super Baldum plantaveratomnem.
At quia grandilitas animi generosaque virtus
tum gratumpatribustum plebi fecerat illum
stat metuens regnosed vulpismore pelatae
mille giotonias fingitgroppatquecagiones
summittitque homines falsosnugasque silenter
spantegatin populum; Baldi bona famagradatim
malmenatacadensiam factainfamia puzzat
bacchaturque omnes turpissima tromba perurbes
deque viro tanto cunctis straparlat in oris.
Hinc nactuscausam patres Gaioffus adunat
conseiumque vocatpensans occidereBaldum.
Maxima patritiae razzae convenerat illuc
squadrarepossato disponens cuncta vedero.

Estlocus in quadrosalam dixere moderni
bancarumpopulique capaxomnisque senati:
ad cuius frontem stat eburnea scragnaGaioffi
undique spadiferis semper circundata bravis.
Hic sedetille minax vultusitiensque cruoris.
Non delatores mancantturpesque cinedi
non sicofantonesgnatonesatque bufoni
interquos garrit centum discordia linguis
millibus et zanzis Gaiofficomplet orecchias.
Ergo ubi nobilium cumulata catervaresedit
clauduntur portaeplebisque canaia recedit.
Imperatannutu prius ille silentia dextrae
talia dehinc solio parlanscommenzat ab alto:

«Vosdominipatriaeque patrescircumque sedentes
consiliatoresquinostrae ad iussa bachettae
presentati estiscausamquemodumquepetentes
quare ad campanae bottos huc traximus omnes
quippediu nostisvestra non absque saputa
omnia semper agodisponotractoministro
non quia me pactusvel lex magis obligetulla
verum solus amor vestrique stimatio regis
id quodamicitiaetanquam sit iurisadoprat.
Hactenus adsimulans tacuigrossumque magonem
pectore nutrivisaepe ut prudentiaregis
expetitat vobis (velut experientia monstrat)
tegnosumfecit mater pietosa fiolum.
Nostis enim pridem quaequantaquequalia Baldi
sint malanec modus est in furtisinquerapinis.
Incoepit postquam aetatem intrare virilem
incoepitbravos mariolos ducere secum
quos mangiaferros vocitant ettaiapilastros
imo taiaborsas melius nos dicimus illos.
His seconstituit caporalem denique Baldus
qui cunctos omni sceleraginevincitet illum
rex ego sustineam? patiar? fruitur neribaldus
sic bontate mea? quid non pro pace meorum
cittadinorumtoleropostquam improbus iste
urbis in excidium novus ut Catilinapependit?
Nostra illumo patrespatientia longa ribaldum
fecitut in ladris non sit ladronior alter.
Quid me vosque simulbertezatsoiatagabbat?
Ad quam deveniet sua tandem audaciafinem?
non illum facies vestrae gravitudinis ulla
maiestasquemei removentnon guardia noctis
non sbirrizaffique forinonmille diavoi
spaventanttanta est hominis petulantia ladri.
Ansentit coeloterraebaratroque patere
iam caedes gladiosquesuos? sic contrahit omnem
quae sassinorum semper fuit arcaCipadam
ut cives plebemque meam gens illa trucidet?
illainquamgens nata urbem destrugere nostram?
quisrogofrustaturnostrae sub iure cadreghae?
quis ve tenaiaturmediaque in frontebrusatur
berlinaeque ovos sentitforchaeve cavestrum?
nonnecomes Baldinonne impia razza Cipadae?
Doctoratur ibi robbandivulgus in arte
estque scholarorum Baldo data cura magistro.
Hincdocti iuvenes sub praeceptore perito
blasphemare Deum primisdidicere parolis;
mox sibi per boscos ladri domiciliacercant
expediuntque manus furtisstradasquetraversant
assaltantque hominesamazzantinque paludes
spoiatosbuttant mortospascuntque ranocchios.
Dum simul hi properantsquadraque serantur in una
mille vides roncas malaguzzasmillezanettas
spuntonespiccasalebardas et giavarinas.
Dantquefocum schioppis tuf taf sborrante balotta
semper habent multobarbazzas pulvere bruttas
semper habent oculos scura sub frontefogatos
non guardant unquam dritto cum lumine quemquam
sedguardant in qua dinaros parte gubernes
sive feras tascha saionissive braghettae.
Protinus ad cifolum cognoscunt essepropinquum
mercadantem aliquemcui robbas tolleredebent
spoiatumque braga linquantipsaque camisa.
Praesidethis noster Baldusrex Baldusab ipso
tot mala dependent; Baldocessantequid ultra
mercator timeat? quid gens peregrina? quidurbs haec?
ad caputo patresest ad caput omnishabenda
sollicitudo quidemquod mozzet spada rasonis.
Membranihil possuntcum spallis testa levatur;
frange caput serpaenonamplius illa menazzat».

Dixitet ingentem premit alto in pectore sdegnum.
Confremuere omnesautquae contraria Baldo
pars erataut vafri quos longa oratioregis
spinserat in coleramtollentesque ora manusque
iustitiamclamant: «Quid adhuc mala bestia vivit?
quid nisi iacturashomicidiafurtarapinas
o rexa ladro poterit sperarierunquam?
picchentur furesbrusetur terra Cipadae
ipsequesquartatus reliquis exempla ribaldis
praestetamorbator coeliterraequemarisque».

Tumvero ingemuit strictis pars altera buccis
compescens digitoGaioffo adstantelabellum.
Hic Sordellus adestquo non audentioralter
iustitiae in partes et linguae et robore spadae.
Omniumut aspexit vultus firmarier in se
stat morulamdehinc quantuserat de sede levatus
apparetsolvitque ingentem ad dicerelinguam:

«Inclyterexregisque virivosque urbis honorem
guardantes proceresquamvis locus iste soluta
labra petatlaxasque velit sine vindicelinguas
attamenaut iure hocaut quadam lege rasonis
quamnatura docetne me angat culpa tacendi
incipiam. Baldi animumBaldique valorem
Baldi consilium novi a puerilibusannis.
Ingenium est hominiquum prima aetate tenellus
morbezatse se vitiorum inferre camino
si sine cozzono fuerit nullaquecavezza
huc illuc rueritfert ut sfrenata voluptas.
At pueringenuusquamvis retinacula brenae
nesciatillecebras seguitanssi forte virum quem
maturum semel audieritleviterquemonentem
principione virga nimis tenerinapotenti
contrectatamanumedia spezzetur in opra
deposita sensim patitur feritatedoceri
seque hominem monstratquem humana modestiatantum
retrahit a vitioiurisque in glutine firmat.
Cernimusindomitos plaustro succumbere tauros
quorum duriciem removetdestrezza biolchi
semper idem furiaret equus domitorecarente
nec venit ad pugnum sparaverius absque polastro.
SicBaldus iuvenis claro de scemate natus.
At plures video de vobistorzere testam
nasutosque mihi oranti deducere nasos.
Sat benenunc vestri pensiria nosco magonis
quare nolo meas ventis gittareparolas.
Quam doleo quod longa bovi palearia vecchio
iam mihinunc pendentquam quod mihi bolsa cavalla est.
Non animusfateormancantsed forza volavit».
Sic aitet surgensrediit furibundus acasam
inque tribus giornis nimio langoremorivit.
Aut (veluti exorta est suspicio) fraude Gaioffi
exitialebibitmedico porgentevenenum.

Iamquereposemus pocummea Gosapriusquam
briga sequens faciat nobissudare camisam.

LIBERQUINTUS

Iamqueiterum savios homines rex ipse dunarat
conseium facitur tacitocantone palazzi
et parlamentum stricto iuramine factumest:
prendere si possunt vel vi vel fraude guererum.
Non vilemcurant sbirrorum mittere zurmam
namque sciuntcertumque tenentac saepe provarant
quod tribus in colpis illos taiabatapezzi.
Quid statuunt igitur? mestralum praetor acattat
exillis unumqui pro mercede quatrini
cum schena obstaretbastonibus et stafilatis.
Hic eat et Baldum retrovetletramquesenati
porrigatut vista cito maiestate sigilli
quo tamiustitiae quam libertatis imago est
credat et in ragnam tandemmoschetta trabucchet.
Mestraluscui nomen erat Spingardadobarat
se totum veluti staffetta dobarier usat:
testacapelletto tegiturscoriada paratur
feltriculusque brevisrecamatur aposta lavacchio.
Cornettus lateri dextrotascazzasinistro
pendetet in magra chiucchia celer ille galoppat.
Saepetamen pensans quo se menchionus arisgat
filat subtilistremolantes fabricat et iam
pentitus vellet tantam refudassepaciam
cum bene cognoritbene cum provaverit olim
quamsaccenta manus Baldi scusire zupones.
En procul hunc videtintereaqui allhora tenebat
forte canem lassonasantibus undiquebracchis
cumque suis sociisFalchettoCingare et altris
nuncleporem smacchiatnunc vulpem stanatet ancum
dentiferos spetocingiales saepe sbudellat.
Iamque timens Spingarda bragascompleverat omnes
se tamen innanimattoccans speroneiumentam.
Baldus eum videt et cupidus novitatis atrigat.
Sequeparat Cingar propter robbare cavallum.
Ille arrivatus balzat dearzone redosso
datque manum taschaelettram de millibusaltris
excavatet basans cerae de more sigillum
dat Baldofingitque sequi mox velle caminum.
Baldus ait: «Quae te tamgrandis fretta balestrat?
imo bibe un trattumnec non refrescacavallum».
Respondet: «Iubeor tribus horis esseMilano.
Signoria tamen legat omnem vestra tenorem;
expectabopocumsi vultis forte coëllum».
«Fac ita»Baldus aitcomites facit inde dabandam
scritta quibus legiturtali infucata colore:

«Salvenostrae urbis spes tota et solabarone.
Nuper avisamur»(post «nuper»«nunc et adessum»)
«patribusa venetissaviaque a gente Samarchi
qualiter in puncto disdoctomille todescos
Can Mastinus habetfuribundus malque tirannus
autmazzare homines et asaccum mittere terras
aut guastare casas etin agris urere spigas.
Et quia soccorsum nostra de genteSamarco
multoties dedimusdonec Verona piata est
in quaMastinus de Schalis sceptra tenebat
in nos ille omnem coleramsfogare parecchiat.
Banderas ottanta menat (Deus omniavoltet)
forsitan ad saccum nos ibimus ante trigiornos.
Conseiumfactum estgentes armare bisognat
teque capitanium legimusSordellus ad ipsam
te provat impresamvel sit fornirebisognus
moenia bombardisgrossis bastionibus atque
tolleretrincerasvel protinus ire Bolognam
deque bolognesisdeque omnigente Romagnae
ducere soldatosquorum tibi nota prodezza est.
Hoctamen esse placet secretumnamque spiones
arte spionandi mancantsi arcana facenda est.
Ad nos ergo statimvista praesentevenito
sed solusfactumque tacenullique palesa».

Corripitin facie prima maravilia Baldum
stansque nihil parlattestamgratatomnia versat.
Cingarscaltrito vulpone cativioromni
protinus ingannum dubitatpensatque magagnam.
Spingardaeaspectum ficcato lumine guardat.
Mox ait: «Hem dic tuquidnunc tractatur in urbe?
quid facitur?» Spingardategensficto ore pauram
talia respondet: «Noster movet armaPregaius
ad furiamque datur multis paga fantibus una
castellumGoyti iam sbombardare frequentant
ut fors audistis magnosstamatina ribombos.
De ripa Trenti gens haec ubriagacalavit
celsaque passarunt montis fastigia Baldi
nodaverelagumtandem venere Saloium
pars ibi smontavit navesparsmansit in undis.
Terra coverta armislacusurbesmonsquepalusque.
Hinc pedites sex mille brusant quaecumquetrovantur.
Inde lagum Gardae nullo prohibentetraversant
implerunt barcasimplerunt sandalaburchios
contrastumque illis non fecit rocca Malherbae
quaesbombardando sibi circum circa tavanos
discazzare potestat nuncpoltrona badavit
atque aliam trepidans se fingit haberefacendam;
cumque todescorum potuisset frangere classem
insaccum tenuit testam panzamque gratavit.
Sirmio se bassumquacchiavitmore quaiotti
quando sparaverii sentit strepitaresonaios;
et quamvis habeat grossos haec insula scoios
hanctamen effecit vilis cagarella gaioffam.
Nilque DesenzanusnilRevoltella tiravit
nil mantovani mater Pescheria Menzi.
Artelariastetit rocchae ruginenta Monighae
nec cum bellaci bravavit gentePadenghi
moeniaque antiqui fundo tremuere Lonati;
atSolpharinus super altum briccola montem
contrastare volens audaxfraschetta todeschis
pentivitmeritasque dedit temerariapoenas.
Saxa comenzavit villanica turba deorsum
mitterenesursum gens lanzchinecca saliret.
Per filum spadae tandem andaveretapini
et veluti sulphur flammas rocca illa piavit
quamSolpharinum merito chiamabimus ancum
nam solpharini de moreincensa brusavit
et fuit ad magnam campagnam grandefaloium.
Inclyta non minimam fecit Capriana movestam
Voltabonae sumpsit vernazzae trenta barillas
quas imbriagandosmandavit contra todescos
hac ve bonazzavit furiam maris artetodeschi.
Urbs tamen ipsa GodiSordello adstante gaiardo
nonvult omnino squadris concedere passum
sed fornita bonis defantisdeque vivandis
nocte dieque focum spudatmollatquecorezas».

Dixerathuic Cingar soghigno parlat amaro:
«Ah quam falsorum malescit menzogna copriri!»
Mox inquit Baldo: «Ne vadascredegabaris
tenduntne dubitatendunt hi retiamoschis».
Fracassustaians sermonem Cingarisalzat
testonemcoleramque foras ita pectore buttat:
«OCingarCingarmoschones retia passant.
Quae mora? nunc omnesnunc nunc andemus in urbem
si sua multipedes texunt laqueaminaragni
more tavanorum per forza forabimus illa».
HicBaldusquem nulla unquam formido retentat
non tenet in tempusstafettam. «Vade Milanum
vade»inquit«Sforzamquemea de parte saluta».
Mox parlat sociis: «Rogo vosremanetenec unus
audeat e vobis (si Baldi optatis honorem)
hancintrare urbemvel nunc vel usque domanum.
Solus eout soluspereamsi trador ab ipsis».
Ast illi obsistunt monitisprecibusque repugnant.
«Ite»ait«ite viamdeme nec habete pauram».
His dictis remanent omnesit Baldusad urbem.

Sbirroruminterea squadronem barba Tognazzus
ante parecchiaratcertocantone seratum
qui stat cum ronchisspontonibus atquebalestris
bastantes animo cunctistantesque parati
morevalenthominum Baldum azzaffare dedretum.
Horum Tognazzuscapitanius extatet omnes
bravus amaëstrat quali se seordine conzent;
saepeque dicebat: «Nihilhorsutimetegaiardi.
Hic tu stabiset hic tused tu sta illic etilloc
dummodo me voscum sentitiseste valenti.
Ille ero quifaciet cum Baldo primus asaltum».
Sic aitet totum pensatsibi subdere mundum.

Iamquepropinquabat praesentia magna baronis
contremuere omnes proculadventante guerero.
Solus itexiguo tantum seguitantepagetto.
Iamque salit magni scalinos mille palazzi
ingrediturquesalam multa de gente capacem.
Rumor ibi strepitusque sonansassordat orecchias
namque facendarum tota illuc massadunatur.
Turba nodarorum tercentos plurima bancos
occupatinchiostro spegazzans rismata cartae
accusas illudque suumcrudele «citetur»
exercentborsasque vodantmenchionibus illis
qui costionantes iam sperant vincerelitem
nec tamen illa febris speranzae terminat unquam.
Hic perdiversas tractantur multa brigatas;
ostosiudaeostractos perforza vilanos
sbirrossensarosdaciarosnobiliumque
sollicitatoresrofianos atque bagassas.
Iudicisattornum calcatur sedia turbis.
Causidici summum schiappantcridore solarum
nil nisi IasonesImolaset BartolaPorcos
incolera memorantverbisque forantur aguzzis
mille vilanias sibidicunt absque riguardo
sed non sunt dardinon archibusaparolae
nam plus quam maium post verba fiuntur amici
inquevicem lautae donant convivia coenae.
Mestrales currunt villanistollere pegnos
et bastonatas pro pignore saepe riportant.
Villanipositis zappis damatina videntur
cum scartabellis totam cercarepiazzam.
Is dedit accusamcitat illeprehendituriste.
Sforzantur pochis bursas vodare baiocchis:
sin autemsborsant subita praesone ficantur.
Hic nihil attendunt bursalempraeter ad escam.
Omnes urget enim sfrenata libidoguadagni.
Baldus adestanimosa cui persona Rinaldi
splenduitet totum fecit crollare palazzum.
Viderat armatis plenamsoldatibus urbem
vel se deceptum propter trapolare paratam
velper se factum capitanum forte regendam.
Interius dubitatsibisaepeque guardat atornum.
Heu quia sunt guerrae tradimenta nocivamaëstro
qui sternit squadras uno certamine fusas
illumfraude tamen solus traditorus achiappat.
Sic leoqui porcosursosve superbus adentat
interdum parvo donolinae dente necatur.

Stabathomo latitans post grossi terga pilastri
Baldumque observanscalcabat pectore fiatum
nam prius orditam sic tramam praetorhabebat
atque beverazzum sat grande spoponderat illi.
Vix ergoBaldus portam transiverat omnem
ecce in didellis post tergumtraditor ibat
ut fur nocte solet feltrinis ire solettis;
dicopedum summis digitis andabat in uno
groppettoet cauta dum Baldimente sinistrum
gallonem passatmanicum videt ensisapertum
productumque foras griffis satis esse paratum.
Tratcitus ergo manumnihil advertente barono;
et quali soricumprestezza gattus adungiat
tali corripuit spadam de corticefodri.
At ventura brevis semper traditoris habetur
non abit inlongos falsorum gratia giornos.
Ipse viam fugiensoneratus muneretanto
dum pensat nullum spallis instare travaium
ecce rapitcursum Baldusiungitque ribaldum
cui tanta furia tirat inculamine calcem
ut miser illevolans per apertam fortefenestram
non minus ad centum passus tommavit ab alto
atquesuper smaltum se fecit more fritadae.
Sed tamen haec Baldo fuitutilis onta pochinum
qui pariter sbirrumpariter quoque perdiditensem.
Tum quidam sbricchettus adestnudansquefachinum
assaltare audet tantum fraschetta valorem.
Baldus atindretum saltansceler inde sotintrans
huic tali pugno dextramcolpivit orecchiam
quod dentes ab utraque omnes cecidereganassa
illeque stramazzans rupit sibi marmore testam.
Tunc etalhora susum bravosa canaia levatur
scopertae insidiae apparentstratagema palesum est
sbraiatur: «Day daypiaparaqueguardaretira
ad vischium cornacchia vetus iam denique presaest
incidit in trapolam toppussta saldecavester
sta quiate volumus ceu ladrum stringere ferro».
Sic smergolantesBaldo calcantur adossum
cum stanghistrusisbastonibus atquetracagnis.
Infelix Baldus nullum sibi cernit aiuttum
nec tenetalmancum solettam forte bachettam
et bastonatas multas relevabatab illis.
Verumut cumque potestsaltans hinc inderepugnat
terribilesque menatdum balzat in aëragoffos
sanguineamque bavam rabiato spargit ab ore.
Iamquenodarorum bancos subverterat omnes
spezzaratque caput multiscalamaria trando.
Tognazzusqui iam strepito drizzaratuditam
ecce salae portam sbirris seguitantibus intrat.
Protinushic spadae sfodrantur mille guainis
quae intornum Baldo subiantfaciuntque seraium.
Ille sed extrorsum balzo se liberatuno.
Squarcinam Tognazzus habetqui primus arivat
primus etassaltat Baldum sic ore cridando:
«Sta salduses nunc ubitu non esse putabas
sis mihi praesonuslatrostadicoribalde.
Rende mihi te tequid adhuc mala bestia bravas?
rendemihi te te; si nontibi tiro stocadam».
Baldusidascoltansnigrum spuit ore venenum
atque indignato rosegat subpectore stizzam.
Se cuidam interea canevaro tirat apressum
quemsbalorditum stravaccat pondere pugni
deque eius manibus mazzam derobore scarpat
qua se cognoscens tutum satisillicosaltat
cumque manu laeva calcans in fronte celatam
secretamqueillamquam finam bretta tegebat
trambaiumque alia stringensspumamque biassans
illis moscones coepit scazzaredatornum:
paulatim forti se se in cantone segurat.
Ut facit amultis si quando granfiger orsus
cerchiatur canibus corsishominumque zanettis
protinus angulei portum cantonisadocchiat
quem per forza tenens ungias ibi drittusaguzzas
vibratet hac foggia non scantonabitur unquam;
sicfacit armorum pratighissimus ille guererus
quem tamen ut carichisschioppettis atque balestris
mirantes longe potuissent sterneremortum
sed vivum in manibus vult illum omnino Potestas
mortibusut centum cruciet sub turre Predellae.
Tognazzus cridat: «Quidadhucmanigoldesuperbis?
en habet hormaium te forchae lazzusacoltum.
Non te Fracassi forzaenon Cingaris artes
altoriantnon cuncta tuae possanza geniae».
Sic aitatque menat totoconamine dagam
ut non scarpasset pulicis de corpore vitam.
Hancbastone tamen Baldus reparando ributtat.
Replicat ille furensmandrittos manque roversos
sed Baldusscrimam qui doctor in artedocebat
dum Tognazzus eum sic sic agitare frequentat
lassavitmagnum solido bastone roversum
centumque in pezzos squarcinularotta volavit
qua propter voltat scapolas Tognazzusatille
spolverizat ei gobbam pistante tracagno.
Smergolat illecridans: «Heume succurrite prestum
oy mea testameaespallaemea schena gratatur».
At magis in colera Baldussine lege marazzat
attenditque nihil praeter chioccareTognazzum
qui fugit et longam dum vult descendere scalam
illicodat Baldus gobbuto in tergore calzum
quo ruit ad primun scalaemiser ille scalinum
ac usque in fundum rigolavit moreborellae
quo saltu rupit maiorem pectore costam.
Sed nescamparet Baldusgens tota sequebat
cui se convertens iam iambussare duabus
affrettat manibus; ceu quando tempore caldi
adboccam tollens villanus saepe botazzum
nervosos menat brazzosfactusque gaiardus
de paleis saltare facit frumentatridatis.
Spezzat ibi spallascervellosbrachiagambas
hastarumque facit truncos volitare per altas
pallazzitavolas tich tach resonante tracagno.
In mezum turbae saltatferiturtataterrat
volgitur intornum sicut rota tundamolini.
Grandior at solito populi squadronus arivat
dardorumqueiacit sylvamneque cessat in ipsum
tela disarmatum multo vibraretumultu.
Heu quae esse potest virtus in corpore stracco?
scampandiiam poca illi speranza dabatur
mens invicta tamen nulloquantumque tremendo
mortis spaventu cascatmodo vitagitetur
propter honorevolas aeterna laude facendas.
Estproprium ladri merito dare colla soghetto
est barcaroli affogariet pascere tencas
est mercadanti post borsam tradere vitam
estpraelatorum trito diamante necari
est furfantorum fieri pasturapedocchis
sic quoque soldati decus estgenerosaque phama
nonludo aut vino aut bruttis marcire putanis
sed per mille picasseu guerrissive baruffis
centumsi tot habetvitas darepropter honorem.
En quoque Baldus habet lancisspadisqueforatum
corpuset ad guisam fontanae vulnera flumen
spizzantsanguineumquo sparso lena fiaccos
destituit nervosatque utcandela brusando
paulatim ad virdum tandem arrivata stuatur.
Purquoties menat stangamdisquistilat unum
interdumque duoshominesnon dico bocalos
atque super mortos moribundos milleroversat.
Sex horas et plus guerra durarat in illa
quem magisatque magis virtus animositer urget.
Diffugiunt omnes bastonidenique sorbas
atque canes multos post terga videnturhabere.
Mirum quod brazzi tam duri forza pur ancum
servaritsolidumquo fit contesatravellum;
sed veluti troppo spezzaturcorda tiratu
sic nimiae tandem succumbit stanga fadighae.
Dumfortis barro super altae culmina testae
percutit ingentem magnoconamine bravum
illum smaccavit tenerellae more cagiadae
verumtruncones in centum mazza volavit.
Quo facto gens tota ruitsecalcatet illum
iamque disarmatumiamque omni parteferitum
azzaffare volunttrant sogastrantquecadenas
multiplicesque illi summittunt fraude viluppos.
Rexurgetmultique patres de gente senati
dant animum zaffisconclamant: «Prendite vivum
vivus serveturfichetur carcerevivus
vivus squarteturbrusetur denique vivus».
Illesed in vultu pro stizza caldus avampat
nilque aliud tenditnecad altrum sensus adocchiat
quam nunc dente sogasnunc ongisrumpere lazzos
quos infinitos sibi circum tendere cernit.
Deniqueper gambam chiappatur; quaque manera
merscalchi studiant multosudore cavallum
terribilem morsucalzisquebutareroversum
atque inter se se manibus dant vincula gentes
illequestravoltus caditundique firme ligatus
nec valet ulterius calzosagitare superbus
sic Baldum capitur; primum cum fraude perunam
de retro plantamperque altram praestiusinde
danturcentum humerisbrazzispedibusque cadenae
cum quibus a collocalcagnos usque ligatur.
Heu Balde infelixheu lux invictabaronum
te ne illum tanti caricatum pondere ferri?
stas veinstar pegoraequando sibi lana tosatur?
Et tuquae primumsborrasti ventre poëtam
Mantuasic demenssic grossolanafuisti
donaque nec nosti tibi quae gyramina coeli
dant crebrout valeas urbs altera Roma vocari?
Te stessam falliste stessamMantuadamnas
tuque tibi stessae grandis menchiona fuisti.
Tene decus guerraestendardum nobile Martis
Baldus ferre tua sicsic a gente ligari?
sic ve cathenari et nulla pietate feriri?
Atveniet tempusveniet citocrede Cocaio
quum generosa domustotum cantata per orbem
sanguine caesarico veniens Gonzagadomabit
gentem Gaioffamnatam consumere panem
ac de teArlottam poterit scazzare canaiam
altras constituet legesaltrosque statutos
inque tuo gremio renovabitur alteraproles
proles gentiliscortesaunita sub uno
principeFrancescoqui lanza gaiarda vocetur
qui faciat sensuforzaquetremare terenum
millibus et guerris centos acquistet honores.
Hicdoctus solidam super omnia rumpere lanzam
doctus et ad stochummazzamqueet fulmina spadae
doctus equos manegiare levesSpagnaeque vilanos
doctus ad impresam rapidarumbombardarum.
Razza cavallorum quantum sit brava suorum
Romascitatque simul FlorentiaParmaBologna
innumeraeque urbespalii quae praemia donant.
Mantua praeclaros pariet tunc nostraguereros
altros Orlandos armissensuque Catones.
IndeCocaiorum surgat casa bassa meorum
bassa quidem cuppissed rebusmaxima gestis.
Apparent nostrae signalia vecchia fameiae
scilicetin chartisin murisinque sepulcris:
targa Folengazzi centumsbusata feritis
pendet adhuc muronec non de banca balester
quemNicolaus ei Picininus munere misit
cum Curtatonis sub moenibusipse gaiardus
solus aterravit Gattam per forza Melatam
quiante pivam sacchi padovani sceptra tenebat.
Sed quid avantandum?toto Pizzanfara mundo
menchionatus habet guerris quod haberebisognat.
Me quoquenec dubitoportabit phama per orbem
proquesuo crescet plus magna Cipada Cocaio.
Sed de proposito paulatimGosa trabuccat
dumque facit panemretrovat fecissefugazzam.
Gosarediquo nam sine me imbriaga tiraris?

Urbssotosora diu fuerat voltata per illum
rumorempopulusque ruitplebisque canaia
nescit enim causam trepidansque caminat inarmis.
At zaffi interea Baldum superasse bravezant
antequesignores illum duxere ligatum.
Tunc Gaioffus ait: «Male sisgiotonerivatus.
Quantis cum cordis navis zenovesatiratur
bastarunt appena tuum domitare furorem.
En iam tempusadestquo scottum solvere debes
teque super forcam fas estdistendere collum».
Non dare dignatur Baldus responsatyranno
nec vir magnanimus vult respondere vilano
rodit atinternam sdegnato in corde cadenam.
Continuo largum buttant suavulnera guazzum
et nemo poltronus ibi pietate movetur
quiliget almancum vacuas iam sanguine venas
chiamet et alcunumdoctum medicare ciroicum.
Interea magno redit huc sbraioreTognazzus
nudus erat testamsudansmale conzuset ipsam
saepemanu gobbam fregat bastone gratatam.
Smergolat et magno rumpitclamore solarum
supplicat ut nunc nunc dentur castigaribaldo
sic ve bel et caldus summo balcone pichetur
ut sitnorma aliis ladrissimus optima ladris.
Hinc omnes risu nimioschioppare videntur
mirantes gobbumque senemvecchiumquecrevatum
apparere velut siquando comoedia fitur
se seintermediis quidquam risibile mostrat.
Ille sibi vultum sugatpendente camisa
seque tirans muro schenam fregat instaraselli.
Non curat Baldo nimium tamen ire propinquus
quippetimet ne sic vinctus sibi currat adossum.
At iubet interea praetorfundamine grossi
torrazzi Baldum manicis pedicisque ligari.
Sicigitur bassis oculis miser inde menatur
quem circum armorumcalcatim sylva coronat
nam male segurum est illis quod presatamagni
cotantique hominis moveat sotosora Cipadam
Burbassiqueomnes populosgentemque Garoldae.
At magis importatquod maximapossa Fracassi
suspecta estcui tota subest campagna Poletti.

Baldusat in centro terraeculoque diabli
claudituret dragmam seugiornisive lucernae
non habetac tanta est angustia carcerisut non
carcerisat putridi videatur forma sepulchri.
Vermisibirospusquesorexet scorpio se se
compagnos illi faciuntunaque morantur
ragionant unacomedunt et somnia tractant.

Iamquegosuta tuam revocaValtropiaMusam.
Sat fladonorum mihipraestitit illa suorum
satque menestrarum smaltivit panzasuarum.
Venimus ad finem mangiaminisomnia pleno
ventregovernanturvos ergo lecate scudellas.

LIBERSEXTUS

Surgitad impresam nunc gaia Comina stupendam:
Merlinoque suo venit eccedatura socorsum.
Gosamilanesas peritissima condere trippas
satBaldi schiattamsat nascimentasat annos
et putti et iuvenisprimo cantavit ab ovo.
Hucheusolaveni mater BertuzzaGonellae
quae scaltro faceres salsam cativella diablo.
Materiestibi Cingar erit satis ampla giotonus:
furtabareriaszardasgenus omne trufarum
Cingaris incipiascunctisque recontabrigatis.
Te rogo per testam coctam cum pelle vedelli
quamFolletto olim sub lecto fraude robasti
dummodo cum fata Morganasolus acenam
ire parecchiabat et arosto alzare fiancos:
sinostrae quandoque gradat tibi sella mulettae
quum zobiae giornossub nubibus uncta galoppas
iam canedumque canis scaltritasCingaris artes
ipse ego sordinam sofians titalora sonabo.

Sparpagnatuserat iam toto rumor in orbe
qualiter ad pezzos urbs se mantoanataiabat
ipseque torrazzi fundo cazzatus in imo
Baldus eratnec iam vitae speranza dabatur.
Hinc nihil indusiat Fracassustrottat in urbem
quippe cavare foras vel Baldum carceresperat
vel spetrare urbem valido per forza tracagno.
Providusat Cingarquo non stipulatior alter
currere post illum satagitrevocatque gigantem.
«Nerogone vadas»inquit«sed pensa futurum.
Pensa quid in nostram posset traveniremalhoram.
Iuro tibisi quam facias sotosora movestam
taiabuntcapitis Baldo in praesone borellam
et nostrae imprudens erisunica spinta ruinae.
Nam dicquae speties damniquae perditarerum
esse queat maiorquam mundi perdere solem?
Fac magisutratio conseiatpone furorem
sume reposamen cordistunc omniavinces
omnia spezzabis valido bastone rasonis.
NeFracassenega te te summittere nostro
pareronisi non salda rationetrovato.
Prende duos tecum socios de gente Cipadae
quos tusaepe trovas inimicos esse paurae
sumite corazzaslongumquepiate viaggium
deque zenoveso portu passate marinam
donecarivetis soldani ad regna Gurassi
gens ubi guerrigeras iactatmamalucca fadigas
tentafac ve provam per drittumperqueroversum
si talem fortasse queas convertere sectam
ad Christinon dico fidem sanctaeque Mariae
sed mage convertas veniant huncstruggere mundum
ut neque tantini restet signale quadrelli.
Atsi forte velint et vos renegare batesmum
cur non? dum nostri fiatvendetta patroni
nos macometani cito deventabimus omnes.
Talibusin bandis gestorum phama tuorum
cridat adhucquam nulla unquamvecchiezza nigrabit
tunc cum parthorum magno sub regeSophino
banderalus erasturcorum contra canaiam.
Ast egofratantumvel vi vel fraudecavabo
ne dubitaBaldum; Baldumsis certushabebo.
Iprecorac voias Falchettum duceretecum
Moschinumque simulquia praticus ille paronus
estmaris. Idicone dormivadecamina».
«Ayme»Fracassus ait«tolerabo linquere Baldum?»
Dixitetimpresam tam grandem fortis abrazzat
nec dubitat se se soldanumposse Gurassum
ducere cum toto mamalucchi robore campi.

Veneratintereaiussus praetoreTognazzus
Cipadae ad villamsicutvulpazza pelata
quaepostquam miseris dederat malapascagalinis
quantum trista potest vadit nascosa perumbras
quacchiaque per terram fregat cum corporepanzam.
Zambellum tollitquem secum ducit in urbem
confortansut iam stet alegrus contra coluium
quem vult omnino squartetcomedatque figatum.
Mox docet andandopedagogi moregalanti
quales inchinos moveatdicat ve parolas
quandofavellabit messeros ante saputos:
moccatum teneat tunc nasumperque nientum
ardimentum habeat capitis grattarepedocchios.
Zambellus nunquam strepitosas viderat urbes
quamvisnon multum discostet Manto Cipadam.
Qua propter totum paret sibicernere mundum
quum videt a longe tot mucchios esse casarum.
Adportam Sancti veniunt insemma Georgi
quinque levatores opus esttranscendere pontes.
Zambellus passat multam non senzafadigam
namque procul cernens tantos fumare caminos
ascoltansquesimul de campanilibus altis
campanas resonare omnesdum nubilatronant
(tronabant etenimcoelum imbrattante sirocco)
setirat in dretumdubius si mundus abassum
tunc veniattantocircum strepitante tonatu.
At strassinat eum Tognazzus morevedelli
quando becariam non ille intrare talentat.
Iam venitin piazzamlignoque capuzzat in uno
datque stramazzonemchioccatque culamine terram.
Hunc mirare velut mattum populazzusatrigat.
«Cur»Tognazzus ait«cur tardas iredavantum?
Ut videoad Modenam ursum menare bisognat».
Nilparlat Zambellushabens pensiria zucchae
non gathiata minusquamrigas carta vogandi.
Surgens ille tamensguerzis cum passibusibat
atque caminabat veluti res matta per urbem.
Sed stupetesse casas tantas insemma dunatas
tot quoque contradastotportastotque fenestras
totque caneshominestot mulostotquecavallos;
dumque susum guardatnunc urtatnunc vetrabuccat
urtat in inscontros hominumper saxatrabuccat
saepeque currentem trigat mirare cavallum
currentesquecanes post illum rodere caudam.
Parlat Tognazzus: «Quid sicZambellestupescis?
Vidistin similes usquamtantasquecotalas?»
Illevelut media campagna staret adipsum
officium zappaerespondet voce gaiarda:
«Pottameae matrisquam granda est ista facenda!
DohTognazzeprecorme lassa videre pochettum.
Tam bellas tezastam bellos ipsecasottos
non vidipostquam me matris panza cagavit.
O quantumfoenumstopiamque fenilibus istis
gens logare potest pro grassaspascere vaccas!
Quare plus tostum non meTognazzemenasti?»
Talia dum sbraiatmatronas ecce politas
nonproprio bellas splendore sed arte beletti
suspicit in summisstantes guardare fenestris.
Hae citosentita Zambelli vocecridantis
se se scoprierantvelut est usanza donarum
moregalanarum testas buttare deforam
et quoquo strepitu se seaffazzare fenestris.
Has mirare trigat Zambellusposteaditum
porrigit in susumpariter quoque smergolat: «Ohoh
angonaiavides illasTognazzefomennas?»
Cuitacite Tognazzus: «Habes num cancar adossum?
quidmaruffecridas?» Sic dicens prestiter illi
donat punzonem costissubterque fiancum.
Urlat at ille magisditum magis alzat et «Ioh»
repplicat«has bellas cernisTognazzereinas?
cur tam sberlucent? stellis incago daverum.
Si nostrasguardo fomnastot guardo padellas».
Tunc cito desperanshinc vecchius desviat illum
in contradam aliamsic bassa voceloquendo:
«Claude hanc boccazzamnisi vis bastonetocari.
Nunquidmatteputas mediis in boschibus esse?»
Dixeratatque illum super alta palatia menat.

AntePotestatem tandem Zambellus arivat
quo visto a longe coepitridere brigata
nam straviatus eratnam tota mentebalordus
coctus solenigersquarzatus vestebisunctus
mostrabatque super foenum dormisse milannos
cuiveluti spergol rizzis caviata capillis
festuchisque riget stramibuschisque paiari.
Pectinus hanc nunquam raspatsed striggiabovorum:
semper habens tegnamlongasque in crinibusungias
namque molestatur schiavonibus ille pedocchis.
Portatzacchettum grossifrustique bisetti
quem dubitas utrum sitdrittusutrumve roversus
fertque canevazzi curtamstrettamquecamisam
quam sine savono bis tantum smoiat in anno.

Hucigitur veniens coram praetoretamagnam
smaravigliabat circumguardare brigatam.
«O codesella»inquit«quomemi barbatirasti?
Non isto plus stare voloTognazzefenilo.
Hinc me torna casamquia me scagaita molestat».
«Quidsbraias?» Tognazzus ait; «quin cernis adesse
messerum?vadashorsumarzoccheplusoltra.
Vallàquid indusias?cui dico? vallàdiavol.
Tocca manum dominofac chinumpiga ginocchium
dic ve: "Bonasera vobismesserePotestas"».
Vult ita Zambellusverum mal praticusaulae
cortesanus eratcum porcis semper usatus.
Accidit utstaret suprema in fronte palazzi
scragna Potestatisveteresdixere cadregam
in qua non sedeasnisi montes octo scalinos.
Hucit Zambellusguardatguardansqueficatas
dum tenet in faciempraetoris semper ochiadas
non alzare pedes memoratsed fortiterurtat
inque gradu primo scapuzzat et ecce roversus
cascatetin schena talem piat ille cadutam
ut pede dischiodet tavolamculoque fracasset.
O putasi centum schiopparunt pectora risu
sipopulus strepitans incoepit battere palmas.
Se levat in coleramtruncum ve Tognazzus aferrat
quo cum Zambelli spallas spianarevolebat
atque super dorsos Galenum ponere boschi.
Tunc ait:«An sic sic docui tesiccine formam
materiamque dediparlandibrutte cavester?
tam cito scordasti quidquid stamatinadocebam?
nonne maëstravi te grossumquomodo bellos
inchinosfacias dominoteneasque netatum
hunc nasumdicasque illi: "Bonavita patrone?"»
Sic aitatque volens iterum maëstraregazanum
scilicet inchinum curvo formare ginocchio
en ventosasibi scoccat deretro coreza.
Zambellus voluit tanto discederebombo
namque colubrinam pensaverat esse crocatam.
At quia postcrepitum veri nasantur odores:
qui nec aquam vitamqui necsalnitriaqui nec
materias alias pro sbombardare trovatas
ederat;ast aiumscalognasporracipollas;
omnibus extemplo patuitmagagna Tognazzi.
Tuque medesme putasi tunc risarolacomenzat
si centum nasos tenuit brigata stopatos.
Ille facitscusam stringam rupisse galono
omnibus at culpam facies grizzatapalesat.
Zambellum tamen ille tiratchiamatque dapocum
chiamatosellazzumsponsonatstigatagrezat
ut coprire suum queat hocsub cortice scornum.
At male Zambellus simili vezzatus inarte
dum praeceptoris seguitat documenta Tognazzi
inchinumfecit tam bellumtamque legerum
quod cum zenocchio fregitcalcante quadrellum.
Inde manum porgitquam brancans ipsePotestas
dixit: «Benveniatmagnae laus prima Cipadae».
Moxdextra sentare manu sibi fecit arentum.
Ergo suos contare illic seaccingit afannos
hic novus oratorquo non Ciceronior alter
cuitanta in studiis concessa est copia linguae
quanta patet cum bossibimet culamina leccat.
Patres conscriptos Zambelli oratiomovit
imbroccare sciens quidquid suadela rechiedit.
At sibipraecipue virtus datur una: quod orans
de scalaut ferturcaditin cantiria doctor.
Dum lamenta facit multo de crimineBaldi
saepe suam dicit vaccam fecisse vedellum
et vultmascherpam signoro mittere caldam.
Attamen oscuras dicat licetille parolas
cuncta bene intendit discretio multa Gaioffi
undedatur contra Baldum sententia tandem
qui stet in aeternomoriturus carceris antro
totam Zambellus robbam de iure governet.

Gobbusat indusians Tognazzus alhora negottam
corripit armatum zafforumprotinus agmen
itque Potestatis iussupatrumque statuto
illasad saccum Cipadae tradere stanzas
quas sibi devotas Balduscapelazzus habebat.
Ipse Gaioffus erat studio cazzatus inuno:
scilicet ut postquam Baldum presone cadenat
postquamFracassum certatur abisse gigantem
de fundamento streppetcasamenta Cipadae
quae gratat hinc Bressamquae pectinat indeCremonam
saepeque Ferraram vodis facit ire besazzis
saepequeVeronam plenis facit ire braghessis.
Nec solum terret sua maximaphama Milanum
nec solum RomamZenovamgentemque Samarchi
sedlate imperiumpopulos ac regna Bacani.
Cingar id audierattotumse in tergore stringit
omnia pro Baldo vult mente patiregaiarda;
dumque sachezaturvaditque Cipada botino
huic casaplus mansit barberi netta bacino.
Non latet at coram sbirriscoramque Tognazzo
comparetzuratque illissagramentat etinquit:
non unquam tenuisse ladri consortia Baldi;
quamquepotestse se Tognazzo fingit amicum.
Denique finito iam saccotornat in urbem
chors armataferens varias in tergorestrazzas
diversumque parans sibi bestiamen avantum.

Uxorat interea Baldiquae Berta vocatur
nuda viroinfelixvix unotecta sochino
de Berti poverina casis per forza levata est
namvelut a patribus sententia fixa dabatur
possessum Zambellushabens possessor habetur.
At sfortunatam Cingar non deseritillam
quae male stentaretvel forte pericolus esset
ne suprascragnamvelut usat robba guadagni
ipsa sedens teneat bottegamsemper apertam
ni Cingar monitis et re sibi praestetaiuttum.
Illa fiolinos lactat vidoëlla gemellos
inquedomo patris filatspesamque guadagnat.
Quae tamen in colera nimiosaltata dolore
buttat humi fusumvellitque galoneconocchiam
stangonemque piatZambelli ad tecta galoppat
quembastonatis tam spessis battere giurat
quam spessis usant villanitundere paiam.
GuaiZambelletibisi te retrovabit acasam!
Vehspallisschenisque tuis: tempesta diablae
ecce tibi magnam portatfuribunda ruinam.
O ventura ingensquod eras lontanus alhora
sedtua Laena tamentua coniunx dico galanta
quae te matturlumgaudebat habere maritum
ut videt in se se bestialem currereBertam
atque vilanias sibi sic tutavia cridantem
quae vultquae chiodum ficcat iam battere sellam
postquam nulla datur sorsbastonare cavallum
ipsa quoque a fianco destaccat providaroccam.
DicoLaena videns in se properare colaltram
detrahita laevo costato praesta conocchiam
quam nunc nunc magno stopparumfasce gravarat
dumque illam pensat subito deponere zosum
atquefoiadarum simul azzaffare canellam
Berta sopraveniens stangamdrovare comenzat.
Laena carens aliis armiscita currit adignem
cui linum et roccam porgitfocus illico seccam
materiambrancans ita flammam tostus avampat
ut cito bombardans murumcolubrina fogatur.
Berta videns in se magnum crevissefaloium
terga datitque viamscapolatvolat instaroselli
namque fogum contra combattere magna patia est.
Alteraquae antiquas offesas mille ricordat
non minus incalzattanquamsparaveria quaiam
quam fugit illavelut smerlum lodolettasequentem.
Laena studet lanam trezzis atacare fogatam
Bertacridat: «Mea chara sororcugnataque dulcis
parce mihimeme miseramperdona sorellae».
Laena cridare sinitquaenullis victa pregheris
mercadantescas plus monstrat semperorecchias.
Dextra sfavillantem brasato stamine cannam
altatenetsed laeva studetdum curriturillam
prendere seu chiomisscufia cascantesolutis
seu per guarnellumvento boffantelevatum.
Berta magis rancatnonnullas iamquefavillas
schioppezare super coppam sibi sentit apertam
undecaput voltans sofiat pro estinguere pensum
sed nasi cimiola suiscottata bofavit.
Hinc duplicat cursum per drittumperquetraversum
non aliter currens quam gatta domestica pocum
adcuius caudam porci vesica tacatur
in qua sunt favae seu tres seuquinque granelli.
Illa fugitsentitque fabas post tergasonantes
quoque magis properat semper seguitatur ab illa
vesicapensatque hominem sibi currere dretum.
Tandem perveniens adquandam Berta masonem
altorium vocitatvultque altam scanderesepem
contextam stroppis salicumplenamque rovidis.
Utquesalita fuitpropter saltare delaium
se se cum socca spinisgathiavit in illis
stantibus in susum pedibus vilupataremansit
fecit scoperto solem tenebrare quaderno
contraquenaturam superavit luna maritum.
Non stetit indarnumsed caldamLaena conocchiam
mersit in ecclypsimqui iam scuraveratorbem.
Quando focum sentit coxas bona donna brovantem
victadolore simulfumantem supra menestram
sopiatatque altro mollatsimul ore corezam
quae potuit vento roccam smorzare gaiardo.
Quofactointrighis tandem se sbrigat ab illis
inque pedem saltansanimosior igne stuato
inchinat se semedium rapit illaquadrellum
contraque cugnatam magno conamine lanzat.
Laenatamen saxum leggiadro corpore schivat
medesimumque piansdardeggiat ad unde venivit.
Inter eas igitur spinorum macchiamanebat
ultra quam se se pedezonto Berta gitavit
hic sebrancantes per trezzas unguibus ambae
tambussantmordentsquarzantsine forbice tosant.
Vidi gallinas quandoquevel ovacovantes
vel pullinorum squadras per ubique guidantes
appizzarebrigam becchisgraffisque cruentam.
Qualiter apparent spennatisundique bustis
dum se beccantes raspis grassanturaguzzis
taliter in finem se Laena et Berta travaiant.
Auditotanto strepitu visinanza corivit
et quasi iam mortas ambascatavere iacentes
quas vecchius Zambo cagnesca pace ligavit.
Sicquoque Tognazzus venit hucvenit huc quoque Cingar
atqueribaldellussimulans deffendere Laenam
dat tortum Bertaefictoque furore menazzat
imo levans dextram monstrat dare vellebufettum.
Sed Tognazzus eum repiatrepiansque favellat:
«Quidfacis? o Cingar; quem nam aquistamus honorem
nos homines maschiifemnas bussare matazzas?
Non ne ricordaris quod Doctrinalecomandat:
"Foeminea in poena est nullum memorabilenomen
poltronam sed habet talis victoria laudem?"
Eligoplus tostum combattere contra diablum
quam contra femnaspeiorestrenta diablis.
Quo magis illius schenashumerosquetracagnas
illa vilanias in te magis aspra sagittat.
Non estira quidem super huius daemonis iram.
Quam si etiam nolensetiamsine mente nocendi
tantillum laedisquantillum littera fert"i"
littera pro brettaquantillum sivepedocchius
sive tuam cagat pulichettus supra camisam
oymecave sennumque tene scaltritus acoltum
namque Sinona bifronsnamque illa gnatona trilinguis
vel panem tavola cum tecum mangietin una
vel somnum lecto cum tecum prendat in uno
vel stetvel sedeatvel eatvel tornet acasam
vel patres nostros admissam curva biasset
cervello semper masinatsensuquelavorat
lambicat ingeniodistillat cordemisurat
quae suntmente quidemquae sunt facienda tumultu
quove modo de temiserelloquave manera
suscipiat frendens vendettam deniquelargam.
O sfortunatimiseripazzique mariti
tradite vulparumgallinas ante governo
ante lupis pegorassparaveribus antequaiottos
quam migolam fidei vestris praestare moieris.
Foeminasola potest omnem destrugere terram
tam bene scit frodas animocomponere torto.
Bronzinum gerit illa caputquodquantaMilani
artelaria tenet castellumquanta Ferarae
ducaparecchiavit per supra perque datornum
non nasi (mihi crede)pilum spetraret ab illo.
Cervicosa suumvel versum vel veroversum
sicut aristotilansautenticat illa parerum.
Vult sitevangelium quod pensatquodve favellat.
Tota ostinatomattoqueparanda cavallo
qui se fraschuzzam plantat restitus ad omnem.
Sedquid ego ad solem candelae trado lusorem?
sed quid ego ad saviumstudeo donare saperum?
TuCingarmelius nostitu saepeprovasti
quando supervivensnec adhuc portata diablo
primatua uxor te quondam Gnesina domabat.
Dic rogodic nobis: quastringas morte tiravit?
quandoquidem phama est quod eam de panecavasti.
Sed quo seu ferrosed quo seu fluminesed quo
seulazzo moruitprorsus nescituradunca
non tibi noiosum sitCingardicere tuttum
dum prohibet nostros festa haec hodiernalavores.
Incipe; Zambosedevosque omnesquaesosedete».

Atscozzonatus Cingarcui tempore lungo
ad mentem tota estet asennum pleniter omnis
ars tacagnariaesanctae quoque regulaCittae
se se in cervellum retinetstratagemaque pensat
quosit ab infido trapolatus forte Tognazzo
ut solet a viscotrapolarier oca marina
namque procul dubio vivam soteraveratillam
quam reperit torno fusos componere tortos.
Ergo putansfactum non ancum esse palesum
hic stetit in puncto iurisnullaque manera
vestit zorneiam zanzarum more legeri
sed magisofficio se se gnatonis adaptat.
«O»Ait«odignas semperTognazzeparolas
consiliatricesplenas Solomonetilatas
sentimus de tede te neque fallimur unquam.
Non nisilaudandum est praticonis credere vecchis».
Dixeratetversus Bertam cito lassat ochiadam
cegnandoque facit scusamdemore cativi
si dixit dignum parlamentum esse Tognazzi
quodsempiternis taietur marmore seclis
dignum quod lettris doris utmessa notetur
namque senem pazzum cupit his capararelosenghis.
Bertacativerias quae Cingaris adnotat omnes
quaequoque non minus est quam Cingar plena magagnis
vertitur advecchiumsic dulciter ore locuta:

«BarbaTognazzevolat clarissima phama Cipadae
de Castelluzzi regnis adsceptra Moraighae
non virtute mei (volo confessare) mariti
nonquod in hoc nostro stet gens paladina tereno
at vestrae largosaviezzae plena tesoro.
Sic alias Cipada suo cibat ubereterras
porchettos ut scrova suosut cagna catellos.
In pedeconseio si stat Cipada Tognazzi
conseio pariter rueret CipadaTognazzi.
Attamen hoc uno Reverentia Vestra capuzzat
foemineamquae sic razzam generaliter urtat.
Fallitur ah quandoque viridoctrina saputi!
Vos consul magnusvos rexvos papa Cipadae
cuidatur in manibus tam magni brena cavalli
et mala sic vestramsotomittit opinio testam?
Ah mi barbanimis qui mangiat deniquecrepat.
Sconsolata quidem domus estet plena gramezzae
in quanulla tenet dacattum foemina robbam.
Foemina si maschio nunquamconcederet illam
quam debet portammundus sine gente quidesset?
nonne sine asinis et porcis stalla pareret?
Non maschiustolerat pariendo mortis arisgum
it sine pensero natorumetconiugisimo
absque sui stessi cura propriaeque fameiae
itquesolazzando ad spassum poltronuset uxor
foemina si fallatquandoquecaditque supina
quae maraveia? Nequit calcagno sisteretondo:
qua nil mobiliusqua nil teneriniuset qua
nilcascabilius terris natura tapavit.
Ast homoqui reputat se segenus esse provatum
maturumquegravemque virumplenumquerasonis
de cuius larghis egressa est foemina costis
prohDeus! impresas quas non facit ille gaioffas?
Non bosnon asinusnon quaevis bestia matta
fare quod ipse facit vellet per milleprevendas.
Dicite: per vostramque fidemmihi dicite verum
dequantis toto ladris piccantur in orbe
de quantis linguisautocchisde quot orecchis
beccariae hominum faciuntur iuremalorum
nunquid in ipsorum numero muliercula sola est?
Aut sisunt aliquaenaso numerare potestis.
Foemina noncoelumreneganschiamansque diablum
noctibus integris stat ludensperdere scudos
perdere mantellumcamisamperdere bragam
sivesbarainoseu criccasive tarocco.
Foemina non habitat boscosnon spoiatamazzat
ladra viandantesnon praticat illapalazzum
peiorem boschisut robbetstrazzetabarret
scortighetorphanulos nudosviduasque tapinas.
Foemina non cibat osellazzoscarne rapaces
non suppis braccosnon blanco pane levreros;
nonquando sentit portam chioccare famatum
strazzosumque inopempanisque rogare tochellum:
"Vade"ait"in pacemnec voias frangere portam".
Foemina non stuprat puerossforzatque puellas
non dat ad usuramnon scalat noctefenestras
non facit alchimiam falsamtosatque monetam
nonseguitans campum quae sunt aliena rapinat.
Hae sunt impresaedignaesanctaeque facendae
sunt bene gesta viricui summapotentia soli
cor sublime deditdedit essededitquevedutam
ingeniisennumque gravemsaldamque rasonem.
O sinevergogna sfazzatio lorda somenza:
ite lupiporciquecanesasiniquecavalli
namque luposporcosquecanesasinosquecavallos
non homines vos dire licetformasque rasonis.
At sivoltamus chartambona foemina sola est
quae stentare domi soletac ter mille facendas
misterum facit hic ut in una commodethora.
Dum sternit lectumsaltat brodus extra lavezum
sgnavolatin cuna mamolettuslacve domandat
rodere vult toccum panismaiusculus alter
porcellus grugnitgallusgallinachechellant
clozzaque pulcinos studiat diffendere milvo
adquem scazzandum non est qui smergolet ay ay.
Ac ita mille operasopus est insemma redrizzem:
qua pignata bulitstizzos tiropraesto dabandam
tunc quoque cum semolis meschio brotaliaporco
mittigo puttellum dans lacpezzasve cacatas
smerdolofanciullum maiorem pane tasento
atque tut an trattum clamanspronuntio pitpit
currunt galinae solitum beccare granazzum.
Enquot ad effectum mandat bona foemina cosas.
Quis vestri capitiscerchetTognazzepedocchios
quis massaricias bruttas lavetatque mudandas
quis tandem spulicare queat damatina camisam?
Sivobis nulla est muliervel bailavel uxor
quis gerat officiumpelizzaescaldaque letti?
Ne biasmate igitur nostramTognazzegeniam
nam Bertolinam postquam sepelivimus illam
illamquaelungo fuit uxor tempore vobis
non est quae teneat vos bellumvosque tilatum».

Tuncde calcagnis suspirum grande cavavit
Tognazzusdicens: «CordoiumBertadedisti
cum Bertolinae memorasti nomen amatae.
Cunctasplus tostum voluissem perdere vaccas
quam Bertolinamquae vaccaspraestitit omnes.
Sunt modo quinque annipassarunt forsitan etsex
quod Bertolinam sposavi mense novembro.
Aymequis illiuscostumos dicere posset
stare pares dignos regispapaequemoeris?
Mille quidem pegoras media beverasset in hora
doctafuit grassos manibus componere gnoccos
tortastortellosmaccummuliebre polenta.
Non ego scordabo donec mihi vitamanebit
splendentem manuum pellemdigitosque galantos.
At sinarretur tuttumnimis esset afannus
quando recordor eam totusdisnembolor intus
tot bon costumos habuit quot testa capillos».

Cingarvix retinet schioppanti in pectore milzam:
«In verum»dixit«femnam moruisse cotalam
est grandis codesella tuisTognazzefacendis.
Nam tua robbadomus vadunt sotosoraquodilla
instrumentorum fuit unica mastra tuorum.
Sed moruit; quidte plus oltra gramire bisognat?
Prende aliamquae te scaldetbonhomeputinam
ne dubitaquoniam contado stamus in uno
quogenus ad plenum bestiaminis huius habetur.
O utinam semper sittanta caristia panis
quanta est donnarum per totum copiamundum!»
Sic aitet Bertae cignavitut inde recedat
vultquia cum solo solus remanere Tognazzo.
Berta cativa sciensquidquid trammatur ab illo
accipit inchino reverenti a barbaTognazzo
combiatumocchiadamque illi slanzavit amaram.

TuqueCominasatis cantasti; Gosa merendam
ecce parecchiavit pro tepro meque modernam.
Iam dudum pleno fumat bona suppa cadino.

LIBERSEPTIMUS

Maximanostrorum sedeat praesentia patrum
qui sese reputant solosmangiasse Minervam
et sunt plus matti quam centum millecavalli.
Nerogosdegnentur nostram ascoltare Cominam
quaevecchium quendam zurans habuisse maritum
inque capronazzumpenitus vertisse zelosum
sic maricondarum scudellis plenacomenzat.

Cingaramicitiam Baldi super omnia guardans
totas ingenii sothiezzasponit acampum
vel sit opus robbamvel opus sit perderetestam
an queat hunc ipsum duris sferrare cadenis.
Fingitamicari volpina fraude Tognazzo
cum quo raggionans longis diversaparolis
venerat ad causam Baldi finaliter ipsam
de quo millemalos simulando dire comenzat:
qui sit furlatrostradarolusforcaribaldus
qui sit amazzator gentisqui millediablos
mille satanassos portet maledettus adossum
qui centummeritet mortesvel millevel octo
milliavel centum centenamiara soghettos.
Inde cavestrellusvoltans parlamen inaltrum
introit ad factum Bertaequae priva marito
carceribuschiuso aeterniscum rebus habendo
iam desperatisiam mortuisiamque sepultis
vult sibi compagnum lecti accattare novellum.
Quodicto alquantum tacitus manetinde comenzat:
«Sunt arcanamihitibi quaemi barba Tognazze
dire habeomodo sis mutusnullique paleses.
Est importanzae non pochae impresa cotalis
necnisi sub groppo confessionis habenda.
Zura mihiquod te possitportare diavol
si minimum cennum praesumas fare de hacre».
«Dic»Tognazzus ait«promittozuropiabo
mille sacramentosnon talia dire neguno».
Cingarsuspirat tacitusmox parlat: «Amicus
non est daverumquiquidquam coelat amico.
Semper usanza fuit mecum servirelibenter:
attamen unde mei siat interessus honoris
omnibusincago respectibus atque guadagnis.
Quorsum haec? forte inquis;nam forsitan esse putabor
rebus in hisquae sum dicturus barbaTognazzo
sive tabachinus seu qui trucimaniter intrat
furtimcantones omnes et acordat amantes.
Attamen haec quoniam fieridritissima possunt;
quando quidem sacra matrimonia ritesequantur
nullus ab officio me sancto absterreat isto.
Bertauxor Baldi quondamnunc solta marito
abrasata tuum cruciaturpropter amorem
penseros mihi saepe suos e pectore sgolat.
Nontantos crevellus habet fundamine busos
nec quae formaium grattatgrattucchia matellum
quantos illa suo fert pro te in ventreforato.
Semper te chiamatsemper te smaniat unum
sempersuspiratlagnatsibi pectora chioccat
atque suum dubitat necoringraterefudes.
"O mi belle"cridat"curnonmi belle Tognazze
scis quod amo et brusor de temi belleTognazze?
Mi Narcisevenimi mi Ganimellecamina.
Ne medespresiesne bocca melada refudes".
Sic meschina cridatnimio tal volta brusoro
trasportata ultra proprii confiniasenni.
Noctedie pensat de tequetuoque bochino
quem dolzorequidem pensat superare povinas.
Cuius moltiplicat sic nervos doiaper omnes
ut dicas: "Oymesborrat tapinella fiatum".
Cercoego de tantis illam distollere brighis
sed sempermaium retrovofecisse nientum
qua propter de parte sua tibi porto novellam:
sidignare velis secum dormire maritus
dummodo secreto fiant subfoedere nozzae».
Cingar aquam pedibus talem dat barbaTognazzi
ut vecchius pazzus magis altus crescat aquatus;
necpenses quod tunc in beccum rideat illi
sed tales Cingar despicatab ore parolas
ut simul in centum Credos credisset alhora.
Qualipraestezza tordus se in rete viluppat
sive ad porrectum trat ranagolosa boconem
moscaque multipedis gathiatur compede ragni
taliveschiatur Bertae Tognazzus amore.
Qui prius alquantum schenamlongare comenzat
atque bavas digitis labro forbire colantes.
Moxabbrazzato ter Cingareterque basato
sic ait: «Essepotest? an me mea Berta maritum
appetit? o nihil hac impresacharius esse
quippe mihi possetcontentorcedofiatur.
Illaparangonem de me si fecerit ullum
poltronem dicat Baldumdicatve dapocum
desidretque illumsimilesque perire maritos.
Nonpensare susum voiat mea BertolaCingar
quod mihi sit modicumgobbaequod testa capillos
profluat alquantosvelut est usanzacanutos;
non hoscrede mihinon hos vecchiezza biancat
nonmihi pro senio mancat dens iste davantum
at sunt affannimihiquos respublica donat;
nam possum giurare tibime cancaramazzet
non habeo nisi non annos quaranta duobus.
Si tamenilla velit penitus pensare Tognazzum
esse ribambitum vecchiumsimilemque vetusto
Mathusalemquae sit memoret sentenzaGonellae:
"Forza datur iuvenivecchio destrezzagalanto".
Sum bellusriccussum prudenssumquegaiardus
est quoque grassa mihi possessiograssaquevallis
vallis non per quam ranarum turba coaxat
non quazenzalae nascuntur in aëre guasto
auribus et nostriscantantdicuntque cosinum
ast ibi vina satismultumque potentarecoio
dulciagarbarubras facientia denique galtas;
vaccastres habeoCervamMoramqueBonelam
quae mihi mascherpasfaciunt in tempore quoquo
et sua quatrinos cumulat mihi soccidamultos.
Non mihi de paia casamentumdeque canellis
quospicolus boffare queat per nubila ventus
imo de coctis domus estfabricata quadrellis
cuius colmegna est cuppis covertanovellis
qui sunt ex numero viginti quinque desinae.
Tumquidquid zappaetum quidquid in arte cosinae
esse potesthabeo:vangasrastilliarascos
marrazzosrasegasficcos in aratragumeros
hinc ve segursellosmanarinosinde badilos
cumquibus et soleo zoccos spaccare segures
chiodosmartellostrivilinosatque trivellas
ferraque segandigramolammisamquefarinae
burrattosdescossedaciamille facendas
quasnarrare quidem facerem fastidia mondo:
haec ad commandum charaesunt omnia Bertae.
Doctor aratoria sum menzonatus in arte
doctoret a stalla grassum portare ledamum
omnibus in seris plenas sciomungere vaccas
inque rotam tondam teneros calcare casettos.
Nonplasentinis malghesibus atque vacaris
invideo lactis frescummenare botirum.
Herbida prata scio cum falce taiareseganti
scavedagnare agrosfossatis cingere campos
subqueiugo drizzare boves usareque manzos.
Sunt mihi porcilli tresvirdo vimine facti
inque meo solum cortivo deputo fornum
totasuum solet hic panem infornare Cipada.
Sum Tognazzus egosum quiconservo Cipadam
sumque Sinagogae princepsarchique vilanus
nilnisi Tognazzus per villas dicitur omnes
nil nisi Tognazzuscunctis de rebus abundat
sum prudenssaviumque caputsumdicoTognazzus.
Quae sine conseio magni sunt facta Tognazzi
credemihitandem tandem menchiona troantur;
sed quae conseio suntmasticata Tognazzi
crede mihibona suntnec possunt fallereiotam.
Parlat evangeliumcum parlat bocca Tognazzi
sed quidbutto viam tempusdum tanta recordo?
TuCingarnostitu scistu cuncta provasti.
Vade viamBertamque trovacui taliadicas:
"Tognazzus mandat tibi tantasBertasalutes
quantosin coelo video de sera lusores
quantas cuncta foram buttantboscamina foias
quantas Millanus bene grassas venditofellas
quantos per Venetum spendunt cannalia bezzos
quotsanctitates peregrinis Roma palesat
quot vermocanos mandatValtropia Bressae
quantas tota stryas Piamonti patriabrusat
quantas consumant fratrum refetoria tortas
quantos inNapoli gens buttat ubique naranzos
quantos Cipadae piccatprovincia ladros
quotve solent guastas spetiari venderecosas
quot ve ladri zaffinavarolistirpsque gabellae
quotvemolinari robbantostique rapinant".
Sic totam milzamsictotam dono coradam
tradoque me stessum Bertae vaccamque Bonelam».

Dixeratetrursum abbrazzato Cingaremagnum
suspiramentum pulmonecavavit ab imo.
Cingar promittit toto fare omnia sforzo
utmatrimonium tantum procedat avantum
inde abit impressamBertamque trovare caminat.
Tognazzus manet hicin stroppa sisterenescit
spudat supra manussursumque tirare brasolas
incoepitcalzasstringa mollanterapatas.
Mox digitis cercat buscassubtiliter omnes
tratque foras albam circum collarecamisam
saepe manu tastat grisos in vertice tosos
quos flavosamor esse facit parere capillos
foppas crispatae studiatdistendere frontis
atque savone facit vultum tirarerapatum
sbercifluos oculos tum Bertae purgat amore
quos perpassatos non sledammaverat annos;
nasum barbozzo taccatumsmerdolat ungis
qui colat et cornu sofiatporrisquegravatur.
Bucca tumetlongaeque cadunt in pectora bavae
quasquandoque boves videas effundere vecchios.
Non habet hic aliumspecchium quo semet adocchiet
quo semet faciat bellumsed adalbia currit
in quibus est solitus vaccas beverare pienas:
hicse specchiat aquisNarcisi more galanti
hic nasum mento secernit habere tacatum
atque povinatos oculos similesquebrasillo
hic desdentatas se mirat habere ganassas
quae tamenob nimium formosa videntur amorem.
Aptatur capiti mufolentaberetta mazucco
in cuius marzo rosa candida poniturorlo.
Panescum lateri cortellum piccathabentem
de bufalicornu manicumdotone doratum
cuius stringa ligat pendentem rossaguainam.
Praeterea triplici borsam volitante fiocco
fertquebagatinis plenamlevibusque quatrinis.

IntereaCingar Bertam simulare comandat
quae bombasinam vestit seprotinus albam
seque galantinam faciensfregat orabiacchis
pectinat et triplici dispostas ordinetrezzas
cincinnosque facit ferro crispante fogato.
Scufia cuichiomas tremolantis plena covertat
lenzaque per mediam frontemsat commoda quadrat
post haec velamen gialdi subtilecoloris
imponens humeris super ubera lactea tirat
pectorequein medio tenet illud gucchia piroli.

Iamqueaderat festumquo turba vilana sub ulmo
ballatet ad pivaenumerosa sonamina balzat.
Venerat huc Cingarquem Berta appostasequivit
ballantesque simul stabant mirare vilanos
sed tantostrepitu quod tellus tota tremabat.
Hic drittum saltum charamfacit ante morosam
ille capriolam netto pirlamine format
astalius balzo se buttat in aëra tondo
atque alius circum seterque quaterque revoltat.
Est qui saepe rotat propter stancarepuellam
est qui saepe cridat sbraians: «Sona pivapavanam
fac spingardoiumfac strazzamfac matarellum
seumazzacroccamseu spagnamsive gaiardam».
Multipro nimiostracchi sudorefrequentant
vicinas betolaszainos sine finetracannant.
Multiplicant flatum pifari virtute bocali
quosretridare audis lingua frifolante sonamen.
Intereaut fiturballus cessaverat unus
expectant pivae quis danzam chiametun'altram.
Ipsa retornarat muliebris turma sedendum
sugabantqueviri fazzas sudore colantes.
Cingar habet roncam et largum pugnalededretum
cagnazzumque facit longo volitante penazzo
etsguardaduras plenas terrore traversat.
Protinus in terra calcemficcaverat hastae
dadossumque simul zaccum de maiacavarat
borsam denariis plenam tirat extra braghettam
acpifaris soldos dat falsos nescio quantos
nunquam quippe bonamtenuit sua tasca monetam.
Inde cavans reverendo bretamcurvansqueginocchium
quae mage galanta est vilanellam primusataccat
caetera tunc alias brancat zentaia puellas
sed quiacorrazzam Cingar spoiarat onustam
inque giuparello levis estsaltatque lezerus
ballarinus habet ballorum praemiasemper.
Piffaricas danzas non iotam praeterit unam
ireque postballum bravanti voce comandat.
Qualis caprettusquum sol damatinalevatur
primus de stalla boritmatremque relinquens
huc illucguizzatmorbezzatsaltat in altum
talis Cingar eratquispoians corpore zaccum
tres se se brazzos saltu slanzabat inuno
nunc drittus pirlansnunc bassusnuncvelevatus;
mirabantque alii stupidigattumque putabant.

IamqueTognazzus adestpalmas qui appoggiat utrasque
gallonis iunctasgobbam nec habere videtur
distesas portat gambassupraquetiratum
dum vaditsignat vix in sabione pedattas.
Mox contraBertam gambis se plantat apertis
mazzucusque senex miratdoniatque puellam.
Protinus id factum Cingar truffatoradocchiat
unde serans oculum guardat saepissime Bertam
atquefacit cennumvelut est usanza giotonis.
Pratica Bertaprius quaenorat Cingaris artes
stat veluti polcellanovo sposandamarito.
Attamen ah ladros quandoque levabat ocellos
orequerididulo sguardos lanzabat aguzzos
oh pensare potesquales incorde fasellas
vel sbolzonadassentibat alhoraTognazzus!
Suspirat vecchiussuspiransqueoybomacagnos
spudatmaiores mocenighis atque medais.
Stat modo supra pedem drittummodo supra sinistrum
saepe caput grattatnec statu saldus inuno
restatquin moveat se se ter mille fiatas.
«Opissasanguis»secum parlabat«et oyde
siccineBertameum scoraias porca magonem?»
Cingar avisaratgiottones ante parecchios
qui voiant sguaitare senis movimentabriconi;
quisque videbatur risi mangiasse menestras
sic adeointantum schioppantur pectora risu
sed non pensat eos pro segrignare Tognazzus
imo plus cignat Bertaecui Bertarecignat:
Bertaque dat bertambertezans atque bretonans.
DumCingar ballatTognazzo passat avantum
et compagnonem faciens itaparlat orecchiae:
«Quid tardas? tecum vult illa ballare trehoras».
Sic aitet passat monstrans parlasse nientum.
Tuncvecchius non bis fecit sibi dicere cosam
ad Bertam properatsivult danzare domandat.
Illa bochinellum stringensparvumquemusinum
acchinansque caputporgit fretolosa sinistram.
Strictisinde simul palmis ballare comenzant.
Tunc magnam subito commovitturba risaiam
claudere sed risum Cingar studet hicstudetillic
nam sic ridendo potuissent rumpere zardam.
Cingaris hicadsunt compagni quinque bretari:
BrunellusGamboSguerzusSchiavinaLafrancus
qui semper verbis homines soiareparantur
soiabant igitur bassa cum voce Tognazzum
sed non tambassa quin sentiat omnia vecchius.
Sguerzus ait: «O quamdestrezzam corpore mostrat!»
Cui Schiavina: «Videsquam se de schena balanzat!»
Respondet Gambo: «Levisestmultumque speditus
iuro Deum quod non saltando rumperetovum».
Parlat Brunellus: «Mirumquam saltet inaltum
altius ire tamen poterit giupone cavato».
Ad quodrespondet Lafrancus: «Rite ricordas
nam sic personam Bertaemostrabit amighae».
Audit Tognazzus quidquid parlatur abillis
unde magis balzatmagis unde gaiarditer altos
fertgarlatonescoelumque tocare videtur.
Credit evangelium quidquiddixere giotones.
Zorneiam subito spoiatstringasque ralentat
etporgens brazzum Bertae tirare comandat
sicut ab alterius tiraresolemus aiuto.
Illa gavardinae manicammanicamque camisae
spontepianspariterque trahenssimul omnia ducit
omnia convolvitnonadvertente Tognazzo.
Sed tamen infinem sentit seguitarecamisam
et casum reparare volens meschinus homazzus
millibusin strazzis testam vilupatus habebat.
Sed magis illa tiratseguitat magis iste tirantem
valdeque sbraiabat: «Lassacodesellacamisam
sit sat per manegam dadossum traregabanum».
Dumque trahebatur nec se nec conspicit altrum
namtota in toto gathiatur testa viluppo;
semispoiatus eratquasinuda culamina monstrat.
Cingarid advertensproperatstringamque mudandae
slazzatet in tuttum nudus tandem illeremansit
atque ad garlettos cascarunt denique strazzae.
Tantarepentinam coepit risarola brigatam
ut centos illic Marguttosesse putasses.
Ille viam scampare volens sic absquemudandis
vergognaeque suae qualcum cercare covertum
eccepians cursum stramazzum tale piavit
ut tamburrinum cascans suapanza sonaret
namque ad calcagnos bragas vilupatus habebat
sicutstuppa solet polzini nectere gambas.
Concurrunt nudum vecchiumguardare vilani.
«Day day»cridabant«hoy hoyque cosa da rider».
Foemineae fazzae partem voltantur inaltram
quae tantum buttant vergognam tempore scuro.
Illesenatorum primusconsulque Cipadae
ante manus supra borsamnummosque tenebat
retro sculazzatis tavolazzum monstratapertum.
Qua propter vergogna focum smorzavit amoris
omniavincit amorsed scornus vincit amorem.
In pede iam toltusvelociter inde scapinat
non minus in dretum lassans tegumentabragarum
quam cazzatori linquit baricocola castor.
Non unquamvidi tam praestam currere gattam
culmine tectorum quae summocaschet abassum.
Tandem perveniens ubi se coprire dabatur
tantopro scorno testam grizzatus abassat
tollere non audet frontemsetalia mutus
pensat et alloquitur se stessum sicut un altrum:
«OTognazze senexquae te desgratia colsit?
nonne tuum cernispauper meschinulescornum?
Nuper zanzabamquod foemina quaequeribalda est
quod deberemus Macometto credere ladro
plus quamfalsiloquis femnarum credere linguis
et video Bertam me nunctrapolasse putanam.
Heu quia pensabam super omnes esse beatus
atsventuratum me tandem turba caleffat.
Consiliare alios scioconseiare meipsum
nescioculpa mihi sola est reputandabachiocco.
Consilium nihil esthoc si quis negligituti.
Consilium male datqui non bene suscipit illud.
Mestessum ingannasse pudetnec amore superchio
errorem novidonecvergogna capellum
sustuliteque meo cascavit maschera vultu.
Postdamnum pentire valetmihi credenegottam».

Dumsic vilificat se seZambellus arivat
cui proprios reddit pannossimul inde recedunt.
Tres stetit ille dies omnino ascosus abomni
compagnia hominumtamen alto corde cadenam
roditdispositus se vendicare; nec illa
Cingaris et Bertae sdegnosainiuria cascat.
Ergo hinc cessarat reverentia barba Tognazzi
quifuerat villa primus reputatus in illa
Cingaris ut melius possetmasinare molinus.
Haec ego pro specchio vecchiorum scriboComina
non tamen ad savios dico temeraria canos
a quibusimparat drittum giovenezza caminum
sed vobis parlo rancisvecchisque galosis
quos pueros centum annorum scripturadomandat.
Vecchiequid insanis? quo te tua bestia menat?
nonnegeris cassam mortorum tergore semper?
an quia bertinam fers incervice peluccam
teque rapraesentas rappata fronte saputum
acsi stet rappis saviezza grisisque cavellis
tempore dadessumiuvenes non rodere cessas
ut rosegare solet mollem tignolavelutum?
Et quid sbaiaffas? ecquidpodagrosecigalas?
Staremagistratum manibus puerilibusinquis
quod per inexpertostractantur seria puttos
quod sibi sbarbati faciunt succrescerebarbam
gregnapolaeque fregant molesinas sanguine goltas
utiam multidies caecis videantur in occhis
ut iam stimentur digni(taiante rasoro)
per quos magnifici tandem manegenturhonores
supraque primaias stetur dare iura cadregas.
Hoc tameninvidiae nascit de stercore murmur
namque senes istise specchioquando vaghezant
(pro vergogna) pudent carolentam cernerefazzam.
Personam beltas non amplius ulla galantat
aurea deargenti facta est caviata colore
bocca pluit bavasferrosdentata tenaiae.
Semper ab ambabus sordina sonaturorecchis
gutta cadit nasospudat vecchiaia macagnos
atquecarettonis sbolsat de more cavalli.
Deque povinatis oculis adpectora colat
sberciased labrum recipit cagatoria nasi.
Haecea specchiantes miseri tristanturet aspris
morsibus invidiaedentrum lacerantur et extra;
antiquas memorant festas teneramqueiuventam
quando stringati drittis cum passibus ibant
quandofracassabant giostranti pectore lanzas
quando stringebant tundossperone zanettos
quando saltisono ducebant ordine ballos
quandovaghezabant oculo cignante morosas.
Haec eadem vecchius memoranscruciamina sentit
qualia Prometheus baratro cazzatus inimo
sentitosellazzo semper rosegante figatum.
O nimisimproprium senibusvecchisque bavatis
pectus amoroso plenumgestare brusoro!

Cingarat intereasmacato barba Tognazzo
en quoque amicitiam Zambellicurat habendam
ut quoque Zambellus collum sibi rumperepossit.
Hic postquam robbae se viderat esse patronem
instroppa male statnimia sburlante legrezza.
Ponere cervellumrebus disponit agendis
parecchiatque casam multis implererichezzis.
Uxorem chiamat Laenamsibi tirat apressum
atquebasarottum dans illi parlat: «Habemus
ad corpus lanchitotquot squaquarare valemus.
Non ultra faciet nos Baldus viverestento.
Vis mercantiam pariter faciamus? ad urbem
quottidievadammultas trafegare facendas.
Tu quoque fra tantum roccamfusumque drovabis.
Spero quod in curto veniemus temporericchi
nec multam facio stimam si cornua porto
omnia suntoperanda quidem casone guadagni».
Ad quem Laena inquit:«Faciam cuncta ista libenter.
An scis quod grosso voluit mebattere legno
Bertanec offesam possum smemorare cotalam?
Charemaritemeum voias satiare talentum.
Fac ut in hanc vaccam penitusvendetta fiatur.
Nonne cavallus erisnostrum si linquishonorem?»
Respondet Zambellus: «Habesmea Laenarasonem;
Berta fuit semper nostris contraria spallis
incaghemusei re vera et ventre pieno».
His dictis magnam tractantinsemma facendam
qua fiat Bertae dictu mirabile scornum.
Circaquinque horas de lecto nocte levabant
ante ussum Bertae plenoambo ventre cagabant.
Parce mihilectorsi nunc tibi Musapuzabit.
Berta levans strato damatina bonhora catabat
lombardassemper sua supra limina quaias.
Cingarhabens caudam vulpazzaemore pelatam
Zambelli talem cito iudicat esse prodezzam.
Quidfacit astutus? stomacum sibi fortiter armat
quottidieque illasfezzas in vase repostas
servabatdonec fuit urzus stercoreplenus.
Berta stupescebatcausamque petebat ab illo
at Cingarnoscens quod foemina vas sine fundo est
semper dicebat: «Cognoscesdenique causam».
Mox illam tollens completam fecibusurnam
desuper effudit dulci de melle bocalum
ut quod stercuserat mel esse appareat extra.
Hanc levat in spallatacitusquecaminat ad urbem
sed stravestitusquia toti est cognitusorbi.
Dumque ibatvidit Zambellum; protinus illum
advocatetdicto manifestat nomine se se.
«O Zambelle»inquit«o mi Zambelle galante
expectesquaesonon me cognoscerepares.
Sum bonus ille tibi compagnusnomine Cingar
qui tibiportavitportatportabit amorem.
Quomodo stas vel tuvelquomodo stat tua Laena?
Tocca manumcerte mihi pares essegaiardus
atque bonam chieram nobis tua fazza palesat».
«Sum»Zambellus ait«sat sanus satque gaiardus
est quoque Laenasimul sat sana satisque gaiarda.
Sed dicquid portas mastelloCingarin illo?
Visego te altoriem? somam portabolibenter».
Tunc Cingarfingens se straccumdixit:«Aita
istud aitaprecorde spallis ponerepesum».
Zambellus positis manibus discarigatillum
fratantumque rogat quid soio portet in illo.
Sed Cingarfrontem nullo sudore madentem
dum fazzoletto ficta stracchedinesugat
respondettanquam scoprendo arcana sodali:
«VisdicamZambelletibicharissimeverum?
Quod tibi parebit forsfors ad credere falsum?
Vis dicam? nulla est impresa coprendasodali.
Ringratiamento te Berta rigratiat omni
quam tutaviafacis mirando munere dignam.
Te modo perpetuum pensaverat essenemigum
attamen ad provam peradessum novit amigum
nam quaesupra suam portam de nocte cagasti
ecce vides vaso semper stipavitin isto
et nunc spero illi multos acquirere soldos».
Zambellusstupefactus ait: «Codesellaquid inquis?
Tu ne meam poterisfezzam spazzare boteghis?
Ben buttare viam faceres me infrettamudandas
si quod ego cago credam te vendere posse.
Vademihipotius vendis vel vendere cercas
vessigasquas non a Cingarecompro libenter».
Cingar ait: «Cur non? ah nestraparla fidelem
contra tuum sociummagis imo contraparentum.
An nescis quod Bertus erat Pannada fradellus
MignottiZanchide quo me medda Catina
protulitatque tuam simul acinsemma sorellam
unde mihi nezza est et ego tibi barbacusino?
Sed quid tot baias? saldabit prova facendam».
Sicdicensbrancat spinettumtratque deforam
qui ficcabatur brentaepuzzantis in imo.
Ecce tenella foras pertuso exirecomenzat
materiesnasisque bono blanditur odore.
«Sentis»Cingar ait«aquarosam ambraque canum?
An modo vessigasvideor tibi vendere vodas?»
Zambellus stoppans nasumsbraiare comenzat:
«O pissasanguisquid hoc est? iam stoppaforamen
stoppa busumCingarmerda estnimis (oybo)carognat.
Sed quis mazzuccusquis tam lignamine grosso
quisborsare voiat tali pro merce nec unum
solettum bagarumfalsumtotumque tosatum?»
Cui Cingar: «Venias mecumcertaberis hac re
secretum tamen hoc nulli scoprirememento».
Tunc alzans brentamZambelli tergoreponit
anteque festinans creppat sub pectore risu.
Iam sunt inpiazza: mercatus ubique patebat.
Cingar Zambellum gestantempondera fezzae
dissimulans fazzamspeciarum ducit ad unum
adquem ingrediensZambello stante deforam
cautus parlat ei nonplus quam quinque parolas:
«Vultis apum merdas istascompraremagister?»
Non Zambellus «apum»sed«merdas» dicere sentit
unde stupescebat fieri sicvendita puzzae.
Ille statim risit spetiarus turpe vocabol
etqualchedunum cito iudicat esse bufonem
qui sic dicit apum melmerdas essecaleffans.
Tunc primum extremos digitos in mellaficavit
quae super ascondunt dulci sub tegmine stronzos
inboccam ponitvelut est usanzaliquorem
dolcezzam gustat solamnec stercora tangit
unde fidem praestat falsocreditquebugiae.
Ergo hic mercatum faciunttres ille pesatos
atquetrabucantes scudos de mille quatrinis
excavathosque tiratCingarpocamque tirando
esse dolet barrus tanto pro mellemonetam.
Iamque vodare parat spetiarus Cingaris urzum
quemilli restituat proprioque immittere soio
unde palesari poteratbareria defattum.
«Heus tu»Cingar ait«peradessumdesine zerlam.
Nunc nunc tornabovado comprare cosettas
nescioquas modicaspost quas pro vase redibo».
Dixeratetchiamans Zambellum praestus arancat
ac ita gabbatus spetiariusille remansit
ac ita vulpones vecchi quandoque trufantur.
Hocmeritamenter fortunae in rebus acascat
ut qui dinari seu drittesive roverse
pro casia et pilolis pochetinisproquesyroppis
magno tirantur numerocomplentque scudellam
utfaciant merdas vitamque cagare brigatam
sic in materia tandemspendantur eadem.
Stercus ut acquistat scudosita stercorascudi.
Magna sed interea Zambellum cura molestat
mercatumpenitus vult exercere carognis.
Iam complet grandem tali de mercetinazzum.
Per quancumque meat stradampoltronus amorbat.
Undedie quodam tulit alto in tergore plenum
de pacchiarina mastellumtrottat ad urbem
giungit et in plazzam: caricus se ficcat inomnem
bottegam cridans: «Hanc porto ad vendere merdam
ancomprare istam vultis? domando doverum.
Est bona robba quidemfrescamque cagavimus ipsam».
Si tantam rident sciochezzampensa tu ipse.
Sed mala Zambellum poverum ventura guidabat
namtandem seguitans spetiarum venit ad illum
quem iam scornatumCingar cativellus habebat.
Illeubi Zambellum sporco sub ponderevidit
pistellum piperis iecitstangamque piavit
indepianinum vadens post terga bonhommi
atque super palmas spudansbastone restricto
percutit heu brentammagno resonantefracasso.
Brenta soluta statimspezzatis undique circhis
deciditin fasceshinc stercora tota liquescunt
per faciemque fluuntZambelliperque davantum
perque deretro cadit stomachosi brodaliquoris.
Totus fezza paretfugit hincfugit indecridatque:
«Oyme meas spallasmea tergameosquegalones».
Sed speciarus eum non lassat prendereflatum
perseguitatnunquam ve deest menare tracagnum
nunchancnunc illam se cacciat ille botegam
altoriumque petitsedpulsus ab omnibus ullum
non habet aiuttumstranium quia renditodorem.
Turba puellorum currit: day dayque richiamat
saxatirantmarzasque ravascentumque carognas.
Currunt brettarisemper treppare parati
matronae testas extendunt suprafenestras
tum barisellus adest zaffis comitantibus et quid
etquid hic est rumor tantusvult scire bravando.
Zambellum accusatspeciarius ante brigatam
quod sibi vendiderat lorduram mellecopertam.
Zambellus plorans negat hocprovat esse bosiam
sbraiatenimsbraiansque cridat: «Non ille daverum
summesserefuit Cingarfugiforca vocatus
quem voluit tantas praetorsquartare fiatas».
Tunc puzzae signale videns cavalerusapertum
prendit Zambellumbrazzis deretro ligatis
communiqueillum facit in praesone serari.
Cingarut hoc didicitsubito demore tacagni
Laenam Zambelli moieram trovat acasam
quae suprascragnam paiae ingramita sedebat
sustentansque manu guanzamplangebat amare
namque sui audierat peradessum fata mariti
necscit partitumnec scit retrovare modellum
conseium nec habetper quod de carcere tretur.
Cingar singultans intrat sugatqueveletta
fazzoloque oculosspudazzo aposta madentes.
Monstratflere sui Zambelli damna sodalis
et confortat eam tamen omnifratris amore
atque parolinas usat plus zuccare dolzas
utvoiat meschina suum cor tradere paci
si sibi consortem robbabitforca picandum
publica quandoquidem totam sit phama per urbem:
inPiccardiam Zambellum pergere ladrum.
«Me miseram»tunc Laena cridat«quia mortua casco.
Quid namCingarais? Zambello forca paratur?»
Sic parlanschioccatquemanusstrazzatque caveios
Cingaris altorium supplex marzoccadomandat.
At Cingar plorans inquit: «Sorelinaquidultra
posse putas a me fieri? speranza niuna est.
Passavit iammerla Padumsua vita soravit.
Attamen ut noscasnoscatquelovagna Cipadae
quanti vos faciamZambellumtequetuosque
ecce tuum sforzabo tibi tornare bonhomum
sed lexdifficilis commandatiusque palazzi:
"Carcere nemo traturnisi borsa piena vodatur".
Pratica Signorum sic estmagisimo ladrorum.
Ecce meam borsam dono tibidoque meipsum.
Zambellum nostrum quam praestius extra cavemus.
Tuquoquesi quid habes nummorumsborsa dinaros
namque tuissoldisque meispopulique favore
illum (ne dubita) de forchaemorte cavabo
quamvisut dixisit phama quod illemoribit».
Laenamagis credensgeminat meschinadolorem
irrumpitque casae portamreseratque tesorum.
Quantosin cophino carlinos invenitadfert.
Cingar eos brancat subitonumeratque nientum
atque suos etiam ramezantes nescioquantos
grossettos sborsatfactos in turre Cipadae
quos omneszurat proprio cum sanguine velle
spenderesi possit Zambellumscodere forca.
Sic aitet properans tandem pervenit adurbem
sponteque bottegam spetiari transit avantum
qui fezzamcomprans saiottam prenderatet qui
fecerat hac causa Zambellumcarcere chiudi.
Ille foras viso confestim Cingare saltat
etseguitans longe sbraiat: «Stabrutte cavester
stamanigoldemeos dinaros reddeladrazze.
Tu mihi vendisti merdampro melleribalde».
Cingarqui tantos audit post tergatumultus
praestus ibi multos testes cativellus adunat.
«Entestate»ait«auditis? testatefradelli
iste ladroet barrus puzzam comprasse fatetur
non a Zambello; quid carcereclauditur ergo?
Sictraditoreputas hominem trapolarebonhommum?
Sic cittadinis fenocchium vendere pensas?
Sed tuaconticui nimium peccatabecazze.
Nonne scio certumnec testibusipse carebo
te sfalsasse pesasscarsasque tenerebalanzas?
Nonneribaldecanum stronzos merdamque caprarum
prodiaquirono vendispilulisque detribus
proque bonis tristas noncessas vendere robbas?
Ecce in pallazzum festinocitaberisilluc
teque para contra testes defendere centum
qui meritantut egosi quid valet ipsa bonorum
dabenitasad quos omniscredenza quadretur.
Ad corpus… sed non volo blastemarebotegam
sacchezare tibi faciampoltrone gaioffe.
Siccine te adcostum poveri arricchire putasti?»
Sic dum parlabatmultahic brigata ragunat.
Hinc abit ac trottans ficto petit orepalazzum.
At cagarola piat spetiarum magnior illa
quam suasaepe facit povero scamonea vilano.
Quid faciat nescitspazzatumse videt esse
ni sibi provideatreparetque repenteruinam.
Staderas nunquam falsas tenuisse recordat
attamen oquantum simili pro errore stopinat!
Ast intellectum dedit huicvexatio drittum.
Protinus accelerat post schenam Cingarisacsic
hunc vocat: «Expectaprecoro compagnepochinum».
Sedmercadanti facit ultro Cingar orecchias;
plus chiamat spetiaruseum: «Tibi dicofradelle
olamanetantum sex audiquaesoparolas».
Tandem se atrigat Cingarquid vultquerechiedit.
Ille pregatsupplexque facit gatamorta: «Quid»inquit
«bon compagnelucri de me aquistare valebis
simihi tum robbam faciastum tollere vitam?
Ah per amore Deisi tefortuna guarentet
ne des accusam tanto pro criminetantam!
Tempore praecipue nostro giornisque dadessum!
Inquibuso quantos cum bocchis cernis apertis
stare luposmiseramgentem ingoiare paratos.
En aliquod donabo tibineque contravilanum
procedam ulterius de stercore melle coverto
imo zurotibi quod eum de carcere trabo».
Cingar ait: «Certecampasti grande periclum
namque amisisses totam de iurebotegam:
forsitan et praetor fecisset rumpere collum.
Erroremtamen hunc tibi parcodummodo serves
quae modo fecisti promissatiresque bonhomum
de praesone tuis spensisut iuracomandant».
«Sum contentus»ait speciariusinde bachioccus
et mazzuccus homo sborsat vacuatquecrumenam.
Cingar cuncta piatmedicorum morenegantum
praesonemque simul tacito petiere camino
quaecommunis eratnon quae sit turris in imo.
Zambellusvisoconfestim Cingarecurrit:
totus et allegrus venit ad ferratafenestrae
atque cridans aliquod soccorsum chiedit ab illo.
Cingarait: «Taceastaceasdicmattepianum
deque bona voiavoias nunc essequod ipse
solus ego nunc nunc hoc te de carceretrabo
denariosque meos non sparo spandere pro te
et iampagavi multam nunc usque monetam.
Hic homoqui mecum estqui tebattivit atortum
zurabit coram populo fecisse bosias
quumdixit merdas humanas esse bovorum
stercoraquae paucis poteratcomprare baiocchis.
At semper nostrae sunt magna desasiamerdae».
Zambellus respondet: «Ego tamen essepagatus
esse satisfactus vellem de stercore perso
quodsfrantumando mastellum perdidit iste.
DicCingarpatiar preciidispendia tanti?»
Ad quem Cingar ait: «Talem mihilassa facendam
quattuor ipse tibi merdae promittobarillos.
Iamque valeproperonunc nunc exibis et o tu
ospeciareveni mecum praetoris ad aulam».
Sic abeuntfrappisque suischiachiarisque repertis
cuncta provat Cingarzuratsagramentaque brancat
nec prius attrigat quam centum millebosiis
solvat Zambellum propriusque retornet a casam
et nummosquos Laena dedit sua tasca guadagnat
et quos menchioni speciaritemma pagavit.

Sediam pro merda stomacatam cerno brigatam
atque mihi nasum Musaetenuere stopatum.
Parcite si vestras re tanta implevimusaures
nam magis implenda est auris quam boccavalete.

LIBEROCTAVUS

Iambona Zambellum riscossum carcere coniunx
Laena receptaratstraniis usata carezzis.
Quomodo? num basis? laetis numamplexibus? ut mos
coniugis estquando palpat cativellamaritum?
Absitsed grosso poverum bastone recepit
atquecosiduras saldavit supra zuponem.
Hanc Zambellus habet requiempost carceris usum.
Sed tribus exactis mox giornisLaenamaritum
disgrossare suum varias vult circa facendas
utmeschina queat perdutas scodere cosas
namque sibi Cingar borsamtettaverat omnem
hique tapinelli cophinum sine panecatarant.
Ergo iubet prudens Zambello Laena tacono
utproperans urbi procazzet vendere vaccam.
Haec est illa quidemvaccarum maximaqua non
altra fuit maium toto celebrandiororbe
de qua non modicos habuit Cipada casettos
de quaquottidie magnum caldare pienum
lacte cavabaturnec non urbs totabotiros
mascherpasque suas gustabat tempore quoquo
et (sic sicpatres dixere nepotibus ante)
istam appellavit Bertus PannadaChiarinam.
Denique Zambellus virgam brancavit aguzzam
quamCalepinevocas stimulumCominagoiolum
et pungens vaccamdicebat: «VallàChiarina».
Inde facit vocemquam nemo scribere posset.
Sed quia mercati non impararatabaccum
atque super steccos ignorat scribere contum
ista procausa praecepit Laena marito:
ut vendat vaccamnec tolgat alloramonetam
ast in credenzamsi quis vult tradere quidquam
quidquamin credenzam capiattamen omnia fiant
testibus adductis; etquisquis comprat ab illo
det bolletinumfidei pro pignorescriptum
namque die sabato vult ipsa rescodere nummos.
«Sicfaciam»Zambellus ait«sta in pace fratantum».
Moxvaccam stimulans «Zais»inquit «ziramamao».
Subbiat indevelut quum menat plaustrabiolcus.
Cingar id audivitBerta referentequid egit?
Nonstetit abadamproperatproperansque susurrat:
«Qui nimisindusiatcaldum non mangiat arostum
et male se allogiatquitroppum tardus arivat
amisitque bonum tardans limagaboconem».
Talia dum secum meditatfrezzose caminat
etveniens urbem sperat quistare Chiarinam.
Ingreditur plenam variade merce botegam
quam tenet hebraeusSadoccum nomine dicunt
quicircuncisus pollebat munere trino
signatusque Deo fueratneincognitus esset
lumine sguerzus eratpede zoppustergoregobbus.
Qui centum miseros usurae sfecerat arte.
Vestimentorumpendebat copia grandis:
cappaezuponescalzaevariaequepelandae
zacchettisocchaeguarnellisive camorae.
Cingardeposito pegnovelut usus habetur
sguarnazzam vestit frustamtotamque bisuntam.
Inde facit propriam sibi gialdam traderebrettam
et vestes adeo similes giottonus adobbat
quodcirconcisum pensasset quisque Sadocchum.
Iam rivat in piazzambaganaius crediturecce
vacca procul visa est Chiarinasuusquebiolcus.
Protinus incipiens garletto vadere zoppo
et claudensoculum sguerzo cum lumine dextrum
et fingens gobbam stortogallone caminat
de passu in passu iudaica verba susurrat.
SbraiatZambellusquanto sbraiore potebat:
«O quis homo vult hancbellam comprare vedellam?»
Cingarut ascoltatvix calcatpectore risam.
Hunc tamen incontra venienshunc primusafrontat
et stralunatis oculis gambisque retortis
sic ait:«Ipse tuam compraborusticevaccam.
Quid vis? quid montat?solum petequaesodoverum».
Cui Zambellus ait: «Sivis comprare Chiarinam
ecce tibi vendamnostrum faciamusacordum
nolo peraddessum pro ipsa tirare monetam
ast incredenzam mihi da quodcunque talentat
atque manu propria voiasmihi fare bolettam
namque die sabato veniet riscoderenummos
Laenatibi reddens cartam pro pignore scriptam».
RespondetCingar: «Veniasita nempe pagabo
sed vaccam mena tecumsic mattus adunca es
qui venis et smemorans lassas deretroChiarinam?»
«Oh»Zambellus ait«non sum;zaisvallacamina».
Ergo marangonis simul intraverebotegam
a quo credenzam Cingar lignaminis emit
in qua trespisces abscondit nomine barbos
qui barbi tales ovos in corporegestant
quales si comedas ventramina tota cagabis.
Mox piatinchiostrummulta praesente brigata
scribit in hac formahebreorum more roverso:

«ZambellusBerti Pannadae filius olim
vendit iudaeo Sadoccho nominevaccam
cui dare promittit sabato veniente futuro
octo fiorinosRenitestante Catoio
Bergnaccaque simulMengopretoqueGiarono
in quorum ipse fidem nomen subscribo Sadocchi».

Hocfacto pigat cartamstampatque sigillum
credenzamque simulZambello mittit adossum
atque casam versus mandatretinetqueChiarinam.
Zambellus sudatnimium credenza pesabat.
Laetusabitmagnumque putat fecisse guadagnum.
Cingar ad hebraeumtornatredditque pelandam
vendit et ulterius sub forma Cingarisilli
vaccam Chiarinampro qua tirat octo ducatos
nam citomaturum paritura est illa vedellum.
Non appena quidem nummoszaffaverat illos
Zambellum nimio credenzae ponderetardum
praecedit cursutruncans per devia stradam.
Inde urbemversus rediensvidet ecce propinquum
Zambellum contra venientemfasce sub ipso
valde fadigantem et multo sudore bofantem.
Sedlabor hic animo nihil est infestus alegro.
Cingar praeteriens nonillum noscere fingit
sed Zambellus eum cernens sub pondererestat
et vocat: «HeusCingarquo vadis? restapochinum».
Cingar se voltat: «Quis me vult?»inquit«oh certe
non te cognoramZambelle galantesubipso
credenzae peso; quid nam portatur in illa?»
Ad quemZambellus: «Robbas trafegare bisognat
sum mercadantusvendocomproque facendas
tu memorare tamen debessensuquetenere
quando spopondisti merdae mihi quattuor urnas».
«Nedubita»dixit Cingar«promissa dabuntur.
Iam nonmateria quis erit te ricchior ista?
Non ego deciperem temiZambelle Panada
quae tibi promisi semelattendenda memento.
Ante piccandum modo de praesone cavassem
siZambelletibi nonesset Cingar amicus?
Sis certusquod habes et semper habebisamicum.
Sunt haec verba tamenpotuisti cernere provam.
Seddicquid portas? quae mercantia trovata est?»
Ad quemZambellus: «Pisces credenza piavit
quos mea mangiabitveluti mangiare talentat
uxor quae praegna est et habet subventre putellum
ad quam non ullum lasso mancare bisognum;
sinon ipse darem quidquid sua voia rechiedit
impregnata quidem sedispregnaret afattum.
Cui Cingar: «Qualem faciso fratellebonopram
namque tuae uxori gravidae succurrere debes.
Illacosinandi scusanda est fare laborem
namque abortivum faceretmortumque putinum».
Tunc per «abortivum» putathunc dixisse «botirum»
qua propter Zambellus ait:«Non illa botirum
plus facietquoniam modo vendita vaccaChiarina est
illam Sadoccus sguerzus compravit adessum.
Ast inpace manemi Cingarad revidendum».
Sic aitet tandemCipadae stancus arivat.
Sed sua quando casam iunxitnon Laenatrovatur
iverat ad gesiam se confessarevel altrum;
et secumportans chiavemchiavaverat ussos
balconesque omnesne ladrisrobba pateret.
Sudat Zambellussomam de tergore ponit
vultquedisinandos padella frizere pisces
at nec per portam poterit necper ve fenestram
hic intrarecaput grattatdesperatadirat.
Sedtantum grafiat memorem sibi denique testam
quod reperitfoggiamque novamstudiumque galantum
intrandisaliens cum scalatecta palazzi.
Ac ibi camisa brazzum smanicavitutrunque
dabandamque ipsos coepit convertere cuppos
ut sibiper busum tecti via larga fiatur.

Envenit intereabene confessata Copino
Laenavidetque domum iamtotam desuper omni
culmine scopertamtegulasquetrabesqueremossos
perque casam totam penetrans guardabat Apollo.
Prodolor! ut cernit tantam bona Laena ruinam
«Ah manigolde»cridat«boiazzaquebestia matta
cernere quem possim nuncnunc sibi rumpere collum!
Quidpoltronecagas? qui tediavolazzus agrezat?
O Deusen quali sposata est Laenamarito!
Cur potius non sum magno maridata diablo?
Sit maledettadiesin qua mihi mater Agnesa
dixit: "Zambellum sumesoLaenamaritum".
Quid seguitas ancum? sta quetusbrutteribalde.
Non cessas anchora domum scovertere? me me
scontentam!descende citodescendegaioffe».
Zambellus magnam sesentit habere pauram
iamque tracagnadis schenam disponitusatam.
Qui tamen in scaladum culmine callat ab alto
dicebatsupplex: «PerdonaLaenamarito.
Fretta cosinandi piscesfare talia suasit».
Illa sed in furia non audit verbatapini
omnibus ut forzis scalam ruzavit in illam
quod plusquam voluit prestum discenditet aspram
inter saxa dedit scalaruinante culadam.
«Oyme»cridatcridat: «oymeDeusperdonasorella
perdonanzaprecormesum contentusamazza
talia si may plus ego feceroparcepadimma».
Sedsupra trippam saltaverat illa mariti
quem pugniscalcisque simulfuriosa marazzat.
Huc visinanza venitrumorem currit adillum
Zambellumque trovat sub calcibus esse diablae.
Non tamenest mirumquia cosa novella niuna est
saepe tracagnabatmenchionem Laena maritum;
ut multi similes Zambello hinc indecatantur
quos ego non homines sed grossos chiamoboazzos.
Inquirunt causam villaniLaena recontat
sedmercantiam credenzae quando Tognazzus
ac reliqui patres illonarrante piarunt
non sine cordoio Laenae doluere travaium
persaviosque omnes fleta est praesura Chiarinae.
Nec tamen interea sese Zambellus atrigat
vix se bastoni subduxeratillicobarbos
igne coquitmangiatque ovosatque omnia spazzat.
Quofacto ad campos vadit zappare fasolos.
At venit ad Laenam secretotramite Cingar
qui per diversos audivit cunctaspiones
ingentique doia simulat lachrimando teneri
biasmatZambellumquod sit tam senza governum
nec piet hormaium longopost tempore sennum.
Laena magis lachrymans sua maxima dannarecontat
et quod credenzam tulerit pro pignore vaccae
et quodpeius erat nescit cui traditur illa.
«O mala res»inquit Cingar«sed desineLaena
aut vaccam aut nummosspero quod habebis adessum.
Non tibi mancabome guardameumquesegura
possa super pectusvadamretrovabo Chiarinam».
Dixeratet secum dum vecchiam meditat artem
it celeratque trovatZambellum rura colentem.
«O poverette»inquit«fecisti nempe maronem.
Perdisti nummos; perdistimatteChiarinam.
Non est ingegnumnon sennumpazzemaruffe
nonest in zucca saldico: quando piabis
sentimentum aliquod? quandoaguzaberis unquam?
Grossolaneasinetantas tibi dicerevoltas
iam sum stancus egoqua guisa vivere debes.
Sed dic; anscires hominem cognoscerequi te
dando credenzamvaccamquetenendogabavit?»
Cui Zambellus: «Itapossemcognoscere vaccam
namque habet in testa sua cornasuasquegalantas
orecchiasportatque suo sub corpore tettas».
«Nonita»Cingar ait«dicomenchioneloquendum est
nuncad propositum; scio quod sua cornasuasque
orecchiastettasquesuo sub corpore gestat:
sed compratorem vaccaetibi dicoChiarinae
noscere si posses illumque ostendere dito».
«Hem»Zambellus ait«non temi Cingarhabebam
nunc satisintesum: possem cognoscere ladrum.
Non habet in testa cornassedquando caminat
zoppicatet guardans oculos stralunathabetque
instar Tognazzi magnum sua schena botazzum
estquesuae brettae color idem ut merda putini».
«Nunc scioquem dicis»respondet Cingar: «eamus.
Ad corpussancti Petritibi reddere vaccam
ille bisognabitvel ego mazzaboribaldum.
Pone cito zappamveniasproperemus ad urbem».
Sicparlansfestinus abitZambellus arancat
dumque sequit currensmollat quandoque corezas
barborum quoniam conturbant ovabudellas
ac si mangiasset diagredi scropula septem.
Fortius itCingarcurritque per omne viarum
garbuiumcentumque viasstradasque misurat.
Ad giudaeorum sinagogas ire volebat
quaestant intranti portas in parte sinistra.
Se tamen in dextramvoltavit aposta rizolam
et versus divam flectit vestigiaGadam.
Mox Hospitalem transittemplumque Lonardi
ac ibistradiculas centum discursitat omnes
inde Carettarum freghezzatclaustra sorarum
mox San Franciscummox Sanctos praeteritOmnes
perque Bredam Medii Sanctum vult cernere Marcum
hicquoque perdonum Cingar devote piavit.
Iam cagarella tenetZambellumiamque petezat
continet apenased avarus spendere nonvult
aut robbam gittare viam; per forza seratum
pertusumretinetquamvis talvolta sirocco
fit via vi ventoventumqueprocella secuta est.
Non restat CingarSebastianicatempla
visitatet quasdam fangosas praeterit oras
quasCantaranam vocitanttum denique portam
Tiresiae veniuntquamgrossolana Ceresi
plaebs vocatunde homines non passant absqueboleta;
Zambellus potuit liber transire gabellam
signatamquoniam portat deretro bolettam.
De passu in passu loffispoltronus amorbat.
Trapassant Firamiungunt ad Smorbiatandem
Arlotti pontemfratres de Carmine varcant
mox adiudaeas stradas vestigia torquent:
ac ita sat largum Cingarcompleverat orbem.
Ante Sinagogam tandem Zambellus arivat
acibi non ultra tolerans ventramina sborrat
inde levans sursumchiamato Cingarecridat:
«In quo vase viam merdasportabimus istas?»
Cui Cingar: «Primum videamus habereChiarinam
inde barilottum curae comprabimus isti.
Eccebaganaiam nos venimus intra canaiam
tu bene per gialdas brettasguardare memento
mira si possis ladrum retrovareChiarinae
namque boletini signat scriptura Sadocchum».
Sicaitet dicti sguerzi venit ante botegam.
«En»Zambellus ait«mi Cingarrespicis? en hic
sguerzus adestquo vacca fuit comprata Chiarina.
Is mihi credenzam tribuitfecitque bolettam».
Protinus ingreditur bravosa frontebotegam
Cingaret a cincto traxit pugnale galono
inde levansdextramcollum azzaffante sinistra
cridabat: «Patarineladropatarine ribalde
sic christianos pensas trapolarebonhommos?
Hic poverellus homo vaccam tibi vendiditet tu
dashuic credenzam lignipiscesque malignos
qui fecere sibi quasisboronare budellas?
Vult in credenzam quidquam pro pignorevaccae
dico in credenzam fidei; tu armaria ligni
solvisetinganno vaccam vitulumque guadagnas?
Redde illam subito; si nontibi taio colengum».
Corripitur tanto iudaeus alhoratimore
quod parlare nequitnec respondere bosiis.
Cingar nilremanetverum magis exprobaturtat
smergolat et multam facithuc concurrere gentem.
Causa ricercatur litisprobat omniafalsa
Cingar pro verisvincit facundia drittum.
Ius ceditlinguaedefensa est causa diserti.
Ast ubi pochettum revocata estalma Sadocchi
sic tandem clamat: «Quid dicas nesciocerte.
Tu mihi vendisti vaccamnon iste vilanus
florinosqueReni doros sborsavimus octo».
«Non»Zambellusait«non sicah sguerze diabli
te cognosco illumpropriumsic ille galonem
malfattum sic ille oculossic illegobazzam.
Ecce boletinus testatur"Da" que"negandi"
dicere non poteristua stat tibi caedulacontra.
Imo marangonuscredenzam qui tibi fecit
ex ligno mihitestis eritchiametur adunca».
Cingar eum vocitatstrepitum veniebat ad illum:
«Olamarangonesis testis:quis fuit ille
cui tu vendisti credenzam? nonne gaioffus
istefuit sguerzus? dic verum; nonne ribaldus
iste fuit zoppus? dicverum; nonne diavol
iste fuit gobbus? dic verum; nonne? quidinquis?»
Marrangonus ait: «Sic estvult fortenegare?
O Deusa guerziszoppisgobbisque cavendumest».
Respondet Cingar: «Parlasti veramagister
nulla fides gobbis; mancummihi creditezoppis;
sisguerzus bonus est inter miracula scribam».

Ergosinagogam iudaeus congregat omnem
ut faciunt quando dischiavantfoederis arcam.
Barbottant «an ah ay men e ey»faciuntque tumultum
ut vellent sagatare ocamchiamandoMesiam;
at potuere satis tunc brontollare gaioffi
atquesinagogae Rabinlegisque maëstrum
consultare suum: nilcircuncisa gazanis
becca iuvatpocumque valet sua cabalasguerzo
qui pacto scrittaeclamoreque Cingaris aspro
testibusac tantisiterum sborsare bisognat
octo ducatosaut illisreddere vaccam.
Vacca retornata est ZambelloCingaraquistat
nescio quot grossossua sic meritante fadiga.

IamZambellus abitvaccam menat ante Chiarinam
quae de padellatandem cascavit in ignem.
Vix iudaeorum fuerat modo liberagraffis
ecce capuzzatis a fratribus illa vorata est.
DicCominaprecormiserae dic fata Chiarinae.

Estlocus arrentum Cipadae mille cavezzos
quivelut historiaecontantMottella vocatur;
parvula villa casisat largo maximacampo.
Illic semirutis ecclesia vecchia murais
officiabaturquorundam semine fratrum
officiare solet ceu gens todescatavernam.
Sub quali norma vivebant nescio certum
sed (velutexterno poterat lusore videri)
ille decor gesiaefrater Stopinusad unguem
claustra reformavitsanctis habitata capuzzis
quorumporcinos si voiam scribere mores
sat vereorquod pane bonivinoque carebunt
mancabuntque suaelaico nil dantepitanzae.
Ille suos docuit monacos praecepta coquinae
atquelecatoria doctores fecit in arte.
Ergo duo fratres ex hisquisancta colebant
moenia Stopinisemper spuzzantia lardo
nescioquo pariter frezzosis passibus ibant.
Incostumatigraduum sinelege trotantes
frontibus alzatis guardantes omnia circum
pessimasimplicibus dantes exempla brigatis
sfazzatimolleschiachiaronesabsque pudore
absque intellectupensantes semperad artem
sive rofianiseu barrisive pitocchi.
Dumque simulproperant propter visitare comadres
en sibi Zambellum cernuntoccurrerequi tunc
infortunatam guidat stimulatqueChiarinam.
Quorumqui primus non tam fuit ordinesedqui
doctrina superat sociumstudioque cosinae
protinusegregiam meditat fabricare magagnam.
Sic ait ad comitem: «FraterBaldraccheparumper
siste pedesillam volo guadagnarevedellam
quam menat ad tempus contra nos ille vilanus».
CuiBaldraccus: «Amentibi sumfra Roccheparatus.
Carnevaliserit sat grassussatque beatus
hanc si nostra queat pignataabsorbere vaccam».
Illico fra Rocchus spoiat de corporecappas
apparetque statim fans in giuppone galantus
quod siconsidres positis guarnazzibus illum
illum plus aptum ronchaespetoque Bolognae
iurabisquam ferre crucemquam diceremessam.
Tolle viam chiericamsoldati forma videtur.
Tunc ibiBaldraccus macchia se imboscat in una
ut simul accordantutqueuna ponitur ordo.
Fra Rocchustanquam laicus celer obviusibat
Zambello: «Quo vadis»ait«villanecuchine?
Quo ve illam ducis capram?» Zambellus adillum:
«Capram? doh cancarvacca est non capraquidinquis?»
Rocchus ait: «Capra est; nimiumvillanebibisti».
Respondet Zambellus: «Habes tu luminavistae
sguerza magiscui capra paret quae vacca Chiarinaest».
Fra Rocchus bravat: «Veniat tibi cancar inocchis
est capradico tibi». Zambellus parlat:«Ochialos
poneprecornasopoteris comprenderefollam.
Non ego cognosco nunc vaccamnon ego capram?
ista nefert barbam ceu capra? cagat ne balottas?
Capra caret caudacaudahuic longissima pendet
nec be quando cridatsed bu pronuntiatore».
Fra Rocchus dicit: «Capra estnam cornuagestat
rasisti barbamcaudamque deretro tacasti».
«Nonego sum»Zambellus ait«barberuset istam
raderenescirem vaccamsed mungere tantum».
«Ne dicas»fra Roccus ait«"scio mungere vaccam";
dicpotius: "capram scio mungere"». «Non egodicam
menzognam»parlat Zambellus: «vacca Chiarinaest».
Fingit fra Rocchus coleramblasphematetinquit:
«Vis giocare istamquam dicis nomine vaccam
contraocto scudos quod capra est? ludere vis ne?»
Cui Zambellus:«Ita volo luderesborsa denaros;
si mea vacca potest quodnon sit vacca provari
nec Zambellus eronec erit plus vaccaChiarina
atque guadagnabis capram si capra Chiarina est».
«Sumcontentus»ait fra Rocchus: «quis tamen istam?
Ecceromitus adest; poterit decidere causam».

Exieratboscum Baldraccus more tacagnae
vulpisquae sbuccat propterrobbare galinas
itque urbem versus multa gravitateparetque
sanctificeturhabens sportam gallone tacatam.
Quumfuit appressum sociochiamatur ab illo:
«Heuspaterhucad nos vestras ne spernite gambas
flecteresi charitas inamoratsancta romitos;
hic date iudicium (lis est non poca)gaiardum.
Iste ostinaturvelut est usanza vilani
quod capranon illa estquam menatet esse vedellam
aut vaccam giurat; quidait Reverentia Vestra?»
Respondet Baldraccus: «Abestdubitatio quaeque
quod sit capraetiamque istud tibi diceretorbus.
Tupoverellecapram praesumis dicere vaccam?
Vadequod es mattus; lusisti forte coëllum?»
«Lusimus»ille refert«octo auros contra vedellam».
Ad quemBaldraccus: «Persa estme iudicecapra».
Tunc ibiZambellus chara stetit absque Chiarina
quam secum fratres ducuntad claustra Motellae.

IntereaCingar solettus ab urbe venibat
Zambellum retrovans plangentemmore citelli.
«QuidZambellefacis? quid fles? ubi vaccaChiarina?»
Ad quem respondet magno tutavia cridore:
«Oquia sum mortussum mortusmortus afattum
uxor amazabit mea menunc Laena tapinum».
Cingar tunc risit dicens: «Ubivacca relicta est?»
«Est morbus»Zambellus ait«qui nunc tibi manget
de facie nasum; non est plus vaccaChiarina.
Tu mihi fecisti pro vacca reddere capram».
RespondetCingar: «Quis ait quod capra Chiarina est?»
Zambellusparlat: «Sic frater dixit adessum.
Ille scapuzzinum portattergoque gaioffam
atque paternostros grosso lignamine factos.
Cuibecchi barba estcui cingit soga fiancos
fertque breviariumdextrasportamque sinistra.
Ille meam vaccamvaccam non esseprovavit
chiamavitque capramquia capram reddidit ille
illeinquam sguerzusnobistenuitque vedellam.
Capra Chiarina datursed vacca Chiarina levatur.
Perdidimus vaccam primocapramquesecundo
esque meae magnae tu solus causa ruinae».
«Oergo»Cingar ait«credispoverellecapuzzo?
Donastique fidem fratriquisi malus extat
nonscelus in mundo quod non committat? Eamus
me cancar mangietfaciam tibi rendere vaccam».
Tunc quia promptus eratfratazzos iudicat esse
illos qui renegant tonsuram millefiatas.
«Unde diavol»ait«tanti venerecapuzzi?
Non nisi per mundum video portare capuzzos.
Quisquevolat fieri fratervult quisque capuzzum.
Postquam giocaruntnummosborsamque vodarunt
postquam pane caret cophinusvinoquebarillus
in fratres properantdatur his extemplocapuzzus.
Undique sunt isti fratresistique capuzzi:
qui sintnescimusdiscernere nemo valebit
tantas vestarum foggiastantosve colores.
Sunt pars turchinipars nigriparsque morelli
parsbianchiruffipars grisiparsque bretini.
Ipsorum tanta estpassim variatio fratrum
quod male discerno quis ChristiquisMacometti.
Quantae stat coelo stellaefoiamina sylvis
tantaesunt normae fratrumtantique capuzzi.
Si per iter vado terrarumcerno capuzzos.
Si per iter pelaginon mancum cernocapuzzos.
Guardo per armatos camposibi cerno capuzzos.
Siveforum subeoseu barcamsive tavernam
protinus ante oculosaliquem mihi cerno capuzzum.
Nil nisi per stradas video trottarecapuzzos.
Nonne satis bastat sapientis regula Christi?
Horumfratorum cumulatio tanta fiebit
quod sine soldatis christianicaterra manebit
non erit aequoreis qui remum ducat in undis
nonqui martellet ferrumqui tecta covertet
non qui per terrascridet: "Oh spazza caminum"
non qui scarparum tiret cumdente coramum
non qui substigans asinum pronuntiet ari
nonqui ventrazzos ad flumina portet onustos
non qui verghezet lanamgucchietque berettas
non qui bagnificet barbas molletquerasoros
non qui formentum masinetrobbetque farinam
non quiporcellos castretconzetque lavezos
non qui sit sguatarussitque ostussitque fachinus.
Hoc genus est hominumqui quandoin claustra serantur
quando lavorandi sibi tota faticalevatur
buttatisque viam strazzis nova cappa covertat
quandoparecchiatam possunt invadere mensam
ac implere uteri saccum depane bufetto
o patria o moresnihil est poltronius orbi
talibusunde venit cunctorum fezza malorum;
unde bonae gentespersonaequeunde galantae
sanguine nassutae clarolettrisque pienae
tottolerant scornostot afannostotque malhoras
ut sit earundemreverentia nulla capuzzis
ut sint nunc monachifratresquebonique romiti
facti pro culpa poltronum fabula mundi».

Taliacollerico dum Cingar dente biassat
prae Iacopinus adestquondamcapelanus Arenae
in qua docta suas vaccas Verona governat.
Hicbene vivendi nec foggiam scirenec artem
se se vantabatnec nonmostrabat efettum.
Praetus erat gesiaequam dicas essetavernam
si muros videas tum dentrum tumque deforam
pluribusinscriptos zifarisstraniisque figuris
ut paries albus stultorumcarta rechiedit.
Intus olent pissoque canumloffisquedonarum
omnianec mancant lombardae ad limina quaiae.
Nescioquis tandem codegonus vescofus unquam
ordinarat eumpermittensdicere messam.
Inter virtutes aliasquas noster habebat
praeIacopinuserat castrono doctior omni.
Hic andando scholam multospassaverat annos
quod nunquam poterat marzam comprendereletram
unde bisognavit sub hac arte docere maruffum
ut tandemposset studiis andare Bolognae.
Litteraquae prior alphabetiponiturest «A».
Haec sibi letrarum tanquam capitaniaprimum
insegnata fuit iusta sub imagine squadri
seu dicassestumseu circinus ille vocatur
quo marangonusquo strollogusatque philosef
tirat per tundumper drittumperquetraversum
diversas rigasquibus omnis forma creatur.
Hancprimam movit Iacopini vista figuram
dicere sed nondum Iacopinilingua sciebat
unde habuit asinum pro praeceptore galantum
namqueasinus quando cantat pronuntiat «a a».
Littera «B»sequiturgreghis nescita pedantis
quae similat bogas illasquascarcere latro
atque ammazzator portatgentesque ribaldae.
Hancsubito didicitnulloque labore piavit
nam stetit in ferrisdudumsforzando puellam
quod si mal aptus erat lettram formarecotalam
mandabatur ei castronis fingere vocem
vox quia perpegoras resonat castronica «b b».
«C»venit a manico secchiaemanico ve lavezzi
quam pretus explicuitporcos pascendoCopinus;
namvelut insegnant gentilia verbaCipadae
clamat homo quum vult porcellos pascere «c c».
«D»fuit aprensu facilisminimaeque fadighae.
Blastemare Deumgaioffus habebat in usu
sed nondimenum fuit altera foggiadocendi
quum campanarum fit martellatio «din don».
«E»sedet in sedia quinta; fert armiger arcum
fert arcum caricumcorda retinente saëttam.
Hinc Iacopinus opem tuleratcognoscere letram.
Mox chiericus factusnovit proferrecanendo
kyrienamque chorus chiericorum smergolat «ee».
«F» timuit semperquia prima est litteraforchae
quam tantas meruit voltas ascenderequantas
sfalsavitsub monte cavo cum Cingare grossos.
«G» quia balbuserat non imparavitet inde
«loria in excelsis» non«Gloria» dire solebat.
«H» sprevitdicens: «H Doctrinale probante
versificatores reputant nonesse coëllum».
«I» velut errectum statcampanile Samarchi
cui sedet in testa soliti de morecimeri
angelusa vario qui volgitur undique vento;
hac etenimcoepit Iacopinus imagine sensum
at non accentumqua propter vocecavalli
voceque polledri cantabat presbiter «i i».
«K»nihil estdixitcui ga non illico iungas
et quod de retromelius quam ante canatur.
«L» gerit in spalla ferrumquo prata segantur
et quo magra solet mors pingi supramuraias.
Sed tulit altorium linguae pronuntia pivae
quae vocatad ballum villanos carmine «lu lu».
«M»pedagogus ei patefecerat arte galanta
dismanicans forcam quamrascum Mantua chiamat
cui triplex dens estaptus manegiareledamum.
«N» forchae forma esttriplici coniunctatravello
quae studium docti conclusit prae Iacopini
namternos inter lignos fuit ille picatus
causam soghetti tulit «O»quae littera tunda
semper erat curae manigoldo quippeCopino.
Praeterea missas foggiam dicebat ad unam
continuonecsigna crucis formare sciebat.
Inter Confiteor parvum discrimen etAmen
semper eratiam iam meditans adiungere finem.
Incipiebatenimnec adhuc «In nomine patris»
quod tribus insaltis veniebat ad «Ite misestum».
Si medio missaefaciebat forte memento
semper arostitam raptus meditabat adocham
anxius et dubitans ne trovet gatta cadinum.
Saepe duasmissas giorno celebrabat in uno
dum tamen offertam posset robbarevilanis.
Argenti calices atque auri vendidit omnes
inquevedellinos rognones borsa vodata est.
Non corporales centumrenovasset in annis
purificatorios mancummancumquetovaias
quae mangiabantur soricisquae semper habebant
centumde vino macchiascentumque recammos.
Albior est illis quaecumquetovaia tavernae
albior est descus ubi zurma todescamerendat
exercetque suum trincherbrindesquefrequentat.
Confessabat enimper tresquequatrosquebaioccos
sassinosladrosculpaque levabat ab omni.
Massaramnunquam voluit conducere vecchiam
dicens: quod foedant bavastillante menestram
sordinamque sonant vetulaemollantquecorezas.
At super altuttum iuvenis massara placebat
de cuiuszetto stampaverat octo putellos
nam de clericulis dicebat haberebisognum
qui secum «kirie» cantent«oraque pronobis».

Viderathunc Cingarvocat: «Olapraete Copine
quo festinanterPrudentia Vostra caminat?»
Respondet: «Vado Mottellamnamque vocarunt
me patres santi secum coenare staseram».
Cingarait: «Quid habent ad coenam?» Praetus ad illum:
«Decretumest totam cum pelle absumere vaccam».
Illico Zambelluscridat: «Doh cancaran esset
o CingarChiarina unquam?»Cui Cingar: «Adessum
ibimus et vaccamsi capra est factasciemus;
nam si vacca quidem fuerit velut ante Chiarina
nildubium Zambellus erissed quando Chiarina
capra sit alter erisnec non erit altera vacca».
Ad quem Zambellus: «Quiserosi capra Chiarina est?»
Cui Cingar: «Quis eris?vel bosvel forte somarus».
Quo dicto arrivant ad sanctaeclaustra badiae
nec bisognus erat chiavatam battereportam
intrandi quoniam cunctis est ampla facultas.
Itquereditque frequens nunc masnunc feminanec se
illa bonis sociischiavat sed sorbet ognunum.
Ingreditur CingarZambelluspraequeCopinus
nec fuit unus ibi qui diceret: «Ollaquoitis?»
Hic immunditiishic strazzis tota coperta
claustravidebanturpassim redolentia stronzis
atque suos ragni lenzolosundique tendunt.
Non ibi sobrietasibi nulla silentianulla
disciplina datursed vita est congrua porcis.
Sed tamenest melius Zambelli dicere vaccam
quam mottelicolae totam cumpelle vorabant.
Cingar eos retrovat quodam cantonelatentes
circaque rostitam vaccam facto agmine stabant.
MangiantChiarinam vinti vel trenta capuzzi
alter spallazzumferit alterdente groponem
vult alius polpasalius vult rodere pectus
unusde testa cavat occhiosunus ab osso
dente prius carnem speluccatet inde smiollat.
Vidisti maium circa brottalia porcos
quamsint ingordi lordam sorbere menestram?
Sic illos retrovat Cingarmangiare Chiarinam
qui subito ad coenam fuit invitatus abillis
ac tenet invitum morsuque tirare comenzat.
Zambelloschincam datpoca carne dobatam
quam piat et giurat nunquamgustasse miorem.
Nemo parlat ibisentitur fractio tantum
ossorumnec non sofiatio supra panadam
namque ingens ibi plena bulitcaldara busecchis.
Chioccant labra simul grasso stillantiabrodo.
Festinanter edunt; quia sic scriptura comandat.
Iamcaret infelix gambis humerisque Chiarina
interiora patentgrandisque corazza videtur.
Quanto plus comedunttanto plus illanientum
efficiturpariterque fames et vacca recedunt.
PraeIacopinus olet grassolardoque colanti
non vult ossavoratpingues tantummodo polpas;
saepe scudellarum sorbens brottaminalappat
more canislaxatque graves de pectore rottos.
Centurammollatventronis panza tiratur
iamque sonare potest tamburrumvalde tumentem.
Dente nihil toccatsed aperto gutturecarnes
devoratatque facit grossos sine fine bocones.
FraRocchus sedet hicfrater Baldraccus et Antoch
frater Gelminusfrater MarmottaSchirattus
frater Pagnoccherfrater ScapocchiaTafellus
frater Agathonusfrater ScappinusArolfus
fraBisbacchusEnochRigusBragarottaCaponus.
Hi sunt autores quidant praecepta coquinae
hique lecardiae multos feceremagistros.
Est Deus his venterbroda LexScripturabotazzus.
Iamque polita nimis sub descum membra cadebant
nullaest ulterius vaccarum forma Chiarinae
ossa iacentquae intactacanes gattaeque relinquunt.
Iamque comenzarant pingues leccaretaëros
non aliter fratres sua vasa lavare solebant.
Frigorezelatum lardum pars grafiat ungis
pars manicis tunicae fregatnettatque scudellas.
Post epulas tandem consurgunt luderecartis
post cartas scrimmantpost scrimmas saepe merendant.
Sicducit vitam gens haec devota beatam.
Bertezant illosqui celso inpulpite braiant
qui soterant mortosieiunantsequeflagellant
vadunt excalcistudiant et mille fusaras
scribuntin libris pro Scottocontraque Scottum.

Vespereratvult hinc Cingar discedere praestum
qui stans ad tavolammultum caricaverat orzam.
Zambellus piat hunc retrocui parlatorecchia
supplicat ut vivam faciat sibi rendere vaccam
cuifratrem ladrum digito monstrante palesat.
Tunc Cingar ridendofacit sibi tradere saccum
quem de sub mensa raccoltis ossibusimplet
imponensque humero Zambelli dixit: «Eamus
namquehoc in sacco portasZambelleChiarinam.
Hanc sub terrenoveniassoterabimus ambo
quam post tres giornos faciam tibisurgere vivam».
Sic aitet vale dicens compagnonibusillis
ante caminabatsequitur sub pondere sacchi
Zambellusdonec veniunt ubi fossa Cipadae
ranis plena cridatstrepitumquead sydera mandat.
Illic relliquias sanctae posuere Chiarinae
quaefuit a magno cantari digna Cocaio.
Illuc venerunt satyridriadesque putellae
planxeruntque simul squarzato crineChiarinam.
Serraphusque pater veniens haec carmina fixit
arboreotrunco summaque in fronte sepulchri:
«Vendita quod fuerimbis falsi Cingaris astu
quodque mea fratres sfratatos carnecibarim
non multum stimo; tantum res una recressit:
quod submattazzo vixi meschina governo.
Sic vos mortales stulto subpraeside ducti
plangite plus tostum quam dulcem perdere vitam».

LIBERNONUS

Festadies aderat sancti Brancatiset Umbri
quosBuffalmacco Neloquerogantibusolim
hic canonizarat Beltrazzuspapa Cipadae.
Iamquead carrobium properant ballare vilani.
Non est qui tangat zappamqui ficchet aratrum
imo suae cupiens se quisque placeremorosae
discossansque caput paleisse totus adornat
pectinatet blanco frontem bindamine stringit.
Calzas ingambantseuchiusas sive brasolas
quae sparagnatae possunt duraremil'annos.
Maiores villae iuvenesquos multa superbos
robbafacit multique levat grassezza ricolti
sunt qui festivis possuntgestare diebus
bragatas calzasquas claudunt undiquestringhis
subtilemque valent intro ficcare camisam
quam suacon propriis manibus signora cosivit.
Sed prius ad messam chiamatcampana canendam
prae Iacopinus eam se se cantare parecchiat.

Cingarcastronis canaruzzum sanguine plenum
dico gulam castronis habensde sanguine plenam
hanc collo Bertae mira ligat artecopritque
drappibus et pannisvelut est usanzabianchis
quodtu iurasses ibi nullam stare magagnam
concordantque suas quidvoiant fare parolas.
Inde Iacopinuschiamatis undiquepraetis
coeperat in gorga messam cantare stupendam;
subseguitantaliimagnisque cridoribus instant.
Protinus Introitum spazzanttalqualiter omnem
ad Chyrios veniuntquos miro dicere sentis
cumcontrapuntoveluti si cantor adesset
master AdrianusConstantiusatque Iachettus.
Hic per dolcezzamscollabant cordavilanis
quando de quintis terzisque calabat in unam
musicusoctavam noster Iacopinuset ipsas
providus octavas longa cum vocetirabat.
Gloria in excelsis passatiam Credo propinquat
quodsi Iosquinus cantorum splendor adesset
imparasset enim meliuscomponere messas.
Iamque parecchiatur largo ballare sub ulmo
namtribus in saltis balzarat Sanctus in Agnus.
Sed non ad finemmissae descenditur ancum
ecce sonare pivam sentit Iacopinus abulmo
illico frettosis rammescolat omnia verbis
de gesiaquestatim saltant infrotta vilani
ac si tota foco vamparet cubbacapellae.
Stringati iuvenes properantpictaeque vilanae
cumbambasinis socchis scufiisque galantis.
Bli lirum resonat variissordina balettis
incipitur lassare Deumservire diablo.
Nonstupeaslectorsi post celebramina missae
non videas tornarecasam desinare vilanos
namque sacrilegium pensant committeregrandem
si vacuis credant ad missas ire budellis.
Non stetitindarnum Iacopinus et altra pritorum
turba: cavant camisoscottaspluvialia prestum;
ad tavolam primum celerantapponiturocha
lonzaque porcelli grassiseptemque galinae.
Omniaconsumuntcanibus vix ossa relinquunt
nam Testamenti vecchipraecepta recordant:
quod rostum non vult avanzet usquedomanum.
Ergo ubi mangiarunt ocham reliquasque vivandas
subtavolaque illic ossamina multa butarunt
surgunt plus cocti quamcrudi urgente bocalo
ad salicesque ruuntquo chiamat pivabrigatam.
Prae Iacopinus habet quantos offertaquatrinos
contuleratfaciens gentem basare manipol
hos donatpivaemandatque sonare pavanam;
inde pians bellamquae dicta estPasquafiozzam
ballatvixque valet pleno cum ventremoveri.
Cingar adestridetque preto danzante Copino.
Villanusquidamsub cauda morsus ab aestro
se viat ad Bertamsi vultballare domandat.
Cingar id advertens cignat de moretacagni;
Bertaprius quae scit quod Cingar fare volebat
annuitet porgens levam saltare comenzat.
Cingar item claudens oculumscaltritus avisat
Bertamquae faciat sicut fuit ordotralorum.
Incipit illa manum leviter striccare gazano
utfacitur quando tentatur pegnus amoris:
pastor at ille bonus pedezonto in retia saltat
sentit alegrezzam talem discurrerequodnon
in zerlam mellis tunc vellet habere culamen.
Berta iterumdigitis sonat organa saepe premendo
dumque frequens striccatsuspiria dupla sequuntur
ille fidem praestat fraudistriccusquerestriccat
et menchionazzus credit bonamenter amari.
Ambo sealquantum retirarunt extra brigatam
quinque parolettas sumissavoce ragionant
sed post quinque octopost octo trentaquaranta
postque quaranta piat grandis baldanza vilanum
hanctiratilla sequit quocumque menatur ab ipso
qui versus gesiamproperatsperatque marassus
vel cantone aliquovel post altarevel ipso
in campanilo factum godere botinum.
Protinus ognunoCingar guardante caminat
cortellumque cavat nudumgens undiquecurrit;
quid sit hoc ignoratquae lisquae questio; tandem
cosascoperta fuitnam Bertam Cingar arivat
quae digito monstratafuit seguitare vilanum
ut seguitare solet vilis putanellabravazzum.
Cingar eam brancat per trezzasclamat et urtat:
«Ahmanigolda»inquit«sic sicsic porca putana
servanturgesiae statutafidesque marito?»
Quo dicto gladium taiantemmore rasoris
vibratetad guisam seu boiae sive becari
scannatcastronis canaruzzum sanguine plenum
et proprium Bertae collumscannasse videtur.
Illa cadit terraefaciens gatamortamovetque
se se totavelut si vita recedat ab ossis
statquequasi morienspedibusque flagellat arenam
atque oculos sberlansiam mortua tota videtur.
Tunc cito postpositis concurrit turbapuellis
arma piantraptimque levant ad sydera voces;
Cingarerat iam iam zurma assaltatus ab illa
sed largum fossumbalzaverat ultra legerus
frezzosusque volansstanzam se cazzatin unam
scagaitam simulansfingensque timere vilanos.
Tuncambis se se manibus dum rampat in altum
en super apparetcurrensper culmina tecti
seque tiratscutumque facitpost tergacamini
ne possit laedi seu schioppis sive balestris.
Hic ubise ascondittestam de margine muri
porrigit alquantumtrepidasic voce locutus:
«O bon compagniquare me occiderevultis?»
Respondent: «Quoniam non lassas viverequemquam
resque cipadenses confundis ladro ribaldus
quottidiefacis hocfacis illocsemper abarras
et pensas quod nostravoiat respublica tantos
supportare malostot dannostotqueruinas?
Non facimus contumsi Bertae colla segasti
sic vadantquantae similes retrovantur in orbe;
sed facimus stimam te nuncsotosora butasse
sancti Brancatis festamqui nostragovernat
moeniaconciliumPatressantumque senatum».
Cingaritem parlatfaciens Madalena crosettis:
«Si tamen omnemalum mihi perdonare voiatis
giuretisque simul me non offenderequidquam
Bertam guarribofaciamque resurgere vivam;
quod sinon fietmihi tunc streppate coradam
atque meam canibusmangiandam tradite milzam».
Illi admirantes se se guardarecomenzant
valde stupent quod vir tam tristustamque cativus
sese promittat vivum tornare cadaver
unde volunt penitus miracolcernere tantum.
Ergo dedere fidemqua non infidior altra;
seusint villani padoani sive Romagnae
nulla fides pravis est prorsushabenda vilanis.
Cingar eis creditvel fingit credere ladris
cummanibus pedibusque casa se callat ab illa
inde petit gesiampromiscua turba sequebat
namque novas guardare cosas populazzusagognat.
Vadit ubi fallax oculis nunc Berta stravoltis
cascaratdederatque suae signalia mortis
sed praetus Iacopinus eamportaverat inde
qui bene cognorat scaltritam Cingaris artem
undesecundando fraudi menat optime barcam.
Sustulerat Bertamquae sese lassat abire
ut solet exanimum corpuscui brachiagambae
testaque se snodant hinc indeut piva todesca.
Poniturin mediovelut est usanzasagrato
nec Iacopinus ei quemquamsinit ire propinquum
ne respirantem videant trantemquefiatum.
Saepe dat incensumnec non cum spergole sanctam
spargitaquamLazarumque canitcampana sonatur
fossa fitaccurritmuliebris zurmacridando
pro quarumquorum cridis schiappanturorecchiae.
Iamque propinquabat cum dicitur: «Inparadisum»
post quam antiphonam Berta est soterandatereno
quum procul ecce venit Cingarveniensque cridabat:
«PraeIacopine patercesset Reverentia Vestra
spero quod indarnummortis incensa dedistis».
Sic aitatque intrans gesiamseguitante brigata
pergit ad altarumquo se devoteginocchiat
sublimesque levans oculos oravit un'horam.
Inderedrizzatus multa gravitate sagratum
ad Bertam repetitquamspondet reddere vivam.
Huc tandem arrivansgladium tirat extraguainam
dico illum gladium proprium quo guttura Bertae
parebatscannasse modovitamque cavasse.
Paulisper coelo madidos alzavitocellos
hasque comenzavit pietosa voce pregheras:
«Ocortelle meustoto mihi charior orbe
quem non sufficerent cuncticomprare tesori
qui quoque mostrasti tot iam miracula mundo
terogo per sancti virtutem Bartholomei
cuius es ancoram sacro desanguine rossus
quando Roversani pellem brigata cavavit
sitibi quottidie genuflexus dico coronam
si tibi dominicis semperieiuno diebus
si te de canibus robbavi denique turchis
oroprecor supplexet cunctis obsecro votis
sicut Berta tuo devulnere lapsa morivit
sic virtute tui meriti nunc vivaresurgat».
Sic dicensbis terque crucis signaculaformat
nescio quos psalmos tacita cum voce susurrans.
Tunccitius dicto simulatrix morta movetur
in motuque ipso voces termille cridarunt.
Mox alzans oculosveluti res matta parebat
quofactu multam fecit scampare brigatam.
In pede tunc saltatdicens:«Cur meoymescanasti
Cingar?» Cui Cingar: «Facisan sic cornua Baldo?»
«Parcite»Berta inquit«tenerino parcite sexo;
foemina de maschio facta estvultfoemina maschium.
Ponite vos nobissi scitis ponereguardam:
foeminaquae proprio facta est lontana marito
absqueviro non vult per guisam stare verunam.
Sin statmiracolum superomnes dicite grandem».
Tunc villanorum squadratim calcaruebat
clamantes coeloschiappantes aethera cridis:
«Oo miracolumo o miracula magna!
Inter cortellos non estcortellior isto!
Nunquam credidimus te tesanctissime Cingar
sicsic devotumsic talem habere tesorum».
Tunc Cingar brancatBertamgesiamque subintrat
ac super altarum mira gravitudinemontat
et meritum gladii prologo sic praedicat alto:
«Cernitecortellumgens o devotabeatum;
cernite cortellumcum quo malarocca Romagnae
rocca Roversanivillanis plena cativis
crudaroversavit iam pellem more videlli
moreque capretti de spallisBartholomei.
Hic est cortellus felixhic ille tesorus
cuisimilem nec habetnec habebit gesa Samarchi.
Hic estqui vestraspoterit saldare feritas
hic estqui scampat brutta de pestemalatos
hic estqui vivos et mortos suscitat omnes.
Nonneperadessum vidistis surgere Bertam?
sic alios poterit mortosdrizzare gaiardos.
Curritequid pigrae statis? iam curritegentes
hunc basare sacrum cortellum; curritedico»
Protinusilla ruens multo sbraiore lovagna;
assimilatur enim quando adbrottalia porci
curruntet retinent mostazzum semper inalbi;
illi cortellum properant basare bricones
quem porgensCingarvelut est usanza pritorum
porgere manipulum vulgo dumlassat ofertam
dicit «Pax tecum»garbo tam saepegalanto
quam saepe innumeros sentit cantare quatrinos
namquebacinellam Iacopinus porgit ofertae.
Quin etiam scufiam de testaBerta levarat
in quam villani frettabant mittere soldos.

Duraratgrossam iam praedica Cingaris horam
quem cuncti fratrempensassent esse Robertum:
allegabat enim SextumDecretaleDecretum
AngelicamGlosamBibiamSanctumque Tomasum.
Nonfuit in fratrum studiis bacalarius unquam
atque catedrantusscotistaque doctior alter.
Totas utrorum voltat sotosorabaianas
argumenta facitnegat hincprobat inde medemum.
Tummetuens ne quis veniens huc mente cativus
detegat hanc fraudempopulofaciatque palesam
providus ascondit gladiumdescendit abara
inversusque casam propriam gravis aere caminat
quemquoque nil parlans omnino Berta sequebat.
Cingare partitoIacopinus congregat omnes
campanae ad don don populosgentesqueCipadae.
Hic parlamentum saviorum grande tramatur
sentenzaequealtae dignaeque Catonibus octo.
Octo namque illic fuerant insemmadunati:
BertazzusMenghusGobbusCagnanaGurassus
ipseZanardonusGarapinusSlanzafoiada.
Longa super santo gladioparlatio fitur
utrum procurent Patres populique Cipadae
illumcommuni spesa compraretenendum
atque governandum sanctiBrancatis in arca
cui possint homines sua reddere votapregheris.
Tandem comprandi gladium conclusio facta est
ipsaquecura datur GobboSlanzaque foiadae.

Istudconseium Zambelli venit ad aures
carpitur invidia subitovultsolus honorem
vult famam solusgladii vult utile solus.
PensatChiarinam iam vivam posse levari
vixque sibi credit vidisseresurgere Bertam.
Se venturosum putat omnibus esse futurum
siconcessa sibi tanti sit gloria cultri.
Inter se parlatcerebrumsedazzat et inquit:
«O si cortellum voiat mihi vendereCingar
nonne facilmenter poterit mea vacca resurgi?
Nonne meamLaenam dabitur mazzare tot illas
voltasquot me me chioccatcorozata tracagno
indeque mazzatam vitae tornare priori?
Oquantum faciamgladii virtuteguadagnum!
Cingar acquistavit nuncplus de mille quatrinis.
Nonne dabunt homines totque ovostotquepolastros
quod doventabo ricchissimus ante trigiornos?»
Dixeratet praestus veniens ubi Cingar aloggiat
hunc tirat in partemverbum dicturus orecchiae
ne sua sbaiaffi scoltent secretavilani.
Sic ve retiratus parlat: «Mi Cingaramas me?»
CuiCingar: «Plus quam mestessumsaepe provasti».
ParlatZambellus: «Cortellum vendere vis ne?»
«Nolo»Cingar ait; «parcasZambelleneganti.
Hoc nimis importatmundo medioque Milano».
«Deh»Zambellus ait«charum contenta sodalem.
Quid contentandum nisi contentamusamigos?
Hoc mihi servitium faciastu deinde comanda
namgiandussa mihi veniat in culmine nasi
ni pro te posthac paradisosmille refudem.
Vende mihi gladiumquod vis daboposcedomanda».
Tunc Cingar traxit suspirum pectoremagnum.
Principio nullam parlat meditando parolam.
Mox inquit:«Tantis cedofratellepregheris:
dura mihi cosa estetamaravendere zoiam
vendere delitias mundicoeliquetesorum.
Verum quid faciam? quo me gallone revoltem
siquisolus habet de giorno et nocte valorem
atque facultatem mihicommandaredomandat?
Tu nimis importas nostrisZambellefacendis.
Multiplicare tamen non est hic hora parolas
cortellustuus esttua sunt mea quaequecomanda.
Vadetrova praetumIacopinumcatta Briossum
ipsi disfaciantfaciantdicantqueredicant.
Id sit vangeliumquod vos insemma faritis».

Saltatalegrettus nunc huc Zambellus et illuc
it retrovare praetumIacopinummoxque Briossum.
Presto fit accordum secreta in parteprobatum
per primos villae doctores atque saputos;
maxime persavium datur haec sententia Gobbum:
«Sit notum cunctispopulispatribusque Cipadae:
Cingar cortellum nunc sanctiBartholomei
vendit Zambello sborsanti trenta ducatos
hoc tamenaccordo: quoties Cipada pagabit
dictos denarios Zambelloiuretenetur
reddere cortellum Zambellusperque nientum
tantaerelliquiae pretium neget ille Cipadae
cui decet in gesia bellamfabricare capellam
cui decet ac olei semper brusarelucernam
pinganturque super muros miracula rerum
quantarumfecitfacietfacturus et ille est».

Zambellussubito pensat retrovare dinaros;
quoquot habetpropriamque casampropriumque terenum
strazzas et Laenam vult venderesequemedemum.
Nec sibi mancavit comprator: cuncta balordus
venditBrunello partimpartimque Lafranco
compravit Schiavina casamtantummodorestum
pagat Brunelluspagat quoque borsaLafranchi.
Venduntur zappaevenduntur aratrabadili
galligallinaevanghae cum mille zavattis.
Perque novem soldosnulloaccorgente vilano
Laena est in pegno Iacopino traditapraeto.
Unde radunatis altandem trenta ducatis
sborsat eosCingarque tiratsanctumque ginocchians
cortellum traditchartamfaciente Briosso.
Iste Briossus erat nodariusarterobandi
praticus et natus pro scortegare vilanos;
semperhabebat enim vel tres apposta vel octo
in borsam testes falsos deiure brusandos.
Si tantas illi dextras natura dedisset
quantosiudaeos baganaios Mantua pascit
aut quantos piccat ladros Romagnaquotannis
omnes taiassent nostro de iure Briosso
namqueinstrumentos tot falsos ille notarat
quot ficus seccos totum datMarca per orbem.

Zambellussubito gladium brancarat alegrus
ut cito brancat aquam frescamquicumque febrescit
utque solet panis toccum zaffare famatus
atmiser inveniet magnam piliasse saiottam
seque manus plenasretrovabit habere tavanis.
Ut fuit in stanzagladii vult cernereprovas:
Laenae prima daturdabiturque secunda Chiarinae.
Laenamimprovisusmulta praesente brigata
chiappat et in mediocortellum pectore ficcat
corpore de cuius scampavit vitadaverum.
Tunc dixit: «Cortelle meusdehsuscita Laenam
terogo per sancti virtutem Bartholomei».
Talia sed muropoterat tunc dicere verba.
Non respondet eitoto quia corporemorta est.
Pergit Zambelluscortellum basatet inquit:
«Micortelleprecorcur non mea Laena resurgit
ut modo fecistipoltronam surgere Bertam?
Omnia buttavi pro te comprarequidergo
quid codesella facis? sic mecortellegababis?»
Sednec de venisnec polsis mortua battit.
Tunc villanorum diversomurmure stolus
contrahiturfaciturque frequens cantonesenatus.
Consul erat Gobbusquo non astutior alter
fraterzuratus semper fuit ipse Tognazzo;
fecissetque nihil maium sinemente Tognazzi.
Ipse cipadanos pro rostris congregat omnes
etpositis scannis sederunt ante Tognazzum.
Tota Cipada ruitmagnoclamante senatu.
Mox nutu Gobbi boccas tenuere seratas.
Tognazzusgrandem ramparat supra tinazzum
atque comenzavit sic sic aperireganassas:

«Estverum quod nos hico brigatadunamur
ut vobis totam faciamusnoscere causam.
Nos sumus hic magnae pillastri quinqueCipadae:
BertazzusMengusGobbusCagnanaTognazzus
et quidisponunt dictum servare Catonis:
"Pugna pro patriasi tuvis vivere sanus".
Non huc venerunt foemnaenon huc veputelli
de quibus ad sbaccum casamenta piena tenemus.
Illosconsilii nostis minus esse capaces.
Vos homines estis longo protempore maschi
vos defensoresvos targa et spada Cipadae.
Mantuaquidquaesonostra valet absque Cipada?
En ego sum praesensproprio non manco dovero.
Ore dabo vobis conseiumrebusaiuttum
proque citadinis nostris volo mittere vitam.
Ergosenatores faciunt vos scire chiloium
qualiter (ut semper fuitaltro tempore) nunc nos
cum sociis Baldi quid questioneturhabemus.
Semper sassiniladrigentesque diabli
cercaruntcercant Cipadae rumpere pacem.
Quid timeamus eos? quid? dicitenonne tenemus
carcere chiavatam fezzam schiumamqueladrorum?
Baldusqui caput estqui rexqui papa giotonum
nonnecadenatur sola virtute Tognazzi?
Si caput est mozzumquid ceteramembra timemus?
Debetis lites quondam memorare Carazzi
quumtantum potuit praesentis forza Cagnanae.
Me quoque non stantempanzam grattare provastis.
Quis pissasanguisquis vermocanusagrezat
istos diabolos vespas stizzare quietas?
An medicivadunt ultro cercare malhoras?
An cercant brigam? brigamdonabimushorsu
stateprecorsaldiconstantes statefradelli
mittamus robbamvitampropriosque fiolos
mittamuspatriamquum quis sassinat honorem
vadat piccari cui nulla estcura decoris.
Me dudum Patres cognoscitis esse Tognazzum;
Gobbusadestcuius virtute Cipada Motellam
saepe triomphavittetigitquesolaria coeli.
Consulis officio solitas exerceat armas
donecbravazzos Baldi nihilabimus omnes.
Vidistis poverum Zambellumquomodo mansit
esca pedocchiorumgladium comprandoribaldi
Cingarisutque sibi non saltem tanta remansit
cordavel uncinus quo se suspendere possit
ammisisse casamLaenamscannasseterenum
omnem vendisseet capras et millefacendas?
Nos tameno quanta est nostrae vergogna Cipadae
nostamen experti tot voltis Cingaris artem
en iterumpatresillipraestamus orecchias;
quottidie facit hocfacit hancrobat hicrobat illic
ingannattruffatsoiatsagramentatabarrat
etnos menchiones non mancum credimus illi
quam santo AloioquamBovoquamque Belino.
Tam patienter eum tolerat Cipadaribaldum.
Crediteconscripti Patresvictoria nostra est.
Hicveniet Cingarveniet sub rete giotonus.
Forca fugitvolat illeretrotrapolabitur et se
more gavinelli veschiabit denique.Dixi».

TuncZanardonus surexit de sedimento
et sub centura palmam ficcavitutramque.
Postquam rascavit sapiens bis terque catarrum
sicait: «O cancarquantum bene barba Tognazzus
parlavitparens alter Ciceronus et ille
grandus Aristotelcecinit quicarmine docto
scribere clericulisTroiae qui primus ab oris.
Sedpenso quod non Cingar trapolabitur unquam.
Vos causam scitissenza quod dicere voiam
imo caleffabit tandem nosimosoiabit.
Quis diavol enim poterit combattere secum?
Estvenetianus quidam sir Poluset ipse
non piscatorum numerononplaebe Murani
non barcarolus qui cridet: "Barcastalium";
at gentilhommus veteris de stirpe Fasoli
quisemper magni tenuit loca prima Pregai
deque caodesiis fecitpiccare miaros.
Cingar amicitiam longo iam temporesecum
giottoncellus habet tantamquod semper ab illo
quidquidvult minimo cegnosolaque parola
obtinetatque tirat bufali demore bonhommum.
Credimus an forsan combattere contraSamarcum?
Dixi nempe meummihi perdonateparerum».

Protinusin coleram saltat Cagnana: «Quid»inquit
«Zanardonebaias? non nostra Cipada Vegnesam
estimat un minimum ficumnonquinque ceresas.
Quid cum Cipada posset bravare Samarcus
quamvissfodratum teneat sua dextera stoccum
quamvis barbazzam portet inpectore longam?»
«Non est»Gobbus ait«nonestCagnanaSamarcus
qui portat barbamnec non sine corticestoccum
sed mastinazzus paret magnusque cagnazzus
qui totumbruttis mundum spaventat ochiadis.
Sanctumqui portat stoccumbarbamque canutam
si nescisPolum chiamantsed nostra paciaest
rebus in his nostris sanctos meschiare beatos:
noli cumsanctis scrizzareproverbia dicunt».

TuncGurronus ait: «Non laudoperque nientum
compagnis Baldicontrarius esse patibo.
Consideratis grossiliter omnia certe.
Deme non minimum pensetis habere socorsum».
Slanzafoiadalevans sursum sic parlat in ira:
«Non dabis altorium? quidais? tu solus ab altris
discrepare putas? o grandis perditarerum!
Scilicet impresam pro te lassabimus istam».
Impatiensiterum se se levat ipse Guronus:
«Credo»inquit«firmumque habeodubitoque negottam
quod minus impresampoteris lassare cotalam.
Quottidie vadesredies per millefacendas
ut totum faciens retroves fecisse nientum
utque tibisolo donet tal cosa guadagnum
non quia Cipadae voias deffenderestatum
sed quia Cipadae marchettos mille rapines».
Hismoti Patres verbis fremuere tumultu:
«Per vermocanum»dicunt«tua linguaGurone
straparlat nimiumsempermalnetta lavacchio».
Se levat e scanno GiannusPannadaGarofol
quipleriqueomnes excusavere Guronem;
sicGhirardellus qui fert colletta corammi
sic BertolinussicMengussic ve Tonalus.
Tandem decretum est (solo screpanteGurono)
mittere praetori Gobbumbarbamque Tognazzum
quisquadras ducant armorumdante Gaioffo.
Quo facto ad propriosPatres rediere palazzos.

Cingarat interea sentitreferente Gurono
conseium factum per Gobbumperque Tognazzum:
risit et armatos secum trahit undiquebravos.
Hic Brunellus adestGamboSchiavinaLafrancus
ardetAmeriguspariter bravegiante Galetta
alter ballestramfertalter tergore schioppum;
Pizzagnoccus habet spetumroncamqueStivallus
Zambonus cettam duro de azale molatam
fertarchibusum Rigazzus pulvere cargum
iamque cupit buso fogatamponere cordam.

Nondumnocturnas aurora fugaverat horas
congregat hos omnes squadronoCingar in uno
per mediamque guidat magno terrore Cipadam
dumquecaporalis passat cum vocibus altis
smergolatatque alios paritercridare comandat:
«Su suqui noscum vult gattamvengatavantum!
O villanzoneso porcio brutta canaia
omascalzoneso gens poltronagazani
oque pedocchiorum plenidestructio panis
su suqui noscum vult gattamvengatavantum!»
Talia bravantes soiantbocchisque petezant.
TuncSchiavina focum dat schioppodatque Galetta
deque archibusoRigazzi pulvis avampat
fit rumorstrepitatque ingens per nubilatuf tof.
Sensit Bertazzussensit CagnanaTognazzus
senseruntomnes: stant quacchistantque serati
chiavatique suis tezottibusatque palazzis.
Non aliter quando damatina bonhora levantes
secazzatorespars terraparsque cavallo
expediunt varias magnorumore facendas:
ad sonitum corni bau bau gens braccafrequentat
qui chiamat spetumqui lassumquique cavallum
quivocat heus to tomordentque insemma cagnazzi
seque sibi stessisretro culamina nasant.
Ac vulpesleporesque ascoltant longetumultum
stant quacchiae in macchisin boschibusatquepadullis
nec sbuccare volunt tanto pro murmure tanas.
Siclatitat consul GobbusCagnana tribunus
atque senatores aliipopulusque Cipadae.
Ast animum repiat dictator barbaTognazzus
confortansque alios se solum drizzat ad urbem.
Cingaravisatursociis lontanat ab altris
armatusque nigro se seboschamine macchiat
per quod passaturquando gens vadit adurbem.
Tognazzus properans animo fantasticat alto
sperzuratquod vult destruggere Cingaris artes.
Sed non Esopi follamTognazzericordas:
dum parat insidias lardo sorighettus in uno
secantone latensfacit illi gatta medemum.
Imboscatus erat Cingarvenit ecce Tognazzus.
Ut fuit appressumse se manifestatapertum;
volgitur intornumnusquam videt essecoëllum.
Perstringit manibus roncamfendenteque magno
induplices quartos spaccatur gobba Tognazzi
atque ita cascavitfortissima rocca Cipadae
maximus hic hominum saviorumfamaCipadae
sex voltas consulsustegnum grande rasonis
deciditatque ingens iacuit sotosora pilaster.
Protinus arrancat Cingarprocul inde levatur
sed prius arripiens BertamBertaequegemellos
filiolossgombrat mantoum nocte terenum
inque tuislatuit montagnisBrixiaCingar.

Tuqueregazzemeo bastinam pone muletto
namque cavalcandi venit mihivoia per urbem.

LIBERDECIMUS

Cingaramat Baldumtota se nocte dimenat
non animi perdit forzasperque omnia rerum
discurrit cerebroqua guisa aut artefiolus
Martis ab obscura tandem praesone cavetur.
Sic ait adBertam: «Vel Baldum carcere trabo
vel mille in quartostandemsis certataiabor».
Talia parlatusraptim separtit ab illa
fornitamque domo lassat rerumque bisognis.
Perquosdam boscosaptos robbarecaminat
itque novas sempermeditans in corde magagnas:
qua foggia posset trari de carcereBaldus.
Dumque viam properat per sylvas semper opertas
enfranceschanos fratres occurrere mirat
qui tich toch faciuntzocolis resonare terenum
discalzoque suas corrodunt calcegalozzas.
Hi veniunt asinum carigum de pane trahentes
nec benediscernit quis eorum esset asellus
namque asinus pellumen habetfratresque medemum.
Extemplo roncam per mezzum Cingarachiappat
ac si vellet eos in quatros mittere pezzos.
Illi securvis terrae stravere ginocchis:
«Perdonanza»cridantfacientes mille crosettas.
Spoiat Cingar eostantum modobraga relicta est
atque breviarium quo possint dicerevesprum.
Ergo ribaldellus Cingarfugientibus illis
solus ibirestat cum strazzis atque somaro.
Quid facit? imprimis taiat sibiforpice barbam
ciliciumque patris generalis supracamisam
commodatinde togas bertinasindecapuzzum
groppiferamque sogam cingit; calzisque cavatis
gambasatque pedes nudatportatque zupellos
ac tandem medio mantellotergora coprit
sub quo portatur pro sportaproque corona
tascatenaiarumquibus aut disgardinat ussos
aut tosatstampatquenovam falsamque monetam.
Iam non est Cingarquia sanctos portatamictus
attamen est Cingarquia sanctos nulla gonella
nullacuculla facitseu floccus sive rochettus:
sub tunicis latitantheu sanctis saepe ribaldi
interdumque lupos castronum lanacovertat.
Ergo sub his strazzis Baldum dissolvere sperat
Cingaret in guisis aliis speranza niuna est.
Dismanicat roncam subitoferrumque sub ipso
ficcat cordonomantello cuncta teguntur;
indepians asinum compagnum nomine Rigum
montat eumportatque gravesde pane besazzas.
Per planum montemque volans asinellusarancat
non tunc francesam voluisset habere chinaeam
tam benequadrupedat ritu portantis ubini.
Quisquis eum scontratmulto securvat honore
namque videbatur sanctus Maccharius esse.
Sibiastemassetiurasses dicere vesprum
tam bene scit collobonitatem fingere torto.
Cercat elemosinamquaeritque per ostiatoccos
quisque dat huic panemvinumcarnemque salatam
etiam pro nimio somarellus pondere rerum
vadit apenaregitquegradum strachedine plenus.
Tunc iterum Cingar boscos repetebatopacos
franciscasque togas spolians tornabat ut ante
laicuset in piazzis villarum cuncta gazanis
vendebatmultam quistans demerce monetam.
Denique Mantoam venienscapitavit ad urbem
perquecipadenses cattat furfantiter ussos.
Ecce procul solum Zambellumvidit in agro
qui spedocchiabat caldo sub sole camisam
feceratet largum digitorum caede macellum.
Huc tendit Cingarpungitquesperone somarum
tunc ait: «O quid agis? bona vitaquidolabon homme?
Num scires ubi stat Zambellusdicrogoscisne?»
Respondet: «Zambellus eramdum vaccaChiarina
vacca fuit; sed moxubi facta est capra Chiarina
altersum factusnon plus Zambellus habetur».
Cui Cingar: «Magnamnarrascompagnefacendam.
NonZambelle meusZambellus esultrased alter
ut quoque vacca fuit quondamnon capraChiarina.
Sed te (seu zoccusseu sis boccalus orinae)
curvideo sic sic squarzatis undique pannis?»
Respondet: «Sicsic miseros disgratia trattat.
Sum desperatusnec me cagasanguisamazzat.
Namque fui quondam riccusmodo pauper ad ussos
vixretrovo panemvix vinumvixque menestram
desgratiaeque meaefuit unica causa ribaldus
Cingarcui possit cancar mangiarecoradam.
O si posset eum ladrum brancare Potestas
se signarequidem posset scampare soghettum!»
Tunc Cingar: «BenedicteDeusbenedictaque mater
vispoverellemihi fieri compagnusetistam
donabo cappamsub qua salvamuret istum
sanctiFrancisci tibi designabo capuzzum?
Visinquamservire Deofierique romittus?
Praedicatorus eriscantabis deniquemissam
namque tui similes tantos Ecclesia pascit
quantos noncaperent ad remos mille galeae».
Zambellus subito vulturespondet alegro:
«Sum contentus egoimo contentissimusesse
vester fratellusmessam cantabo novellam
dummodo voiatisbertinam tradere cappam
namque meus giupo frustus cagat undiquestrazzas:
impleboque meas blanco de pane budellas
quem viximplebat panis niger atque gramegnae.
Quamvis de lettra sapiamnegottapur ipse
sufficientus ero cum vobis dicere vesprum».
Tuncillum Cingar spoiatstrazzasque pitocchi
cum propriis manibusfossatum buttat in unum.
Mox habitum sanctum tradittradensquesusurrat
nescio quidparens devotos dicere psalmos.
Hunc sibicompagnum statuitfratremque vocando
Herinumse se Quintinumnomine dicit.
Postea de villa ambo partivere Cipada
et quasisint fratres multa gravitate moventur.
Cum pedibus vadit proprisZambellusat ipsum
tirat asinellum montato Cingaresusum.
Introëunt urbem spatianti denique passu
hosqueputat vulgus sanctos omnino romittos.
In piazzam veniuntubiprotinus ecce sonatur
trombavocans populumvelut est usanzafiendi
quum bandos mandant stradas regimenta per omnes.
Adsonitum tararan vulgus se se undique dunat
deque suis hominescurrunt audire boteghis.
Dicere quid velit hoc ignorat Cingarasellum
desmontat dicens: «State hico fraterHerine
namque videre voloquo nascitur iste travaius».
Sicaitet gentem se se meschiabat in illam.
Hic facitur bandus: quodquidamnomine Cingar
barrusasassinusmazzatorladroribaldus
qui falsos stampatveros tosat arte dinaros
sitmantuanis banditus ab undique terris
sed quisquis bastans animimazzaverit illum
nempe guadagnabit centum cinquantaducattos.
Cingarid ascoltanstremuloso corde cagabat;
proBaldo tamen ille suo vult perdere testam.
Quid facit? o forzasanimi cordisque prodezzam!
Prestiter alzando vocemsic incipit:«O gens
o quia nescitisnescitis certe coëllum:
postpaucos etenim giornos brusabitur haec urbs
ni modoni Baldotruncabitis illico testam
quem nunc sub terra ficcum praesonetenetis.
Nunc ego de terra sanctaChristique sepulchro
advenioportoque malasbrigatanovellas
namque gigantazzum magnumsimilemque torazzo
illic terribilem vidiferroque covertum
quimenat in quaium nigra de gente mororum
ingentes squadrascavalastros atque pedastros.
Giurat per sanctos coeligentemquediabli
velle per omnimodas Baldum riscodere guisas
intuttumque istam pensat destruggere terram.
Nunquam vista fuitzentaia ribaldior illa.
Quid sunt lombardibrisighelliquidcalabresi?
Turchi sunt porcimori sunt fezza malorum.
O Deushanc tantam populis averte ruinam.
Sassinant hominesrobbantsforzantque puellas
altaros gesiae spoiantcalicesquerapinant.
Quid dicunt ladros spagnolosquid capelettos?
Hisuperant omnes omni feritate ribaldos.
Heu pietasheu heu nostriscompassio claustris!
Nonne malandrini fratrum rapuerepitanzas?
nonne monasterum totum sotosora butarunt?
Petra superpetram vix una aut altra remansit
et multos etiam illi scannaverefradellos.
Ille Fracassus enim (nec possem dire bosiam
vestesub hac sanctacordoneque cinctus ab isto)
ille Fracassonuspocastraccante fadiga
ut petrulam iaculat grandes ad syderasaxos.
His ego vidi oculis illum plus octo miaris
cumcazzafrusto poverum sbalzasse priorem
atque cosinarum quae suntmangianda parentem
totum cum solo pugno sub terraficasse.
Praeterea quendam vecchiettumtergore gobbum
vixbastoncello macilentia membra tirantem
per collum cepitcircumque et circa rotatum
ac si falconem vellet chiamarepolastro
magni fecit eum montis cimare cacumen.
De sacroarmario rapuerunt absque riguardo
planetascamisospuvialesmille facendas;
de mangiatoriobeccheros atque bocalos
descoscredenzasterlisi quinque tovaias;
de cosinatoriocaldarosbronzalavezos
mille pignatellaspignattasspetaparolos.
Decaneva nostram spinarunt denique vitam:
porcinaia bibit vinumfregitque barillos
ac de vernazza bagnos fecere cavallis.
Sedforet ah troppumsi vellem dire gnicosam!
Vix ego scampavisociocum fratreruinam.
Ergo meumgentesconseium prenditesanum:
illum de scura Baldum praesone cavemus
huic mozzatecaputstreppetur pessima planta
tollatur morbus ne coelum puzzoramorbet.
Ut quid tamdudum terris mala bestia scampat?
Est aliusPythonPoliphemusHydraCarybdis.
Tollite de mundo rabiemstronzumque diabli.
Testa fracasseturnon ultra bissacridabit.
Mazzetur Balduscascabit forza Fracassi.
Scandalizaretamen vos noloperque nientum
hac sub sguarnazza venerandasubque capuzzo
cerco vindictas hoc de ladrone gaioffo.
Saepetamen mens nostra brilans volat extra capuzzum
sollicitique sumusgesiae deffendere statum.
Sed tamenhic abitus quia pacem totusodorat
cercamus pacem cum sanctiscumque diablis.
Si pax nongiovat: opus est admittere brigam».
Dixerat haec Cingarpopulo scoltantesuosque
fazzolo sugans oculos lachrymarevidetur.
Contremuere omnes qui firmiter omnia credunt
fitrumorpopulusque ruensignara canaia
per cunctas urbis stradasut matta vagatur:
praetoris subito fugiunt ad grande palazzum
telaparantpontesque levantchiavantque botegas.
Artifices buttantterrae istrumenta lavorum
dantque manum picchisschioppisspedisque Bolognae.
Congregat illustres praetorsaviumquesenatum
parlamenta fiunt longhis crevelata parolis.
Quidquidbertina frater sub veste locutus
attulitomnino tanquam vangeliacredunt
maxime quod rumor iam multis ante diebus
creverat: inTunesi partes andasse Fracassum
ducturum turcos secum gentesquemorescas.
Conseiant igitur per muros ponere guardas
quicrident noctes: «Facfac bona guarda» per omnes.
Supratorionesper merlosper casamattas
tirant bombardascolubrinaspassavolantes.
Terribile interea don don campana bachioccat
procuius sonitu pars it animosa palazzo
pars petit in frettam ruptiscagatoria stringhis.
Ad tamburrorum strepitum tararanquetubarum
calca fit armati populitimor omnia versat
quiportat lanzamqui roncamqui ve zanettam
hic piccamhicspetumhic dardumhic giavarinam.
Iamque poco spatio conventaest tanta brigata
quanta Iosaphatti non magna in valle resurget.

IntereaCingar Zambellum tollere vadit
quem modo cum carico solumlassarat asello.
Is stupefactus enim tanto pro murmurestabat
atque parecchiarat propter scampare stivallos.
Cingareum chiamatnulli parlare comandat
dicens quod fratres servaresilentia debent
nec parlant maium nisi sit dispensa prioris.
Moxasinum religat quodam cantone famatum
namque aliud pensat Cingarquam pascere quellum
namque sui troppa est nimis importantiaBaldi.
Zambellum retro menatsupraque palazzum
longas perscalas montatmontansque susurrat
psalmosquos nescitsed nonnescire videtur.
Inscontrat gentembrettae sibi millecavantur.
Dicebant: «Ipse estqui coelo venit ab alto
huncDeus ad tempus misitqui praestus aviset
nos ante excidium terraestragemque paësi».
Cingar eos auditpassatzocolosquesonantes
per pavimenta trahitiam salam iungit in amplam
dumqueoculis terrae bassisdumque arte galozzas
retro tiratquarumsonitu devotio crescit
osti datque fidemsuspectaque pectoratollit.
Praetor it incontramultis seguitantibusatque
conducitsecum thalamisfacit inde carezzas.
Mox sibi decreto Patrumpopulique rogatu
donat elemosinam centum settanta ducatos.
Illeruinatum dicebat namque Fracasso
esse monasteriumgesiamcalicesque rapitos.
At Cingar retrahit se longeperquenientum
mira destrezza simulat non velle coëllum.
Praetoreum sforzat nec non perforza sachettum
in manibus ficcatCingarringratiat illum
promittitque sibi pro sequesuisquebrigatis
mortis ac vivis ter centum dicere messas.

Iamqueparecchiatur ceppusmediaque piazza
horribilem visu baltrescamboia parecchiat
quo Baldus debet venerandam perdere testam.
«Ah»dixit Cingar praetori«Vestra Potestas
huic confessoremBaldo concedatut almam
non miser almancum perdatportetquediavol.
Latro "Memento mei" dicensfuit illicosanctus».
Praetor nil meditans ultra: «ReverentiaVestra
sit confessor»ait«talem concederecosam
obligorimo precormagnum salvate ribaldum.
Heusbarisellemenes hunc patremvosque ministri
compagnate illumcui bassum schiudite fornum
ut confessetur Baldusnec linquiteportam
sed firmate bonamdum fit confessioguardam».
Cingarportat aquam fortamlimasque sonantes
sordinam tum cum ferrumsine murmure taiant
omnia sub sanctis portat bene conzagonellis.
Itur sub terram Baldi retrovare sepulchrum.
Illecadenazzos iam iam stridore cridantes
audiit apririgrossasquerecludere chiaves:
pensatquod verum estiam scilicet horamorendi
iuncta sitet tanto dissolvi denique stento.
Statpoverellus humilachrymis prostratus amaris
non quod formidetmens constantissima mortem
sed caros memorat socios dulcesquefiolos.
Hanc ve dolet sortem mortisqui tanta per arma
nonpoterat caricam spoliis effundere vitam;
at super altuttumstimulat conscientia mentem:
nec confessandi misero datur ullafacultas.
Iamque barisellus portas reseraverat omnes
ac centumchiavis patefecerat ostia centum.
Cingar miranda limen gravitatesubintrat
ad quem passantem sbirri flexere zenocchios.
Zambellusseguitare negatse retro retirat
perque guisas omnes non vultandare la dentrum.
Cingar eum chiamat: «VeniatisfraterHerine
namque duos fratres semper nos esse bisognat».
ParetZambellus dictotestaque chinata
intrat portazzamvadenstantonus in antro.
Post quos en iterum cadenazzo portaseratur.
Baldus habet longam pro longo tempore barbam
usque adcenturam coperto pectore cascat.
Cingar ithunc sequitur devotiofratris Herini
atque paternostros barbottat aveque marias
namcastronazzus se fratrem pensat Herinum
sperat et in curtum messamcantare novellam.
Sed postquam Cingar Baldo pervenit arentum
huncappena videt modica pro luce fenestrae
quam lucem non sol mandatsed lampada pendens
ad primam giuntam simulans sic parlat adillum:
«Quidmanegoldefacis? quidlatro? quidmalapianta?
Nunc pro peccatis tantisfurtisquerapinisque
eccedabis poenascentum dignissime forchis.
Nunc exemplar erisquibus est tam cura robandi.
Non te FracassusMoschinusCingaraiuttant.
Quattuor in quartos modo squartavereFracassum
mangiandasque suas canibus tribuere budellas.
Cingardorato slongavit colla capestro
inque triligniferam trabucavitdenique forcam.
Semicanis collo Falchetti petra molini
appiccatafuitquem chiusa Governolis hausit.
Tu quoque nunc trades collumsceleratetaiandum
inque brigadarum cunctis squartaberis occhis.

Vixalzans oculos Baldusfrontemque rapatam
obstupetex habitusancto capitisque tosura
tam male pensatas stultasque uscireparolas
inde caput bassansnon ultra mirat in illum
nec daredignatur fratri responsa gaioffo
invergognosum nam iudicat essecapuzzum.
Cingar scaltritus plus semper detrahit illi:
«Sumconfessor»ait«tua dicpeccataribalde».
Baldusitem relevans oculos suspirat et inquit:
«Quamvis non istaemeritant responsa parolae
qui parlasnec scis quid parlespessime frater
attamen hinc abeasmalvasi puzza diabli.
Simodo me strictum non ferri vincla tenerent
tanquam pollastrotibibestiacolla tirarem.
Tu qui me debes solari vocerelictum
confortare animam scelerum sub fasce gementem
sicagisut penitus moriar chiamemque diablum.
Impie fraterhabes inpectore mille magagnas.
Respice te stessumturpesque redarguemores
tonsuram portasrenegas quam mille fiatas.
Nil nisibroda fuit semper tua vitaribalde.
Hinc procul absistasblanchidestructio panis
qui melius quam te mastinos pasceret; heuquae
sporcitiae foetent capucino mille sub isto!
Plus egoperdonum pietatis habebo supernae
quam tuqui celebras missampensasque tenere
cordoni meritis in tasca Dominidium!»
TuncCingarnimia cordis pietate movestus
voceque suppressa parlanssic ore comenzat:
«Non te plus lateomi mi dulcissimeBalde
o mi dulcus amormi cormea curafidesque
sum tuusille quidem Cingarnon noscis amicum?
nonmi Baldeetiam menoscis? respice vultum
respice sembiantes antiquos. Cingaramorum
Cingar amicorum primusqui nocte dieque
de te pensavipensopensabo milannos.
Non teBaldemori tam brutta morteferendum
gentilezza dolet sine tecortesaque virtus
itcervice chinalibertas languetet arma
Mars ruginenta tenetscutumque imbelle gitavit.
Te sine quid magni faciat prodezzavaloris?
quid ve legiadriae columenquid gloria laudis?
NonteBaldevolunt maretellusaetheramortum
nonquod tantihominis sit ademptum nomenhonosque».
Sic dicens voltastrecentum basiat illum
abbrazzatstringitlachrymas dulcedinemandat.
«Ille tuus sum Cingar»ait«iam ponetimorem
ne dubitasum Cingar egosum Cingaronustus
hoc submantello martellis atque tenais».
Qualia sunt olimlachrymosae gaudia matris
quae dudum mortum pensaverat essefiolum
mox illum reddi sibi vivum cernitet omni
corporegaiardumrubicunda fronte tilatum
talia sentivit pro vistoCingare Baldus
quivelut a somno propere discussusapertos
nilparlansoculos in vultum Cingarisinque
totam personam firmattacitusque stupescit
nam pro laetitia tanta parlare vetatur:
quodve videt proprio visusibi somnia parent.
Zambellus norat Baldumstat quacchius in uno
cantoneet grandi tremolo sibi cagatadossum.
Cingar ait: «Non nunc parlandi tempushabetur
perdimus interdum propter tardare boconem».
Tuncfranciscanam tollens de corpore cappam
ferramenta cito solitamcavat extra sachellam.
Fundit aquam fortammollit duraminaferri
denteque limarum surdarum vincula taiat
postqueintervallum curtum levat in pede Baldus
at vix stare potestmacerato corpore drittus
unde pignocadae Cingar piat octobocones
ac malvasiaequem gessit apostafiascam.
Baldumfortificat redditque in membra vigorem
postea Zambellum vocitat:«Mi frater Herine
huc accedatisnam nos orare bisognat.
OIesum Christumcurolafrater Herine
cur non auditis? dormitisforsitan? ola
cui tandem dico? veniat ReverentiaVestra».
Zambellus nullam respondettotus aghiazzat
pauperhomazzolus desiderat esse deforas
nam bene cognoscit Baldumcernitque bravosum.
Cingar item clamat: «VeniatisfraterHerine».
Baldus miratur: «Quid clamas?» inquit«an istic
est aliquis forsan? dicquaeso». Cingar adillum
omnia subirdens breviter narravit ad unguem.
ObstupuitBaldus de tanta Cingaris arte
qui tandem vadens illum retrovarebonhommum
«Ah»dixit«poverellepeto vosmille fiatas
nec vultis mihi vestro respondere magistro?
Sicne imparatur patri obedire priori?
Esset enim vobis penitentiadandavel una
disciplina quidem nudatas supra culattas
velmage sub tavola cum gattis sorbere brodas».
Zambellusrespondet ei: «Mihi parcitequaeso
nam nos debemus servaresilentia fratres.
VosQuintine paterprima haec mandatadedistis
quando comandastis me nil parlare brigatis».
Cingarad ista nihil quid responderet habebat
se castronatum castronocernit ab uno.
Hunc tamen extemplo Cingar Baldusquepiarunt
dispoliantnudantsbadacchiantmembra cadenant
atqueloco Baldi ceppos manicasque reponunt.
Sollicitans aperit portambariselluset extra
stans cridat: «Olapaterquae tantaindusia? non est
confessatus adhuc? prudentia vestraviluppet
omnianamsi vult sua singula dicere facta
nonannus bastaret ei narrare rapinas».
Baldusid ascoltansvoluit saltare deforas
atque suum restum barisello redderepugnis.
Cingar eum pavidus tenuit per brachia retro:
«Pone»inquit«si viscerebrum paulisper acasam.
Nunquid eseffectus furiosus et absque ritegno?»
Mox cito respondetbarisello voce gaiarda:
«Expectate pocumnunc nunc spazzabofacendam.
Venimus ad finemcensuras mille catavi
saccus eratplenusfoetebat quatriduanus
absolutionem nunc do; vosfraterHerine
exorate Deum devota mente fratantum».

Dumsic parlabatpsalmum Miserere comenzat;
sed restum psalmi quoniamfinire nequibat
ore susurrabatveniens ad Gloria Patri.
Dumquecativellus varia coprit arte magagnas
atque satisfaciens cavaleroprotrahit horam
contegitur Baldus bertinis undiquelanis
Zambelloque novus succedit frater Herinus.
Cingar eimonstrat quo passu debeat ire
utque oculos teneat bassostortumque colengum
utque pater nostros ciciganti mastichetore.
Ne foret ignotusfacit huic in fronte capuzzum
ac unoinstanti resecavit forfice barbam.
Ad portam veniunt tandemsedCingar avantum
passat devotuspost cuius terga chinato
cumcapite egreditur Baldusquem nullus adocchiat.
Tunc intrare citopoltrona canaia volebat
zaffisbiraiaebarisellusboiamil'altri.
Sed Cingar dixit cavalero: «Quo venitista
frezositas? mòsancte Deusconcedite tantum
temporisalmancumdonec penitenza fiatur».
Sic ait et scapolansBaldo seguitantecaminat.
Sed quoCingarabis? qua te fugaparte levabit?
Stopparant urbis portassola unamanebat
ponticellaviris centum guardata provistis.
Ergopoverellus Cingar fantasticat artes.
Plus curat Baldumquam sequia diligit illum.
Arrivat portamdum sic meditaturadunam
gens ubi cum solito semper facit ordine guardam
necsolam praetor lassat transcendere muscam.
Baldus habet voiamsguarnazzas ponere zozum:
ingentes hominum scontrat per ubiquecatervas
cum ronchisspadisschioppettis atque balestris.
Menssibi brillabat roncam per forzavel altrum
ferrum de manibusfantis streppare veruni
atque menando manus solem scurarebudellis.
Cingar eum placat dicens: «Facmattepianum
desine me pensare modum foggiamque scapandi».
Dumsic ambo simul passu trottante loquebant
en prope videruntiuvenem transire politum
quem soldatorum non poca brigatasequebat.
Iste valorosus Leonardum nomen habebat
sanguineprogenitus claro de stirpe Colonnae
namque Colonnesus pater estUrsinaque mater.
Altivagam Baldi famam praesenserat olim
venerathuc igiturBaldum cagione videndi
parlandique sibipavidam sedrepperit urbem
attonitosque homines stippantes corporaferro.
Domandat causamrespondent: «Guerra paratur
contramorosturcosquesimul guidante Fracasso».
Talibus auditisarmatum cernere Baldum
forte capitanium speratsquadrasqueregentem.
It super immensumgrossumbaiumque frisonem
etrutilo Baldi personam cinxerat ense
quem Romae allatum comprarattrenta ducattis.
Nec scit cur Baldus tam bellam liqueritarmam
sed potius pensat sibi fraude fuisse robatam.
Ergolevans oculos Baldussubtiliter omnem
conspicit ornatum iuvenissed maxime spadam
namque valenthominum semper fuit usus adensem
ad corserum oculos voltareaut tangere dextra.
Protinusagnovit pomo rutilante dorato
ipse suum brandumvult illumturbidat occhios
disponit penitussi debet perdere vitam
vellesuam spadam: «Celeremus prestiter»inquit
«oCingarnam posse datur scampare facultas.
Ille meum portatbrandum gallone tacatum.
Hunc volome seguitameus est de iurecamina».
At Cingar tantam furiam regit atquegovernat:
«Dextrius i»parlat«spadamsiscertushabebis».
Talia dicentesillum seguitarecomenzant
observantque proculsi forsitan exeat urbem
utsecum scampare queant et scodere spadam.
Ille sed intravit multacum gente tavernam
quem sequitur Cingar subitodonansquecaparram
lectum cum camera supplex accepit ab osto.
TresLeonardus equos habetomni laude canendos
quosin qua stallaservanturCingar adocchiat.
Primus de Spagnae razza Rocafortavocatur;
grossior est alius frisonusSpezzacadena;
tertius exAsia provenitnomine Pardus.
Ostus in istanti quae sunt coenandaparecchiat
namque Leonardus mensam fornire comandat.
Accumbuntomnesstat mensae in fronte Lonardus
qui vult post epulas omninoquaerere Baldum.
Soldati passim buttarant armarodellas
utfit quando volunt dapibus distendere panzam.
Baldus at intereacamera chiavatus ab intro
guardat per portae fissuram pronusedentes.
O quam forma sibi Leonardi bella placebat!
Nec tamguardat eumsed drittis scoltat orecchis.
Interea Cingar paulatimtela robabat
inque suam cameram Baldo gaudente ferebat.
Tandembrettinas despoiant ambo gonellas
a capite ad plantas stipparuntcorpora ferro.
Qualis equus iuvenisquem dicimus essepoledrum
egrediens tristem longo post temporestallam
passutusque novo de foeno semper et orzo
vellet siposset rupta saltare cavezza
hunc appena valet stallae retinerefameius;
talis Baldus eratqui de praesone cavatus
postquamse totum rutilantia vestiit arma
bramat presto foras solusborrire per urbem
atque cruentatis cum testis atquebudellis
disturbare Iovemterramstigiamque masonem
sed prorespectu prohibentis Cingaris urget
possanzas nimias animicoleraeque brusorem.

Atquae terribilis posthac battaia sonabit
nonCominatuis prospallis soma videtur.
Est opus altorii maiorisclaudebotazzum
nam tua vina mihi penitus mufolenta videntur.

LIBERUNDECIMUS

Altiuso Musae nos tollere vela bisognat
misterumque facit graviusdistendere schenam.
Usque modo calcavit aquas mea barcaCipadae
ranarum quae voce cridantredolentque lavacchium
nuncmare Pietoliquo non prigolosius altrum
trapassare volonullaretinente paura.
HucZoppine patertua si tibi chiachiaracurae
si tua calcatim veneti ad pillastra Samarchi
trat lyramenchionesbezzosque rubeba guadagnat
huc mihi cagninas iunctacum voce budellas
flectesoporantes galeottam carminegentem
tirantesque sibi totas dolzore brigatas.
Tuque bonisemper seguitatrixLippaboconis
Lippa foiadarum columenMafelina Cocaii
adsiset invita tecum coenare poëtam.
Usquemodo ruptos gessit Bertuzza stivallos
atque ad calcagnos cascavitbrava Cominae
nunc stringare licet gaiardis carminastringhis
unde valenthomi celebranda est forza baronis
quonon Haectoriorquo non Orlandior et quo
non tulit in spallaportas Sansonior alter.

IamZambellus erat de fundo turris ad auras
tractuset ad lucemcunctis iam zarda palesa est.
Praetor osellatum se se videt esseGaioffus
trat via carnerum desperanstrat via bragam
beffaquecontradas volitat scoperta per omnes.
Noscuntur soiaenoscunturCingaris artes
talia namque facit stratagemata saepecavester.
Mantua tota levat populum sotosora balordum
ipsequeZambellus cosam recitabat ad unguem
cui gens ghirlandam facithicfacit illic et illoc.
Gaioffus boffatstizzatse datquediablo.
Trombettam subito stradas iubet ire per omnes
quibandum faciatqui notumqui manifestum:
quisquis bertinosfratres acataverit illos
scilicet indutos tam sancta vesteribaldos
atque palesabit quo se cantone covertant
illeguadagnabit sine fallo mille cechinos.
Talibus avisishominessperone guadagni
cuncta perinquiruntnulli parcendofadighae
omnia discurruntvestigant omniavoltant
omnianeclassant pertusosantracavernas
subvertuntque casasgesiaspallatiaturres
usque in latrinas callantpozzosqueprofundos
inque cagatores alii per stercora rugant
namque obdinaros nulla est vergogna canaiae
non fratri et patrinonperdonaret amico
pessima progenies hominummala razza virorum
quisemper meditantde ruf de rafqueguadagnum
quales sunt sbirriquales manigolda lovagna
daccia qui tollunt affittumquiquedoanas.

Senserathoc ostusbonus ostus senserat istud
in cuius betola CingarBaldusque latebant.
Ante Potestatem properanssceleratusarivat
inque suo fratres bertinos esse logiatos
approbatalbergopromissaque praemia tirat.
Tunc omnis munduspraetoreiubentelevatur
arma capitceleratque illam assaltaretavernam.
Protinus advisat iuvenem trombetta Lonardum
illumbaronem dicoqui circuit orbem
ut tantum possit paladinum cernereBaldum
cuius amicitiam super omnia cercat habere.
Nescius ergorei tantae suscepit avisum
ut se ostaria subito dispartet abilla.
Cingarid advertensita Baldo territus inquit:
«Heumi Baldemori nos cogimur; ecce periclum
imminetin trapolamtandem vulpecula cascat».
Baldus eum guardat: «Quid»ait«mi Cingarhonori
esse potest meliusquam guerrisfundere vitam?
Soldatis laus est suprema morire batais».
Cingartunc pepulitBaldo exhortantepauram
extraque balconem percordam callat abassum
namque Leonardi sperat robbarecavallos.
Sed famuli stallaepositis arzonibusillos
inpuntum statuuntquia vult equitare Lonardus.
Baldus supra manetsolusstat prontus in armis
mille annos una hora sibi certarevidetur.
Ignarus rerum Leonardus deserit escas
soldatisquesuis mandat descendere scalam.
Currunt ad stallam propter montarecavallos.
Iam posito in staffa pede vult equitare Lonardus
atCingar clamans armato corpore toto
accedit bravusper frenaquecorripit illum:
«Sta saldus»dixit«tibi rexpatresque comandant
ut desmontatus succurras prendere Baldum
quilatet hicpretiumque tui portabis aiutti».
Cui Leonardusait: «Meus hic an Baldus aloggiat?
Imo iuro deospro Baldomittere vitam.
Vos seguitate citofamuliseguitate sodales;
nuncmihi dulce morimihi nunc gratissima mors est».
Tunc levisin curvo saltans arzone ficatur.
Cingar alegrus ei se sediscopritet illi
parlat in orecchianec aiuttum postulataltrum
quam voiat sibi binos impraestare cavallos
cum quibushoc Baldus poterit scansare periclum.
Tunc subitus se se buttat dearzone Lonardus
Cingaris et faciem mira charitate basabat.
Moxait: «Indarnum non nos modo stare bisognat.
Non est parlanditempusnon hora gratandi.
Isequaratque meos faciam seguitareguereros.
Pro Baldo statui spezzare ligamina vitae».
Cingarequos tantum poscitsed alhora Lonardus
non dat equos tantumBaldi cito porrigit ensem
quem laetus Cingar brancatcingitquegalono
inde pregat iuvenem supplexiuvenisque sequaces
utpariter portam festinent urbis ad unam
iungeremonstrantes illamdeffendere velle
si passare illinc Baldus perforza fatiget;
atper contrarum faciantstent imo provisti
si per venturamcalcagnos ambo menantes
huc veniantsubito pontem callareprocazzent.
«Sic faciam»Leonardus ait; tuncprestiter altrum
scandit equumfrettatque viamseguitantecaterva.
Iamque propinquabat grandis squadrazza bravorum
ostuseos guidans scudorum mille reportat.
Tota taverna sonat tantis iamplena brigatis
quantas vix caperet fortissima roccaMilani.
Maximus in salam populi garboius arivat
unde tremitcoelum vasto reboante cridoro.
Sbraiantvociferant: «Exiteexiteribaldi».
Ipse tavernarus cameram designatapertam
in qua stat longo Baldus zanetone paratus.
Quiquandoportam fieri sibi vidit apertam
milleque lanzarum stipanteslimina puntas
protinus ad primum colpum zanetone tirato
tratContestabilem passato pectore mortum
quem poltronzonem zaffidixere Vigazzum.
Inde statim revocans lanzonemvulnerataltrum
quem veluti ranam medio ventramine filzat.
Magna superportam camerae fit calca brigatae
quos facit assiduis lanzatisstare dacantum.
Cingar habebat equos certo cantoneparatos
expectans Baldum si arrivet forsitan illuc.
Baviger obnimiam stizzamsibi morsicat ungias
dumque modum pensatfugiendicarpitur ira
carpitur orgoliobarbaeque pilaminastreppat.
Continuo horribilis rimbombat clamor ad auras.
«Prende»cridant«ladrumsta saldusprende ribellum
ferte focumscalasintradaypercuteguarda».
Baldus in ignivomafaciedum certatavampat
non secus ut quando Vulcanus forpicegremit
dudum brasatam sopianti mantice lammam
quam BrontisSteropisque ingens martellus asaltat
et veluti daynus se semperin aëra pirlat.
More leonino caudae stigaverat iras
nilqueloquebatursed moxut vidit habentes
spaventum ingentem de setot mille sbisaos
increpatinsultattalique in voceminazzat:
«Quid facereoh tristes capelazzicreditisunquam?
Vos tanquam vaccas scannabo solus ad unum.
Te teniltimeote nil stimobrutta canaia».
Talia parlandozanetonis saepe tiratas
concitatet gambis omnes facit irelevatis.
Nemolicet brazzo targonem portet apiccum
audetsanguifluam camerae transcendere portam
nam scutos velutimascherpas traiicit omnes.
Non tamen ipse foras oculatus vaderecurat
sic nimiam contra gentem combattere laudat.
Non plusquamseptem possunt certare vel octo
caetera turba cridat lontanaproculque menazzat.
Ergo per intornum muros scalzarecomenzant
quo possint cuncti banda combattere ab omni.
Baldusid avisum noscitferiensque repensat
quid faciat: vel de summasaltare fenestra
vel ruere in mediosvitam stimandoceresam.
Talia dum satagitruit ingens machina muri
quaemiserum sepelit vasto cum murmure saxis.
Praestiter accurruntomnesut usanza luporum
quando vident taurum terrae malasortecadutum
quem mangiare volunt si possint vincere guerram
sedtamen ille susum nullo cum vulnere saltat
cornibus et pedibusvaccarum stimmat honorem.
Sic sic mille homines Baldumsub millequadrellos
cascatumammazzare volunt; at fortius extra
extraruinazzum se liberat illegravemque
dum trahit e saxis corpusdedit ore cridorem.
Sed tamenah facinusredimens per forzasepultum
lanzonem petrissine ferro manserat ille
atquedishastatum nimio sub pondere ferrum.
Stringitur ambobus tamenhastae pertica pugnis
illeque per medios balzo se gittat inuno.
Quisque viam lassatvoltans calcanea fronti
tartufolasnasare suas non ullus arisgat
stareque plus laudant longe quamire plus oltre.
Ast ingrossatur novus hic exercitus ingens:
hucurbs tota ruitvult hunc omnino Gaioffus
arrostire brasiscanibusque gitare budellas.
Clauditur intornum subitosubitotamen ille
arduus insurgit contraparat hincparat inde:
quiferit in fianchisqui retroqui ferit ante
qui ve manudrittosqui puntasqui ve roversos
montanosque tiratsuper illum telafioccant
sbraiatur: «Sta saldeladrosta saldecavester»;
vocibus innumeris coelummareterra boaxat
defundo ad cimam trabaltegat illa taverna
nec tamen un minimumsmarritur barro peluzzum
tam manet intrepidus cotantam contracanaiam
quam contra ventos turris famosa Cremonae
deventatquemagis validus spargendo cruorem.
Cingar ad ingentem strepitumdrizzabat orecchias
nec senec Baldum sperat montarecavallos.
Corripitut moriat cum Baldo in sanguinespedum
quemsibi de telis Leonardi elegerat unum
atque super scalam properansse incontrat in ostum
qui discopertum Baldum traditorushabebat.
Non stetit adabamnec dixit «guarda»sedillum
usque ad prolixas spedi scannavit orecchias
undesforachiato patuerunt ventre budellae.
Vidimus expertiquod quite fallere cercat
tandem ingannatum se quoquo tempore trovat.
Sednon antiquae smemoratus Cingar usanzae
quam primum cecidit mortusmiser ille tereno
dat griffum ad borsamgravidam nimis atquepesentam
quam velut usanza est servans braghetta tenebat.
Hanclocat in manicasalamque deinde subintrat.
Hic trovat horribilemguerrammiserumque travaium:
hic centas inter spadascentosquefachinos
stare videt Baldumsola qui fulminat hasta.
Hicrabidos inter mastinos invenit ursum
atque inter corvos aquilamdistendere brancas.
Tunc ubi combattitse sic bravegiandobalestrat:
«Cingar egostaBaldeferoxsta sodus adarma
in quibus en potius pretio moriamur honoris
quam fierinostro cum scorno praeda Gaioffi.
At vos poltronesMartani razzacodardi
hinc porciscampate viamscampate marassi
nonvergognatisnon vergognatis adunca
contra unum tanti? quae lausquae fama recatur?»

Sicvocitat Cingarmediaque in gente ficatus
ostentat quod postdictum bene facta sequuntur.
Semper adhortatur Baldumfilzatquebudellas.
Nunc dat calce spetinunc ferrosaltat inaltum
circum circa rotat pedibusparat undique bottas.
Cingarisaltorium Baldus cum vidit adesse
fraxineam menat tantis cumforcibus hastam
quodmandans illam plus centum milliapezzis
non pocos homines colpo atterravit in illo.
Quamprimumfractam gens pessima viderat hastam
protinus insemmam calcatimstringituratque
ut montagna ruunt paladinum contra baronem.
Nontenet in manibusnisi guantosille coëllum
unde seratpugnos; hinc dentibus ore chiavatis
dentibus et pugniscalcisquoque proelia miscet.
Nec tirat in fallumcolpo cadit unus abomni
aut si forte aliquem ferit in culamine calzo
ille volanstanquam cornacchia levatur ad auras
atque sibi collum solarospezzat in alto.
Cingar habens oculos intentos semperamico
scilicet ad Baldum volgens spessissime guardos
heuvidet a tantis fracto lanzone seratum.
Ergo ruitqualis porcussingiarusin illos
seque valoroso paladino tirat appressum
acibi cum speto sibi circum circa tavanos
cazzatet oblongosforacchiat acumine panzas.
Mox rutilam Baldi spadam cavat extraguainam
quam porgens illi magna cum voce cridavit:
«Eccetuus iam brandus adesthunc accipeBalde
quem facias similemcoralo sanguine rossum».
Baldus alegrus eum subito balzandopiavit
perstringensque simul manibus furibunde duabus
comenzattantum crudeliter ille macellum
quantum non fecit in RoncisvalleRinaldus.
Nil nisi per celsum camerae troncata solarum
brachiacernebastestasgambasque volantes.
Quali cum furia taurus subamore vedellae
quando canegiatur mastinis undique grossis
nuncpedibus spolpatnunc illos cornibus urtat
spernazzat sabiamduros trat in aëra calzos
oreque mugisono bavas vomit ignebrasatas.
Taliter incensus generosus campio Baldus
testas etgambas zoncatbrazzosquemanusque
subvoltatque oculos stizzarabieque fogatos
estque sibi corpus inimico sanguinebruttum.
Cingar adest laterimulto sofiaminepugnat
mandrittosque tiratmontanosmanque roversos.
Clamitathinc Baldumcunctis odentibus: «Heuso
Baldeveni postmescalam per forza calare
iam volo; quis brandusquae partesanavetabit?»
Sic memoransstipata rubro secat agminaspeto
commenzatque grados scalae descendere primus.
Ponesequit Baldusreparatque a Cingare colpos
oblitusque suae nonest vir munera scortae.
At gens tota ruens slanzabat saxaquadrellos
spezzatique procul veniunt in frotta matones
etquod peiusaquae caldaria plena boientae
versantur summis detectis supra bagordum.
Nec guardatur ibi quis amicusquis venemicus
unde bufallazzi centum mansere pelati
ut malathiapelat nunc malfranzosa famatos
mille putanerosut brodica tegnapitoccos.
Non tamen absque acqua tunc caldaCingarabisti
namque tui capitis multi cecidere capilli
teque «co'pellatumco' pellatum» quique vocabat.
Non cessant aliirubeas effundere brasas
atque alii lazzosseu cordae sivecadenae
si capiant Baldumveluti fecere davantum.
Sedscampata semelnunquam mulacchia ritornat.
Et iam Cingar eratscalae smontatus ad imum
Baldus eum nusquam vista gressuquerelinquit.
Corticella fuitmedio situata casazzae
per quampassando venias ad limina stallae.
Huc it Cingarequos in puntostraverat ante
dat pede buttatam portaesotosoraquemandat
anteque quam Baldus stallam sottintrat apertam.
TuncBaldusdum Cingar equo saltare procazzat
tanquam pillastrumfirmat se limine portae
quam intrare quidem nec Mandricardusetipse
Sacripaset RodomonsBaldo assistentevalerent
namqueibi tam scuram coepit replicare baruffam
ut de ammazzatis in pocotempore fit mons.
Qualem respectum seu sguizzersivetodescus
fantacinus habet subeundi limina rocchae
quae daturad saccummultis fornita richezzis
ast intrare casamsuperasqueevadere ad arces
hoc opushic labor estbragasque bagnarebisognat
dum videt ingentem sibi stantem contra canonem
atqueminazantem iam iam spudare balottam
talem conseium piat omnisturba manendi
retroque tirandidum fulminat ense diavol
Balduset instar habet colubrinae ad vulnera ferrum.
Cingar adobarat(velut usat guerra) cavallos
frontales fibians testisbardasquefianchis
aptaratque finas in largo pectore maias.
SupraRocafortam balzatmazzamque feratam
corripitimbrazzans de ferricortice targam.
Inde velut fulgur saltans e liminestallae
admonet ut Baldus montet tali arte cavallo.
Illetrahit se se dentrumdum Cingar in ipso
sustinet introituguerramcontraque repugnat.
Inde super vastum se inficcatSpezzacadenam
atque ambo strictis calcagnibusinstaraquosi
turbinis in segetes quando Iovis ira fracassat
maiorubi calca estfaciunt slanzare cavallos
qui modo cum calzisferiuntmodo cursibus urtant
et modo per collum moribundos dentefracassant.
Frena cruentantesoculorum lumen afogant
sequetumescenti dum rectos pectore drizzant
dumque iterum callantferientes calcibus aequis
en videas volitare homines ad syderamortos.
Nil fuit ad tantos Baiardus nempe cavallos
quamvisdiavolos septem portaret adossum;
calcibus ipsorum non ferrilamina durat
omnia polvificant penitustridantqueminutim.
Gaudet Baldus habens talem tantumque frisonem
forzamsoldati duplicat possanza cavalli
sed gens tanta quidem bandarenovatur ab omni
quod quam plus mazzant tam plus ibi nascereparent
mortorumque ingens coelo montagna resurgit.

Iamstraccatus erat Cingariam Baldus habebat
quamvis non essentmortales quinque feritas;
Cingar item clamat: «CalcagnosBaldemenemus
dummodo commoditas nobis offerturequorum».
Baldusid advisum laudansseguitarecomenzat
etscaramuzzantes gaiarditer omnibus illis
egrediuntuream fracto squadrone tavernam.
Iamque volant versus portamsperone batuto
dantque levi cursu ventis sua vela cavalli
sedpopolus currens dedretum sbraiat ad auras:
«Prenditeladronesday daytiraparacilafnech».

EcceLeonardus venientes viderat illos
atque cavallorum stimulantesilia duris
calcibuset strictos manegiantes iugiterenses:
protinusexagitans stoccumfendente tirato
detrahit aspallis tundam denetto borellam
illicui stabat capitano guardiaportae.
Tum gensquae guardam facit hicmoriente primaro
porgitad arma manuspraecepsque in vulnera currit
circumdatque altoiuvenem clamore Lonardum
qui iam stoccatas susceperat undiquespissas
at stringens validum tandem furiose cavallum
illudserraium balzo superavit in uno.
Extraque zanettasgiavarinasextraque lanzas
ille cavallus eum rapido balzamine portat.
TotaLeonardi gens praestiter arma parecciat;
quando suum videre ducemsic undique pressum
non stant in susum guardare per aëracorvos
cornacchiasque retro milvum strepitescere cro cro
atsubito in calca strictigroppoque riducti
auxilium charo dantspreta mortesignoro.
Hic quadraginta viri contra tria milliapugnant
hic videas totidem spadas perfringere scudos
etbrazzosgambasque simulspallasque tridari.
Hic variae vocesmorientum sydera toccant:
nec mirumromana (licet pochetina)propago
est ea quae Arlottos cazzatgentemque Macerae
est eacui centum Turchitotidemque Sofini
milleque Soldani quondamflexere zenocchios.
Est eaquae pauci numero tertantafugarunt
agminamonstrantes plenas de pulvere fazzas.
Est eaquae letris grecosarmisques morescos
consiliisque probis gentemsuperavit utranque.
Est eaquae bastans quondam fuit altadeorsum
culmina per forzam demittere montagnarum
atquecolonnazzis sodismagnisque pilastris
aedificare casasquaetangant nubila cuppis
imbrattentque suis fumantibus astracaminis.
Est eaquaeseguitans romanum quippe Lonardum
tamfacit in guerra numero pochissimaquantum
non sguizeri faciantnon altrae mille canaiae.
Qui clamat sanctum PetrumsanctamqueMariam
qui cridat «oyme Deus»qui spudat ab orefiatum
qui cascatus humo pedibus follatur equinis
qui fugitet portat scopertam ventre coradam
hic feritille paratfugathicfugit ille fugantem.
Ast ubi cum Baldo Cingar comitantepropinquat
en procul apparet totius gloria mundi
Zambellusterretque suis Acheronta menazzis:
«Stateribaldones»cridabat«stateladrazzi.
Nunc ego sumiussu messeriboia creatus.
Haec impresa datur mihivos cagione picandi.
Etlicet huic tantae non sim sat agevolus arti
pur vendicandi facietme voia peritum».
Sic aitetrascum porgens incontrabifurcum
se parat et trippam vult infilzare cavallis.
Baldusper collumdum passatcorripit illum
ac destrezza illaquanibius atque poiana
de tellure levat sorichettum fortevedutum
sic super arzonem Zambellum Baldus aferrat
perquepedes brancans dextraper colla sinistra
ut brancare soletmazzans fantesca galinam
strangolat heu miserummandatquetrovare Chiarinam.

Occideratmagni iam tota brigata Lonardi:
quilibet illorum certabat contradosentos
nec minus andasset Leonardus alhora sepulchro
nisoravenisset metuenda potentia Baldi
qui cernens iuvenem prosequesuoque decore
intra tot innumeros armatos temneremortem
excavat horribilem indignato pectorecridum
perstringitque ensemtali sfronzante roverso
quodseptem testas de bustis misit arenae.
Mox ecce ad summam palazzistare fenestram
praetorem videtexclamantem voce bravosa:
«Eyaagiteo validi veteraniacresque phalangae
iam zaffate ladrosnostram ruinate ruinam
tollite de mundo puzzam; quo indusiatanta?
Cur tres solettos non prendere mille potestis?
Tantacodardia est in nostris ergo guereris?
Villacaria quidem non talisin orbe catatur».
Baldus ad offesas revocat pensiriavecchias
intrat palazzum per centum millia spadas
adscalaeque pedem sbalzat de Spezzacadena;
Spezzacadena manetnecse comprendere lassat
quum quis acostatur giocat de schenabizarrus
datque suum restum sellam toccare volenti
tantacavallorum sapientia saepe catata est.
Iunxerat interea super altapalatia Baldus
cui de cervellis et sanguine spada colabat
etquamvis habeat naturae munere possam
huic tamen est odium maioriscopia forzae.
Gaioffum penitus vult ammazzare tyrannum
non tamquod fuerit cum fraude piatus ab illo
sed citadinorum quod eratmala botta piorum.
Non adsunt contra Baldum bis quinquefameiae
quae sub Sordello Martem exercere solebant.
AgnelliAbbatesCaprianigensque Folenga
Gorni et AlebrandiTosabezzideinde Copini
atque ConegraniCappi: genus istud ab ovo
nobileMantoam prodezzis sustulit urbem.
Dum tamen it Baldus tam bruttumextinguere monstrum
illi continuo clamore butantur adossum
saxatravescaldusque cinisbrodaeque cogorum.
Is nondimenum se secavat extra ruinas
nec produs a minima schittatur labecarognae.
Denique perveniensubi prorsus nulla scapandi
estvia Gaioffonisi balzet ab ore fenestrae
milleque cavezzosdespicchet ab aëre saltum
storthiat ingentem brandostridente roversum
at non colsit eumcur? nescio; basta quodille
colpus it in fallumsed non ita semper abibit.
Maximapercussa est valido tamen ense colonna
quae tribus in pezzisterrae mandata ruinat
atque cadit secum grossae pars vastamuraiae
innumerique homines mistis periere quadrellis.
Nontamen interea desistit currere barro
Gaioffum incalzatquichiamatcridat aiuttum.
Vertitur interdum Baldosupplexquedomandat
perdonumspondetque sibi dare velle tesorum
simisero voiat vitam concedere vivam.
Sdegnatur barrodare cuiresponsa refudat.
Quo magis ille pregatsurdis magis auditorecchis.
Si dare tunc Zenovae voluisset munere bancos
etquantos trafegat gens florentina ducattos
non accepisset probitasgenerosa guereri.
Quisque auro incagat proprio si guardathonori.
De quodam cantone illum finaliter extrat.
Nil facit hichominum cridorarmabravosaque dicta
per medias transit spadastutaviaque portat
sub valido brazzo miserummanus alterabrando
membra metitdum velle parat descendere scalam.
Scalamdescenditcostat per forza cavallo
balzat in arzonemnecstaffam planta tocavit.
Non altramentum vidi quandoque peragros
agnellum portare lupumvulpemve galinam
quam seumastini baiantessive vilani
scodere non possunt cum factiscumque parolis
ut regem Arlottum fert Baldus robore brazzi.

Cingarat interea spadam menare calarat
iamque abbassatus pons estetaperta scapandi
fit viaquod cernens Baldus vocat anteLonardum
tresque simul fugitantnam de squadrone Lonardi
nullusavanzaratnec vivus restitit unus;
tres inquamscapolantnecnon carneria portant.
Non illos curant stracchi seguitaregazani
seque Deum laudant tribus evasisse diablis.
Tornantquisque domum propriampluresque feruntur
de peso in barisseumorti sive feriti;
qui brazzum truncusqui gambamquivecolengum
claudicat ille genu mancuscaret ipse galono
alterdum nasum cercat non retrovatalter
non sibi grattabit testammancantibus ungis.
Tunc herbolatti ScardaffusAquariusetqui
Rigus aquae freschae cristeria fare solebat
accumulaveruntde paucis quippe guaritis
deque sibi occisis non pochismillecichinos.
Unde patet ratioresolutave questio claret
quaretres illi de Baldi laudibus orbem
impleverelibrosque simulscripsere galantos
namque guadagnandi data causadaturquecanendi.
Nec ferat Augustum sub sydera bocca Maronis
sentiatAugusti Raines nisi borsa Maronis.
At Baldus tandemCingariuvenisque Lonardus
post tredecim milios de trotto dequegaloppo
Veronae adveniunt campagnam desuper illam
in quacontinuos tres giornos saxa pluerunt.
Hic ibi iam straccosdesmontavere cavallos
inde Potestatem nulla mercedeligantes
totum vimineis tambussavere flagellis.
Cingar hocoffitium solus facit arte tilata:
Baldus it ad spassumsecumragionante Lonardo
namque etiam immerito possent pietatetocari
si videant sumptas pravo de corpore poenas.
Cingarhabet mores aliosligat ipse misellum
ipse baricolos taiatmembrumque ribaldum
quod toties busos intrarat lege vetatos.
Haecmangiare facit per forza more figati.
Ille tapinellus sua devoratinguina tali
cum guisaquali gnavolando gatta cipollam.
Posteanarisas snervat sine forpice nasi
scarpat et orecchiasoculosdentesque tenaia:
sic ve male acconzummale sic liqueretratatum
qui factus tandem duris vivanda tavanis
tradiditinfelix animamspiritumque diablo.

Iamquecavalcabant per cuncta traversa viarum
quum Cingar memoratborsamcavat extra braghettam
et sociis monstrans: «Hic»inquit«mille ducattos
mille ducatellos noster venerabilisostus
depositatpreciumque sua de merce tiravit.
Quam suntvera quidem proverbia vecchia Catonis:
"Qui male somentatcampummale semen adunat".
Ille novus Gainusse nediscordet ab ostis
quum sensit bandum nostra pro mortecridatum
cinquecenta dari dopiona in praemia taiae
nosmanifestavitsceleratumque abstulit aurum
hospitium fraudansvelut est usanza ladronis.
Est inter stultos stultissimus illetenendus
qui seresque suas ostis vult credere ladris.
Nonnegeometras asinosstrologosque cavallos
misurare magis coelumnumerareque stellas
aspiciamquam posse putem retrovare perorbem
ostum solettumqui sit bonus atque dabenus?
Non ostiostorum faciuntservantque leanzam
at sassinandi meliusdocumenta ministrant
quam qui per boscos latitantspoiantqueromeros.
Itverbi gratiapelegrinussive pedester
sivecavalasteriam straccusiamque famatus:
optat aloggiaritandempatet ecce taverna
extra balconem demonstrat perticacirchium
quae procul aspicitur modico ficcata scovino
ad quamvel gambarvel lignea spada tacatur.
Quando tavernarus sentitpistare cavallos
aut cum ferratis calcagnis tundere petras
autde lombardo vix gambas trare lavacchio
sive cavallino cantuchiamare biavam
protinus apparet cinctus gremialebisunto
accurensquecaput vultu tibi sbrettat alegro
etquamvis illam non voias ire tavernam
te tamen inchinas ad centummille carezzas.
Ad staffam prius ille tuam compagniter intrat
terogat ut smontesfacit hincfacit inde pregheras.
Scongiuratquod habet pollastros atque capones
deque vitellinaquem fecitalhoraguacettum
pro cuius bontate queant consurgere morti.
Nonmancant illi de frappisdeque baianis
deque bosiarum zorneiarostusalessus;
tres vini sortes tunc tunc et alhora galanti
vultspinare tibiquae tentes utra miora
sint tibiseu stomachocaveasseu rite secundes
gutturis ingenioquod non nisi dulciagradat.
Vult dare dulce prius pro suppadeinde racentum
etquod dum bibitur ventris penetralia raspat.
Oh quid non spondetoh quid non ille viluppat!
Non mancant albi lenzolesipsaquenullis
sunt habitata quidem pulicum lettiria squadris
nullusinest putridus cimex; tum stalla cavallis
calda parecchiaturstrammo fornita probato.
Inde (quod est melius) osti bona chieralegiadrum
construet albergumquo non veracius altrum.
Cunctased intratus retrovas contraria tandem.
O poverinus homo! pensasintrasse capellam
atque sacristiamnec non cimiteria templi
seuterram sanctamcatacumbasantra Calisti
tam bene nunc tibiveracissima verba polibat.
Tu tamen intrasti tanamgrottamquelatronis
sassinique hominis recipit custodia te te
subquefide Cacisubque ipsa pace Recolli.
Praeteritae coenae primorescaldat avanzum
et giurat quantos vivunt super aetherasanctos
atque sacramentat quod alhoram coxerit illud.
Cunctatibi ranzum seu lardumsive botirum
semper olentfumoque simulstizzoque renident.
Heu quid non mangiasquid non meschinetracannas.
Osta tibi condit (si nescis) lorda menestras
ostatibi miscetpalpatque rognosa vivandas
osta lavat puerummanibusque culamina forbit
inde parat carnesquas tu mangiareparecchias.
"Oste"cridas"non oste audis? dicostequid istud
fortescit vinum? qua de regione racoltum?
Estubi promissum modo CorsumMangiaque guerra
Sanque SeverinumGregumcoelique bevanda?"
Illevel est factus tam curtotempore surdus
vel si respondettam scit confingere soias
uttotam voiat tu dicas contra rasonem:
esse mel et zucarumquoderit mufa marza vaselli.
Si tamen impatiens pergis clamare "serostum"
ille bravariisverbisque taiantibus asper
tentatut arte ista mangies in pace biavam.
Sed nimium coenare cavenamquisque boconus
ponitur ad librumnumero signatus abacchi.
Stasuper avisumsis acasamvade pianum
nuntio quod tandem portabitborsa ruinam.
Dum tendis satiare gulamscarsella vodatur.
Moxtibi lenzolos fingit mutare biancos
quos nunc nunc alio pelegrinoandante pigarat
ut possit creditum reccare pigatiotalis.
Sanguine si venas opilatas forsan haberes
ne dubitaquoniam cimexque pulexque salassant.
An te cornettis meliusguarrire valebunt
bagna Luchaequam gens habitans lettiriaregna?
Sed postquam totas noctis numeraveris horas
cimica dumvibrant pungentes agmina piccas
surgishabesque oculos salsa decarne fodratos
plus quam brasilio rubeos et gambare cocto.
Adstallam descendisequum guarnire famatum
namque sibi furtimsubtraxit nocte prevendam
et rastelleram strammis foenoquevodarat.
Tandem blasfemans abis hincabiensque tapinus
teretrovas ladro robbatum semper ab osto».

Taliaveriloquo dum murmure Cingar adentat
dumquequod ipse facitreprendere curat in altris
huc mihi rostitum portesMafelinacaponem.
«Est modus in rebus»dicit Pizzanfaradoctor.
Tirrando funissforzando rumpitur arcus.
Nunc tempusstudiare librosnunc volgere spetum
nunc lunum et laltrumpariter tractare valemus;
si bene Scarpelli memoro documentascolaris
qui Pauli Veneti chartis salsizza coquebat
temporequo studium florebat in urbe Cipadae.

LIBERDUODECIMUS

Tempuserat quando sol Tauri cornua scaldat
qui gerit Europam dorso peraromata coeli.
Impregnata novo tellus hinc rore novellam
accipitintornum recamatam flore camoram
frondantur boschi passimvirdasque sub alto
sole caviatas sparpagnant undiquesylvae
provocat ad somnum perque herbas perquesotumbras
rossignolus avisquae numquam stracca videtur
noctedieque suam cum gorga dicere solfam
sive domet carro cozzonusApollo poledros
sive Diana suam spruzzet de nocterosadam.
Fontanae largos vomitant per gramina rivos
undiculisquesimul tremulis nova pratora bagnant
quae dea florettis variisprimavera galantat.
Quando simul BaldusCingarprodusqueLonardus
non procul a Chioza desmontavere cavallos
inque novumpratum buttarunt membra sub umbras.
Hic pinus crebram sublimat inaethera cimam
quae foliis prohibet solis penetrarebrusorem
atque satis frescam sub frondibus explicat umbram.
Hicslazzant elmos capitiponuntque corazzas
accipiuntque novoszephiro boffante vigores;
hic ve diceriis longis variisqueparolis
antiquum Baldo retegit Leonardus amorem
undesodalicium nunquam smembrabile nascit
namque ragionantes simulagroppantur amici.
Talia sed placidis dum verbis ambosusurrant
Cingar equos leviat sellisponitque cavezzas
quosvoltare super strammumstallareque fecit.
Dumque facit stallaresimul facit ore corezas
atque petezando lingua pronuntiat «oo».
Est mare non procul hinc Adriaegolfusque Samarchi
adquem Cingar abit propter sguazzare cavallos
et sic sic abienstitaloram cantat alegrus.
Ut fuit in portu Chiozaecito brancatacortus
de tascha in griffas borsamne fraude taietur.
Illiusest gentis sic dosgenuinaque virtus.
Hic trovat ingentisistentem mole caraccam
quae ventrosa tenet buttas sex millededentrum.
Haec in Turchiammultis de rebus onusta
ire paratdum prosper ei conceditur Auster.
Immediate vocat Cingar cennatqueparono
cui parlatspondetque bonam pagare monetam
sicompagneros vult trestotidemque cavallos
ducere Turchiam versuspatriamque mororum.
«Est cosa difficilis»respondetnauta«nec ullam
sat scio cagionem talis retrovarefacendae
namque modo venient pegorari trenta tesini
ex illisinquamquibus est gran copia lanae
paneque de meio saturigrassaque polenta.
Hanc debent navem pegoris onerare tesinis».
CuiCingar: «Quid ad hoc? agemi nocchieregalantos
accipecompagnosduplici mercede pagabo.
Tres sumus et pocum spatiumgens poca domandat».
Consensit patronus ei finaliteratque
supplicat ut veniant frettantes ante tesinos.
«Sicfaciam»dixit Cingarvoltatque cavallos.
Mox redit adsociosqui laeto corde levantes
disposuere maristerraequevidere paësos.
Sic versus pelagum franceso more trotantes
adprodam veniunt ubi maxima barza moratur
quae non barza quidem sedrocca videtur in undis.
Hic mercadantes pars turchiparsquetodeschi
mercibus intendunt propriis caricare maranum.
Hicvideas etiam certatim mille fachinos
per sex marchettos asinorumferre fagottos
tanta guadagnandi facit ingordigia pazzos.
Suntbergamaschi maiore ex parte fachini
non bergamascos habitantesdico per urbem
Bergomeamquorum prudentia magna relucet
sedquos passutos castagnis atque panizza
mandat Clusonis totummontagna per orbem.
Nil penitus secum portant veniendodeorsum
sed quando sursum redeunt pro quanta gaiardas
robbasuper spallas calcatim fertur ab illis!
Sunt homines bassigrassigrossique quaderno
semper habent pectusstomacumvepilamine foltum:
struzzus nempe minus poterit smaltirepiombum
quam possunt duri ferrum padire fachini.
Mangiantottantas per pastum quemlibet onzas
pinguis formazzisic stantesin pede saldi
formazzi quoniam solidant mangiamineschenam.
«Caseus ingrossat»dicit Pizzanfara«sennum».
Attamen in nostris haec norma est falsafachinis
sunt ne rudes illi proprias defendere causas?
Plusbergamasco dat vermocanus ab ore
quam centum chiachiarae quibusflorentinus abundat.
Patria non ulla est quae non sit plenafachinis
undique sunt moschaezocolantes undiquefratres
undique non mancum videas habitare fachinos.
Artefachinandi non se gens altra fadigat
sunt bergamasca soli destirpe fachini.
Nobilium stanza habitantretrovantquefrequenter
se modo messerummodo se agradire madonnam.
Hicergo studiant navim caricare fachini
atque ferunt pesos quasportet apena camellus.

Baldusat imbarcat sese pariterque sodales
subductosque logant certocantone cavallos.
Ecce procul veniunt cifilantes saepetesini
pastoresque gregis tanti quod terra covertaest.
Partesanazzas ruginentas tergore portant
mastinosquetenent semper gallone cagnazzos
quorum forza lupossi sitmisterusamazzat.
Sunt pegorae numero plus quam ter milliacunctae
sunt omnes albaesine cornibusunde bisetti
atquealii veniunt grosso de vellere panni.
Ergo per orecchias in navimprima tiratur
quam seguitant aliaenulla retinente paura
nampegoris natura dedit seguitare priorem.
Sed quando Baldumsociosque tesina canaia
conspicit in navem ferrato corporestantes
meioremque locum sic impedisse cavallis:
«Heus»aiunt«patrone ratisquid foedera rumpis?
Nonnespopondisti non altros tollere navi?
Sic servas promissa? fidesita vestra tenetur
o barcaroli? gens ocui dire bosias
estpropriumfalsumque levi iurare bisogno?
Mattus eset nescis quidagaschiozottenec istam
sat mercantiam noscistristemqueguadagnum.
Tu ne brisighellos soldatostu ne diablos
suscipisarmatos? quare non eiicis illos?
Eiice franzososinimicos eiicenostros.
Non contadinus cum milite convenit onzam.
Nosquesofriremus carnes mangiare vicissim.
Tot bastonatasquot ab illissaepe provamus
rendere voia venitnunc ergo licentiadetur
detureisinquamcombiatuseantque latrones
per suafacta viam; sunt boschisuntque cavernae:
hic melius habitantladriquam scandere naves
inter et ingenuos homines hic staregiotones.
Ni vadantillos per forza butabimus undis».
Sicmaior villanus aitbravatque superbus.
Nil respondet ei patronusstoppat orecchias
stramine vergognaequam mascara nullacovertat.
Baldus at intendens brutti maledicta caprari
scorzatin instanti spadamscutumque lacerto
implicatet contra bravosparat ire marassos.
Cingar eum retinet subitoretinensquesusurrat
aureque favellat tacitusfaciendo pregheras
ut sibivindictae caricum causamque relinquat.
«Non est»parlabat tacitus«mi Baldefacenda
ista tui geniisederit mage Cingaris arti
congrua; sisteprecornunc nunc mirandavidebis.
Non est villani toleranda superbia stronzi
altriridebuntaltrimihi crediteflebunt».
Baldus ei paretsfodroque recondidit ensem.

Sopiatinterea placido boffamine ventus
it mare crispatum levibustremolantibus undis
discostatus abit curvo de littoregrippus
paulatimque tenet mediumlassatque terenum
qui fugitet secum fert urbesfertque paësos.
Apparent nullae iamsylvaecuncta videntur
plena mari et coelonautaeque canendorepossant.
Fraudifer ergo videns Cingar iam starepropinquum
tempus oportunumsua quo pensiria cordis
mandet adeffectumsese cativellus acostat
villano dicens: «O quantaecopia carnis!
Viscompagnemihi castronem venderegrassum?»
Respondet pegorarus: «Ego? tresoctoquatordes
si tibi non unus bastat; modo solvere voias
ac desalmancum carlinos octo per unum».
Tunc Cingarfacto mercatifederesborsat
octo ramezantestolto castronebarillos
quossub terreno falsos stampaverat ipse.
Hic mercadantes adsunthicaltra brigata
et ricchi et poveriet laicifratresquepretique
expectant aliquem castronis habere boconem.
SedBaldusmeditans truffam iam caute parari
mussat in orecchiaLeonardi: «Nascitur»inquit
«fabula bellatacequaesorisumque parecchia».
Cingar montonem comprumpraesente brigata
post modicum spatium per binas zaffatorecchias
buttat et in pelagum sospingens navis ab orlo.
Resmira et fors fors ad credere dura brigatis
illico grex totuscertatim saltat ab alto
navigio in moiampecorella nec unaremansit
quae non sbalzaretquae non tommaret in undas.
Totumlanigeris completur piscibus aequor
atque aliud pascunt agni quamgramen et herbas.
Se sforzant illas revocando tenere tesini
verumnil faciuntindarnum quisque laborat
namque omnes paritersgombrarunt denique navem.
Tempore diluvisuper alta cacuminapisces
lustrabant sylvasperque ulmosperque pioppas
errabantlaetimirantes pratafiores.
Grex modo lanosus sub gurgitepascolat algas
contra suamque voiam mangiatbibitatquenegatur.
Neptunus magnum acquistavit alhora botinum
quimaraveiabat pegoras descendere tantas
de quibus et nymphischortisque baronibus unam
donavit coenam: mangiarunt omniaplenis
ventribus affattumgattisque dolentibus ossa
ossapolita nimis sub mensis esse gitata.
Baldus de risu crepatschioppatque Lonardus
atque alii rumpunt strepitosis pectoragrignis.
Cingar nil ridetsed fingit habere dolorem
essequedisgratiam simulat quod aposta cadutum est.
Praecipiti tutaviagregi succurrere fingit
at magis in pelagum tam dextriter urtatut ipsas
esse suas giures pegorasita providus atque
tamtaccagnus usat bellos infingere garbos.
Sed quia quaeque cadensnullo pecorella ritegno
cantabat proprium miserando carmine «bebe»
hinc vicinam urbem nostri de nomine Bebbas
dixeruntpatres: Bebbas antiqua brigata
bebbensesque oraspopulos etcastra vocavit.
Hi quondam veteres bello domuere Popozzas
subquesuo gentem Malgarae iure tenebant.

Ergotrabucatis gregibus penitusque negatis
ad partesanas dantchiappum trenta vilani
in frottamque ruunt magno rumorecridantes.
Protinus hic Cingar zanettae corripit hastam
indevocat Baldum feriensvocat inde Lonardum
qui pariter sfodrantbrandos brazzantque rodellas
unde vilanzones pentiti retrotirantur
quando gaiardorum animos videre baronum.
Cingar ait:«Vos ne audetis bravarevilani
vos ne superbitis genstangaragensque marassa?
Dicitepoltrones maladettidiciteladri
quo vestram causam deffendere iure potestis?
Ista nestat forsan vestris usanza paësis
sic sic per dominum nostrumammazzare brigatam?
Nonne meam possumsicut volospendererobbam?
Castronus meus ille fuitmea tasca pagavit
vosqueravaiosi carlinos octo tirastis.
Nonne meis de rebus ego disponerepossum
ut mea libertas mandatmea voia comandat?
Higentilhomines dicantdicantque piottae
imo sacerdotes istipatresque capuzzi
qui confessantes alios non dire bosiam
possuntper quantos sanctos paradisus aloggiat
dicant hi verum: nullusrespectus habendus
tortus ubi guastat drittum; deponimushorsu
ecce armahi dicant quam in bandam causa doveri
caschetet ipsorum pendat lis nostra parero.
Si mihi tortus eritvestramsperate rasonem
sufficiens ego sum pegorarum solvere mundum.
Sivobisiubeoruginentas ponite dagas;
nos altramentumquid sitsoldatus in armis
vobis cum factis mostrabimusabsqueparolis.
Est sacrificium sanctum coeloque graditum
estcharitatis opus vos scortegare vilanos.
Stat male nobilium subcorde superbia semper
pessima sed culpa est villanos essesuperbos
nec toto in mundo reperitur abusio maior.
Progeniesmalnata quidem villana vocatur.
Picchetur quicumque favet tutatquevilanos.
Non nisi vilanusquisquis miseretur eorum.
Tunc egocrediderim leporesquecanesque coire
seque lupi miscere ovibuscernenturet una
stabunt pernices et quaiae cum sparavero
sicontadinum quisquam trovat esse dabenum.
Vis civem superare? bonashuic parla parolas.
Vis contadinum? bastonibus uteretantum.
Magnates dictis placidismercede puellas
fanciullosstroppa vincisbastone vilanos.
Pasce asinos paiaporcellosglandecavallos
atque boves foenovillanos pascetracagno.
Centum falsa piat giurans sagramentavilanus
ammazzatque homines uno pro pane gaioffus.
Villanusgesiae servare statuta recusat
et dicit quod non uxori bestiadiffert.
Non guardat matremnon natamnonque sorellam.
Cunctabono stomacho gens haec spelorza tracannat
atque facit somam (utdicunt) ex omnibus herbis.
Semper habent ossum poltronis quandolavorant
sedquando ballant sub glandibus atque sub ulmis
adviridesque ruunt piva clamante pioppas
et calcagnadis terram sinefine travaiant
tot parent daynitot capraetotquecamozzae
blasphemantque Deumsanctossanctamque Mariam».

Dixerathaec Cingar stans in guardare cagnesco
zanettamque tenet bassamtirare paratus
si sibi villani dare noiam forte comenzent.
Atnolunt timidi gattam affrontare gaioffi.
Non tunc tempus erat sataconzumsatque speditum
non sat eisinquamtutumnec alhoraparebat
congruus ille locussed ad altras texitur horas
proditiocoleraeque focos in pectore servant.
Stant timidiquacchiosquetenet praesentia Baldi.

Aeolusintereaventorum ducatirannus
scoeptra pianstestam montagnaescandit aguzzam.
Hinc voltans oculos spatiosa per aequoratundos
non vidit alcunam circum confinia navem
nam quaeterribilis carricatur pondere Baldi
tam lontana fuitquodochyalibus Aeolus ipsis
(multum vecchius erat) non comprendivit abundis.
Ipse procul dubiosi tantum nare baronem
scissetadiratos tenuisset carcere ventos.
Concava montagna estquaeculmine toccat Olympum
fundamenta tenens maris inficcata subundis.
Grossibus asprezat pendicibusatque petrazzis
nullaeubi frondescunt sylvaenullaeque virescunt
herbaenon ullagreges prataria saginat.
Verticis ad cimam chiavatur portacadenis
quae ferro tota estVulcani facta boteghis:
haecserat obscurum vastis sub rupibus antrum
in quo chiavanturtanquam in carcere venti
hic ve cadenati vario boffaminecridant
ut cridant pingues inter porcilia porci
quando brodaenimium tardae portantur ad albi.
Sunt ibidicoNotisuntAustrisuntque Syrocchi
iugiter attendunt qua porta recluditurillis
mille annos una hora paret saltare deforam
atqueprocelloso pelagum vexare travaio.
Qualis cazzator braccosagilesque levreros
in praesone tenetnec dat mangiarecoëllum
quo bene plus valeant morsu boccare famato
atquedretum capris levius spazzare caminum.
Noctedie bau bauimportunis versibus urlant
nec lassant homines unquam dormirevesinos
nam pocanam nulla est non tam discretio bracchis
quamquibus est curae ter centos pascere bracchos.
Talis in obscuroventos rex Aeolus antro
chiavatut optantes groppis exiresolutis
huc illuc rabidi crudelius aequora versent.
O miseramnavemmiserum magis imo paronem
quem sprovista rapit ventorumsquadra ruentum
quem cum compagnis ferus ille Sirocchus acoiat!
Oquantum praestat sit praticus arte vogandi
qui pugnat rabidamsopiantum contra brigatam!
Aeolus ergovolens solazzum tradereventis
ecce cadenazzos tirat extra foramina grossos
ferratasqueaperit portasintratque dedentrum
qua propter venti ridentfestamque comenzant
vixque tenent illos boghae saltarevolentes.
Increpat illorum smaniamcridansque menazzat
Aeoluset schenas crebro bastone richioccat
quippe furuntruptisqueoptant borrire cadenis
atque mareet terrascoelumque butarestravoltum.
Est ibi Syrocchus vento crudelior omni
est ibiGarbinusGregusLevantus et Oster
estque Tramontanae bastardusBorraLibecchius
Libecchius bavam qui nigro fundit abore
fodratosque oculos portat de carne salata.
Non maiumsofiatni centum mille diablos
sorbeat in ventremmox astrafretumque roverset.
Sed quum Garbinus pelagum fantasticusurtat
si sibi contrastum non postea sentit habere
sempermaturo spatiatur in aequore passu.
Tramontana colit gelidosventessa triones
quae Boream genuitcoeli impregnata biolco
quisupra carrum Cinosuram menat atornum.
Tramontana gelans vult nosportare pelizzas
unde bisognosa est castronis lana tosari.
Borratodeschorum spirat furibundus ab Alpis.
Heu miseram barcam quaetunc in gurgite nodat
quando repugnaturquando hic stizzatur abaltris:
omnia fracassatrumpitspezzatquerapitque.
Osterhabet secum mala quanta trovantur in orbe
atque cagatoreslatrinasatque cloacas
pestifer inteneratpopulosque nocivusamorbat.
Cancrescunt hominesFrancae baronia creatur
quoplures mea Roma parit quam Francia Gallos.
Siroccus pater estfuriaestizzaeque padregnus
qui sofians tremolare facit solariamundi.
Est usanza sibi boffare culamine tantum
terribilesquetirat per nubila coeca corezas
quae nos pensamus magna essetonitrua coeli.
Credite daverum non esse tonitrua coeli
astappuntando pettos Siroccus amollat.
Gregus amans guerram sempercombattere cercat
et pacem alterius multo sturbaretravaio.
Concipit ignivoma quosdam sub nube granellos
tempestaequi nomen habentgrandoque vocantur.
Ista haec materies nonfreddi tempore cascat
sed quando terram nimis ardens brusatApollo
humida cum calda speties unita ligatur
donecconcipitur quaedam solidatio giazzae
sulphure quae redolet nasiset pulvere schioppi.
Gregus eamveluti stranus spetiarusinuno
vase frequentatis vicibus sotosora revoltat
atqueprocellosae pluviae coriandola format.
Inde per intornum taliscoelum confectio cascat
poltronosque facit coelum maledirevilanos.
Quidquid aquistatur per tempora longa biavae
pessimatempestas una desertat in hora;
vignas disramatlaceratsmiccatque racemos
sgranat aristarum tecassegetumqueguainas.
Audis villanostali pro strageribaldos
blasphemaremanuque ficas ostendere coelo.
Eurus ab aurora lento se flamineportat
placat et ardentesdum transit Apollofasellas:
huncnavaroles pretiantchiamantque galantum
atque bonum sociumquinon flat more Libecchi
moreque Garbiniquibus est usanzagabandi
ac traditoresco nautas oselare sereno.
Non itaGreghettussed it aequa liberus aura
seu feriat poppasseuproras guidet ad orzam;
at si forte aliis impellitur impeteventis
unde cagnezatus pelagum sotosora burattat
nempe suaecolerae dat nautis semper avisum
qui stent prudentes (ut fertur)ac in cervello.
Est etiam Zephirusquo non castronior alter
quinescit pelago modicum torcere peluzzum.
Hunc ve Maëstralempratighissima Zennova chiamat
qui fractos reparat marinaroscuncta serenat
scampatumque procul solem pro strageSirocchi
praticat ut redeattrepidusque retornet acasam.

Ergoscadenatis rex omnibus Aeolus uno
se cantone tiratne fortevolaret et ipse
namque suum ferrent per nubila fortemagistrum.
Nox medio in giorno nigras diffuderat umbras
velaviluppatas faciunt incerta foiadas.
Viderat ascortus signaliamulta paronus
pro quibus agnoscit prigolosum nascere tempus.
«Memiserum»clamat«nuper brovabat Apollo
nunc ve subobscuro moriens nimbone vacillat.
Cernite delphinos quam curvo intergore saltant
atque cimigattas faciunttomosquefrequentant.
Cernite stridentes gavinellos ire perundas
montavitque altum gyrans aieronus Olympum».
Sicaitet tamen austros contrastare parecchiat.
Quid facit? abbassatpaulatim vela cirellis
et nudans brazzos se plantat retrotimoni.
Plurima chiozottis famulis commandatet uni
cuique datimpresas variascertasque facendas:
qui sgroppant cordasquitirantquique ralentant
et centum raucas sentis cantarecirellas
et centum voces hominum faciuntque iubentque.
Nobilisin quodam stabat cantone Lonardus
cum Baldo ludens ad scaccumquando travaius
maximum incoepitnon tantum murmure coeli
sedvillanorum tradimenta scoperta fuere.
Cingar enim quadam solettusparte iacebat
quidormentatus dum ronfat more bovino
nonattendit eas iam vento instante ruinas:
cui non bombardaepotuissent frangere somnum.
Villaniquorum pegoras modo Cingar inundas
miseratassaltant illumdum somnia versat
ac pertraversum zaffatum praestiter altum
in mare praecipitantet siciniuria tandem
vindicata fuit nec non satiata voluntas.
Illequasi annegansnodandi perdidit artem
sed tamen huic praesenspepulit vexatio somnum
ne repletus aquis iam calzas tiret inundis
nam sibi sorte bona pur avantum traxerat arma
undemanusbrazzosque menansgambasque speditas
tam bene nodat aquisut rana et lontra videtur.
Senserat interea Baldusquod Cingar inundis
postulat altoriumbuttat tavoleria longe
atque videreruit casumsociatque Lonardus.
Pro dolor! ut retrovatquodcharus Cingar anegat
cuius ob officium scamparat vinculamortis
et quod villani iaculantes lignatravellos
noluntquod manibus se se ille misellus atacchet
quali sit captus nonest pensare diablo.
Protinus e fodro spadam furiatus arancat
adprimamque provam tres mandat in aequora testas
qua botta subitospallas gens porcida voltat
nec tentare volunt baldensis vulneraferri.
Baldus at insequitur miseros hinc inde fugatos
quipotius dant se pelago quam cernere Baldum
quos repetare vidensrubefacta per aequora Cingar
non cessat nodando illos seguitareper undas
quos zaffans manibus totos per colla negabat.
Miseratet multos Leonardus in aequora mortos
et porgens hastam de fluctuCingara traxit.
Nec bene sustulerat madidum pagnosquesugantem
ecce repentinus ventorum stolus arivat.
Borra priorcontraque furit rapidissimus Oster.
En Libecchius adeststernitcasamentacaminos
spolverizando volat stipulasque ad syderabalzat.
Sed rebruscatur valido sofiamine Greghi
tergore quicurvo montagnas sburlat aquarum.
Sirroccus strepitatstringasqueculamine mollat
pro quibus astra tonanttremit orbisnutatOlympus.
Pestifer Ostrus aquas impletcoelumquetenebris
turbatumque fretum montagnas suscitat illas
quaebagnare solent supremi sidera coeli
castronesque maris vaduntpascendo per undas.
Iam cridor aetherias hominum sbattebatabyssos
sentiturque ingens cordarum stridor et omnis
pontushabet pavidos vultus mortisque colores.
Nubila tetra volantnigris agitata diablis
fulgure flammigero tantum lampeggiatOlympus
post quem fulgorem pettos Siroccus alentat
indeprocellosas agitat spruzzatque balottas.
Tramontana suos crinesfreddosque capillos
explicatet tanquam lunatica fertur inundas.
Nocchieri frustra deponere vela fadigant
maximaventorum violentia quippe repugnat
nunc ferus Oster habet palmamnunc Borra superchiat
irrugit pelagus et fluctibus astralavacchiat.
Horribilem mortem nautis fortuna menazzat
qui sinesperanza voces ad nubila mandant
atque simul feriunt duris sibipectora pugnis.
At nullam tunc Baldus habet de mortepauram
currit ad hortandos nunc questum nunc ve quelaltrum
datcomito altoriumdat nautisdatque parono
sollicitat cunctosvolgitdrizzatque timonem
nil sibi sparagnat validoiubet hicfacit illic.
Confortatrici solatur voce codardos.
Ut vultnocchierusmollatque tiratque ritortas;
si mollare nequitspezzatmanibusque fracassat.
Multa superchiando tempesta ruinatabassum
nil tamen in testaseu brettam sive capellum
Baldushabetdicitque illam montare nientum
dummodo scampentur cunctivult ipse negari.
Iam Boreas victor sotosora butaverataltros
mugit et imbrattat solus caligine mundum
impetusaequoreos strabalzat in aethera montes
infernique casas fundoscovertat ab imo
desperata gemit navisiam stanca nemighae
setempestati rendit veniamque domandat.
«Ponite»clamabat navarolus«ponite velam
est bagnata nimispesatnimisarbor alorzam
ibit et ad medium spezzabitur illetraversum».
Illico festinant omnes parere magistro
astintricatas nequeunt dissolvere cordas
imo cadens nimio pro ventoquisque tramazzat.
Praestus alebardam prudens ibi Baldusachiappat
cordazzasque novem fendento mozzat in uno
velaquescarpatis cighignolis prona ruinant.

Solusibi Cingar cantone tremabat in uno
atque morire timens cagarellamsentit abassum.
Limarum non hic surdarum copianonhic
scarraboldelli prosuntladraeque tenaiae
non hic arssimiaenon hic astutia vulpis:
undique mors urgetmors undiquecruda menazzat.
Infinita facit cunctis vota ille beatis.
Iuratquod cancar veniat sibivelle per omnem
pergere descalzus mundumsaccove dobatus
vult in Agrignano sanctum retrovare Danesum
quinunc vivit adhuc vastae sub fornice rupis
fertque oculi ciliosdistesos usque genocchios.
Ad zocolos ibitquos olim Ascensaferebat
quos in Taprobana gens Portugalla catavit.
Hisquedecem faciet per fratres dicere messas
his quoque candelam tamgrandemtamque pesentam
vult offerre simulquam grandisquamquepesentus
est arbor navisprigolo si scampet ab isto.
Sestessum accusat multas robasse botegas
sgardinasse casas etsgallinasse polaros;
at si de tanto travaio vadat adessum
liberspeditusvult esse Macharius alter
alter heremita Paulusspondetque Sepulchri
post visitamentum vitam menare tapinam.
Taliadum Cingar trepido sub pectore pensat
en ruptae sublimis aquaemontagna ruinat
quae superans altam gabiam strepitosatrapassat
nec pocas secum portavit in aequora gentes.
Baldusfirma stetit veluti vecchissima querza
at se spazzatum Cingartunc credidit esse
seque ad venturam travo brancaveratuno.
Saevit acerba magis rapidas fortuna per undas
iam iamnescitur quem tendat barca viaggium
ad quas ducatur spiaggiasadquosve terenos:
nunc sbalzata pedes lunae cum pectore toccat
nuncdiavolorum tangit fundamine cornas.
Perdiderat scrimam tremebundusguida timoni
unde sbigotitus cridat: «Brigatanegamur
ibimus ad coenam cum mortis ante trehoras;
vergotinatamen speranzae anchora videtur
si tot somarum scarichetur barcafagottis.
Eya agequid statis? vitam proponite robbis!
Quidquidvalde pesat donetur piscibushorsu
Orlandi brancate animosgittate valisas».
Tunc omnes parent monitisdubiaequesaluti
prospiciunt saviiquae plus onerosa trabuccant:
plenavelutorum forciriaplena rasorum
scarlattosgranasspalleriafinatapetos
omnia praecipitant pelago: quae temporemortis
tanti stimanturquanti nix tempore freddo.
Stantmercadantes tacitistatuaeque videntur.
«Heucuidivitias»aiunt«cumulavimus istas!
Heu quibus infraschis nostrum frustavimus aevum!»
Talia lugentesmiseraformidine pregni
coguntur pelago pretiosas tradere ballas
namplus vita placet quam centum mille tesori.
Nocchierus replicatvoces: «Annuntio vobis;
quae pesenta magis sunt vobisquisque refudet
quisque det ingordo quae sunt onerosaprofundo».
His verbis quidam vir praesens porxitorecchias
qui nullam secum valisam pauper habebat
iuxta quemstabat coniux sua propriaqua non
turpior altra fuit nec plusdiavolata marito.
Hanc rapit imbrazzum subitusiactuquegaiardo
slanzat eam longecridans: «Imerda diabli
iquia non habeo maiori pondere somam».
Illa per aequoreashinc inde butata cavallas
volvitur in testamrapiturque negatasub undas.

Sicvadant quantae sunt bruttaesuntque bizarrae.
Heu quid nam dixi?sentit Mafelinanec ultra
vult mecum ragionaretamen placabimusillam.

LIBERTERTIUS DECIMUS

StabatNeptunus scragna reposatus in alta
qui sua sub pelagi fundamineregna governat
inque maris centro locat urbescastrapalazzos.
Chors ibi continuo populis bandita tenetur
pars itpars tornat semper casamenta per illa
in quibus albergantnymphaedivique bagnati
fluminaque atque lacus veniunt ad iuratyranni.
Stabat honorevolosinquamdeus intrabarones
dispensans varias conseio adstante facendas
quandosuper piscem Triton infretta cavalcans
Triton Oceani bastardus etAnguillinae
improvisus adesttrottatque sperone battuto.
Quisquefacit largumnescitur causa viaggi
unde quis affrettat verunamscire novellam.
Protinus a curvo delphini tergore saltat
indecavans brettam duro de cortice conchae
ante pedes regis Neptunicrura pigavit:
«Quo nam»proclamans inquit«rexmagne profundi
quo novus hic fastusquo tanta superbianascit
magna ne sub vili praesumpio pectore bravat?
Ergo Ioviscum sis fratelluset aequoris alti
rectoret imperium superomnia flumina portes
quod tua guastentur patieris regna perunum
furfantumsguatarumboiamplenumque pedocchis
indignumquetibidicam? leccare dedretum?
Aeolus is ipse est propriusde quotibi parlo
qui quia Iunonis fantescam Deiopaeam
(ex illissiquidemquibus est data cura lavandi
cantarapignattasporcisque recare brodaiam)
stentavit sposare diumanigolditeraltam
fert cristamet se se gravibus talvolta facendis
ingerithic ipsisquas nec tu fare calares.
Aeolus estdicoqui nescioqualia saxa
saxa polita herbis strinataque solis abigne
possedisse goditfumumque annasat arosti
castigatquesuos ventos de more pedanti
moreque cozzoni magris dat frainacavallis.
Hic fuit arditusasinus temerariusabsque
absquetuo imperiorex o grandissime ponti
grottas montagnae vastasaperire busatae
atquescadenatis pedibus manibusqueLibecchi
ventorumque simul cunctorum carcere fracto
totslanzavit aquastotque undastotque procellas
quod superimetuere diumetuuntque negari
mancavitque pocum quinstrabuccaret ab arce
Iuppiter aethereacredens anchoragigantes
vellesuperpositis montagnis montibus altis
tollereper forzam summi regnamina coeli.
En quoque nunc nostras audentintrare masones
atque ruinarunttutaviaque nostraruinant
attriagiardinosstallascasamentapalazzos;
etnisi provideaso rexte certus aviso:
quod tunosque tuis nuncnunc afogabimur undis».

Taliadum scoltat Neptunustotus abrasat
terque tridentino sbattivitlittora rasco
trombettam subitotrombettam vocecomandat
chiamari ad se sequem praestiter atque debottum
drizzatad aeolios scoiosrupesque pelatas.
Hic trovet hunc regemtalqualemcui data cura est
a Iove striggiandi ventosstallasquesgurandi:
huic de parte sua convitia talia dicat
qualiaconveniunt poltronibus atque dapochis
qualia fameio quadrantscalzoque regazzo.
Non trombetta sibi cosam bis dicere fecit:
itviafestinus veluti staffetta galoppat
fert humero trombambusode dente balenae
perque maris fundum campagna trottat inampla
mox susum drizzans cursumqua summa travaiant
aequorabagnanturque pedes aspergine lunae
ipse quoque undarum danzadanzare comenzat
ut facit ocha nodansseu mergussivenedrottus.
Undique fluctisonis hinc inde butatur ab undis
atquesonans trombam chiamat procul Aeola regem.
Aeolus ascoltatsubitodescendit ab alpa
cuius ab excelso mirabat verticeludum
undarumque giocumventosque insemma tacatos:
laudabatforzam nunc Borraenunc ve Sirocchi
nunc Tramontanae possamrabiemque Libecchi.
En tandem trombetta venitcoleraquebrasatus
ambassariam facitira et fulmine plenam.
Aeolusutminimus divûm stronzusque deorum
formidat regemcuiflumina et aequora parent.
«Nil dubita»dixit: «facioquae Iuno comandat.
Nunc nunc in montis chiavabo carcere ventos.
Iceleratque sona bis terque per aequora cornu.
Altera fratantumper me provisio fiet».
Dixeratet rupis testam repetivitaguzzam
ingrediensque busamventum disgardinat illum
quemZephirum dicunt multimultique Maëstrum
qui rabidos valeatponto distollere fratres
ad primamque maris fluctus tornarebonazzam.
Ergo Maëstralis vultu se scopritalegro
ghirlandamque ferens vario de flore cositam
tranquillatproprios blando sermone fradellos;
hinc magna illorum citocontroversia cessat
atque tumor pelagi se se nihilarecomenzat.
Incipit et sonitum trombae trombetta sonorae
quomonitu scapolant venti nettantque paësum.

Fugeratergo ingens rabies marisatque bagordus
ecce procul scoiumBaldus discoprit aguzzum
qui fert sicut Atlas in collo ponderacoeli.
Huc nochierus agit navemsi dicere navem
iam liceatquae rocca paretvel bastio muri
cui dederit dudum in costisbataria canonum.
Hic non herba viret; non spuntat rupibusarbor
nemo pascit ovesnemo dat gramina bobus
tantum nudapatent grossissima saxa ruinis:
sub quibus albergant falcosparaveruset uncis
cum griffis aquilaesmerligavinellaqueproles.
Huc tamen acclinat spennatam nauta galaeam
solis ut adradios possint sugare camisas
et pegola et stuppa legni renovaregalones.
Cingar se prora saltu despiccat ab alta
tangeregaudet humumgestisque solazzat alegris
votaque post humerosperadessum facta butantur.
Baldus eum sequitursequitur Leonarduset ille
ille galantus homoqui nuper in aequora bruttam
ieceratuxorem dicens: non esse fagottum
fardellumque homini plus laidumplusque pesentum
quam sibi moieram lateri mirare tacatam
quaesit oca ingenioquae vultu spazzacaminus.
Is erat e Berghempatriadescesus ab illa
stirpe Maronorumquam menzonarepudemus
vergognantque illam fomnae nomare fameiam.
Huic nomenBoccalus eratquo doctior alter
arte bufonandi numquam fuit intraGonellas.
Succedunt aliisaltantes extra caraccam:
quisquelocum cercatquo soli corpora curent.
Cingar ubique suam rugandoservat usanzam
donec ad obscuram pervenit denique grottam
quamintrare timetsed apertam porgit orecchiam:
si quemquam strepitumvaleat sentire la dentrum.
Quale per artificum botegas murmurhabetur
quum pars martellatpars limatparsquenigrantes
mantice carbones reddit plus gambare tostos
seuvoias Bressaeseu voias dire Milano
tale per inventam sentitresonare cavernam.
Nil tamen aspectatnullo huc intrantelusoro;
acennat socioscurruntplacet ire dedrentum.
Iturcoeca domus fuligine tota nigrescit
cernere quam possuntstizzumportante Bocalo.
Quo magis introëunt magis illa sonatio tichtoch
fit martellorumnec non sofiatio buf bof.
Post centumpassus quadram catavere piazzam
cui quaevis trenta est quadratiolonga cavezzos.
Porticus intornumocto sustentatacolonnis
qualibet in bandaformat mirabile claustrum
quodrotat incercumvelut omnis sphera polorum
seu sicut Modenaeseusicut magna Bolognae
filatoia gravi circum gyramine vadunt
percircumque strepunt de seta mille canones.
Quaeque colonna duplexde bronzi facta metallo est
archi de argento factivoltaequemusaico
in quibus haeroum fortissima gesta leguntur.
Pinxerathic pictor pictorummagnus Apelles
quidquid fada sibi comisitpingere Manto
MantoTyresiae prolesuxorque Foletti.
Cerniturhic illic semper memorabile bellum
quando Barigazzum Pompeius abarce Cipadae
compulitetmissis raptim squadronibusipsum
stravit Alexandrum MagnumXersisque canaiam
sub duceGrandonio mazzavit ad oppida Nini.
Armiger Orlandus furit hicdumfortis avanzat
Hanibalemnec non capelettum buttat Achillem
cumcaput avantum magni de arzone Bufalchi.
Parte alia Caesarsecumveniente Rinaldo
Alpibus in vastis FerraraeiuxtaFolignum
diripit armatam de fustisdeque galaeis
quam Dariusprinceps mundimediique Milani
miserat in punto propter ruinareCipadam.
Haec eacum multis aliisdepinxerat illic
pictorumcolumenluxlunaquesolque penelli.
In medio claustrisuperocto alzata pilastros
arca sedetquam tunda coprit testudopiombi.
Illa decem brazzos est longased altatriginta
pyramidisque instar surgens sibi culmen aguzzat.
Totalavoratur nitido sculptoribus auro
per quam distinctae lissato inmarmore zoiae
stralucenttanquam per coeli marmorastellae.
Quisque pilastronus crystallo conditur albo
cuius ininterno sberlucet ventre rubinus
ceu quum fare solet lanternamoccus in una.
Porphida non desuntalabastraque lucida muris
neccalcidoniumnec vulsa coralia ponto.
Hic ascoltantur gyraminaplura rotarum
quas velut orlogii vaga contrapesia guidant.
Istapro causa currit fabricatio circum
ad formam naspicum foeminafila volutat
arca manet solum rutilis imposta pilastris
atqueinter septem ceu tellus pendula coelos
eminetet semper moles itspherica circum.

Constiterantergo stupefacta mente barones
cuncta palesa videntclarosplendente lusoro
quem pretiosarum fundit lumera petrarum.
Hiquoque ridentes a circum circa menantur
namque per intornumfabricatio tota galoppat
sed quando ad centrum veniunt bigolumqueposadae
arca ubi firmaturstabilique in sede repossat
stantfirmicerchiosque vident rotolare theatri.
Tum sibi praetereamaior maravilia nascit
quod cernuntur ibi circum pirlaresolari
ireque datornum velut omnis machina mundi
quam dentatamenat moles diversa rotarum.
Non huc comparet neque virnequeparvula musca;
tantum sentiturgenerat quem fabricarumor.
Admartellorum sonitum vult pergere Baldus
unde videns scalamquaescandit more limachae
hanc montat gradibustamen it velut antedatornum
ac sua fit duplex rotolationamque movetur
omne opusincircumscalam quoque tirat apressum
ipsaque per se secircumfert scala scalinos.
Post multos gradulos tandem repereremasonem
quae crebris stantem gyris intorniat arcam.
Septemsunt sperae varia de sorte metalli
quarum derdana est cunctisangustior altris
quarum suprema est cunctis spatiosioraltris.
Extrema argentum est; fissatum sulphur et album
mercuriomixtumfacit hoc buliente bodega.
Hoc valet in finum argentumconvertere stagnum;
hic plenas athalac et aceto milleburinas
effumare videntquo fumo argentea blancam
materiesperdit spetiemcoelique colorem
vestitut ad vistas hominum sitgratior illa.
Circuit haec igitur de argento machina puro
inqua sculpita est facies cornuta Dianae.
Post haec ascendunt alioscinquanta scalinos
atque ibi Mercurii fabricam inveneregelatam:
alphatar instabilis flueretfaceretque nientum
nisimul admixtum dragantum salque liei
esset et ad furnum cunctahaec stillaret aludel.
Voltatur finum servus fugitivus inaurum
si bene iuncta suos cohibet medicina vapores.
Non sineMercurio valeas mutare metalla
unde canunt vatesquod nunciusille deorum est
quo sine nulla quidem vel pax vel guerramovetur.
Ascendunt iterum Veneris solaria rubrae:
rammus ibifulvum tandem voltatur in aurum
ast opus est centos carbonumspendere saccos;
argenti et auri naturam rammus acquistat
atnumquam horumdemGebber testantecolorem
unde minor spesa estat rerum maior aquistus
ut rammus maneat rammusformetquepignattas
sive bagatinos praestet quantumque legeros
quamcercare aurum tot afannistotque malhoris
nec reperire unquamnisi post ter mille pacias.
De Venere ascendunt ad cerchium Soliset auri.
Aureus est cerchiusPhoeboque simillimus ipso.
Authorearundem rerumpost mille fadigas
incassum spesaspost persumtempus et annos
hanc fecit veram finaliter improbusartem.
Verbitrium lapidem retrovavit philosophorum.
Multicolorlapis estelementis quatribus extat:
igneusaëreusterrenusaquaticusunde
siccus in occultocaldusque; sed inmanifesto
humidus et gelidusnatura ve querna fit una.
Spiritushic lapis estqui transmutatur in unum
nobileadustivumpariterque volatile corpus.
Non fugit a flammisliquidi fluitinstar olivi
multiplicatsolidatpraeservat temporelongo
atque potest mortos primaiae rendere vitae.
Hoc tribusin verbis consistit munusab alto
quod Iove donatur sapientibusatque beatis.
Ingravidat semetde semet concipitinde
parturitet sibimet vivitsibimetque necatur.
Suscitat hinc semetnam sicDeus ordinat illum.
Est tinctura rubens lapis istebiancaquevivax
concipiens aurum si fumo iungitur albo.
Numquidelithropia est? adamas? calamita? lypercol?
Absitnam fluitatseu sit cum corporeseu non.
Est vi (nun dicam tandemmanifestius?) est A
qua vita fruimurqua verum acquirituraurum.
Ad Martis veniuntpost solis clymataballam:
ferreaquae tota estnitidoque azzale finatur.
Hac sine materia nostrasnihil esse fadigas
iudicoqua propter ferrum est magis utilequod sit
ferrumquam quod sit seu stagnum sive latonum.
Suntferrum vanghaesunt ferrum rastrabadili
sunt ferrum falceszappaecentumque ricettae
cum quibus et vini bonitas et panishabetur.
Commodius nihil est ferronihil aptiusinquam.
Nonopus artificum quorumlibet esse catatur
quod fieri duro sineferro denique possit.
Ecce marangones operant lignaminaferro
ferro taiantur calzaevariaeque gonellae
pistatmortaro speciarius omnia ferro
cum gucchis ferri brettasbrettarus agucchiat
ferro zavattas gens scarpazinarepezzat
calcinat et ferro muros murator et albat
non raditbarbam barberius absque rasoro
non herbolattus dentes cavatabsque tenaia
nec porcos castrat sine ferro conzalavezus.
Hisbene discussisIovis ascendere biancam
materiam stagniquodcorpora nigra dealbat
sed peccat buliensnam corpus deteritomne
praeter Saturni et Solis: tum firmius haeret
et Soli etLunaenec ab illis nempe recedit.
Cuius peccatum (ne corporascilicet ipsa
frangat) quisquis enim cognoscet tollere: felix
ofelix nimiumqui travossaxaquadrellos
ac sua quaeque citofulvum cangiabit in aurum.
Sed quia nescitur mortalibus istarecetta
felix o felix qui scit stagnare padellas
atquerepezzandi cum stagno praestat in arte.
Post spheram stagniSaturni ad fluxile plumbum
ituret artifices illic repereredosentos.
Illico pulchragravisleggiadraque donnaresurgit
contraque barones vultu veniebat alegro.
Baldus eamcurvando genucortesus honorat
mox veniam chieditnimium siforte protervi
tecta subintrassentet sacra et sanctadearum.
Subrisit matrona illidehinc talia dixit:
«Sumne ego tam grandem dignata videre guererum
quem coeliterraeponti venerantur et orci?
Urbs mea te genuit talem cortesabaronem
qualem non generat totum natura per orbem.
Illa egosum Mantode cuius nomine nomen
Mantua suscepitquam condiditOcnus in undis
tempore quo Troiam ruinavit panza cavalli.
Necpenitus vestros animos stupor occupet ullus
si nunc usque meampotui traducere vitam
nam datur aeterno me tempore viverefadam
donec ab aethereo guastetur iudice mundus.
Hactenusingemuit sub acerbo nostra tyranno
Mantuaquo mores cortesosperdidit omnes.
At praeclara modoregaliset almafameia
Gonziadum venitatque aquilas spigat undique nigras.
Haecquam vidistismiro fabricata lavoro
stanciaFrancisco Gonzagaetota dicatur.
Post centum guerrae palmaspost milletrophaeos
post vitae laudespost vecchi Nestoris annos
illiushuic magno donabimus ossa sepulchro.
His ego divitiis praesumfacioque magistros
aurificesdoceoque aurum formarecatatum
exvirtute trium verborum: nomina quorum
auribus admotis auditequodilla docebo».
His dictis thebana parensnutrixqueCipadae
multa susurrando per eorum fixit orecchias
quaetoccare manu faciunt genitalia rerum:
herbarum forzasstellarumfactapetrarum
effectus varioset habendi denique plenam
semperducatis borsam donavit avisum:
quod magis importatmagis altumrecat honorem
quam studiando libros et stellis perdere sennum.

Nautased interea non poca foramina barchae
conzaratrursumque parattentare diablos.
Baldus ab aurificumsociis comitantibusantro
se portatcaricatque suo cum corpore lignum.
Tunc darevela iubetzephyri velamina boffant
mantoaeque magae spalliscasamenta relinquunt.

Fortealios inter peregrinos atque romeros
quos omnes pariter barcailla in ventre ferebat
vir vivax oculis aderat vultuquegalantus
tam respettosustam sequestratus ab altris
ut totumper iter non dixerit octo parolas
quippe habitu propriogenioquesuoptetacendo
vergognosus eratstabatque in partesolettus.
Huic nomen Giubertus eratqui vocelyraque
Orpheusin sylvisinter delphinas Arion
saxorum ad sesenemorumquetirabat orecchias.
Baldus eum pridem tacitis guardabatochiadis.
Illeviri tanti cernens sibi lumina flecti
fronterubescebatbassosque tenebat ocellos.
Captus ob idBalduspenitus moruisset alhoram
ni prius agnosset qui sitquo vadatet unde
adveniatmentemque suamstudiumque suorum.
Ergoubicognovit cythara cantare peritum
hunc rogatut tantam voiatrecreare brigatam
voceque dulciloqua longum nihilarecaminum.
Ille statim censet tanto magis esse barono
parendumquanto se noscit in arte magistrum.
Expedit e panno sedae mirabileplectrum
sive lyram dicas potiusquae concinit arcu
concentuquesuo facit omnes stare balordos.
Iam rectaslongasque arcu menatille tiratas
taliaque altandem modulando carmina coepit:
«Infidumarridet saepe imprudentibus aequor
mentiturque leves zephirosaquilone parato.
Hinc veniunt homines cupidiquos pluravidendi
cura subitseu forte deas in gurgite nantes
sivetridentiferi verrentes caerula currus.
Verum ubi subducto ventumest qua littore circum
misceri aspiciunt coelum aequoreetaequora coelo
en miseri avulso singultant viscere proni
hincatque hinc nautaenigraque urgente vomuntur
bile dapesfoedatqueacidus Nereidas humor
unde indignantes venti tam audacteramicas
commaculare suas genus hoc mortalecaducum
atqueprocaxne sic evadat crimen inultum
concurruntsonituque ingentiobnixa profundo
tergora subiiciunt pelagototumque revellunt.
Heustultiquos nulla monet iactura priorum!
Tunc ea tempestaseatunc asperrima rerum
debuerat facies animo spectarier ante
quamnauta insultans fortunae solveret audax;
mox frustra insanivellent contingere portus».
Talia cantando Giubertustaliaplectrum
pulsandosic sic hominum stupefecerat aures
ut nisiBoccalus cito providisset ad illos
non homines certe naviscarigata menasset
sed tot pignattastot zoccostotquecolonnas.
Bergamascus eratut diximus anteBocalus.
Protinusaccurrenstrat de cantone sacozzas
quasdam pezzatasrecusitasplusque bisuntas
quam gremiale coghi nunquam savone lavantis.
Hincsibi de medio strazzarum tasca cavatur
quam cito praecingitdextro gallone cadentem.
Mox positis trespismensam sibipraeparat ante
ac si bancherus vellet numeraremonetam.
Praestiter hic brazzos tunicamanicisque camisae
liberatad cubitosut fitur quando parecchiat
fluminis ad ripam fantescalavare bugadam
atque bretarolis grossas ostenderegambas.
Giubertus cytharam rursus velamine coprit
indesedensiuxta Baldumghignare comenzat
namque Bocalus habet iam tractosextra besazzam
quosdam de lattavel tresvel quinquebecheros
insemmamque leves balotellas nescio quantas
maiorespilulis illisquas Mesue dixit:
«Recipe pro capiteannatria scropolafiat».
His bagatellandi tantum gallantiterartem
incipitut nunquam melius Zaramella giocavit
ante ducamBorsumsolitus manegiare balottas.
Mirum quam subitis manibus desuque de giuque
stravoltat zaynosut tres cinquantaparerent.
Nunc unum ponit super altrumnunc ve roversos
dividitantrattumstantes culamine coelo
atque super fundos modo tresmodo quinque balottae
apparentac una modo soletta videtur.
Hisbene completispositisque da banda moiolis
maius assaltat opus:facit huc portare caraffam
non malvasiae garbaesed dulcisafattum
dicens non aliter fieri quod fare parecchiat.
Hancbibitad fundum venienstrat in aequora zuccam.
Mox aperitboccammonstrat nihil esse dedentrum
inde serans dentesgrignantes atque scopertos
soffiat et risumdum soffiatexcitatillis
cernere qui monam bertuzzam nempe parebant
quae tenetin testa scufiam dentesque righignat.
Sopiat et vulgum sberlatolumine sgognat.
Verum quis credat? dum soffiatecce farina
eccefarina venit largo de gutturequae iam
imbrattando omnes cogitscampare brigatam.
O putasi strepitat plebs hic grosseracachinnis!
Nil tamen a Baldo valuit plus ducere risum
quamquod in hoc ipso medemo tempore zucca
zucca gitata viam Boccalonuper in undas
Cingaris ad collum subito sprovistapependit.
Dumque illi stesso Boccalus buttat in ora
bocconempanisdunque ocyus inde comandat
hunc spudare foraso resmirabilisecce
non ultra est panissed merda rodundacavalli.
Omnia corteso tolerat costumine Cingar
dum sicschrizzeturne schrizzum doia sequatur.
Quid plura? ex oculiscoram tot gente Lonardi
absque nocimento gucchias striccavitacutas
inque sinu Baldi mandat cercare Gibertum
hinc trahit oquantas qualesque con ordine robbas:
scilicet ampollamspecchiumcalamaresonaium
chiappam piatellistrigiampezzumquebragheri
et quos ad missam mocolos zaghettus avanzat.
Obstupethis Baldusnec scit pensare qualhora
iverit ad feram LanzaniseuRacanatae
has comprare cosasnon soldos quinquevalentes.
Denique Giuberto nasum sopiare comandat.
Non negathoc cantor; bisterquater ille stranudat
evolat ecce forasmagno rumore tavanus
quem seguitat grilluspost grillum trentapedocchi
quos mage compitos non dat sguarnazza pitocchi.

Etiam finis eratcum Phoebus giunsit acasam
chiamavitque suos altacum voce fameios.
Ptous adestHoriusPithiusPhosMitraMyrinus
patronemque volant de carro tollere giusum
disfangatpars una rotasnettatque lavacchio
altera pars disfrenat equosstallaque reponit
ac ibi cum paia sudantia tergora fregat
moxbeveratsolitasque orzi butat ante prevendas.

LIBERQUARTUS DECIMUS

Memnonab Aurora iam missus matrefugabat
cum scutica ChiozzamCapramBraccumque baiantem
innumerasque alias stellas de tramitecoeli
per quam nunc debet transire caretta parentis:
noxqueviam scapolatvisis splendoribus albae.
Baldusapollineoscernens uscire cavallos
extra orizontemcarrumque tirarebrasatum
talia contemplatmox sic cum Cingare parlat:
«OCingargrandis me nunc maravilia brancat
nec scio qua guisapossuntquae cernimusesse.
Nonne vides solem plus largumplusque rotundum
quando foras exit nascensquandovetramontat
quam cum sustollit per coeli culmina carrum?
Praetereanunc fert tam rossum ille visazzum
quod mihi barillam corsitrincasse videtur».
Cingar ait: «Magnas cosas mihiBalderechiedis
quas nimis astrologi dudum schiarirefadigant
nam super humanos sensus ea facta provantur.
Sedtamen insigni quidam de semine gregus
cuius (si memini) Piationinomen habetur
astronomusque alius TolomellusIonapropheta
SolonAristotelMelchisedechOga Magoga
taliatractarunt per magnos sparsa librazzos».
Quando Leonardussic audit nomine grosso
Cingara philosophosOgamque referreMagogam
corripitur tanto grignostrepituque risaiae
utprostratus humi iam crepare videtur.
Baldus atusanzam qui noratCingaris ante
millibus in cosistantum soghignat etinquit:
«Cingares astrologus? numeras num syderaCingar?
O si te nossem has ipsas studiasse facendas
mefortasse ista fecisses arte magistrum».
Nil ridet Cingarsed stat gravitudine tanta
quanta Pytagoras non staret supracadregam.
Mox ait: «O quoties olim teBaldegabavi
oinquamquoties oselatusBaldefuisti.
Me de nocte quidempensabas ire robatum
seu sbusare ussos seu rampegarefenestras
sed (cancar veniat mihi nuncsi dico bosiam)
nocteibam stellas ad contemplare fogatas.
Montabam intenta super altasmente pioppas
ut possem melius coelum guardarepropinquum.
Cernebam lunammacchiata frontebiancam
distenebrare maris scoiosterraeque paësos.
Cornibusaguzzisnunc paret scorza melonis;
cornibus impletisnunc estpars meza taieri;
cornibus aggiuntisnunc fundamentatinazzi.
Haec in cervello non lassat stare legeros
namqueillam sentit cerebros picigare Valenza
quae urbs in Spagnastultorum millia pascit.
Villaniquamvis sint de lignaminegrosso
hanc tamen observant quando est taiabilis arbor
namquesolent gigni sub cortice saepe caroles.
Hanc servant mediciquando medicina malato
danda sit; haec faceret quandoque cagarebudellas.
Hac lucentestryae goduntsaltantque stryones
quitunc se spoliant nudos ad cornua lunae
moxque diabolicis unguntsibi membra cirottis
inde super gramolastresposet guindalazoccos
supraque cadregas tota illa nocte cavalcant.
Desperarefacit nocturnos luna ladrones
nam contrabandos retegitmostratque palesos.
Nunciat haec pluviasvultum nigrefactarotundum
nunciat et nautis rubea cum fronte procellam.
Continethoc bassum freddi regnamen olympi
atque lusentatur phoebeis noctecavallis;
hanc tamen interdum Pluto strassinat ad Orcum
quaepomgranati fuit aggabbata granellis.

TequoqueMercuripochinas cerno fiatas
qui fur es et latro etprimus in arte robandi.
Namque timesne quum per coeli ruracaminas
teque fretolosis adiungat Apollo carettis
tequegiusum burlans faciat spezzare colengum.
Tu tua supra casas lunaecasamenta locasti:
sunt ubi sex centum pegoraecridantquebebeum
mille capraetotidemque bovesasiniquesomari
millecasalenghi porcigobbique camelli.
Tu scorris mundumfacis hincfacis inde botinos
quos trahis ad coeli furacia tectasecundi.
Alatum portat semper tua testa capellum
alatos portatsemper tua gamba stivallos
fatidicam portat semper tua dextrabachettam
quando ambassatas huc portas patris et illuc.
Tumercantiam traficansvadisque redisque
tu ventura canistibimultum musica gradat
tu guerram si vis compagna in gentemaneggias
tu pacem si vis sdegnata in gente ritornas.
Heupatrone meustibi me recomando ladrettum
ne triplicem supraforcam me lazzus acoiet.

Sediam de Veneris coelo nunc sermo fiatur.
Ipsam mirabar Phoebiseguitare pedatas
quando idem Phoebus neptunia regna sotintrat.
Oquantas voltas plantavit cornua zoppo
ghiottoncella virofusosquein vertice tortos!
Vulcanum siquidem Veneris patet essemaritum
sed populi siquidem Venerem patet esse maritam.
Dummartellabat ferrum Vulcanus in antro
Mars occulte suo vangabatsemper in horto.
O quot Vulcaniquot Martesquotvebramosae
prevendae alterius mulaevaccaeque trovantur!
IstaVenus terzo casamentum fixit in orbe
per quemnympharum multiscomitata brigatis
it nitidas relegendo rosasviolasquerecentes
mentamgarofilosmazuranambasalicoium.
Ghirlandastexuntfrescadassertacorollas
diversosque canunt strambottosatque sonettos
diversasque sonant arpasmanacordaleuttos.
Hicsemper saltantballantdanzantque puellae
seque lavant nudas infontibus atque laghettis.
Venticuli molles myrthorum frondibusatque
floribus insultantfrescas ornantibus herbas
etstraccatarum nympharum pectora mulcent.
Hic fagipinicedripomrancianespoi
spernazant umbrasubi nymphae corporapossant.
Ad cazzam vaduntarcos et stralia portant
discazzantqueleves dainosagilesque caprettos.
Non mancant boschi de cedrisdeque narancis
de myrthislaurislentiscisatque ginepris.
Nonibi villani terram vangare fadigant
non ibi villanae stoppamfilare videntur
non ibi plantantur ravanelliporracipollae;
non aiumcapiti nocuumtyriaqua vilani;
non ibi subspinisurticisatque ruidis
stant serpaerospibissaeturpesque ranocchi.
Hic est grata quieshic paxhic plenavoluptas
hic sunt gentiles animigentilia corda.
Dumque Venustanto gaudet bellina diporto
expectat donec vult Sol equitare perorbem
quem leggiadra suis cupiens anteire carettis
plusbellas mandat sibi retro venire puellas
quae impositis capitighirlandisquaeve tenentes
in manibus virides frascasmadidasquerosada
compagnant dominamsaltantes atque canentes.
Illapraeitrecreatque poloset plena rosarum
vadit ad oceani regnumquo spumea nata est;
cuius tirratur niveis carrettacolumbis
quumque propinquantem sentit succedere Phoebum
enscoprit rutilam tremulo de gurgite frontem
atque sui formam visimortalibus offert.
Iamque omnes alias discazzat ab aetherestellas
et modicis parvam generat splendoribus umbram.

SatVeneri dictum: Solis veniamus ad orbem
qui medios inter cerchiossua regna governat
atque suum quarta fabricavit sedepalazzum.
Chortem banditam portis ibi semper apertis
Sol tenetet cunctis intrandi nulla temenza est.
Hic habitat vecchiusbarbatusnomine Tempus.
Tempusquo nihil hac rerum sub moleterendum
parciususque adeo rapidis se surripit horis.
Quisemper varios horatim parturit actus
qui nec pensero manet unquamsaldus in uno.
Nunc vultnunc non vult bagatellamagisquelegerus
quam busca aut foliumquod ventus in aëramenat.
Ille sibi quandam tenet in cantone botegam.
Pulverisorloios fabricatplenosque rodellis.
Matronam coepit propria proconiuge bellam
nomine Naturamquae centum mille fiolos
impregnataparitnec maium tendit ad altrum
quam stimulare virum lectoquam ventre pieno
disvulvare hominescastrones atquecavallos.
Praecipue tamen ipsa duos de Sole fiolos
atque duashabuitTempus cornandofiolas.
Hos nondimenum pensaverat ipsebonhommus
esse suam prolemquorum sic nomina fecit:
PrimaveraAestasAutumnusdenique Vernus.
Primavera fuit Veneris maridataputello
qui gerit in spallis alas de more civettae.
Nudus itet nullis tegitur vergogna mudandis.
Fert arcum semper caricumplenamque guainam
stralibus innumerisadeoque sotilibusutvix
fila sotila magis possint filare begatti.
Sunt tameneffectu variaequas iste sagittas
slanzat osellazzusvarios quiaspargit afannos
cum quibus ad coccam plus centum milliacordas
dissipat ognannumsed nil frustatur azalum.
Unasagittarum sors estcui puncta piombi
unde remucatur nescitqueforare coëllum
nec penetrare potestnolente Cupidinepanzam.
Unde travaiato gentes sub sydere natae
vel sibi collatirantvel ferro viscera passant.
Nam quis homo non se veldesperatus apicchet
vel de praecipiti sibi rumpat turrecolengum
si miserinfelixtragicussprezzetur ab illa
quamsolam pensatcupitardetlaudathonorat?
Haec venit a dardisplumbi desgratia: quodquam
meschinellus amasab eadem spretusodiris
unde necessaris fato te tradere forchae.
Altrasagittarum species aurata refulget
quae scoccando oculos intratfilzatque magonem
trincerasque animi spezzatmurosquerasonis.
Hac ferientecadunt ab honesto corda volero.
Hacferientecito mentis spezzantur habenae.
Hac ferienteiacentconseia salubria spallis.
Hac ferientebonos compagnos quisquerefudat.
Hac ferienteParis patriae fuitoymeruina.
Hacferientepatri taiavit Scylla capillum.
Hac ferientecolofilavit claviger Hercul.
Hac ferienteIovem cornutum Europacavalcat
Ioque de vacca ficta fit vacca daverum.
Hinc veniuntiraesdegnimala quaeque diabli.
Primavera tamencum sitmuliebre polenta
non cernit plus oltra sui quam culminanasi
unde cupidineo godit maridasse marito
cui placitura suasrastellat pectine chiomas
atque cerudellos crespatponitquebelettum.
Ghirlandettarosis violisque cusitagalantis
bellificat trezzas usque ad calcagna volantes.
Canzantivestit soccamsetaeque sotanam
per quas innumeri floresrecamantur et herbae.
Semper odorantes perfumos portatadossum:
muschiumzibettumnanphamcentumque cigalas
inquibus allicitur Veneris bastarduset ancum
talibus in fraschisminus ille cinaedus amorbat.
Sed quoniam bella estet cunctisbellior altris
non curat stoppam tereti deducere fuso;
necpost deductamnaspo convolvere filum
at sese virdis subfrondibus illa stravaccat
vel magis ad spassum per florida ruravagatur
quam seguitant dulces oselini semperet omni
sortemelodiae faciunt cantando regattam.
Non luscina deestfrifoloquae gutture laudat
laeta lovertisii moresformamque morosi
etcentum foggias gorghezzat voce metrorum.
Cardellinus adestquiannidat in arbore buxi
dulcis ab auditused visu dulcioretqui
sublatos natos retrovansgabiaque seratos
non umquamlassatsed miro pascit amore.
Non ibi franguelli mancantfacilesque fanelli
atque caputnigrilodolaeque per aëravaghae.
Hicpapagalleetiam cifolos ad sydera mandas
humanasqueetiam praesumis dire parolas.
Iugiter hic gazae «Putaporcavaccato» cantant.
Primavera godit tam dulci acceptaricetto
poltronemquefame morientematque dapocum
nomineSolazzumnutritpascitque panada
quam condire facit latesinisatque caponum
pellibuset magrum sibi praeparat illa bufonem.

AlteraNaturae prolesbona foemina certe
Aestas dictagodit multissudare fadighis.
Nullam fert soccamsed solam nudacamisam
namque brusaretur nimio scaldore Leonis.
Ipsalavorando granaria frugibus implet
qua sine mortales omnino panecarerent.
Zaltrones facit ista nimis sudare vilanos.
Haec tamenest illis sat grata fadiga marassis
nam quamvis asinina doletschenazza cuchinis
atque caro veniat tibiando crevataladronis
omnia supportant memores: quod tempore freddo
non nixdat panemnon dat sibi giazza fugazzam.
Semper apollineonigrefacta lusore fadigat;
attenditque sitim crebro lenirebotazzo.
Dum coquitur Phoeboseretes dum falce trucidat
dumquoque cum virgis gravidas dispaiat aristas
nunquam sbaiaffaecessant cridare cicalae
quae cridando super vignas culaminamenant.
Debilis est ventusnullumque movetur ab aura
foiamentenuisbadacchiat terranec herbae
se drizzare queuntquoniamfugit humor ab illis.
Diximus assaium de magni temporecaldi
Naturae terzi promatur usanza fioli.

«Autumnumveteres Silenum dire solebant
cui testam nudam dicunt picigassetavanos.
Ipse praeest Bacchi domibustotaeque fameiae
quemnos gastaldummulti dixere fatorem.
Et quoniam gustat Sol vinumdulce libenter
quem caricum musto semper damatinavidemus
gastaldum Bacchi et Bacchum diligit ipsum.
Hic Silenushabet quandam pro coniuge nympham
cui caput est grandis baghaecui panza tinazzi.
Semper olet vinumtandem Vindemmia dictaest.
Ambo sunt adeo pinguesadeoque pafuti
ut minus in grassapositi tumuere boazzi
ac velut inflati vento schioppareminazzant.
Semper habent lateride retroet antesonantes
millefiaschettosbarilottosatque botazzos
cum quibus andandostandosaltandocanendo
se recreantcrebrisque caputsorbotibus implent.
Usant saepe etiam plures cantaresonettos
gorgadamque tirant vinicessante sonetto.
Post potumsaltantpost saltum pocula siccant.
Sic alternanteslaxisebriantur habenis:
hisque volant circum montescasamentapaësi
non quod eant circumsed quod gyrare videntur.
Imosibi parent tam presto currere cursu
ut barbarescos lassent postterga cavallos.
Non cessant trincare tamen; tota agminadonec
agmina zuccarumbuttentur voda tereno.
Somnus adesttandemquorum nisi membra ligaret
illi plus cocti quam crudidummodo gambis
currere pensarentde coeli sede tomarent.
Hisnudis nudi fant guardam mille putini
dum sornacchiantes porcorummore quiescunt:
cantant ehu ohesaltantfaciuntquemorescas
pinguiduliforsanque habilesaptique guacetto.
Quisquecaput rizzum vignali fronde coronat.
Quisque tenet manibus botrosuvaeque razinos
quisque fiaschettumparvo pendenteloretto.
Morbezantridentcelebrant baganalia patri
inde subuviferis vignis ebriantur et ipsi.
Ebria stat materpater ebriusebria proles
sic ve ebri omnes patefacto gutture boffant.
Bacchushabet magnum quodam cantone palazzum
quo centum canevaecantinaequove rivolti
sub terra occultiservantut stallacavallos
vasellos variostum grandestumque minutos.
Hicsemper grossas lato ventramine buttas
incerchiare videsamplasquerestringere tinas.
Hic ve travasantur de vezisdequebarillis
vinapropinari superum dignissima mensis
namque hincfornitur vinis asinaia deorum.
Non ita formichae vaduntredeuntque frequenter
quando aliquem mucchium gratae catavereceserchiae
grandia tergoribus granorum pondera sburlant;
fervetopuspopulique nigri magna horrea complent
ut per mustigerifacitur casamenta tyranni
quando frequenter eunt carichivodiqueretornant
mille putinelli gestantes tergore corbas
cistascistellossportasgrandesque cavagnos
dulcibus impletostribianibus atque gropellis
seu moschatellisseu greghissivezubebis.
Pars ibi discaricat sommascaricatque tinazzos
sedpars calcagnis follat calcantibus uvas
pars quoque mox factumvinum cavat extra tinazzos
immittitque cadislonge sbilzanteborono.
Postea torchiantur graspae sub pondere travi
undefluit madidis sat goffa vinessa tinazzis
quam sibi povertas coelicomprare bisognat.
Hic sunt carrarisunt hic ter millebotazzi
atque mezarolaeatque ingens squadra vasorum.
NonAutumnus abestcamisazzam vestit olentem
semper vinosis demacchis undique carcam.
Ipse praeest operifacit hiciubetillicet omnes
contentare deos studiatmandante patrono.
Genstodesca suos dicunt hos esse patronos
imo deos alios nonlanzechineccus adorat.
Prova tibi effectum monstratsi dictarefudas.
Aspicequum studiant descotavolaeque paratae
quomodoboccalum vodant per quemque boconem.
Mangiaguerra ruit per zaynasperque becheros
fracassusque ingens per greghi pocula fitur.
Nonaqua praesumit tales accedere mensas
quaebanditapedes salicumtantummodo bagnat.
Estque vetus mottum: "Scelus est iugularephalernum".
Mox ubi se retrovant tandem vacuassebarillam
dant pugnoscalzosque ipsi furibundebarillo
spezzatumque vasumnunquam reparabilemandant.
Chioccant inde sibi frontes culamine zayni
dequegravi mittunt redolentes gutture rottos.
Per letram meliusparlantquam ante bevandas
nec nisi de vino tunc fit parlamen inillis.
Semper enim vinum pensatloquiturque todescus
somniatet piccamdagambragasque frapatas
pro vino impegnatvenditsemetque pisonat.
Si quid ei restatquod vult lassarecelataest
quae sibi tazza capax scusatdum sorbet in illa.
Dumtrincher faciunt multus tartofen habetur;
inde resurgentes uteantandare negantur
namque bogas pedibus vernazza inieceratillis
quos nunquam muro se discostare videbis.
Sunt vultusimiles Phoebo damatina levanti
fumantesque oculos torquentcentumque miaros
efficiunt cerebroquamvis stent in pedesaldi.
Inde movendo pedesnulla ratione guidantur
tantonesqueabeuntveluti de nocte solemus
ac ubi nullus adest intoppussaepe trabuccant.
Tandem se taccant manibusse prorsusacostant
aut muroaut bancoseu truncosive pilastro
donecse buttent zosumvel supra paiarum
vel medium in fangum porcinomore volutent.

NuncInvernus adestNaturae filius ultim
de quo dum dicammihi daBoccalepelizzam
namque procul dubio me magrum giazzagelabit.
Vir macer Invernusquo non plus magra quaresma est
nonhabet humorem venisbigolumque tacatum
fert schenaeguanzascavassubtileque collum
deque pede ad testam numerari ossaminapossunt
ut Gonnella suo poterat numerare cavallo.
Semper habetfluvidos oculos in fronte latentes
pallidus et smortusstropiatusrancidusuntus
tamque malenconicusquod semperflere videtur:
cui ghiazzata colat de mento barbagelato
ghiazzatique sonant per circum tempora crines.
Horrescuntmagrae nimio pro frigore carnes
pocchettumque iuvat duplicesgestare pelizzas;
cui nisi donaret soror AestasatqueAutumnus
altera mangiandas spesasalterque bibendas
gaioffazzusenim marza de famme periret.
Semper apud brasas sibi stesso cruraboientat
nec miser ingegnat retro portare cadregam
substizzatquefocumcogens bollire polentam.
It piger et strictusquum vaditad aëratantum
integer ut posset per gucchiae intrarebusolum.
Sunt albis semper sua tecta coperta pruinis
etcandelotti giazzae de culmine pendent.
Non habet un minimumspassumnisi quando dapochus
unghibus ante focum rognam sibigrattat aguzzis
omnis osellorum cantantum dulciter hymnus
hincproculet quidquid Primavera tilata ministrat:
tantum cornacchiaequa quacorvi quoque cro cro
continuo resonanttacolantqueinsemma mulacchiae.
Provida non exit dulcem formicamasonem;
clauditur in gusso limacabusumque muraiat.
Instabulis conduntur apes ad grepia mellis.
Non errare vides bissasfreddosque lusertos.
Pastores mandris servant armentastopatis.
Tantum furfanti stentant hoc tempore freddi
quifaciunt nulla tremolantos veste coperti.
Sunt tamen inverni grataestudiantibus horae
longa quibus multa de nocte dat ociasemper.
Praticat has igitur Solis fameia masones
magnaque protantis bocchis fit spesa quotannis.

Sedtibi somniferam cernoLeonardevedutam.
Tu male dormisti tribusistis noctibuset tu
Baldecaput plumbi spallis portarevideris.
Ergo repossemusvideo ronfare Bocalum».

LIBERQUINTUS DECIMUS

Corporasomnifero recrearat quisque riposso
quae magis officio somni quampane carebant.
Dum tamen attenditBaldo mandantecoquinam
condere Boccalusmagnumque ad prandia piscem
expeditinque brodo piscis caulata paratur
ecce lyram spoliat rursumGiubertus eburnam
dulceque chordiculis carmen dyapenteracordat.
Vult etenim generosus homo gradire sodales
ut sibimox etiam donetur banca scolaro
in qua consideat cathedramsentire magistri
Cingariset secum percurrens almanachomne
deveniat praticus passatas dicere cosas.
Praeterea non estplacidi natura Giberti
qualis quorundam cantorum temporishuius
quibene muschiatipetenatibenque politi
noncantare voluntnisi sint a rege pregati.
Non sic Giubertusnonsic novus alter Apollo
cui si dixisset mulier pinzocchera:«Canta»
cantasset subitominima ne in partenegasset.
Dispositis ergo terzisquintisquesimulque
vocibusoctavistandem sic voce comenzat:

«Heuquibus hoc mundiquantisque in gurgite monstris
iactamur miserilinguarum flatibus aequor
nostrum hoc et tumidis cynicorumexaestuat undis!
Quid freta nugarum referam? quid fulminapravi
nominis et famae? quid saxa latentia tristis
invidiae?Scillae ve canesguttur ve Carybdis?
Felices nautaequibus aptaperitia magnum
hoc mare sulcandiSyrtesque Arasque cavendi.
Voslabor assiduus tantumindefessaque virtus
monstrorum domitrixtolerantia reddidit aptos
turgentis pelagi cumulos superareminaces
ponere seu sit opusseu malo attollere vela».

Vixea finierat Giubertusmensa Bocalo
sternituret lotis manibusdisinare comenzant
quattuor accumbunt tavolaecui forma quadrataest;
BaldusLonardusCingarscalcusque Bocalus.
Non curatpro tunc stomachus mangiare Giuberti.
Baldus amorevolovelut estgentilis usanzae
invitat sembiante omnes ad ferculamensae:
quisque refudavitseu pro viltate vilana
sive quod inmultis stomacarat nausea gustum.
Ponitur in centro scannitranslittora mensae
grandis in amplifico basiotto formavaroli;
quamprimum medio stetit haec impresa senatu
Cingarhabens gladium propter taiare paratum
dividit in solas trespartes ghelfice piscem:
tresinquampartes uno de corporefiunt.
Prima caputbustumque secunda esttertia cauda.
Quattuoraccumbuntubi tres accumbere debent.
Cingarochiolinum faciensacennat amicis:
ut sibidum trapolam nunc praeparatambosecundent.
Protinus ascorti cognoscunt id quod avisat
namquefit aguaitus poverum trapolare Bocalum
ut nihil intuttum comedatde pisce tapinus
cum cocus extiteritcum fecerit ipsebroëttum
cum centum zacarasmelaranzasatquesapores
sparserit huic supracircumventremque per ipsum.
Cingarprimus agit causamprimusque retirat
testam varoli de piattosupra taierum
fratantumque inquit sociis: «Scripturafavellat:
in capite libri de me scripsere prophetae
sic caputistud erit sanctae completio legis».
Baldusid advertensad libros mente recurrit
nec fecit grattare diu sententiatestam
grafiat ut gattus partem quae meza vocatur
scilicet adsese traxit ventralia piscis
Lucanumque legit: «Mediumtenuere beati».
Cauda manet iam iam toto soletta cadino
nonperdit tempus iuvenis Leonardusat ipsam
caudamcui dederatpridem Boccalus ochiadam
extrahit e brododicens: «Nasoneprobante
exitus acta probat; poterit nodare Bocalus
cui iacetante oculos pelagus brotaminis istud».
Boccalus guardat nunchuncnunc turbidus illunc.
Quid facit? advertens pro se non essecoëllum
ni velit ut porcus sese voltare brodaiis
protinusazzaffat vasumpauloque moratus
suspexit coelumdixitquenovissima verba:
«Asperges me meDominemundaborisoppo».
Sic dicensillum gyratspruzzatquepanadam
vicinosque omnesBaldumBaldique sodales
schittataquis grassisungitque brotamine barbas.
O quis non risit? quisnon ridendo crepavit?
Barba pluit BaldoCingar sugat oramaniplo
pars sua toccavit Giubertoparsque Lonardo
quisquefregat vultumpectusquesinumque colantem.
Surgitur a tavolaprohibet mangiamina risus
non cessat Baldus ridendo probare talattum;
dicit enim: «Merito piscem sua broda secuta est.
Nonsine aqua piscisnec aqua sine pisce manebit».
«Ergo»Cingar ait«piscem mangiabimusut qua
flumen abundavit sicillic piscis abundet.
Non Boccalus habet rombumculaminagrattet».
Sic dicenstornat tavolaemasinatque molino.
Sicfaciunt aliisua quemque prevenda moratur.
Baldus at intereacomedens tutavia ragionat:
«Miror enimBoccale meuscurquandorelicto
piscecrepabamus risunon protinusillum
prenderisut nobis resa sit pro pane fugazza».
«Non»Boccalus ait«sine garbo et gratia et arte
inter compagnosfacienda est soia galantos.
Optime gabbastisspartito pisceBocalum.
Transeatet nullo guastetur beffa tumultu.
Sic et egoin vobis asperges optime feci.
Transeat hoc etiamcronicisquenotetur ad unguem.
Optima pro tuttis passarunt omniarebus
praeter quod surdas faciet pansuttus orecchias».
Cingarait: «Poteris prigolo te opponere tanto
cortellum cum panelicet mangiare famatis».
«Sic faciam»respondetei moxdummodo panem
sic blotum sgagnatut cardos mulaStopini.
Quidam pauper homonimia pietate movestus
nescioquot menolas freddaspiscesque minutos
attulit involtos chartadonatque Bocalo.
Non ea Boccalus povereti dona refudat
imoait: «Exiguum quum dat tibi pauper amicus
incipe Dametalento tibi mittit Ulisses».
Sic dicensdistrigat eosguardatque traversus
ut guardare solet scottantem gattamenestram.
Denique pisciculum per caudam suscipit unum
quemnon in boccam sed orecchiam ficcatet inde
ad socios illumtornansita brancat et altrum
medesimumque facitpost illumtertiuset post
hunc etiam quartuspost quartum quintusetomnes
denique per caudas presi porguntur ad aures.
Baldusidadvertensparlat cum Cingare: «Magnus
piscis cum boccamangiaturparvus orecchia;
si bene Boccali meditor documentaperiti.
Ecquid hoc importat? quid habent cum piscibusaures»?
Respondet Cingar: «Pansuttus stoppatorecchias
fecit orecchinos de piscibus ille sotilis
underepurgat eas; aliam non penso casonem.
Pursi aliam mentis tenetin forciria scosam
dicat et ambiguos ab amicis toiatafannos».
«Toio»Bocalus ait«dubium:iam hebdomada quarta
est hodiequando mea coniux ivit anodum
aequoreque in medio calzas stringasque tiravit.
Nunc inmente mea stat prorsus grande talentum
velle de illius statusentire novellam.
Ergo meis alzo pescettos auribus istos
utcertum faciant ubi stetsi mortua prorsus
aut si solazzet illacum gente da bassum.
At mihi respondent: se natos essepradessum
unde negatur eis posse hoc agnoscere factum.
Sedmaior natuseniorque varolus et ingens
cum quo tres tacitecompagni dente ragionant
dire mihi poterit melius de uxorenegata
qua propter liceat secum chiachiarare pochettum».
Quodicto fremuere omneshabet ille rasonem
non inhonesta quidemtalis domanda videtur
detur ei merito parlandi copia:piscis
piscis testa sua estquae fert soletta loquelam
panzaloqui nescitmuta est quoque caudased ipsa
testa ragionabitcui format lingua parolas.
Sic vulgus strepitatsic statsententia Baldi
sic licet; et dictum factum testazzavaroli
sistitur avantum Boccaloa Cingare tolta.
Cingaradirato similisqui ridet ab intro
smergolat haec: «Estosublata est bocca varoli
cuius lingua potest bramam complereBocali;
estodat officium parlandi boccased ipsi
cur oculidantur? cur frons? cur coppa varoli?
grande mihi tortum faciuntappello Gibertum».
«Sum contentus»aitBoccalus«chare Giberte
te rogo per caput hocvoiasdecidere litem».
Suscipit impresam leta cum fronteGibertus:
tum sedet in bancacunctisque oldentibus inquit:
«Dumrana et toppus faciunt insemma tumultum
milvus ego hanc rixamdirimo». Sic fatus agraffat
protinus in tavola testamlaudante brigata
esse satisfactum civilibus optime libris.
Etiam finieranttavolistrespisque levatis:
Cingar ad astrologasBaldo mandantefacendas
tornatet ingenio stabat Leonardusateso.

«Mars»ait«armipotens quinto versatur in orbe
qui scorozzatasemper cum fronte menazzat
brasatos oculos guardando torcetadossum
sanguineasque bavas sua labra colerica spudant.
Cristatamgestat galeamchiusamque viseram
totus azalinis semper cazzatusin armis.
Targonus dextro gallonispada sinistro
pendetetarzono taccatur mazza ferata
quae centum libras pesatnon unademancum.
Talem portabat iuvenum fortissimus ille
illegaiardorum columen Gonzaga Lovisus
quem male consulto quidamRodomonta vocarunt
quem bene consulto poterant chiamareRugerum
aut magis Orlandumsi cum virtute gaiardi
corporisest animi virtus pensanda coëllum.
Mars ruit in pressamgrosso galopante cavallo
et bastiones sua circum castragaiardos
vadit adestrandoturrescasamattareparos.
Non ibitelorum generatio quaeque bramatur:
ronchaealebardaepartesanaescutacelatae
spontoneslanzaepicchaespadaequedaghaeque
corsalettaelmimaiaecossaliaguanti.
Stendardiquevolantbanderae; timpana pon pon
continuo chioccant; sonitantquetarantara trombae.
Non mancant alii stromenticornuacifoy
gnacarabussonespifaripivaeque bitortae
etquidquid tandem doperatur tempore guerrae.
Talibus in cosis suaMars pensiria ficcat
solum squarzones delectans cernerecarnis.
Huic caedes soror estlis coniuxiraque mater
huiclivor pater estrabies et stizza fiolae.
Hic hominum clamorstrepitatnitritus equorum.
Non ibi cagnonesbombardaepassavolantes
non sagrae mancantbasilischinoncolubrinae
suntque pavaionessunt tendaesuntquetrabacchae.
Polvificant nebulas pedibus repetando cavalli.
Celsafracassatae conturbant sydera lanzae
non quod conturbentsedconturbare videntur
gestarum quoniam sunt hic simulacracosarum.
Armatas densasque vides concurrere squadras
ordinequae nullo bottis se grandibus urtant
squarzantes maiamschiodantes arma pesocchis
cum mazzisstocchispicchispartesaque nonis.
Marsque roversatos ibi gaudet cerneremortos
subque cavallorum pedibus stentare misellos.

Atrex cunctarum stellarum Iuppiteralto
in solio residenssextumdelegit olympum.
Urbs ibi campagnae in medio spatiosarepossat
martello SteropisBrontisque incudinenec non
artepyragmonica miris fabricata murais.
Non est calzinisnon estfundata quadrellis
ceu Zenoa et NapoliFlorentiaRomaMilanus
sed tantum variis finisque gitata metallis
stampaturveluti campanas Brixia stampat.
Merlos de duro gestat muraiadiaspro
possidet ignitum merlorum quisque rubinum.
Centumporfideae toccant ibi sydera turres
fundamenta iacent duro demarmore bronzi
cristallumque nitent frisorum cingulaschiettum.
Culmina sunt aurum purumquibus altavolazzant
continuo vexillaaquilis recamata grifagnis.
Rupibusargenti videas hic stare colonnas
sustentare arcus ad syderasumma levatos.
Hic thermae ingenteshic magna palatiasurgunt
hic ve colossaei gyramina larga tinazzi
hic circi etcampifora multatheatraque multa
naumachiaecollesaquaeductirostracolossi
archipyramidestemplorum milliacrustis
marmoreis fabricatadomusquecasaeque deorum
quassuper aspicias ter centum mille caminos
semper fumantes nuncmyrrha et thure brusato
nunc rosto et lesso atque alio nidoreculinae.
Hic sua fundarunt omnes palatia divi
in medio quorumsua Iuppiter atria struxit.
Dedalusartificum columenprimusquemurator
atque marangonus primusprimusque magister
architectusibi perfectas condidit artes.
Centum balcones alticentumquefenestrae
pars hacpars illacpars hocpars illocapertae
omnia lontano venientia semper adocchiant.
Porticus ingyrumsex centum fulta pilastris
bronzineislate circumseratomne palazzum.
Mille deitotidemque deaenymphaequegalantae
semper ibi praticantspatiantes ordine tondo.
Portasuperba patetquae numquam chiusa videtur
vestibulumque suaslargum tenet ante vedutas;
ponitur in quadro super octo pilastralevatum.
Porphideus blanchis in postibus eminet arcus
circuloet in medio tria formidanda locantur
fulminaquae magno suntpropria tela Tonanti.
Continuo andatu divorum totacavantur
liminasint quamvis alabastro condita duro.
Suntquecadenazzi portarumsuntque seraiae
et chiodiet cancrideargento supra dorato.
Atria praeteriensintras perystiliacentum
qualibet in banda claustrorum longa cavezzos
acdiamantineis circum munita pilastris.
Quaeque columna suam miratenet arte misuram
quas proprio duras Vulcanus sanguinefecit.
Becchus eratbecchi sic sanguine reddidit ille
molliaquae nimium diamantis saxa rigescunt.
Basilicae locus estamplissimusundique cinctus
sedibus ex auroquo tractant numinacausas
fata hominumsortesbreve tempusmille travaios.
Adcaput alta Iovis stat scragna levatior altris
quam deus argentideus auriomnisque ricchezzae
fossor et inventorfabricavitetomnia riccha
et pretiosa magis sic sic buttavit abunde
utspazzaduras buttat Vegnesa quotannis.
Pensa igiturquam bellaillic cadrega sedetur.
Diique deaeque omnes hic prendere iurafrequentant
Iuppiter his fatum trutinatsortemquemisurat
Fortunamque super mattum facit ire cavallum.
Nulladatur deitas aliisac nulla potestas
ni Iovis annutu signenturbreviabollae
certa quibus pendet ratio de rebusagendis.
Iuppiter est etenim cunctorum papa deorum
cui basarepedes inchinant imperatores
dum centum rubeae circumstant agminetestae.
Quottidie divûm grege cortezaturat ille
suscipitexultans omnes; bona chiera brigatis
omnibusaut poveris autricchissemper ab illo est.
Laeditur interdumcur non? deusalter ab altro:
Vulcanus de Marte doletVeneremque ribaldam
essecridat; vultu Ganimedem Iuno traverso
guardat; et ipsa Ceresraptam Plutone fiolam
lamentatur; agitque reum dea quaequePriapum
qui scherzat propriis cum nymphis absquemudanda.
Iuppiter ergo omnes utraque ascoltatorecchia
campanasque audit iudex utrasque sonantes
inter quastandem discrimine iudicat aequo.
Si tamen ipse deis fueritquandoque noiatus
fulmina ferre iubetreboare tonitruamandat
terrificatque hominescoelum cascare putantes.
Sedquando apparet Ganimedesoraque basat
blandidulisque illumcodegonem scannat ocellis
cui quoque dulciguli recat aurea poculamusti
protinus ira caditfugiunt e pectore sdegni
nubibusexonerat coelumnovus emicat et sol
soleque sub claro surgitflos imbre cadutus.
Sic quandoque homines magnigrandesquemaëstri
et qui dicuntur signores esse bachettae
plusaliquando potest apud illos forma regazzi
quam sapientiloquisententia docta Catonis.
Insurgunt scalae regales culmen adaltum
pars de corralopars marmoreparsque dyaspro.
Quaelibetipsarum scandit nonanta scalinos
per quas semper euntredeuntquedeiquedeaeque.
Passant per cameras dorasdorosquesalottos
quorum solarinullo lignamine facti
tantum exargento tavolasauroque travellos
ostentantmultaque nitent ibiluce saphyri.
Hic illic famuli divûmfamulaequedearum
diversis lectos bene cultos floribus ornant
lenzolesquealbos tenduntriccasque copertas
quas mira nymphae recamaruntarte galantas.
Namque MinervaIovis cerebro nassutascolaras
hichabet ad studium spolae curamque conocchiae.

UltimaSaturni fieri parlatio restat
ultima namque illi regio lontanatocavit.
Hic habet uxoremquae tres insemma fiolos
parturiittalesquales peperisse dolebat
namque patri proprio membrumgenitale secarunt
bacchettamque sui regni per forza tulerunt.
Hicmagrus est nimium vecchiusbolsusque crevatus
sbavazzatque sibinaso scolante bocazzam.
O quis amorbator maiormaiorquecarogna?
Non unum retinet dentem massilla galosi
atque omnesflatu putridoquum parlatamorbat.
Malpettenata grisis sordescitbarba pedocchis
lendinibusque riget semper caviata molestis.
Itgobbus terraenumerat bastone pedanas
de passu in passu bolsatspudatque macagnos.
Fert sgarbellatos oculosnec sberciamancat.
Pellizzonus eum usque ad calcanea coprit
sed tamenille facit tremolantos tempore quoquo.
Eius bassa domus plorat prohumore nocivo
plorant muraiaeplorant solariaplorant
omniaSaturni quo non Saturnior alter.
Occupat et guastat rumatica muffavivandas
namque ibi splendiferas non mandat Apollofasellas.
Praticat hic semper nigris nox bruna tenebris
quabarbagianiqua guffipippaquestrelli
strident noctivagiqualocchiquaque civettae
semper gnao cantantsemper gnao noctefrequentant.
Tristitia hic habitatmaciesgenus omnemalorum:
angonaiamalum costaequartanaque febris
mazzuccuslancumcarbonesmorbida pestis
flegmatumor ventrisvermescolicique dolores
petra vesigarumcancargiandussabognones
franzosusfersaecagasanguisrognavarolae
defectuscerebrirabiesque freneticachiodus
stizza caninadolordentorumscroffapuvidae
phistulagaltonestumefactaquelergna cadentis
testiculibrofolaetegnosaque codegalepra
schelentiagulae sicitaset pectoris asma
nec nontenconusnec non morenapodagra
muganzaefebres tysichaetardaeque pedanae:
infirmitates non totas dicere possum.
Istafameia senem Saturnum semper honorat
sed male fida quidemnambursa vodatur ab ipsa.
Hanc medici preciantsed in altro corporeficcam.
Ergo Saturnus supremo praesidet orbi
de qua cascatuspossit sibi rompere collum.

Envobis coeli septem descripsimus orbes
quos male scripseruntveterespeiusque moderni
seu sit Aristotelseu GinussiveMacorbi.
Restat ut octavam veniamus dicere zonam.
Sed quid ego(lassus) video? num cernitis? ecce…
Talia dum parlat Cingarcito gabia clamat:
«Fustaesunt fustae»; quo dictocurritur armis.
Astrologus Cingar subito se attrigatoportet
astrologare aliterquam nocte spiare Bootem.
TuquetuasMafelinasatismea Lodolastellas
cantastiastronomisignotas tempore longo.
Nunc melius poterunt grossam ingannarebrigatam.

LIBERSEXTUS DECIMUS

Tognacaput mundiCipadae lampadaquam nunc
quanta sitatque fuitquondamvel eritque futura
ipsa ruina docetquam fecit circalasagnas
dum cantare paratstupidasque sonare bataias
eccevenitvenit ecce furens: guardatebotazzi
hinc sgombrate viamzainaeplenique barilli.
Vestra ruina venitbibet omnia moretodeschi
deinde fracassabit totos sdegnosa fiascos.
Nescioquid referetvos ergo auditebrigata.

Plurasecuturus de primisdeque secundis
causisecce procul tresfustas currere Cingar
videratet sociis digito monstraveratante.
Non ita praecipitat coelo falconus ab alto
cum venitapiombumcui bracca levaverit ocam
qualiter ecce ruit galeottisfusta gaiardis
qui stant ad remosnulla religante cathena.
Intuspirataecorsarigensque ladrona
qui seu non credunt in Christosive negarunt:
«Vela»cridant«heusvela citobassatepresones
vos estis nostrinavem smontatesonataest».
Vix ea finierantaltra huc bastarda galaea
altraquepost illam veniunt infretta bravantes.
Hic vir magnus adestgentis capitanuset urget
remigeros fantes tanquam praesentiaTurni.
Non fuit in mundo quidquam crudelius unquam
quem ladrumladrae gentes dixere Lyronum.
Ferreus aspectucui barba cruorerecenti
semper olet carnesque hominum ceu bestia mangiat.
Tresigitur fustae veniunt demergere navem
et freta vorticibus retrospumantibus implent.
Baldus ad arma volatsfodratum corripitensem
imbrazzatque rotam scutibassatque viseram.
IpseLeonardus se Baldo firmat apressum
stansque parecchiatus stoccumtenet atque rodellam.
Viderat interea dispostos nauta barones
niltimetimo rotat timonem contra galeas
seque parat guerraequanon prigolosior altra.
Chiozzotti et Schiavigens telis aptamarinis
arma piantanimantque alios animositer omnes
implentsulphureo strepitosos pulvere schioppos
martinulosque rotantcurvas flectendo balestras.
Pars ratis ascendit gabiamparsrestat abassum
quadruplicant forzamBaldo praesentegaiardo.
Totaque mercantum spes Baldum cascat in unum.
Iamvenit una prior remis impulsa galaea;
circum circa fremens gyrattunc nauta timonem
praticus advolgitveluti si advolgathabenam.
Vidi Franciscum de Feltro saepe Mariam
cuius inexiguo regnat dos maxima busto
villanum Spagnae leviter manigiarepoledrum.
Docta manus seu frena tiretseu lenta remittat:
illestatim redenae paretdominique volero.
Pirlatet a testadescernit nemo culattas
tam subito voltatur equustam praestusarancat.
Non minus ingentem barcam cito nauta maneggiat
semperhabens zuffum prorae qua fusta menazzat.
En cito scioppettiscaricantur ab igne tresenti
milleque laxantur vertones extranosellas
nemo sagittarum posset numerare bachettas.
Iamquecomenzarant ad nubes surgere voces
innumeri quoniam primopiagantur asaltu.
Saxa volantgrossique trabespegolaequebrusatae:
artificiosus focus arma virumque squadernat.
Tuncanimosus aperBaldus despiccat ab alta
prora terribilem saltumsupraque galeam
hostibus in mediis balzatferrumquecruentat.
Cingar eum sequiturmagno targone copertus
atquesamitarram toto conamine vibrat.
Inde Leonardus de schena tollituralte
ac super unius corsari tergora balzat
quemferiendoalium stoccotrabuccat in undas.
Baldus in introitu primovelutimpiger haeros
nocchiero fustae sese provistusacostat
pungentemque rotans stoccatam more trivellae
ex unabanda trippas sbudellat in altram.
Corsarimagnis tunc urlisastra tocantes
intornum Baldo largam fecere coronam
atsolitas barro furias in pectora chiamat
e totum lassat quo maiorcalca videtur
ac ibi principiat disquistellare piastras.
Hisubito largam pavidi fecere piazzam.
Cui terit ille elmumcuiscudumcuique celadam
cui spezzat cufiamspallazzum rompiteturtat
atque tridat carnes; nilque elminilque corazzae
stantsaldae ad Baldi colpos orlanditer actos.
Testas et bustos pariterdat piscibus escam;
et quod flamma facitBorea sofiantecanellis
id facit et Baldus stricto praedonibus ense.
Nonscampare potest qui pugnat in aequore: sive
inveniet mortem perspadassive per undas.
Tantus afogatum Baldum furor incitatutnon
sancto Francisco potuisset habere riguardum.
Non illumCingar pigritat seguitarenec illum
forza Leonardi: dant sorbasambo cotoras.
Hi tres compagniquid sit colpiremaëstrant
quisint mandrittiquae puntaequi ve roversi.
Totum sanguificantpontumterrentque diablos.
At Lyronus adest bastardam supragalaeam
fertque alebardamtestasque superminet omnes.
Nonvirsed paret grossi statura pilastri.
Hic iubet ad spallas navisgyrare galeam
dum se contra duas alias deffensitat illa.
Praestusobediturnavem postremus asaltat;
hic ve menans vastis alebardamforzibusuno
truncavit fendente gravem de retro timonem.
Tuncse spazzatum iam cogitat esse paronus
namque suo mancat frenumredinaeque cavallo.
Ille manu taccatnavem crudelis et ipsam
iammontare paratnec opinio fallit homazzum
namlicet obiiciantchiozotti saxatravellos
sulphureas faculaspegolasrasamquefogatam
ille valorosussociis seguitantibusaltam
se rapitin poppammediosque ruinat in hostes
quos cimigare facit sinebrazzis ac sine gambis.
Non curat schiopposnon arcusatquebalestras
patronoque ratis colpo caput abscidit uno.
Faclectorcontumsi quis intrando botegam
plenam pignattisboccalibusatque scudellis
incipit a circum grossam manegiarebachettam.
O quantas facit ille scaiasfacit ille menuzzos!
SicLyronus agitscapolantibus undique Schiavis.
Quos taiatstrazzatsquarzatsbudellatamazzat.
Boccalusqui forte unocantone latebat
valdeque formidans strictum de retro tenebat
necscit nec maium curavit scire bataiam
stabat ibi quacchiusspectans quid sortis acadat:
vel vincat navisvel vincat fustaquid inde?
Arte bufonandi victorem vincere sperat.
At quandovidit grandem montare gigantem
longeque testarum coelo mandareborellas
extemplo moruit; quid agatfantasticat amens.
Fortevidet solitum schifettum stare paratum
ireredire citonautisportare vivandas.
Providus hunc pelago buttatiuttanteGiberto
amboque discostant seseportante batello.

Nonerat hoc tanto de casu Baldus acortus
scilicet ut navis Lyronopraesa fuisset
sed magis arditus provas facit ensecruentas
atque scadenatus tanquam leo rugit et omnes
velpenitus mortos lassat vel valde feritos.
Eius ab aspectu furibundoquisque paventat
ac in abandonum potius buttantur in undas
utfaciunt piscesqui saltant extra padellam.
Hic illic taiathacillac pungit et urtat
totus mortorum sbroiatus sanguineboffat.
Possanzam sed non basto contare Lyroni:
in qua partesuas dat brognasstygmata parent.
Sanguinolenta cadens carnesalabarda staiezat
unde omnes fugiuntac post atque anterelinquunt
pulmonesmilzasventresredicellafigatos.
Nilnisi sentitur clamorfremitusque morentum
horrendique cridistridoribus aethera fendunt.
Altri clamabant ChristumsanctumqueNicolam
altri cornutum Macomettumaltrique diablum.
Non fuitaudituspostquam nascuntur orecchiae
tam grandis rumorstrepitusguerraeque fracassus.
Parte alia Baldusrabiosifluminis instar
quodpraeceps veniens alta de rupemarinas
findit aquasaperitque maris vortigine schenam
sicper Evangelii Baldus se ventilat hostes
donec amazavit cumCingarecumque Lonardo
cotantos penitus coquantos fustatenebat.
Plus quam barberii bacillus netta remansit.
Et iamLyronus barzam acquistaverat omnem;
o quantum gaudet talem fecisseguadagnum!
Dumque repentinus consurgit flatus ab austro
totosin navim piratas scandere mandat.
Et grossum ponens alium de retrotimonem
sgombrat iter liquidumvento spirantesecundo
succeduntque duae cantanti voce galeae
quas tres esseputant Lyronus et altra brigata
nam per alegrezzam mens nostrafit orba soventer.
Ergo volanthiniantque preso unusquisquebotino.
Nulla sed in Baldo gaudendi causa relicta est.
«Heuquid»ait Cingar«sic sic incaute gabamur?
Saepeguadagnandi nos ingordigia fallit.
Baldevides? en navis abitquo presa menatur?»
Baldusid aspiciensse signat fronterapata
statque tacensnescitque loquiparlatque nientum.
Semetat incepit Leonardus battere pugnis:
«Ah mala sors»inquit«nimis es contraria nobis!
Surripiuntur equitamqueacrestamque galanti
quam nunquam maium terrae pars ullacreavit.
Quos nisi vel per aquas retrovabovel per abissum
iurodeos omnesmihi met volo tradere mortem
hanc ve coracinamnunquam spoiabo da dossum
donec ego inveniam ladrosqueducamqueladrorum
quem vel amazzabovel ego amazzabor abillo».
Incagnatus erat Balduscoleraque brasabat
namseguitare ladros sese non posse videbat
non est qui menet remosvacuamque galeam.
Cingar ait: «Gaudespero scattarecavallos».
Dixit at haec Cingar pro confortareLonardum
attamen interius dubiatmentemque burattat:
quovemodo aut guisa valeant uscire galaeam.
Damangiare nihil retrovantmancumque dabever
littora nulla videntnon circum circaterenum
omnia sunt oculis pelagussunt omnia coelum
estquemarisellus faciens smaltire budellas
unde famentvellentquefamem scazzarenec ordo est.
Cingaris at curaBaldus premitatque Lonardus
cordoium ingentemponuntque dabandatemenzam
sperantes: et quod destreros ille raquistet
et quodin hac fusta quidquam mangiabile trovet.
Non ea barrones decepitopinionamque
dum Cingar totam buttat sotosora galaeam
multaretrovavit de sub fundamine puppis
quae consolarunt animos priusinde budellas.
Dumque recordari sociis vult Baldusamicos
Giubertum iuvenemcharumque insemma bufonum;
Giubertusiuvenischarusque insemma bufonus
ecce procul veniuntremisfugiente batello
et cridant tuttavia: «O o aspettatefradelli».
Aspettant laetinam quo partire volebant
sinullus remex et remi in frotta superchiant?
Hos igiturpicola cumbarca insemma levatos
Baldi forza tirat sursumdentrumquereponit.
Giubertus narratqua fugerit arte Bocali;
dumquealternatim passata pericla recordant
Cingar formigat per fustaemille latebras
et tandem reperit damisellum fronte galantum
quiiaceta testa calcagnos usque ligatus
et lachrymans orat longode carcere trari.
Confestim accurrit Cingar miseratus: inillum
aspicitatque hominem quondam vidisse recordat.
Ast inquo boscoseu Fundi sive Bacani
nescitet in dubia sibi grattatmente tosottos.
«Dic»ait«ecquis tu? quaepatriaquaeve cathenae?»
Respondet: «Fuimus tres nuncinsemma sodales:
FalchettusMoschinus egomagnusqueFracassus
qui cum sexcarichis moresca gentecaracchis
Italiamversus zephyris vela alta dabamus.
Tanta sed alzavit montestempesta marinos
quod pars armatae rupta estpars gitatraversum
ac ita tres charos mala sors divisit amicos.
Verumubi regressa estPhoebo ridentebonazza
ista ladronorum classisfuit obviameque
non sine strage suacapitanum gentis inista
nave cadenaruntsperantes praemia taiae.
Caetera gens unacum nave perita negatur.
Quo tendant alii caporalesnescioverum
quam doleosi nulla datur vindicta baronis
illiusegregi barronisnomine Baldi».
Cingar id ascoltansveluticagiada tenellus
deleguat dentrumsimulat tamenextraquetascam
fidam compagnam limas trahit atque tenaias
undescatenatissic sic tuttavia loquendo
compedibus ferriquamprimum liberat illum.
Mox vocat huc BaldumBaldus venit atqueLonardus.
Quid velitignorantMoschinum Cingar adipsos
praesentatrelavansque oculossic versusolympum
alloquiturclamans: «O lauso gloria mundi
opaladinus homoqui nostra aetate coruscas
en tua nobilitasquales tibiBaldesodales
conciliatqualesque virosquantosquebarones!
Per mareper terrasperque hincperque inderequirunt
tecortesiae speculumterobur honorum;
nilquemaris pelagumnil Scillamnilve Carybdim
nilque ladronorumfustas timuere timendas:
quo te magnanimumquo te sine frauderealem
aut presone caventaut pro te morte necentur.
Dicotibiet replico bisterquateroctoque voltas:
tres tecompagni cercantcagione trovandi
haud in ricchezzis Croesihaudin Sardanapali
delitiis porcinon summa in sede levatum;
sedmagis hoc faciunt compagni denique veri:
ut vel in obscuro cumtecum carcere stentent
vel dent diabolo pro te dissolverevitas.
Per montesvallesperque aequoraperque travaios
hucilluc sese ficcantanimasque refudant.
Nunquid acquistandi robbamcagione vagantur?
nunquid ut obtineant papae regumquefavores?
Nonnonast ut te longo de carcere ducant
aut tecumcepposturremque per aëra portent.
Ecce cadenantur miseritristemque famati
sustentant vitamquis tales trovet amigos?
Quotreperistot tu naso numerare valebis
tempore disgratiae verinoscuntur amici.
Quid plus amicitia? valet esse beatior ipsa.
Quidmelius mundoquid plus aggradat olympo?
Omnibus his cosis incagopraeter amicis.
Quae gemmae possentquae magni venatesori
charumsecretumfidum comprare sodalem?
Est poltronushomonec homosed bestia basti
qui magis apretiat trippasimplere busecchis
quam reperire virumsua cui pensiriadicat.
Ecce tuus Moschinus adesto Balde; quid illum
cernisadhuc dubitans? heu tempore tempus obumbrat
vultum hominismemoremque minus distantia reddit».

Sicreferens Cingarlachrymis sibi pectora bagnat
atque facit nimiatenerezza flere sodales.
Baldus in amplexum Moschini currit etinquit:
«Tu nemeus Moschinusades? tu ne illemearum
quondam curarum requiesac dulce levamen?»
Necparlare valens plus avantumstrectus abrazat
atque basatiuvenemcui tunc vix barbula spuntat.
Posthabitis demum lachrymisMoschinus ad illos
omnia de sociis perdutis ordine contat.
Baldusait: «Retrovare meos dispono fradellos.
At quis nos istamdeduxerit extra galaeam?
Non suntqui menent remosqui carbasatendant».
Doctus ad hanc artem Moschinusqui marisolim
viderat ad Pietoli zuffum plus mille fiatis
passaratquefretum San Zorzi ad Vasa Ceresi
respondet: «Pocam facio dehoc aequore stimam
qui magnum oceanum BugnigolfumqueCipadae
sulcavi toties per drittum perque traversum.
Ne dubitadum prosper adest Levantus ab Euro
ad totam per trenta horas nosibimus orzam.
Ergo spiegamus velam; tuCingarecordam
hanctira; Leonardeiuva; tuqueholaquis est hic?
Bon compagnemihi fer opem distendere velam».
Cui Boccalus: «Ego?sum praestusensia factus».
Moschinus rursum: «Statu isticBaldetimoni.
Cingaretiratiraday daytiraCingaretira.
IssaLonardeissaiosuccurreGiberte.
Iamsatis estorzam scurtapremeBaldetimonem.
Bon compagnesedesatis es male praticushorsu
ad nomen Christicordampaulisper amolla».
Cingar: «Hemsociiqualis fortunasecundat.
Tu quoqueBaldesedelassa me stare timoni.
Labramihi sunt aspra sitiquam bramo bocalum!»
«En»Boccalus ait«me vis?» Risere sodales
et sicBoccalum tunc nomen habere Bocalum
novit Moschinus; post coelumguardat et inquit:
«Quam bene velamen gaiardus gonfiatEurus!
Sancteprecornobis esto Nicolaë benignus
quinos semper habes curam defendere nautas;
assassina licet sitbarcarola canaia
non tamen attendas haec mancamentasedomnem
tolle annegandi prigolumdrizzaque caminum».
Cingarait: «Quid tam sanctum chiamare Nicolam
ut tibi det ventum?potius pregadet tibi panem
namque affamato crepitant mihiventre budellae
magraque Boccali facies lanterna videtur».
Cuicito Boccalus: «Tua nec grassedine colat».
At Cingarde more suo rugat hucrugat illuc
biscottosque trovat quodamcantone latentes
semimufolentoset avorum tempore natos
barbaquibus canuta rigetcorrosaque tarmis.
Post haec dulcis aquaemezarolam ducitet ollam
persutti ranzisecreta in partecatatam.
Haec sunt visa tamen sibi lacsibi zuccarus et mel
etgiurant nunquam similes gustasse bocones.
Omnia consumantneczanza fit ulla tralorum.
Qui famet et comeditsi parlat temporaperdit.
Providus interea Cingarpost apta Molorco
ferculasefustae gabiam rampavit ad altam
rampatusque supra rodit tutaviafenocchios.
Hinc oculos per aquas largatlatequevedutam
spantegatet stricto cilio freta larga traversat
sipiet ex aliqua bandascoprat ve terenum.
Sed campos tantumimmensos discernit aquarum.
Prosper erat ventus rapidae tunc fortegalaeae.
Moschinus tendit nisi non guidare timonem
saepeiubens nunc trare sogasnunc solvere funes;
quam Baldus curamdexter facit atque Lonardus.
Cingar cantabatlingua frifolantevilottas.
Ecce propinquantem fustae procul aspicit unum
nescioquemmedias nodantem forte per undas:
Esse prius lignum pensatmox esse cavallum.
Alter ait: «Butta est»; «Nonsic»ait alter«hic est bos».
Inde videntchiarumnon esse nec ista nec illa
ast homo certus eratvivusnodansque per undas.
Sed nodando tamensolitam non servatusanzam:
scilicet ut pariter gambas et brachia menet;
brachianon menatnon spingit ab ore liquorem
imo super fluctus apparettota giuponi
formanec a bigolo sursum lana ulla bagnatur.
Tantumcrura menatpedibusque per aequora solis
enatatet dardum dextrascudumque sinistra
fert animosus homo; reliqua sed partesotacquam
findit inaequalemvelut ales aquatilisundam
sivesit ocha Padi varcans nodando canalem
sive folengagiocansfangosa in valle Comacchi.
Ille venit contra fustamveniensquemenazzat
namque ladronorum pensaverat esse galaeam
quae sibinon pocum tulerat per alhora botinum.
Obstupuit Baldus quod virsub pondere ferri
tam facilis nodetnec brachia prorsusadopret.
Ast ubi Moschinus placidos gyravit ocellos
clamatalegrus: «Hic est noster Falchettus!» et «Heus o
oFalchetteveniBaldus teBalduset ipse
ipse tuus Cingarmanet hicaffrettacamina».
Proh putaquando suoscompagnos sentit adesse
quos partim mortospartim praesoneseratos
credideratscudum subitodardumque relinquit
quattuoret gambispariter brazzisque duobus
enatatimo volatmediuscanis et medius vir.
Quando etiam Cingar Falchettum vidit inundis
quem Baldo excepto super omnes semper amavit
exuitextemplo faldam spoliatque camisam
et stoppans nasum digitisexarbore navis
cum capite innantum se ficcat in aequora tuttum.
Sexbrazzos descendit aquaemox ecce videtur
desuper orecchiasscorlare liquore pienas
oreque boffanti salsos respingerepotus;
dumque ferit palmis et crebris calcibus aequor
scinditaquasrumpitque levi sub pectore pontum.
Denique iunguntur;Falchettum Cingar in undis
ut valetabrazzatveniuntque insemmanatantes
atque ragionantesdonecmanudante Lonardo
unuspost alium trantur de fluctibus ambo.
Absque ullo numero faciuntsibi mille carezzas
passatos casuspassata periculanarrant
perque susum guaios toleratosperque dabassum.
Taliadum parlantchiachiarantunaque moteggiant
insperata proculdiscoprunt culmina terrae
horrentes nemorum sylvasmontesquelevatos.
Haec eratautdicam correctiusesse parebat
insulaquae pinisfagis verdeggiat et ornis.
Hac visaincipiunt laetisaltare barones.
«Terram»Cingar ait«terramquin cernitis? ecce».
Huc celerhuc Baldus timonem torceremandat
ad portumque facit versam inculare galaeam.
Anchoreusbuttatur aquis rampinuset omnes
saltant armati de fusta supraterenum.
Tangere quisque solum gaudetdamnatquemarinam.
Ingrediunt boschossi qua mangianda catantur
nambiscotellos satis est mangiasse trigiornos
aut unxisse gulamranzi pinguedine lardi.
Ecce duas caprasbinis seguitantibusalbis
capreoliscernunt prolixis currere gambis
saltibus etmagnis culum monstrare biancum.
Se citat ad cursum Falchettusmoreque veltri
pulverulentus abitpedibusque viluppatarenam
unde brevi cursu caprettos strangulat ambos
quos butatin terram mortos; caprasque secutus
unam acquistavit tantumscampante sorella.
Cingar ibi laetus matremnatosquegemellos
accipitetfactis solito de more cavecchis
scorticatet capramet caprettos scorticat ambos.
Non ibi Boccalus fuitultimus: omnia versat
omnia sollicitatfacit hociubet illocet omni
cazzat in impresa nasumfaciendo bufonem.
Baldusfraxinea detruncat ab arbore ramum
optime quem sbroccat foliis etrendit aguzzum.
Hunc piat altandem Boccaluset ipsacaprarum
frustaper hunc spetum sic factumponit arostum.
IpseLeonardus iam traxerat extra galaeam
ignivomam petramlescamdurumque focile;
multiplicat colposdum saxum chioccatazalo
scintillasque cavanstandem flammarier escam
inspicitunde ignem pochetino sulphure brancat.
Iamque altus focus estMoschinus ligna trabuccat
plurima tum Cingar fert instrumentacoquinae
smenuzzat trippasbisterquequaterque lavatas
inquepignatonemquem tunc aqua calda netarat
cum salecumque oleoponitfaciendo menestram.
Boccalus rotolat spetumiam fumatarostus
supra quem Baldus lardi scolamina buttat.
Quasdamfrondosas Giubertus praeparat umbras
sub quibus est agium coctosmangiare caprettos
namque cicala canitgiugno brusanteterenum.
Denique iam omnes cocto refrescantur arosto.
Cingarisincoepit primus masinare molinus
Boccalus mezam iam capram dentevorarat;
Baldus nil parlatqui parlat tempora perdit.
Dat nuncGiuberto melioresnunc ve Lonardo
bocconesquos saepe sibiBoccalus agraffat.
Moschinus frangitnettum lassandotaierum
quem sibi de fundo scatolazzae fecerat ante.
Quisquesuas implet caprina carne budellas
consyderant nec adhucFalchettum prorsus abesse
tanta fames quandoque citat possanzatalentum
quodquantumque supercharossmemoramus amicos.
Nontamen hanc unquam Baldus servavit usanzam
sedqui dilectisprocurat semper amicis
sic ait: «Heus sociinon hicFalchettus habetur
quo nam discessit? nostra est vergognadaverum.
Ille capram rapuit manibusrapuitque caprettos
cuipars debetur maiormeliorque boconus
et nos mangiamusnon illoadstantecodardi.
Surge citoCingarMoschini suscipepiccam
vade per has macchiascompagnum cercacamina».
Surgitamorevolus Cingargittatque taërum
corripit et piccamsylvamque subintrat opacam.
«Heus o»cridabat«heuso Falchette»; sed «Heus o
Falchette» respondetei de rupibus Echo.
Interea iuvenis Leonardus prestiterescas
deseritet cingens spadam ferrique brocherum
terribilemboscum post gressum Cingaris intrat.
Texuerat sibimet tortam defronde coronam.
Nuper enim dixiraucas cantare cigalas.
Cingarabitmagno spacio lontanus ab illo
nescit heunescit miserumseguitare Leonardum:
nam bene dicendus miser estcui crudaparatur
morsiuveni schiettopurosimilique rubinis.
Et quaecausa necis fuit huius? foemina. Mirum
si quid monstrum aliudquam foemina rumpere possit
mentem tam sanctamcastamqueDeoqueplacentem.
Oyme Deusquantis grassa est nunc terrabagassis
tantarum quae pressa gemit sub fasce luparum.
DichorsudicTognamei possanza botazzi
dic rofianarum trapolassoiasque rognosi
mille putanismiet Veneris cagatorianostrae.
Non desdegnerisquamvis sis foeminanamque
tequetuasque pares fas est dabanda relinqui.
Parcitesignoressiforza colerica me me
straparlare facitbruttasve sfogareparolas.
Ah nimis importat tam bellum perdere florem.
Creditenon mancum Tognaequod dire parecchiat
quam si respondens admessam proferat amen.
Non plus merda nocet nasonon mortacarogna
quam mulier quaese falsa beltate galantans
cortigianaiubetpariterque signora vocari.
O sporcum bruttumque nefasomillibus unquam
non unctistotoque orbis sapone lavandum!
Etquid agunt istae porchaefrustaeque lupazzae?
Heu iuvenesauditeprecorsentite poëtam
atque poëtissam Tognamquae tacta bocali
fulmine dovinat verumdrittumqueprophetat.
Sunt RomaeNapoliFlorenzaesuntqueVenecis
MillanoGenoaesunt Bressaesuntque Bolognae
agminavaccarum tantarumquod mare totum
fluminastagnalacusborsaeque sugantur ab illis
quas divas dominassignorasatquemadonnas
turba gazana vocatscribitchiamatque fenestris
atquemadrigalibusseu merdagallibusillas
cantant humana cum vocesonoque lautti.
Has tamen aspernunt illae sbeffantquelosingas
atque pochifaciunt versus mancante guadagno
quoveluti mulae ostinatae infine domantur.
Simplicium sed amoriuvenumvisique galanti
sinceripurique agniniveaequecolumbae
has faciunt nimia smaniare libidine cagnas.
Oyboquis ascoltans non nasum stoppet et aures?
Ergo manus adhibentopericercantve caminos
huc illuc varios nunc donis nunc vesonettis;
denique fundatas nequeuntes flectere turres
ut suacunctivorans satietur aperta vorago
quasdam consultantputrefactas tempore vecchias
quae tabachinandiquae dantdocumenta striandi.
Hae sunt carnivorae zubianaesuntquebeghinae
quae bigamas se se iactantterzique sorellas
ordiniset sanctas Cittasdignas ve beatis
pizzocaras fusis ornari suprasepulchros.
Has ego per gesias hinc inde recurrerecerno
candelasque brusant a tota plebe videndas
atquepaternostros talquales ore biassant
saepeque tellurem basantleccantque matones
saepe manu chioccant stomachumfaciuntquesonare
pectus tamburrum don donper forzaque striccant
exoculis lachrymasguanzis aposta tacatas.
Sparpagnant instarCrucifixi bracchia coelo
barbozzumque menant sdentatum morecaprarum
cum grattaculos sgagnantcardosque biassant.
Nuncgesias intrant in apertoseque videndas
omnibus ostentantnecper loca scura pregantes
ut candelero sua det candelalusorem.
Nunc per mille busostanas latebrasque remotas
perquetenebrosos cantonespostque pileros
subque sepolturishaetygreshaeque mulazzae
stant quacchiaetum cum celebrant altariamissas.
Et quid ibi tractant poltronaequid ve cigalant?
quidsgarbelataerancaeputridaeque crevellant?
Seu chiachiariscercant niveam ammacchiare putinam
seu garzoncellum dictiscorrumpere purum.
«Ah mal nate puer»dicunt«malnata puella!
Nam quid ego de te valeo pensarequod ullam
nontibi procurasvelut est bonusanzamorosam
non tibi de summotenerum balcone morosum
castroncellatiras in lectum temporenoctis?
Scilicet est hominum de te grandissima cura
si faciasilludquod non fecisse dolebis
mille dehinc voltaset bestiamatta parebis.
Haec tua quid giovat tibi fazza galanta? quidista
frons calcedonii? quid ocellicorda tirantes
ut tirat inboccam donolinam rospus apertam?
quid ve rapraesentant dentesalbedine perlas?
quid ve coralicios frustra naturalabrettos
contribuitniveasque genas insemmaque rossas?
Nonnelac et vinum vermeium fazza palesat?
Quid tesic bellumqui tesic esse galantum
cernimus indarnumfrustranulloqueguadagno
quandoquidem nec visnec sofris amare puellas?
Bellusesut placeasut amesut amerisut uras
urarisque simulnonin fornacibus Aetnae
sed magis in dulcimellatonectarepleno
atque zucarato tenerinae pectore nymphae.
Vis negiovenastersine fructu perdere florem?
vis nemalenconicum sinegioia incurrere fangum?
Spernis amarepuer? vecchiussis certusamabis.
Spernis amarepuella? fies mulazza diabli.
Nunquid visfieri monachusfraterquevel alter
gentibus ex illis bufalazzisatque dapochis
quos vel sempietasvel desperatio duxit
adfieri fratresmonachigoffique romiti?
Nunquid lassabis temenchionellaserare
grossibus in muriset ad aethera summalevatis
ut velut in paia nespol marcescere possis?
Nemo superterram sanctusstant aethere sancti
nos carnem natura facitquocarne fruamur
atque voluptates ingordo ventre piemus.
Nil Deusindarnum simul et natura crearunt.
Instituuntur avespecudespiscesqueferaeque
ut cazzatorespiscatoresque fiantur
utquegulam variis saturemus ognhora guacettis.
Plantantur boschisurgunt de marmore rupes
quo navesbarcaset tecta locemus etaedes.
Lana datur pegorisgallinis pluma vel ochis
quo mollesadsint lecticaldaeque pelizzae.
Sic etiam teneras mundo fecereputinas
quas voso teneridebetis amareputini».

Taliasic istae sgualdracchaepropter aquistum
per cantonadaslocaper sibi commodachiarlant
utque damigellos inveschientutquepuellas
ut sua bocca rosam iuvenum disverginet albam
quorumsi nequeunt solidatam flectere mentem
idque trovant ferrumquodpensavere piombum
ad magicas veniunt arteschiamantquediablos
mille modos totidemque vias retrovare docentur
aSatana et Belial: seu tandem vincere pugnam
sive suis miserosfurtim guastare maliis.
Huc illuc scurruntsecreta indaginecercant
grappas piccatinascentis sputa putini
cervellasgatticor talpaestercora vulpis
terram quae sepelit mortosduo membra ranocchiae
matricis lectum parientisquo latetinfans
sed plures alias brevitatis causa fusaras
praetermittithabens altros ad texere filos.
Hoc unum restat quod tanta est voianocendi
ut lac gallinae inveniantfungique semenzam
campanaequesonum capiuntragiamen aselli
calcagnum tenchaezenzalae inpectore costas
urinas ochaegruis auremmelque tavani.

SediamTognacasam redeastornesque camino
te modo lassatodevacchis satquesuperque.
Me dudum a studio chiamat fantesca:«Patrone
iam depone cito pennamcalamariacartam
coenaparecchiaturfrigescit calda polenta
compagni totam iammangiavere salattam».
Iste liber vobis finitmihi coenacomenzat.

LIBERDECIMUS SEPTIMUS

Ibathonestatis radius per coeca ferarum
lustra Leonardusquo morsviolenta vehebat:
ipseubi boscaias sylvarum intraverataltas
perdidit infelix drittae signalia stradae
saepe vocatsocioset clamans duplicat «o o»
quas voces spargitfortuna ribalda per auras.
Iam super innumeris depictum floribusagrum
improvisus adestubi dulcis ventulus eflat.
Hic medio incampo saxi fontanula vivi
perstrepitundiculisque suis novagramina bagnat.
Circumstant fontem laurimyrtiquevirentes
limonesgarbique simuldulcesque naranci.
Cantantper frondes oselini mille vagantes
invitantque omnes peregrinossistere passum
seu currentis aquae vitreos haurire liquores
seugenium somni freschis gioire sub antris.
Semper ibi arridenttremulae venientibus umbrae
quas nunquam splendore suo trapassatApollo.
Huc igitursembiante loci tiratus amoeni
forteLeonardus declinatapudque riveram
se cristallinam vernantesbuttat in herbas
seque dat in praedamdisteso corporesomno.
Ecce sed interea venit huc formosa puella
formosumquevidet solum dormire puellum.
Se duplici sfogare siti cupit illarepente:
venerat ut biberetsed eam sitis altera coepit.
Haecerat et meretrixet centum plena magagnis
doctaque carminibusmagicis iurare diablos
quam rofianorum Pandragam turbavocabat.
Non bene bellezzam comprenderat illa baronis
non beneleggiadram faciembustumque tilatum
non bene puniceos imitantialabra coralos;
praesta dedit sporco squarzandum pectus amori.
Sedquid agatnescit: timor hincamor increpat illinc.
Ne rompatsomnum timor admonet; unde gelatur.
Ne perdat gioiasamorincitat; unde brasatur.
Saepe sibi parlat: «Sum grandispazza daverum.
Tempus non tornatsordis quod transvolathoris».
Mox animum capiensse proximat orenec audet
hunctoccare tamensed tanquam pegola brusat.
Deficit in solo visudare basia vellet;
dumque propinqua movetpropter basarebochinum
se rursum retrahit metuens distollere somno.
Attrectaremanu frontem magis ausa comenzat
ille nihil sentitsomnumstrachedo profundat.
Interdum violas decerpit vaccapropinquas
inque sinum ficcatnihil oppugnante camisa.
Hisausis tandem facta est animosanec ultra
perdere vult horassicsic scampare fretosas.
Ad latus angelici puerifiniquegioielli
se butatinde rosam vult infangarelavacchio
laedammoque suo purum corrumpere fontem.
Protinusinsuetos Leonardus senserat actus
discutit a somno sibi menscastissima sensus.
Non aliter sese de floribus ille rebalzat
quamquum tollit humo cifilantia pectora serpens
quidum flammatogodit sub soleiacetque
herboso in stratofit pressus calceromeri.
Barro super sese mirans adstare puellam
ut fugit antelupum agnuslepus ante livrerum
sic puer ante magamsic angelusante diablam.
Infuriatamagis Pandraga stigatur aboestro
luxuriaeveluti stimulatur vacca tavano.
«Ahdemens iuvenis»parlabat«me ne refudas?
Me nepuertenerinefugis? stasiste caminum
respice quas habeo carneshis utere liber
dum prohibet nemodum sors dat pulchra favorem».

NonLeonardus eam scoltatprocul imo recedit
cui minus una placetmulierquam trenta diavoi
ac genus humanum miserum putat esseper istud
quod pro sorte mala muliebri ventre caghetur.
Ergoviam scampatveluti scamparet ab igne
per quem mille brusanttroiaesemperque brusabunt.
Dumque fugitsecum loquitur: «Brevisilla voluptas
subripit aeternum coeli decus; o patero rex
quemtrepidant victi manescui coelica paret
militiaunum oro: dainvictum pectus et arma
daque triumphatis me me hostibus altiusire».
Candida virginitas quam pulchro in corporepraestat!
At Pandraga vocat retro: «Me aspetta puellam
opuero formose puerme aspetta puellam;
non ego sum tigrisnonsum leonissanec ursa
non draco; mi pulcher Narcissequid ahfugis? ecce
te seguitoatque pedes rupi seguitando tenellos
etpatis indignans tenerinae damna puellae?
Dispietate nimissaltemme cernere voias
et mequam fugisaspicitosi simfugienda
sive sit apta tibi mea frons inferre pauram.
Dehmoderare fugamdeh tantum respice quae frons
quae mihi sitfaciesaetas iuvenilis et ardor».
Cor Leonardus habetdiamante probatius omni;
quo magis illa vocatsurdis magis auditorecchis.
Hinc tumuit sfondrata Venusbardassa Cupido.
Ambosimul removent Pandraghae a pectore flammam
crudum ubi flantodiumserpas lacerante Megaera.
Praesta diabolicum traxitPandraga quadernum
quem relegens ursos constringit adireferoces
atque comandat eis iuvenem squarzare tapinum.
Nonfugit ille ultrased firmat littore plantas
imbrazzat scudumstricto se praeparat ense;
atque facit testamdisposto pectorebestis.
Ursa priorrabiosa magislevat aethere saltum
rugitet hirsuto pillamine dorsa rabuffat.
Esse comenzatam cernensPandraga bataiam
sdegnabunda illos postergatet inde recedit.

Cingarat interea Falchettum cercatet illum
saepe vocat: cifolatblastematgiuratavampat.
Baldus itemreputans quod eorum nemoretornat
ingreditur nemusingenti targone copertus
Moschinumqueiubet ladris guardare galaeam:
cum quo Giubertus remanetbuffonque Bocalus
qui tresa somno victironfarecomenzant.
Septem igitur sociiquo tempore stare dunatos
mysterumfueratnec ab uno abscedere groppo
ecce squadernantursic sortemenante tapinos.
Phoebus contradas sensim callabat inaltras
antipodisque suo giornum lusore ferebat.
Luna palesabatnobis ex aequore cornos
atque impraestatos a fratre gerebatochialos.
Falchettus sentit vacuos in ventre budellos
quippeingoiaret totum cum pelle vedellum.
Se modo compagni caprina carnereplerant;
non habet ipse voiamstomacho rodentecanendi:
poenituit cantare lupus cum ventre famato.
Ergotrahens gambasmastini more cagnazzi
quando caristiae castigatsferza vilanos
aspicit a longe modicam de nocte lucernam
hucmandat pedibus ventrem portare famatum
qui iacom iacom faciuntmancante fiato.
Illius en tandem retrovatur causa lusoris
namquecasuzza fuit crudis fabricata quadrellis;
hanc sine chioccatuportaesine dire coëllum
intratet intrando spadam tenetatque rodellam.
Invenit hic hominem scherzantem circabagassam
quae brutti vecchi temnit sdegnosa carezzas.
Bruttuserat vecchiusquo non manigoldior alter
tergore delphinifacieque colore safrani.
Densque suis nullus massellibus extatapiccus
nasazzusque colat tanquam lambiccus aquarum.
Interdumtamen illa senem cativella zelosum
sustinetet basos toleratpoltrona bavosos
mellitisque piat cornutum vacca parolis
illequeper nasumbufalazzi moretiratur.
Haec est illa quidem Pandragamalissimaqua non
altera vaccarum melius tibi cornuaplantat.
Quando igitur contra Falchettum movit ochiadam
protinusamplexu patefacto suscipit illum
ut solet optatum uxor carezzaremaritum.
Pro gentilezza tanta stetit ille balordus
nescitmenchionus quas uset porca taiolas.
«Da»inquit«damisellaprecormangiare famato.
Sunt modo tres giorniquod trippam gesto vodatam.
Te rogoper si qua est belliscompassio damis
da mihi tochellum panistibi schiavushabebor».
Cui vecchius respondet: «Habes duo millerasones;
arrecaPandragacibossuccurre tapino».
Illasochinello vestita galantiter albo
se movetet gesturisugarboque putanae
expediens epulashuc se travaiat et illuc.
Necbene finierat mensas onerare vivandis
in pede stans drittuspanem Falchettus agraffat
quem veluti pilulamnil dente tocantetrabuccat.
Post illum binos aliostres indenec unquam
treguafuitdonec septem periere bufetti.
Non tamen hunc anchumstimulabat voia bibendi;
sed facit assaltumceleri cum dentecadino
quovelut argentum spezzatummillia vallis
Iosaphatossa trovatnon aspernanda famato:
colla gallinarumgambasgelidosque magones.
Omnia Falchettusservando silentiamangiat.
Deniquenon pochis saturato ventre boconis
accipitambabus manibussine forbere musum
bottazzum ingentemquamvissibi zaina paretur.
Ac miserabsorbens opiati poculavini
protinus ad terram somno devolvitur alto
distesusqueiacettanquam si mortuus esset.
Perque caput diversa volantpensiria noctis.
Tangarus ille senexBeltrazzus nomineridet
ridendoque aperit sdentatas ore ganassas
namque facitfestamvecchius malus iste Susannae
sic trapolare suaeperegrinos arte putanae.
Ipse quidem plus mattus erat quam trentacavalli
filius invidiaegalloque gelosior omni
tamincarognatustam presus amore bagassae
quod solo parebat eamtrangluttere sguardo.
Si quandoque super guanzas frontemquepuellae
musca reposabatnec scazzabatur ab illa
ibatadulterium metuens cito pellere muscam;
dumque fugabat eamdicebat: «Guarda diavol
mascula num musca est? an foemina?porca ribalda
tu mihi cornarumdubitocimeria ponis».
Taliaparlandocurrebat protinusatque
moschettam brancare manupulicemque studebat
cercabatque inter gambas signaliamaschi.
Ipsemet ergo ligat Falchetti membra cadenis
nec vultofficium per damam tale fiatur
ne dormentato stupretur adulteramoecho.
Illadiu sciocchi mattezzis usa mariti
ridetet hocrisu dat pazzo intendere vecchio
in puteo lunamstellamque negareDianam.
Beltrazzus ghignat pariter ghignante puella.
Quisquistroppus amatcum ridet amasiaridet
nec noncum ploratploratmenchioniter idem.
Tollitur ergo lapissub quo latet atracaverna
in quam Falchettum longo cum fune calarunt:
indesuperposito saxobocca illa seratur
carceris; et nunquam quisquischiavatur in illo
hinc se posse putat dissolviet cerneregiornum.
Haec ea dum tali rerum vertigine passant
scilicet utvivus soteretur FalcoLonardus
mortuus a nullis sit humatusfraude puellae
hunc repetamusovemque ursis buttemus edendam.

Ursadiabolicae rabiis uscita Megaerae
valde travaiabatmaschioadiutanteLonardum.
Illepudicitiae fidus defensor etacer
mille daret vitassi mille teneretob illam.
Cum levaobiectat scutumdextraque frequentes
stoccatas vibratnuncbassusnuncve levatus
nunc retronunc ante pedes agitandolegeros.
Ursa feroxet dira magisse cazzat inantum:
quaemale formatos ursattos liquerat antro.
Cui punctam in ventremtorquet Leonardusat illa
destra sinistrorsum balzat scansandorepente
inde super gambas derdanas ritta levatur
ongiatasquemanus aperitpanditque bocazzam.
Barro sed in medium mostazzidando roversum
colsit eam tandemfecitque tomarestravoltam
dentatamque simul spiccavit ab ore ganassam.
Ursusadiratursociam videt esse feritam
sanguine quae largo floresmalnettat et herbas;
unde Leonardo stizza maiore sotintrat
cumquemanu dextra zampatam vibrat apertam
quaequantam gremiit faldamde corpore squarzat
nudatumque forat duris ongionibusinguen.
Vulnere non tamen hoc persona gaiarda paventat.
Ursamquae suberat rursusfendente salutat
sed levior gatto saltumfacit illa dabandam
ipsequedum colpus vadit fallitusarenam
percutitad manicum ficcans sabionibus ensem.
Hinc piatursus atrox tempusrapit unguibus ansas
elmettitum valde tiratiuvenemque fogabit
ni celer huic casu provisio debita fiat.
Ergovalorosusdum forte tiratur ab illo
pungit abassato ferropanzamque trapassat
et tamen absque elmonuda cerviceremansit.
Proh dii! quando suum videt ursa morire maritum
viveredispresiat; nunc dextranuncve sinistra
nunc vicina fremensnunc se lontana retirans
tam celeri balzat studio quod apenavidetur.
Est verumquod nulla suis in dentibus estspes
stringere qui nequeuntuna mancante ganassa;
sola statin duris sibi confidentia branchis;
cum branchis agit illa operamfurit illa per ongias.
At tribus e bandis iam versat barrocruorem
nec mundi contornus habet cor firmius illo.
Se videtextinctumnihil est tamen ille minutus
excellenti animonec menssibi conscia recti
formidare potest niveam deponere vitam.
Semperadocchiabat nudam fera bestia testam
huc acuit griffashuczampas drizzat aguzzas
hanc tamen et scuto defendit et enseguererus.
Denique non patitur tam longius ire bataiam.
Proiicita brazzo targammanibusque duabus
incipitet colpos illi sinefine ramazzat.
Se movet ursa levisnunc huc nunc emicatilluc
mandrittosque omnes paladini reddit inanes
quem dumdestituit sanguissed maxima crescit
et magis atque magis virtusanimosa guerero
spadagaiardiam non sueta capescere tantam
heupeccatmedioque operae fit iniqua patrono.
Frangitur ad manicumlamma cascante tereno
infelixque puer dextram sibi sentitinermem.
Ambo statim currunt contrase amplexibus ambo
fortibusabbrazzant: premit hicpremit illa fiancos
ut non dura magisstringantur ferra tenais.
Tandem affogantur pariterpariterquecadentes
sic sic complexifato periere medemo.
Non tamen advitam seguitata medesima sors est
ille volat coeloiacet istacadaver inane.

Aspicisalme Deuspro te quamque impiaquamque
fert indigna puer tuusistesimillimus agno
iste tuus puer innocuuspuer istefidelis
aspicis ut pro te tam dira morte necetur?
Nonne hicexpulsor Veneriscolumenque pudoris
quo datur ad vitaevialuxaditusquecoronam?
Siccine mortales tanto nos munerefraudas?
Felices o vitae hominumfelicia secla
lapsa quibuscoelo est animi praestantia tanti.

Cingarat interea sylvas peragraverat omnes
Falchettumque suum iam raucavoce cridabat.
Denique speluncam sancti trovat illeromiti
portellamque casae bussans petit: «Heusquisaloggiat?»
Ad quem vox intus sic rettulit: «AveMaria».
Cui Cingar: «Nobis semper laudata sitilla».
Quo dictoangustae crepuit portellacelettae
canutusque senexcui pectus barba covertat
costumatusadestet quid vult ore comandat.
Cingar ait: «Venerandepaterdeh dicitequaeso
(si mea verba tamen non dant fastidiavobis):
vidisti ne hominem mediummediumve catellum?
Quaeroper hunc boscumvidisti forsitan illum?»
Subridens seniordixit: «Mi splendide Cingar
quamvis non video te nunc (quialumine privor)
te tamen interius cernoteneoquepalesum.
Quaerere Falchettum frustratibi dicolaboras».
«Memiserum!» clamat Cingar; «quidmi paterinquis?
Mortuusan fors est? morerersi morte perisset».
«Non»respondet ei vecchius; «non ille morivit
nam Beltrazzus eumtenet atro in carcere vinctum
non certe mortumsed valde morirebramosum.
Cui meretrix Pandraga dedit mala pocula somni.
Illecatenatus centri manet intra budellas;
non hunc inde trabisnisiporcam fune ligabis
nec meretriceae gabberis fraudelosinghae.
Illa spudat blando tantam sermone carognam
ut nimisincautos ad guisam pestis amorbat».
Cingar ait: «Dehquaesopatermonstrate caminum
qui me scanfardam subito deducatad istam.
Se teneatsi me scapolatscapolasse diablum.
Verumsancte paterper barbam perque capuzzum
per si qua est charitashoc in gestamine sportae
oromihi vestrum voiatis dicerenomen.
Namque pur est grandis facendastuporque mirabel
vosmevosque meum sociumvosque omnia nosse.
Numquid vos Balaam?aut Balaae bona mula prophetae
vivit adhuc? vestraeque goditpraesepia stallae?»
Respondet senior: «Nostrum sinomen habere
vis ad noticiamquod saxis dormit in istis
hucprius ad me me velis deducere Baldum.
Inde tibiBaldoque meumvolo pandere nomen».
Obstupuit Cingar vecchium cognoscerefratres
appelletque suo Baldum de nomineseque
Falchettumquesuum; magnum putat esse prophetam
ad quem vult penitus compagnosducere secum.
Ergo cuncta illi promittitet inde caminum
brancateum propriumsibi quem sant'alma palesat
atque ad speluncammeretricis denique venit.

Candenteslunae paulatim aurora colores
scurabatclarumque diem portabatEous.
Cingaris adventum quando Pandraga spiavit
protinusincontra saltaverat extra cavernam
fronteque rididula et brazziscurrebat apertis.
Cingaramorosos quando guardavit ocellos
fatter signa crucisvelut illa diabolus esset
mancavitque pocumtam pocumtamque pochinum
quin trapolareturceu vulpes vecchiataiolis.
Sed cum Falchetti grandem rammentat amorem
praestiterindretum scura se fronte retirat
et mostazzonem talem citoporrigit illi
atque manu replicans roversa vibrat un altrum
quodduo denticuli cascarunt extra ganassas.
In terram cadit illaruenssquarzatque capillos
arrabiata cridatstridosque adsydera mandat
lamentisque petras montagnae spezzat aguzzis.
Eccesenex crevatusadest Beltrazzus: ad illum
currebat strepitumsicurrere dicitur ulla
testudoaut portans limaca in tergorestanzam.
De passu in passu tussitmollatque corezzam
sbolsegatatque sonat magno cum murmure cornum.
Pro Satanud vidit subCingare stare morosam
quam male nunc pugnis nunc calcibus illeburattat
atque ad misuram carbonum donat acerbas
Pandraghaesorbasasinamque melonibus ornat
irruit atque hosti curritceuporcusadossum
dentibus et strictisquorum pars maximadesunt
vult ingiottitum tribus in bocconibus illum.
Cingar atin medium stomachi dat protinus urtam;
illequecascandomaroëllas rupit abassum
saltaruntque foras lergnaeschioppante braghero
et pover antiquus levasusum deniquefecit.
Interea similis rabiosae foemina cagnae
se levatetraspisut gattalavorat aguzzis
Cingaris in fazzamet morsutalvolta canesco
multaque barbozzo streppat pilamina barbae.
Illetamen miseram per trezzas corripitatque
perque vias fangoperque invia plena rovidis
trat retroveluti trat ladrum codacavalli.
Prosequitur Beltrazzus eum: «Manigolde»cridabat
«ah ladrazzemeam sic fers lacerareputinam?
Mille tuo nascant cagasangui ventregaioffe.
O meamiPandragadecus: tibi dura cruentant
saxa caput tenerumspinaeque insemma ribaldae?
Nec te tutarinec te defenderepossim?
He heu quanta meum desleguat doia magonem!
Candidulasrumpit cardorum copia guanzas
blandidulos guastat campuslapidosus ocellos
stabecconelatrostafurcifer: oymetapinus!
Oyade sum mortusspazzatuset absque socorso.
Sumstraccusruit ille ladrovolat ille diavol.
Crudeles spinaecrudelia saxarubetis
siccine de tepido tam bellae sanguinedamae?»
Talia dum creppatplus avantum ire vetatur
namparit aegrotas aetas vecchiarda pedanas
strassinatque pedes retrovecchiezza cavalli.
Se trigat ergosedensque gravi spiramineboffat;
et velut antiquus seu bosseu buffalusansat.

Eccesed interea strani persona gigantis
huc improvistus sylvarumsbuccat ab umbris
qui nunc oyimisonos Pandraghae senseratalte
rimbombare guaiosnec rem tamen ille sciebat.
Non erat intoto plus mordax bestia mundo
plusque asino similisscopertisnamque pudendis
ibatiensque nigro siccabat semine flores.
Hancmonstri spetiem veteres dixere Moloccum
quod rofianorum nec nonpuzzore luparum
misceturfitque atra simul corruptiogrossi
aërisunde animal tale hoc deforme cavatur.
Esthomini similisquantum quod drittus et alto
incedit vultusedtotus bestia restum.
Dentiger ut porcuscagnazzi morepilosus
moreque serpentum vomitat simul ore venenum
flammatasquesimul schizzat de retro corezas.
Illico Beltrazzusvisto de longeMolocco
plus bove leggerus se drizzat apenacridatque:
«Daydayparapiafer aiutumchare Molocche.
Chare Molocchetuamtibi raccomando signoram;
eccecavester eam poverinam quomodotrattat
quomodo malmenatstrassinatquomodo pistat!»
Talibusadmonitusproperat slanza ille foiada
pestiferumque spudatpatefacto gutture flatum
post quem abbrasatam spruzzat culamineloffam.
Cingaramorbatus nimio puzzorebagassam
deseritettracto brando petit alta gigantis
moenianec poterit cum scalisiungere testam.
Sed tenet ad bassumbasso truncone taiato
arborit ad terram; bassis dat vulnera gambis.
At male provistus dumpunctam concite laxat
tanta venenati sbroffantur fluminasputi
quod cadit attonita Cingar cum mente balordus
atquevelut mortus se se distendit in herbam.
Prestiter accurrit brazzismastinus apertis
impositoque levi conatu Cingarespallis
ambulatut sic sic tepidettumsic ve recentem
deglutiatdigitosque untos pinguedine lecchet.
Ipse sed interea Beltrazzusabrazzat amicam
hanc ve quasi mortam ploratploransquecarezzat
basat ei boccamfrontembasatque biancum
pectusetannorum centum puer omnia tentat
quae tentare senex annorumtrenta puderet.
Cingar fratantum de peso fertur in alto
tergoreMolocchiceu fertur vulpe galina.
Nil sentitquoniam tenet illumforza veneni:
desdottum certe buttavit alhora tapinus
namquedesesettum buttaverat ante Moloccus
dispositus mangiare tribusbocconibus illum
ut quoque mangiaratnec non mangiaresolebat
tot quot vacca suis captat Pandraga taiolis.
Illagigantescas humana carne budellas
replebatfaciens ventronemsaepe satollum
atque adeo plenumquod avanzum carnis etossa
mille lupos ac mille canescorvosque cibabat.
SedMolocchus eam nunquam satiare valebat
carne sua propriaquaenocte dieque dabatur
ante lupam rabidamet nullo cozzonedomandam
quae stracca interdumnunquam satiata manebat.
Ergodesdottum Cingar buttavit alhora
sive gigantazzo pransusseucoena fuisset
ni tuncin puncto stesso spacioquemedemo
porrexisset ei subitum Centaurus aiuttum.
Est Centaurushomo mediusmediusque cavallus
qualis ab Ancroia paladinaIgnarus et acer
Tarrassus fuit amazzatusteste Beroso.
Ipsegerit binos dardostargamque copertam
desuper azzaloet fodratampelle draconis.
Ferrea dependet gallono mazza sinistro
undevocabatur Virmazzus nomine ficto.
Quando is Molocchum viditquemtempore multo
noveratet voltas cum secum mille provarat:
«Ponelupazzeagnum»cridat; «volpazzapolastrum.
Nonrenegatetui cibus est ventraminisola
cui dicopoltrone? nimiscoena illa stimanda est».
Sic dicenstorquet dardumvibrante lacerto
cuius in hirsutum ficcatur punctagalonem.
Molocchus grandem smagonat vulnere cridum
Cingarequeabiecto terraestizzosus avampat
Centaurumque suis bellandiscontrat usanzis:
ignitam faculam culamine vibrat aperto
necpuzzolentos curat spudare macagnos
namque sciebat eos Centaurumlaedere pocum;
qui sibi tum nasumtum polsostemporacorque
unguento ungebat multa virtute probato
quod sibidonarat medicae doctissimus artis
Serraffusqui gesta vigilpaladinica curat.
Ecce autem dardum vasto rumoresecundum
fulminatidque volans sonat ipsa tonitrua coeli
permediumque bigol post tergum prompsit acumen.
Ille ruit moriensveluti si quando vilanus
praticus officio agricolaecontemplatin agro
stare piopazzam vecchiamsegetique nocivam
hanc adradices assaltat vulnere ferri
taiandoque facit volitare per aërascheggias.
Illa cadit tandem stirpata disutilis arbor
necdapoca novas iam strangulat amplius herbas.
Bestia sic nostrahaecturpi concepta ledamo
cascat morta solomoriensqueculamine bilzat
ut bilzare solent brodam chrysteriaballae
Centauroque pilos barbae scintilla strinavit.
NondumCingar erat de somno redditus ad se;
hunc bonus imponit spallisCentaurus equinis
et iactos relegens dardos hinc ceditonustus
fontanamque aliquam nunc huc nunc quaeritat illuc
utbagnatus aqua tornet smemoratus acasam.
Pervenit ad rivum tandemcampumque virentem
infelix ubi stat mortus Leonardus et ursi.
Hucvolgens oculos guardatrelevatquestupentum
moresuperciliosrugaeque in fronte rapantur.
Formosum iuvenem squarzato gutturemirat
qui quoque tunc ursam mortam brazzatus habebat.
Cingaradeponit spallis prope littora fontis
formam garzonis pulchricontemplat et annos;
cumque diu stupuitlagrymasque gittavit abocchis
hunc levat amplexubramans donare sepulchro
namquerecordatur tumulum vidisse vetustum
quem cercans peragrat sylvasportatque Lonardum.
Interea Cingar paulatim corde resentit
utsolet a somno cum quis non illico surgit.
In pede saltatuscoramputat esse Molocchum
dumque samitarram pugno se pensathabere
hunc vibratventumque feritpazzusque videtur.
Moxsibi medesmo redienscircunspicitet nil
Molocchi prope starevidetnilque ultra puellae
nil quoque Beltrazzineque scitconoscere quare.
Dumque petit fontemLeonardi retrovatensem
atque duos mortos apud ensem conspicit ursos.
Protinusexpavitputat illumnon putat illum
esse Leonardi stoccumdumque omnia cercat
ecce videt carmen sic summo in fontetacatum:
«Quanta pudicitiae sit laushic morteprobatur.
Maluit occidi quam se violare Lonardus».
Carminisauthorem nymphae dixere Seraphum
qui modo se Phoebimodo seZoroastis alumnum
ostentatfamaeque ornat splendore barones;
etmemoravi illumet mox memorabo frequenter
tanquam praesagumrerumgeniique ministrum.
Iam iam non dubitatiam iam conoscitapertam
Lonardi mortem Cingarculpatque bagassam
namquebagassarum scit mores Cingar et artes.
«Proh Deus!»exclamat«periit Leonardusiniqua
sic fortuna tulit?morietur Baldus ob iram
ob coleramque suipuero quem portatamoris.
Heu quid agam tapinellus ego? quo me ultra reducam?
Osfortunati sociitot casibus acti!
Exanimus ne iacet Leonardus?forte ferarum
ventribus esca fuit? non saltem cerneremortum
possumus? obscuro Falchettus carcere stentat?
Baldum nonvideo? Moschinus longe moratur?
Siccine dant forzas scanfardaesidera tantas?
siccine propitiant cagnazzae fata putanae?
Nontibi parco unquam: nonnondisponor ad omnes
iandudum prigolosmortem non estimo ravam».

Sicfatus Cingarquamprimum corripit ensem
sylvas inde subit foltasleporumque coattos
de passu in passu meditat chieditqueLonardum
donec terribilem nemora inter frondea sensit
rumoremquo terra tremitsonitantque riverae.
Intrepiduscupiensquemoriquo murmur habetur
portat itersperatque illic acatareribaldam.
Sed videt ecce duos tandem pugnare barones:
altererat Baldussumma canegiatus in ira
qui modo CentaurumincontransLeonarda ferentem
crediderat tanti mazzatorem essebaronis
unde smisurato vibrabat robore spadam
mentequeficcarat Centaurum opponere morti
mox super occisum semetscannare Leonardum
nam centum mortes nihil amplius aestimatheros
postquam compagni privatur imagine tanti.
Centaurusmulto Baldum sustentat afanno
quem sibi mazzatas cechi daresentit et orbi.
Torserat indarnum dardosfrustraquemenabat
bastonem ferritamen alto corde repugnat.
Non proculin terra Leonardi busta iacebant
quem quoties guardat lacrymosolumine Baldus
maiore in furia Centauro curritadossum
crudelesque illi rotolat sine fine stocadas.
Cingaradest plorans; quo visoBaldusab imo
pectore singultanscordissuperante dolore
non manetat sensus velut urget passionostros
tramortitus abit terraesentitque nientum.
Quo casuhorrentiCentaurus constitit in se
atque supraseditreputansnon esse belopram
(ut generosus erat) si lapsum vulnerathostem.
Cingar ibi ad superos lacrymantia lumina drizzat
atquegridat: «Voso superipietate carentes
sufficiat vobisnostrum rapuisse zoiellum
nostram virtutis perlam morumquetesoros;
vultis quin etiam validum prosternere Baldum?
Si sicsaevitissi sic crudescere vultis
eya agequid statis? quidadhuc indusia tardat?
Me quoqueFalchettumque meumsustollitemundo.
Quae mora? nunc rabies satietur denique vestra».
Sicaitet voltus Centauro turbidus inquit:
«QuaeCentauretibi fama estquae gloria tanta
occidisse agnumquo nonmansuetior alter?»
Centaurus respondet: «Ego? tefallisamice.
Non meased sola est Pandraghae culparibaldae.
Sicut apud fontem poteris cognoscere verum
ad quembagnandum cum tebaronetulissem
ut sbroffatus aqua possescazzare venenum
hunc reperi iuvenemcrudeli caede necatum
quemquoque dum tumulo saxi tumulare parecchio
affuit hic novusOrlandusnovus affuit Hector
imo nec humanas tales volo dicerepossas».
Cingar suspesus paulum stetitindefavellat:
«QuaeCentauretuas me sors buttavit inongias?»
Tunc Virmazzus ei narravit cuncta per orden;
Cingarin amplexum fraterno currit afettu
tercentumque illi basos inpectore stampat.
«Per te»inquit«mihi vitadatur? licet illa noiosa
posthac semper eritsemperque bramosaresolvi
ossibus hispostquam tanto viduamur amico.
Istevalorosusquem iecit doia tereno
est Baldus: Baldi scio tesensisse prodezzam
quam sensere politerraequemaresqueprofundi.
Huic similem cunctos non est reperire per orbes
dicogaiardiae similemsaviique governi
quem tibi germanum reddamfidumque sodalem.
At precor intereaper amoris vinclanovelli
fac mihi servitiumneque me domanda vilanum».
CuiCentaurus: «Ego faciam quaecunque iubebor.
Mandacomandamihi; dictumfactumque putato».
Cingar ait: «SubitoPandraghae quaere capannam
ne nostras scelerata manus evaderepossit.
Hanc teneas donec veniam; veniamque debottum».
«Sicfaciam»respondet eitunc illico sylvas
per densasstrepitat cursuramosque fracassat.
Cingar it ad Baldumbassaqui voce gemebat.
Cingare mox visosic fletum sustulit altum:
«OLeonarde puersine te quid vivere prodest?
o Leonardepuersineme quid morte teneris?
o Leonardetuae sum solum causa ruinae!
oLeonardemeae tua mors est causa gravezzae!
o Leonardetibinimis improba fata procellant!
o Leonardemihi vita est odiosatapino!
sed quae dextra dedit tibi nunc saevissima mortem
mortemnon mancum mihi det saevissima dextra».

Inpede saltatussic Baldus dixitet ensem
perstringens manibusCentaurum credit adesse
mandrittumque tirat (velut ingens forzadoloris
insanire facit) quo antiquam tempore querzam
atquerepugnantem valido per saecula borrae
ad sabiam voltatmozzotronconestravoltam.
Cingar eumtanquam delapsum cardinementis
confortat parlans: «Erato mi BaldeLonardus
vassallus mortissic nossic ipse vel ille
tertiuset quartusMartinusbarba Philippus.
Si lacrymae possunt huictoltam rendere vitam
spargamus lacrymashorsunosmetquepichemus.
Non tamen ignorasquod quidquid nascitur orbi
tamremanet vivumquam gonfius ille sonaius
ille sonaius aquaequifitur tempore pioggiae
hic cito comparetcitius disparet inunum
buf bafet quod erat quidquam nil illico restat.

Nontibi bombardae pulver mage praestus avampat
quam volat ad mortemquidquid tuttavia creatur.
Mors nulli parcitnullum fert illaritegnum.
Respectum nec habet temeraria personarum.
Omnesaffattum proscribitprenditamazzat.
Papascaesareosregesaliosque tyrannos
furfantessguatarossbirrosaliasquecanaias
mors ad sbarraiam menatdeque omnibus herbis
fatfascemnec stanca piat quandoque ripossum.
Nemi Baldefleasmortosnamteste Cocono
fletur id indarnumquod scantonarenequimus.
Debemur mortinos nostraquepulsat et aequo
morspede nobilium turres inopumque botegas.
Non hac perpetuis in terraducimur annis.
Patriaquae nostra estin coelo constititalto.
Non haecquas mittunt lachrymas tua luminapossunt
esseLeonardo gratae; non istagementi
pectore ductaplacent animosuspiria laeto.
Foemineum est plorarevirum decet essevirilem.
Mors haec vita fuitnunquam morituraLonardo
quine virginei tenebraret lumina solis
coelestem accepit vitammortemque peremit.
Sufficit has paucas tibi promulgasserasones.
Non Centaurus eumnono mi Baldepuellum
utpensasmazzavit: habes hoc crimine tortum».

HisdictisCingar seriem narravit ad unguem
passatae impresaetamquod Pandraga ribalda est
quam quod Centaurus vir optimus acbonamicus.
Baldus humi ficcos oculos tenet instaraheni
marmoreique viriqui stat stabitque milannos
vel superaltarum gesiae vel supra pilastrum.
Cingaris eloquium distesisbrancat orecchis
una parolarum non perditur onza suarum.
Mitiorimprimis apparetat inde solutis
ex improviso lachrymisnonfronte dolorem
dissimulare potestnam quae frons schiettalealis
non portat sculpita sibi pensiria cordis?
Voxquaetenta prius fuerat cagione pudoris
sic tandem erumpitsic tandemerupta comenzat:
«Corqui curarum factum es mihi venaferarum
sis lachrymarum etiamdonec miserabile corpus
inlachrymas abeat totum; cor perditeplange
plangenec a planctuper te cessetur amaro.
Quid maris interea confiniaquidvecolonnas
quaerimus extremas terrarum? vivimus ergo?
vivimus anfrustra suscepto vulnere mortis?
Spes mea dempta mihimea luxmea gloria. Plange
plangenec a lachrymis tuacorprecordiacessent.
O male felices sociinum vivere prodest
si morssolamen vitae tulit improba nostrae?
O decuso requies meamiLeonardevocanti
non mihi respondes? sum Baldussum tuusille
sum tuus illemisermiserabilisarca dolorum
poenarumPhlegethonlachrymarum flumen et aequor.
Proh superi! qualemvoluistis perderequalem
fata trucidastis! dolorheu dolorheudolorheu dol…»
«Or» tacuit Baldus; sediam nudaverat ensem
in se conversumferro iam pectusadhaeret.
Corripit hunc humeris Cingarspadamque repente
divellitmanibuspavido cadit ille tremore
fronsque repentinam contraxitpallida formam
mortisat in somno mens consolata quievit.

LIBERDECIMUS OCTAVUS

Altasoporifero mens Baldi aspersa liquore
iverat in partesubi se suacandida stella
auricomo coniuncta IoviVenerique benignae
traxitet in fati secreto sistitit horto.
Hic sua docta fuit sors intercaeteraquantum
futile sit studium titubanti haererecolumnae
scilicet in rebus quidquam sperare caducis.
Cingarisin gremio testam tenet ille chinatam;
amboque sub quercuvigilunussomnius alter.
Interea Centaurus habens pro Cingare voiam
adcentum prigolos mortis deponere vitam
it quacchius quacchiusPandraghae ad tecta ribaldae.
Quove potest picolo strepitu premitille pedattas
ne sentire queatfugiatque cativa ruinam
quamsibi cognoscitLeonardi morteparari.
Vidimus interdum toto cumcorpore gattam
ire chinamseu post macchiamseu iuxtamuraiam
quaedudum aguaitans oculis cativella tiratis
servatosellinum per opacos ludere ramos.
Sic Centaurus abit pian pianumper nemus illud
dormentemque trovans (o gran ventura)ribaldam
dormentemdicoBeltrazzum iuxta zelosum
hanc citusaggriffatportans levitate medema
qua portare lupum infreddatamcernimus ocham.
Sed quia sacratum fert iugiter illaquadernum
attritas inter mammasfrustasque Moloccho
id quoqueCentaurus liquido cognorat avantum
cercat eumsotosora manuversando pelizzam.
Repperit altandem secreta in partelatentem
quo tolto magis illa cridatmagis illa cagnezat.
CuiVirmazzus iter vocis per guttura stoppat
viluppo herbarumnechiamet forte diablos
qui veniant in fretta suae sucurrerevacchae.
Se iam spazzatamse iam tenet esse brusatam.
Beltrazzussequitatdesperattrat via bragas
sgrafegnatque visumbarbaeque pilamina streppat.
Senserat hunc pridem rumorem Cingaret ipsam
testam paulatim Baldi declinat in herbas.
Se levat inpedibustrat spadammirat atornum
expectat quae nam sit tanticausa fracassi.
En Centaurus adestPandragam portat adossum
utportat quaiam griffis sparaverus aguzzis
gallinamque velut fertvulpes extra polarum.
Cingar eum scontratcui cennat adirepianum
ne tantus rumor de Baldo somnia cazzet.
At Pandragacridatmandatque ad sydera stridos
undeilli faciens boccam viCingar apertam
sbadacchium ficcatquo posse cridarevetatur.
Hanc ergo (ut nata est) dispoiant corpore nudo
quamfrustare volunttotamque scopare palesam
ut merito a cunctisputtana scovata cridetur.
Istud ad officium peragendum boianiunus
tunc aderatnisi sors guidasset alhora Bocalum.
EcceBocalus adestfaciet galantiter artem.
Cingar ait: «Centaureprecornisi forte molestus
sim nimisad corpus redeas exangueLonardi
quod potes in notam Pandraghae ferre masonem
hicvestiga locos omnes subsubter et infra
presonemque trova subsaxi mole seratam.
Hanc aperi officio clavissi clavishabetur;
ast ubi clavis abestspezzari porta tenetur.
Rumpeforesac tira foras de compede magnum
magnanimumque virumFalchettum nomine dictum
cuius forma tuam similat; pars ultimatantum
pars magni canis estnonut tuagroppa cavalli.
IndeLeonardum medesmo in carcere serva
ne retrovent guastentque lupitam nobile bustum».
Excipit hoc iussum Virmazzus; et inderecessus
quo Leonardus erat sistitbrazzisque levatum
portatamorevolis bagnans humoribus occhios.
At Boccalusubi Centaurusabiverat illinc
colligit ex aspris bronchis spinisqueflagellum
indesibi faciens digitis sine veste lacertos
incipitin colera gabiazzam battere frustam
ut nova peccatum purgetpenitentia vechium.
Qualis villanuscui forza liquorebotazzi
creverathumectat palmas utrasque spudazzo
bacchettasquemenat crebropaiamque flagellat
sic Boccalus equam Satanassifasce virentum
spinarum chioccattotoque labore sigillat.
Illadolorisonas calcat sub pectore stridas
sbadacchiata quidemprohibetur fortius oymos
vociferare suosqua propter maxima doiaest.
En rivat ad tempus multo Beltrazzus afanno
quem procul utviditCingar de sede levavit
et male cappatum post vecchiumcurrere coepit.
«O»ait«ad tempus venistisdomine pater.
Quo sic in frettam pueritia vestracaminat?
Expectatehabeo plures ad dicere causas
inque vicemnostros poterimus rendere contos».
Cingar hoc improperanssequiturmiser ille scapinat.
Cernebas daynum tardam seguitaregalanam;
quem tribus in saltis per collum prestus achiappat.
Illepregat veniamsurdas dat Cingar orecchias
sed secum tuttaviamenat retinendo cavezzum.
«Hunc»inquit«Boccaletibi comendo zoiellum.
Nil fit in officio boiae magis utilequamsi
puttanis humerosvecchis culamina frustes.
Vecchiusamoroso qui damas corde vaghezat
non aliam meritat castigamquamscoriadae;
namque inamoratus vecchius pariterque zelosus
estpuer annorum centumdignusque cavallo
alzari et nudas chioccarisupra culattas.
Ecce tuamBoccalescolam novus istescolaris
ingreditur: tener estpraestissimus omnia discet.
Huncper passivos doceas componere normas.
Non est discordans tamdiscordantiaquam non
hic puer ad sonitum scoriatae praestusacordet».
Suscipit hanc curam Boccalusfitquepedantus
fitque reformatorpedagogusfitque magister.
Sbarbatumvecchiumrimbambitumque gaioffum
dottorare paratsi qua estdottrina staffili
si qua sculazzatis castigat mamma fiolum.

Tolseratinterea Centaurus ab ore cavernae
saxum ingensFalchettumqueforas cum fune tirarat.
Hicexangue videns Leonardi fortecadaver
flevitetintesa mortis cagionemomordit
stizzosusdigitum: caveat Pandraga ruinam
partitas siquidem multas scontaretenetur.
Ergo hic deposito Leonardi corporedonec
congruatanthomini fiat iactura sepulchri
discedunt pariterveniuntquetrovare sodales.
Paulatim Phoebus descendit ab aetherescalam
tresque appena horae giorni morientis avanzant.
Perveniunttandem qua parte Bocalus afannat
se circum vaccamdum pistatdumque repistat.
At Cingarmirans Falchettum accederecurrit
obviusabrazzantstringuntlachrimantque Lonardum.
Posthaec FalchettusBoccalo dante flagellum
incipit: o quantisoqualibus ille deratis
singentos numerare pilosrelevarequecrustas.
Nata Satanassomortem Pandraga vocabat:
verumsdegnatur portare diavolus illam.
Baldus adhuc mentem per verainsogna volutat.
En subito comparet homo sylvaticusilluc
extraque boscaiam saltat: cui barba diabli
sanguinolentacolatmusumque imbrattat edacem
perque pedes portat Giubertummore capretti
aut quum fert ocham mercato vecchia ligatam.
«En»Centaurus ait«Furaboscus; hic iste Molocchi
est fraterproh dii quae fexquam sporcus amorbat!»
Vix ea compleratVirmazzus et arma piarat
ecce incalzabat Moschinus iugiterillum
infestosque strales soriano scoccat ab arcu.
«Ahrenegate»cridat«deponasolacatellum.
Non estille tuo pastus pro dentelupazze».
Sic clamanstutaviafacit strissare sagittas
quarum nona caput per utramque trapassatorecchiam.
In pede Giubertus saltatruinantegiganto;
ringratiatque Deummagnam scampasse ruinam.
Baldus eoinstantidiscusso corpore sognis
se levataccurrit CingarFalchettuset omnes
de se ghirlandam Baldo fecere loquenti:
«O»dixit«quantum Deus est laudandusamici
cui plusquamhumanos innotuit esse dolores
quos modo pro dira Leonardi morteferebam.
Hunc mihi per somnum demisit ab axe superno:
o quamforma aliumgestufatuque Lonardum!
"Quid flesBalde?"inquit; "quid flestemetque dolentas?
Te fortasse pigetmeme bona summa tenere?
Ah cohibe tepidosquos fundis inaniterimbres.
Non id flere decetper quod gaudere tenemur.
Summabataiandi palma est superare seipsum.
Ista meum studuit meretrixviolare pudorem;
fecissetque suumme non obstantevolerum
nisubito praesens mihi gratia summa fuisset
qua magis in planummontagnas illa chinasset
quam neque tantillum coitu me inflecterelordo.
Sordidius nihil estquam se meschiare putanis".
Sicfatusbrancare manum mihi visusin altas
coelorum gioias pertotum vexit olimpum
meque videre cosas fecitquas dicerepossem
si centum linguasvocemque azzalis haberem.
Ultimaquae dixit tandem mihiverba fuerunt:
"Quaere tuum patremnon longius ille moratur
quem nunc sarcophago mecum soterabis inuno".
Ergo simulfratresconcordi pace manentes
simustorrazzi fortunae contra bataias
quas haec amicorum stentandolega patibit.
Per mareper terrasper fundamentaprofundi
ibimuset nigri lustrabimus antra diabli.
Sed priusad savios opus est andemus avisos
illiusqui me saeclo generavitin isto.
Quaerendus meus est genitorquaeramus adunca
quamvisnullus adhucubi sitcomprenditur index».
Cingar ad haectostum facie respondit alegra:
«Penso tuum reperisse patremmi Balde; venite».
Sic aitanteriorque aliis fretolosecaminat
perque hacperque illac boscos rammescolat omnes
donecad angustam venerunt denique grottam
in qua solus eratsanctissimus ille romitus
ad quem decrerat Cingar conducereBaldum
et coniecturam nunc fecerat: esse talhommum
patremquem Baldo suasit cercare Lonardus.
Introëunt ergo; surgitcito barbifer ille
quem facies Pauli decorat venerandaromiti
nec non Antoninec non pia chiera Machari.
Protinus inbrazzos trepida dulcedine Baldum
suscipitet rivos tenerissimefundit ab occhis
nilque per un pezzum valuit dissolverelinguam.
Non potuit Cingarnon Falcoet caetera turba
nonlachrymare huius tanta spectacula facti.
Hic pater est (iam nondubitatur)filius ille.
Ambo abbrazzati pariterstrictimquetenentes
intenerant lapidesnon quod pia corda virorum.
Uttandem potuere loquipater ipse sedendo
sic facit et natumnatique sedere sodales.
Mox itasuspiciens coelumparlarecomenzat:
«O gobbae in terris animaegentesquedapochae
per nos ah quantum facies humana brutatur!
Nonnecanes sumus invidiagrassedine porci
vulpes ingannostizzosimorsibus ursi?
Nonne gula rabieque lupitumidoqueleones
orgoglioet gattisimiaeque libidine brutta?
Non estqui cerchet drittae vestigia stradae.
Quisque suam pleno seguitatventramine voiam.
O bene nassuti mundoqui vanarefudant
sbrigatasque trahunt de terrae glutine mentes!
Noscoego quid radiat coelumquid terra virescat
quid marefluctivagetquid denique tartarus umbret;
nec capitis grisosneclonga pilamina barbae
cernitis haec frustra; freddumcaldumqueprovavi
reddidit et finum me martellatio sortis.
Magna fuiquondam francorum gloria Guido
Guido rinaldesca natus de stirpeSagunto.
Franza mihi testisGermaniaSguizzeraSpagna
Ongariaquibus giostrisquibus atque batais
vincitor et princeps totocridabar in orbe.
Noverunt italinovit mala schiattagregorum
mori asiniturchique caneset caetera norunt:
quodducis ingenium quondamquod robur in armis
quae ve manegiavimultis stratagemata guerris!
Ut quid plura sequor? summa haec:mihi gratia tandem
tanta fuit rerumquod franchi filia regis
meviditperiitque simulcepitque maritum.
At praestat reliquisdonare silentia rebus.
Sufficit his paucis nostram concluderefollam.
Ille furor rabiaequem chiamat vulgus amorem
quitirare petras savios facit atque saputos
atque altumbassumsicut sua voia talentat
disponittrattatmundum sotosoratravaiat
nos de magnificis bassavit ad esse pitoccos
essevilanorum numerumescas esse pedocchis
ac ita furfantes nonnostra superbia reddit
ac ita quid sit homo scitur: fanfugolaquippe
et giocolaa ventis motu iactata pusillo.
Est homostoppa foconix solibrina calori;
nonut se iactatcaesarrexpapavel omnis
qui ferat in Roma camisottum supragonellam.
Hac in sorte tamen misera gaiarditer egi.
Principiouxorem gravidamstancamve camino
non voluihocve minuspotuissemducere mecum.
Hanc bona suscepit miris personacarezzis
Bertusin hospitium fidum portumque segurum.
Ast egodispostus vel amorevel impete ferri
aut certam acquistareurbemaut perdere vitam
protinus avisor praeclaro a vateSerapho:
esse mihi fausto nassutum sydere maschium.
Quantumalegrezzae tulerit mihi nuntius ille
scire potest nemonisipatris amore calescat.
Sed mondanorum constantia nulla bonorumest.
Post malvasiasarsenica saepe bibuntur.
En iterum gramodenuntiat ore Seraphus:
esse mihi uxorem diro sub syderemortam.
Heu quae non dixi toto convicia coelo?
O morsclamabammors o correra diabli
atque satanassi staffettacitissima cunctis
at mihi tarda movesceu longa quaresmapedanas.
Tiragaioffamihi renegato falce roversum
aut mihida cordamqua desperatus apiccher.
Hac igitur persarammingus etorphanus ibam
mille per aguaitosper mille pericula vitae.
Atbonitas divinapii miserata doloris
quem pro teBaldeorphanulopro uxore ferebam
fecit ut in melius se se mea voiatiravit.
Nilnisi stultorum gabiammundum esse notavi
atbene scire morivirtutum summa vocatur.
En quibus in bandis mesolumnatecatasti.
Usque modo fugiens hominum consortiapascor
herbarum crudis radicibusamneque puro.
Ipsa aetaslachrymaevigilantia sustulit occhios:
occhios corporeosinquamsed lumina cordis
quo minus inspicitur terra haecmagis astrapenetrant.
Ipse prophetandi docuit me iura Seraphus
quae suntdigiunislongisque vegiare pregheris.
Illius ante oculos Deusorbem donat apertum:
rerum aditusmentesque hominumcasusquefuturi.
Hoc ego dignatus donotua semper in occhis
factahabuisensique tuoso natetravaios.
Mantua non modicos tenuitte carcere giornos;
passus es imbriferasvento sforzanteruinas
post quas corsari bellum crudele tulerunt
quo factotandem venisti ad littora patris.
Non vos disturbet magicas hiccernere burlas:
creditesunt burlaesunt baiae signastryarum.
Insula non ista estquae vobis insula paret
nonmonsnon scoiussed plurima schena balenae
quam strya firmavitmagicis Pandraga susurris;
supraque spallazzas eiusdorsumqueperamplum
arte diabolica fecit portare terenum
montescampagnasboscosanimaliafontes.
Sic egodum stabam solussolettus in antro
rupibus Armeniaesensi me ferre per auras
cumgrotta paritercum sylva et monte levatum
hucve giusum poni pianpianummore panarae
quae sit vel freschis ovis vel plenabecheris.
Tres modo sunt pestesquibus aërpontusetomnis
mundus amorbaturtres saghaetresque diablae.
HaecPandraga una estSmiralda secundased altra
Gelforacunctarumpessissima fezza stryarum.
Hae sempiterno se iactant temporefatas
viveredante illis Demogorgone bevandam
per quammortalis vita haec sine morte trapassat.
Sic Fallerinamsicdicunt esse Medaeam
sic ve Dragontinamsic Circemsic vesorocchiam
Morganae Alcinamvel eam quae dicta Foletti
estuxor Sylvana: stryas sic mille brusandas
quas paladinorum fortivirtute Seraphus
continuo impugnatsimul impugnatur abillis.
TheseusOrlandusIasonTristanus et ille
Hectornigrae aquilae gestatoret ille bianchae
Ruggerusqui sunttavolae fortezza rotondae
talibus in studiis contentavereSeraphum.
Serraphus sacer est geniusmagiaeque bosardae
asperamazzatorsed fortis bastio verae.
Ille hic Serraphuscui solovivere dudum
concessit mens alta Deicui fusa probatae
sensaprophetiaemagnique scientia coeli
cui paladinaeos servandi curabarones
ut quoque sint illi pro se giostrare parati
quod sicusus habet pro iusto rumpere lanzas.
Mortuus est OrlandusAiaxTristanuset altri
quos supra dixi cavaleros esse doveri.
Sicego nunc ligni me me vestibo giuponem
sub terramque ibomundiandamenta relinquens.
Et quoniam guerrerus erambarroqueSeraphi
haec impresa manet Baldum: teBalderibaldas
desertaremagas liceatnamque una soletta est
Manto bianorei synceraSibilla Seraphi
qui tibi non poterit se se monstrarepriusquam
Guido ego non abeam de mundo ad climata coeli.
Hicillum cerneshicinter busta baronum
et simulachra virûmrationis campio fies
iustitiaefideipatriaetavolaequerotondae.
Qui melius brando guastabis regna stryarum
quaminquisitorum sex milliaquamque magistri
sacri palazzi cum centummille casottis.
Eya agene timeas caput obiectarepericlis
perque ignemperque arma ruevirtutis amore.
Dixiego: destituor iam viribus istius aegri
corporiset morienscoelum peto; natevaleto».

Sicdicens iunctis manibus stetit altuset haesit
par statuaesanctamque animam spudavit in auras.
Nox erat et tanta est luxcircum fusa cadaver
quod quisquam dixit: «Non nox hac noctevidetur».
Confremuere omnesBaldumque in lumineguardant;
quipostquam stupuit dudumsic voce gementi
paucarefert: «Saltempater o sanctissimevivo
has tibi supremaspotuissem reddere voces».
Sic aitet curvans toto secorpore fixit
oscula per sanctos artusquos fletibus omnes
lavitet ah quali ter patrem strinxit amore!
Tunc ibi Giubertus tetigitmodulantia fila
taleque gorgisono modulavit gutturecarmen:
«Nascimur et nati morimursua quemque moratur
iampraescripta dies: miser est quicumque cadaver
et vitam paritergelido sub marmore condit».
Haec appenaquater moesta cumvoce sonarat
(namque pari numero manes et funeragaudent):
contremit intornum mediam locus ille per horam
quastetit intrepidus firmato lumine Baldus.
Quid sit hocignorantomnestacitique vicissim
aspiciunt se sevelut est usanzastupentum.
En quidam usciolus crocat in cantone celettae
sequeda sestesso leviter movestus aprivit.
Nulla tamen persona forasexivit ab illa.
Hanc in mente venit Baldo discernere cosam.
Intratporticulam solusquo intrante quievit
ille tremor terraeBaldusque seratur in antro
compagnique foras remanent ad bustaGuidonis.
Vix erat ingressus barropost tergaque chiusae
vixportae fuerantse firmiter in pede trigat
praestantique animosint aut oraculasint aut
somniasint Phoebi responsaremiratatornum.
Stanza erat in forma quadrati facta salotti
cuius inumblico pendebat desuper ardens
lampadaquae claro sedias lusorepalesat.
Trenta quidem sediae quadro stant ordine circum
quarumquae maior super omnes alta levatur.
Hic Guidovel potiussimulachrum grande Guidonis
constitit armatusseditquesedereque fecit
barones totidemquotidem stant scamnasenati.
Guido stat in mediostant circum circa guereri
quisquesua sediavestiti quisque corazzis
atque inter se se variosermone ragionant.
In pede stat Baldusnec ab inde moveturun'onzam.
Si stupeatpensare potesqui vivere patrem
armatumquevidet stare hicquem liquerat illic
inter compagnos mortum subveste romiti.
Mirat ibi atornum fortissima busta virorum
atquegaiardiae floresfideique barones
ornantes armas sola virtutebiancas;
qui suapro specchioBaldo simulachra palesant.
Horumquisquis adhuc vivit cum corpore vivo
rex hic efficiturnon resed imagine rei.
Ut putaquando Hectorseu TheseussiveFerandus
Gonziacus vivebat adhuc in carne davera
illeguerreggiabat re vera in corpore vivo
nec fabat alcunas impresascontra rasonem.
Sed sua fra tantum spetiesvel imagosedebat
intra gaiardorum princeps simulachra virorum
quicertant solum pro drittocontraque tortum.
Ergo fin adessumregnarat imago Guidonis:
nuncubi complevit giornos simul atquefadigas
est opus a prima sedia descendat abassum
succedatquesibi novus alter campio dritti
quem paladinorum primum simulachrabalottent.
Fitque balottandi ratio de mente Seraphi
quiquemproponittalem a felicibus umbris
obtinetet quidquid probatipseprobatur ab illis.
Huc ergo ignarus causaesimilisquefacendae
nesciusintrarat Baldusguidante Serapho
miraturqueviros tam gaiostamque legiadros
nunc huncnunc illumnuncquestumnunc ve quelaltrum.
Hector ibi largus spallisstrictusque fianchis
exuperatcui folta rubent pilaminabarbae.
Nemo illo propius maiori stare cadreghae
cernitur:Aeneasque ipsi vicinius haeret
qui stetit et stat nunc et stabitsemper alegrus
Virgilii meruisse tubamquam nullasuperchiat.
Theseus et Iasonnec non fortissimus Aiax
succeduntunus post altrumseque carezzant.
Hic tenet in dextra cettamTorquatus aguzzam
pro qua iustitiae durat per saeclaribombus.
Non procul est Brutussimili qui laude triumphat
nectam degeneres fecit mazzare fiolos
quam dedit exemplum populisscazzare tyrannos
qui sic per dominum nostrum satiaregolazzam
luxuriamque suam pensantaliena robando.
Hic statFabriciusstat Cincinnatuset ambo
paupertate sua goduntnausantque dinaros
contentantque magis frustum portaregabanum
malque petenati taconatis ire stivallis
supraquedeschettum coctae discombere rapae
quam vestire togas de rasodeque veluto
et bandisones centum pransare ciborum.
Boncompagnus adest laeta cum fronte Camillus
qui nigras aquilasS.P.Q.R. que reportat.
Ipse comenzavit populis ostendereFrancae
quod sibi sortiret melius remanere delaium
quam tantoillorum damno passare dequaium.
Huic duo succedunt austera fronteCatones
qui numquam parlant nisi sit parlare bisognum.
Scipiostendardum Spagnae Cornellus inalzat
cunque suo bassa fratellovoce ragionat.
Maximus hic Fabius crespo stimat omniavultu
subque suo mundi dominam targone covertat;
cui simul etbrando nudo Marcellus acostat
et simul Aemilius vitae sprezzatorapoggiat.
Hic est ille ducum primissimusille citellus
Scipioqui mento spuntans appena peluzzos
totam AfricamsguerzumqueAfricaefacit ire legeros
dum se vantabant rerum spoiassemadonnam.
Cui tenet ipse suam scragnam Pompeius arentum
etfacit et faciet diuturno tempore scusam
non cagione sui sedCaesaris ambitione
romanos in se ferrum voltasse medemos.
Cassiuset Brutus simili ratione ribaldam
Caesaris inculpant voiamstravisse senatum
cui pugnalatas tres et viginta dedere.
HicLanzalottus rutilatTristanus avampat
qui propria de sortedolent mancasse pedantis
utvelut hi spadam furibunda per armamenabant
sic isti pennam libros fabricando menarent
multosqueinchiostri possent vacuare bocalos.
O si PlutarcosLiviosCrisposque Rinaldus
Orlandusque ferox habuissent temporeCarli!
Hic tamen apparent alto cum vertice bravi
struzzorumquealbis umbrant sibi terga penazzis.
His prope Gonziacus Ferranduset ille Rugerus
Estensisambo gentilesambo gaiardi
amboquos Carli auspicio tremet Africa semper.
Hic quoque SordellusGodiorum maximus astat
de cuius stupidis scitur per ubiqueprodezzis.

Ergoubi comparet magni praesentia Baldi
ecce senex intrat venerabilisille Seraphus:
suscipit et Baldumprimaque in sederepossat
ipseque Guido pater Sordello venit apressum.
Baldushonoratos se mirans intra signores
non vivos quantunque virosdiscernitat umbras
nondimenus eis parlans oravitun'horam:
seque minus dignum tanti accusavit honoris.
Quofactoen iterum subito locus ille tremavit
in fumumque abeuntsedesumbraeque sedentes
quae tamen asportant secum pro regecreato
atque balottato Baldumsed imagine tantum:
verus namquemanet Baldus cum corpore Baldi
fictus namque volat Baldus subimagine Baldi.
Qui redit ad sociosatque illis omnianarrat
seque valenthominum facies vidisse rubestas
vantatetillorum iussu brancasse bachettam.

LIBERDECIMUS NONUS

Menterego in Berghem lauratuset urbe Cipada
praeparor ad sonitumgringhae cantare diablos
Fracassique provashorrendaque factabalenae
altorium vestromusaedonate Cocaio.
Non egofrigidibus Parnassi expiscor aquabus
ceu Maro castronusquo noncastronior alter
dum gelidas Heliconis aquas in corporacazzat
agghiazzatque sibi stomacumvinumque refudat
undedolet testam rumpitque in pectore venam.
Per quid? per quatrossoldos; dum cantat in umbra
«Dic mihiDameta»tondenti braga cadebat.
Malvasia mihi veniatnon altra mioraest
mannanec ambrosiaenec nectaris altra bevanda.

Scosserata somno iam pulcher Apollo cavallos
portabatque diem tam bellumtamque tilatum
quam non portavit per multum tempus avantum.
Nevolet ergo dies tam candidasitque facendis
tota malenconicisconsumptaBoccalus ad ipsos
compagnos guidat Beltrazzum morescolari
qui tremat atque cagat stopinos ante pedantum
nammale cum numero casum grosserus acordat;
increpat hunc primofacit inde levare cavallo.
Cingar equusBeltrazzus equesspronatque Bocalus
qui dum bragarum sopraveste culaminascoprit
ut queat impazzo menare stafilia nullo
omnis inallegro versa est gramezza cachinno.
«Dic»Boccalusait«Beltrazze galante: "poëta"
quae parsest?» Respondet: «Amen». Boccalus ad illum:
«Optimerespondessi vellem dicere messam».
Quo dicto vibratscuticamvibrandoque clamat:
«Non "amen"ast"ari" estprustamala rozzacamina».
Illetremens poverellus ait: «Perdonamagister
nesciogramaticam». Boccalus menat un'altram
unde cito respondetei callante secunda:
«Ianua sum rudibus». Risu tuncBaldus et omnes
se buttant herbaeseguitat sua coeptaBocalus
datque alias centum nudo sine fine quaderno
sic vesculazzatusBaldo mandantefugatur
per sylvasnec plus oltracomparuit ille.

Astubi conditio patuit turpissima cagnae
non disgroppanturPandraghae vincula sic sic
per dominum nostrum; sed strictior illatenetur
ad cuius guardam stat Falco provistus in armis
dumduo busta simul comites soterare parecchiant.
Centaurusnec nonpariter Moschinus abirat
quaerere marmoreumquem vidit nuperavellum
in quo binorum deposta cadavera stabunt
donec iudiciigiorno taratanta sonetur.
GiubertusCingarque simul cum torzibusibant
tollere Lonardumportareque iuxta Guidonem.
Baldus retromanet solettuset ossa parentis
componit pheretroviolas etlilia spargit
perque super corpusperque altumperquedabassum.
Ghirlandam lauri merito dat tempora circum.
Inquemanu eiusdem floret frons congrua palmae
congrua victori totguerristotque baruffis.
Centaurus tumulum lactis candorebiancum
reppereratqui sic vasto fabricatur in antro.
Intermontagnas aliasquas nigra nigrorum
turba SathanorumPandraghaeastretta parolis
huc tulitest Metrapasquae lunam altissimatoccat
portat et in testa semper nebulosa capellum.
Ipsius infundo scurissima tumba cavatur
cuius in introitu primosuspenditur ingens
petra sepulturaequa sic epigrammataiatur:
«Molchael et Barielalter magusalterastrolech
ambo governarunt isto sua membra sepulchro».
QuolectoCentaurus ait: «Ventura catata est.
Ut quid perditiohaecsi non tenet urna coëllum?
MolchaelauditorZoroastristempore Nini
floruit; an spatio tam longi temporisossa
non sua putrescuntet tandem facta nientum?
Bramo videreprovam». Sic dicensfortiter urnae
desuper annellosbrancatpro alzare copertum.
En Moschinus adestBaldo mandatuset illi
porrigit altoriumdonec dabanda gitatur.
Quo vixcascatoniger ecce diavolus exit
atque super groppas Centauribalzat equinas.
Hic illum crebro pugnadis chioccat acerbis
necscortesus eum lassat repiare fiatum.
Hunc per curva tamenMoschinus cornua zaffat
sed corlans testam muzzat levis ille perumbras.
Mox revolans iterum Centauri terga flagellat
atqueiubet (si vult lassari) ponere librum
librumquem tulerat nuperper forza puellae.
Centaurus reprobans certamen contradiablos
illum proiectat terraepacemque domandat
quem citodaemonium nullo prohibente rapinat
atque facit festamvelutesset laetus habere
scartafazzum illudfuerat quo saepedomatus
et bastonatas susceperat ante cotoras.
Obstupidantillitum magno corde sedentes
constituunt penitus rerumcognoscere finem.
Ille super saxum levibus se balzat inalis
nulla quibus forma estnisi quam gregnapolaportat.
Quattuor ingentes stant alto in vertice cornae
binaecoperiunt montonis instar orecchias
binae incastrati surguntbovis instar aguzzae.
Mostazzus canis est morlacchicuius abore
hinc atque hinc sannae vista panduntur acerba.
Nongriphonus habet nasumharpyaque becchum
tam durumsodumqueaptumque forare corazzas.
Barba velut becchi marzo de sanguinepectus
concacatet magno foetet puzzore bavarum.
Plus asinilongas huc illuc voltat orecchias
deque cavernosis oculis duobrasida vibrat
luminaquae diris obscurant syderasguardis.
Serpentis caput est pars vergognosadavantum
codazzamque menat pars vergognosa dedretum.
Gambaesubtiles pedibus portantur ochinis
sulphureumque magro culaminaspudat odorem.
Tunc ibi Virmazzus Moschino parlat in aurem
oratet ut vadat sociis hanc dire novellam.
It via MoschinusBaldumtrovatomnia contat.
Cingar erat giuntus tunc tunctuleratqueLonardum.
Sic Giubertus adest cum CingareFalco vocatur.
Ituret insemmamcupiuntque videre diablos
si sit tam bruttus quampingere vulgus avezzat.
Iamque subintrarant tacito cum murmuretumbam
cuius in ore trovant vacuum sine tegmine saxum.
Centauruslatet hic quodam cantone copertus.
Surgit et incontra veniens cumcalce legero
voceque summissa parlat: «Guardatefradelli
ad mancam guardate manumniger ecce diavol».
Sicdicens illumdigito monstrantepalesat
quilicet astutus sitspiritus atque sotilis
non tamen a Baldo se se putat essevedutum.
Ergo facit danzamguardatsotosoraque voltat
librumsacratum Pandraghaevixque videndo
esse putat verum quod sitliber ille tremendus
quo rex Luciferusquo gens infernaligatur
quapropter saltis balzat matazzus alegris
scambiettosquefacit variosfingitque morescam.
Compagni rident invitilabraquechiudunt
saepe sibi stessispropter retinere cachinnos
undefadigabat mandare silentia Baldus.
Non satis hic ridet Boccalusat omnis in omnem
se Baldum ficcatnec lassat apena fiatum
namtimet atque tenet strictum busamen aparum.
Post longas festasalter volat ecce diavol
voceque cornacchiaepassutae carnepicati
sic raucus stridet: «Quid agisRubicane? quidistic
te tenet impresae? num aliquod grafiabile speras?»
Cuirespondet: «Ita estveniasLibicocche galante
nos hodietalem noscum portabimus almam
qualem non maium sibi nostra Cainatiravit.
Ecceviden? liber est nigromantibus ille sacratus
quitibiquique mihi tantos dabat ante travaios;
an cosam nescis? degratiascolta pochinum.
Quinque cavalleri fortesquos Taularotonda
nuncupat errantescapitarunt partibus istis
etpotuere dolos Pandraghae rumpere nostrae.
Illa quidem stat frescamodo: ter mille picatas
sive scoriatas pro avanzo nudatiravit
unde magis vellet penitus meschina brusari
quam sicsquarzariquam toto in corpore frangi.
Perdidit en librumquodamno se tenet esse
spazzatam penitusquia nos portabimusillam».
Tunc Libicoccus: «HeusquarzaRubicanequadernum.
Heu squarzane forte illum magus alter acattet
etmala sint nobis peiora prioribus ancum».
«Non»Rubicanus ait«liber est squarzandus adessum
sed res anobis facienda est ante galanta.
Omnes quippe volo baratri giurarediablos
aut si non omnes almancum trenta miores.
O quantaecernis? picturae! quaesopochettum
hasLibicocchevide: pluscentumplusque milanta!
En Salomonis habet primum pentaculafoium
aspice: quam multis sunt compassata righettis
quadratispunctisnumeriscentumque facendis!
Pingitur en primo Zoroasterpersa registro
qui prior inferno misit per forza cavezzam:
tuscisipse scioscit Plutosciuntque diabli
quos nunc ad virgamtraxitposuitque cadenae
nunc bastonavitfecitque vogaretapinos.
Ecce magus Thebittus adestdestructio regni
atquePicatricis sculpita tabella magistri
per quam cum numeris adamorem quisque tiratur.
Picta Michilazzi patet hic proportioScotti
qua sex effigies ceraemox una piombi
fingiturinfluxu Saturniac daemone Martis
unde per incantum miraculatanta fiuntur.
Ecce idem Scottusqui stando sub arborisumbra
mille caractheres circo designat in arcto.
Quattuor indevocatmagna cum vocediablos.
Unus ab occasu properatvenitalter ab ortu
dat mediusque dies terzumseptemtrioquartum.
Consecrare facit fraenum conforme per illos
cum quofraenat equum nigrumminimeque vedutum
quem quo vult tanquamturchesca sagitta cavalcat.
En quoque designat magus idem inlittore navim
quam levat in nubesoctoque per aëraremis
navigatet magnum tribus horis circuit orbem.
Humanaespinae suffumigat inde medullam
atque docet magicis cappamsacrare parolis
quae dum sacratursentita per aërastrident
murmura spirituumquia nos per forza tiramur.
Hancigitur cappamseu mantumsive gabanum
quisquisseu maschius seufoeminamittit atornum
non vedutus abit quocumque talentusavisat.
Artaus en gladiusqui atrigat fluminasiccat
pascolagrandineat fruges et amazzat osellos.
En cessat calamita sibiconiungere ferrum
si baptizatursed cor de pectorescarpat
atque hominum carnes in amoris vincula groppat.
CernisApollonium Thianaeum? mox saracenum
incantatorem Granatae? deindeMagundat
quomodo chiamatis satiat sua vota diablis?
Hicpaduanus adestcernis? Petrus Abanus ille
ille Petrusphysicadoctorsed in arte magorum
doctior; hiccomprans quae suntmangianda vel altrum
spendet abundanter scudosbuttatqueducatos
inde casam rediens spesos sua borsa dinaros
ad se serevocat; sed qui modo vendiditunum
nec minimum retrovat bezzumsolumque baioccum.
Imo putat clausam pugno retineremonetam
quando vero aperitplenus carbone catatur
seubuschis potiusseu moschissive saiottis.
En tibi cuncta patentbellis depincta figuris;
ut quid ego indusio? iam sconzurareparecchio».

Sicaitet circhium designat more magorum
in cuius medio Libicoccumstare comandat.
Mox aperit cartaslegit hasrelegit simulillas
in terramque facit virga ter mille figuras.
MagnumSemiphoram vocat audax: «Aglaque ya ya»
et quascumquemagi faciuntfacit ille pregheras.
Ecce fracassatas per sylvasimpetus ingens
advenitatque facit totum tremolarepaësum.
Barbarizza venitsecum baiante cagnazzo.
«QuidPandraga»cridant; «quid nuncPandragacomandas?»
Verum sbeffatos se se Rubicane videntes
oqualem faciunt schioppanti ventre risaiam!
Procedit Rubican foliosvoltare quaderni.
Tres quoque terrisono veniunt stridorediabli;
Calcabrina priorquem Gambatorta sequebat
terzusadest Malatascafocum qui naribus efflat.
«QuidPandragaiubes; quid namPandragarechiedis?»
Uriel et Futiel magnohuc rumore galoppant.
«QuidPandragavocas; ad quidPandragadomandas?»
Farfarellus adestilli Draganizzasecundat.
Hi quoque ridentes se noscunt esse gabatos.
Vixquibus adiunctis Malacoda ruinatet ipsum
insequitur MarmottafurensSatanasque tricornis.
«QuidPandragapetis; quidnosPandragamolestas?»
Cum vero nullam Pandragamadsistere cernunt
sed tantum magicae Rubicanem stare magistrum
oputa si ridentscherzantque insemma gaioffi!
Astaroth in furiamproperatsic Belzebub unum
portat forconemseguitat Malabolzanec asper
Grafficanishabens rascumsuccedere tardat.
«QuidPandragaspias; ut quidPandragaruinas?»
Asmodeus adestAlchinusMolchanaZaffus
Taratar et Sirielomnes facto agminesbraiant:
«QuidPandraganovi est; ad quidPandragavocamur?»
Stizzaferrus itemMellonielAcheron adsunt
quosMalabranca sequens Ciriattum guidat apressum.
Magnum quisque facittenebrata per aëra murmur:
«QuidPandragaiuvat; quidtePandragatalentat?»
ZaccaraScarmiliusPaymonBombardaMinossus
denique concludunt festamdicuntquemedemum:
«QuidPandragaiubes; quid namPandragacomandas?»
Posteascoperta Rubicani fraudecachinnis
talibus urlabantquod terrae motus et ipsum
nimborumtonitrumcoelique ruina videtur.
Unde viri virtus Baldi generosarepente
se levatet tollens animos in corde feroces
irruit inmediosbrando rutilantediablos.
Belzebubut princeps aliorumbaiat in auras
more canisbruttamque aciem rastellat inunum.
Tamburrinus adest gobbus Garapellusetipsum
tamburriad lypitop «Armaarma»cridatur ubique.
Belzebub atombissolo sofiamine corni
evocat armatos sex centum millediablos.
Lucifer ignorat causamspiat omniavultque
scirequid importat cotantum fare parecchium.
Respondetur ei: non altrasesse casones
maiores istaquae tantos possit avantum
spingerediavolostantumque levare bagordum.
Ille bravusbravus ille diusentitus abassum
et menzonatus tenebrosa per atria Baldus
quivelut in libris Seraphi Parca menazzat
debeat inferni per forzamrumpere muros
est nunc perforzo cuncti prohibendus averni
neveniat giusumscalisque ad bassa trovatis
Tartara descendattenosqueruinet afattum.

Baldusat inferni sbirros tutavia cridantes
urlantesque simulsbraiantesatque tronantes
ense sbaratabat nunc hucnuncimpiger illuc.
Illi cum forchisforconibusatquetenais
oncinisgraffisungiscornisque fogatis
inforcantBaldumgrafiantet cornibus urtant.
Illico Centaurus sibi stessoterga flagellat
namque cavallus erat retropaladinusavantum;
evolatet Baldo succurrere prestus afrettat
ingentemquetravem fert pro bastone gaiardus.
Falchettus curritCingarMoschinus; at ipse
Giubertus properat Pandraghae mittereguardam
rizzatosque metu portat sua testa capillos.
Ast animiBoccalus inopset privus aiuto
implerat muschionimiaformidinebragas.
Hic illic quaerit latebrashuc illucafrettat
nec retrovare locum scitsconderolibus aptum
etquamvis aptum semper tenet esse palesum.
De passu in passu sesignat mille fiatas
optat aquam sanctamquae scazzet longediablos
mille paternostros borbottatAveque Marias
Salvequereginassed nescit dicere Credo.

Atiuvat alquantos Baldi descrivere colpos
qui diavolorum facit iread sydera cornas.
Maximus illorum squadronus pugnat atornum
quiferit in bandisqui dretumqui ferit ante:
nil tamen illeungiasnil dentesnilque rapaces
aestimat oncinosforcasrascosque tricornes
et quascunque usant illi schittarecorezas
sulphureaspettosque olidos puzzore carognae
quinigras habitant Malabolgiasquique Cainam.
Fulminat ensigerobaldensis forcia brazzo;
et cum mandrittiset cum fendentibusetcum
diversis guerrae tractisat maxime puntis
spiccat abinferni soldatis brachiagambas
cornutasque facit volitare peraëra testas
quas qui longe videntnon testasbrachiagambas
sed cornacchiones creduntnigrasquemulacchias.
Cagnazzuscui testa canis grossissima baiat
dentibusassannat Baldo post terga galonem.
Ille roversonemsubitogyraminetirat
cui cornas cum fronte duas levat ensepolitas
atque sub istesso colpo Malatasca trovatus
accipit intestam satis amplo vulnere crostam.
Ambo viam fugiuntimplentquecridoribus auras.
Barbarizza subitmagno forcone paratus
etforconadam toto conamine lassat.
Baldus vero manu manca piatillico forcam
dumque piatstringitspezzatque ladiniterillam
atque tutantrattum callat sua dextra roversum
cinquinumquefacit naso largumque silacchum.
Uriel et Futiel scampantquosBaldus atrigat
namquemanudrittosine gambis ambocaminant.
Farfarellus eos cito vendicare parecchiat
rampinoquesuo barronem taccat in elmo
strassinare putans illumseu tollerepesum.
Baldus ei rotolat versus ventralia punctam
quae pervergognas de pisso ad stercora passat.
Sed quid agit Cingar? quidFalco? quid ve Vimazzus?
Moschinusque simul? Levius certamenhabebant
namque supratuttos vult solum Lucifer illum
qui dare(si scampat) grandes sibi debet afannos.
Cingar abrazzarat se cumRubicanediuque
nunc gambarolisnunc forzanunc verasone
exercet lottamtentans deponere sottum.
Sunt amboastutisunt cimaelanaque fina
pettenanda (velut dicuntproverbia) saxis.
Falchettus bruschis Libicoccum pascitofellis
qui bene passutus nimio lignamine boschi
vultscapolare viamsed non scapolare dabatur.
Falco manu laeva tenethuncdextraque sedazzat
burrattatque illi solido bastonefarinam.
Huic dare se provat Sathanas quandoque socorsum
quumtamen extra pilos polvinum surgere guardat
quantum stare poteststat dislongatus ab illis.
Zaffus afrontarat Centaurum fortibusungis
at valeat Virmazzus eum stimare nientum
si duo diavolinon illum semper agrezent.
Calcabrina retro falsus traditorusaferrat
per caudamfirmumque tenetnec senza casonem:
nullosnamque potest sic calzos trare cavallus.
Dum tirat ergo unusretromultum alter agraffat
tertius en daemon fert Gambatortatenaiam
Centaurumque omnem nunc hincnunc inde tenaiat.
Illeseda tali muscarum sorte feritus
dum sentit streppare codampicigare culattas
sentit et ad nasum pariter montaresenapram
cum bastone giocatcaudamque rescodit ab illo
dansquemanum Zaffo per cornu buttat aterram
unde tenaiarum tantummodorestat arengus.
Non procul hinc Moschinus eratDraganizzaquesecum
affrontatus habet multo sudore travaium.
Hoc tamen inmedio Malatascam Baldus amazzat
qui mortus fugit hucfugit illucabsque corada
fertque suam testamquam troncam Baldushabebat.
Inde Malacodam per caudam praestus achiappat
etcazzafrusti de more volutat atornum
inde manum slargans hunclassat abire per auras
qui procul octo mios vadit cascaredeorsum.
Quo saltuMarmotta fugitfugit Astarothatque
Belzebubipse prior longe calcanea menat.
Ecce gravem tundis bolzamMalabolza balottis
baiulatet lanzat crudas boiazza nosellas.
Nontamen ad Baldum timidus manigoldus acostat:
sat sibiquod feriatnec non lontanus amazzet
ut nunc qui schiopposut nunc quitempore guerrae
archibusa feruntmoschettosparaquemoscas.
Nonne saguratus quisquamsguatarusque bisuntus
atquepedocchiorum plenusdestructio panis
nonne retro muro latitanset quattus adocchians
lontanusque pians miramstringensqueribaldam
mozzandamque manumresonansque per aëra tuttof
solus amazzabitpassabit pectora solus
aut tibideMedicis fortissime Gianne brigatis
terribilem cuius forzam scitmundus atornum
autBorbonetibifrancorum gloria prima
cuiusconsilio nostra aetas floret et armis?
aut tandem Gonzaga tibiGonzaga Loyse
cuius magnanimum pectusforzamqueleonis
grandezzamque animiprovas sine fine parandas
omnibusOrlandisimo Sansonibus illis
qui spezzant montesportantque intergore scoios
scit CarlusCarlique ducesscitque ipsediavol
cui saepe intrepida cartellum mente dedisti?
SicMalabolza proculnunc subnunc supra volando
dardeggiat validopomrancia ferrea brazzo
quae tam praecipiti mandantur fulgureBaldo
quam si bombardis ruerent scoccantibus arcem.
Baldusabimpazzo tali retenutusadirat
dumque parat se se vindictaedumque cotalum
vult sibi de pedibus omnino levare travaium
illemanigoldus scampatscampandoque monstrat
pro scherno guanzasculaminisinde revoltus
trat de carnero ballamslanzatquenecunquam
fulminat indarnumsed chioccat semper in elmo.
Qua renon opus est ut stet dormire guererus
nunc saltu schivatnunc sese chinus abassat
poenitet et nullam secum portasserodellam.
Belzebub hac sola bellandi sorte guadagnum
speratethoc fieri Malabolzae munere victor.
Providus at Balduscernensnon ultra cotantis
posse canonatis obsistier absqueriparo
Belzebub affrettat brancaremanuque sinistra
fortiterafferrat per folta pilamina ventris
inde levansstesumque tenenscum robbore brazzum
sic sibi daemonium scuti facit essereparum
opponitque illum Malabolzae contra balottas.
Belzebubergoducum princepsarchive diavol
quantos discaricatMalabolzae barca naranzos
tantos per schenampanzamque invitusanasat
unde comandatur quamprestiter archibusero:
ut caveatregis personam laedere tanti.
At nihil attendit simili Malabolzacomando
imo capit pomumquo quondam stravit Adamum
pomatamquetiratnon quam vibrare iuventus
napolitana soletsed quamcolubrina Milani.
Stridulat illa volansducitque fogatalusorem
Belzebub hanc recipitBaldo reparanteceresam
meschinusque duas sentit sibi rumpere costas.
Tunc eamilitibus praesumptio troppa videtur
totus in un solum Malabolzamexercitus arma
vertitet hunc iam iam facient in millebocones
ni det ei aiuttum Baldus. Dat Baldus aiuttum
perquepedes ambosambabus Belzebub ipsum
azzaffat manibusfodrumquereponit in ensem.
Incipit (o bellam festamgiocumquegalantum!)
hunc diavolorum capitanum supra diablos
valde menaregiusumtotumqueper ipsa suorum
cornuaforconesgrafioslacerare tapinum.
Sed tamen AlchinusSirielMalabrancaMinossus
quattuor egregii caporalesarma piarunt
atque piaresuos faciunt insemma guereros
ut sint auxilio Malabolzae quippecusino
namque cusinus erat germanus quattuor illis.
Trentamiara ruunt «Armaarma» gridantia coelo
atque ad untrattum se totus inordinat ordo
scinditur in partes geminasexercitus omnis
quisque suam repetit banderamquisquesuumque
persequit alpherumcapitano quisque secundat.
Fama subinfernum properatferturque per aures
anxia Luciferi: gentemcridatesse levatam
in se medesimamducibus scordantibusipsis.
Lucifer in mulanullo sine tempore vecchia
huc salitet dictum factum desopra venivit.
Sentit longe sonostamburroscornuatrombas
aëra quae turbant sursumPhlegethontadeorsum.
Asmodeusapro similisMelloniel urso
cum sex millelupis stygiistotidemque cruentis
singiaris porcisadversa perarma feruntur
praecipitesguerramque nigram manegiarecomenzant.
His AcheronPaymonque simulsquadraequesuorum
cornibus obsistuntronchisronchonibusatque
dentigerisgrugnisquibus ossa miara teruntur.
Taratar ante alios celsis secornibus effert
provocat atque hostessi voiant prenderegattam.
Stizzaferrus aprit bocchae bene quinquecavezzos
sannutusque vomit meschias cum sanguine bavas
Molchananon tardatnec Zaccaranec Graficanis
signa movent raptimoctomille sequentibus illos
hos Malabranca priorpost quem Ciriattusafrontat
denique terribili veniens Bombarda fracasso.

Iamquespaventoso miscentur cuncta bagordo:
scopius auditur cornarummaximusatque
sentitur grugnire suesnitrire cavallos
mastinosbaiare canesmugiolareque tauros
exurlare lupostygressquillareleones
ruggeresed diros alte cifolaredragones.
Baldus atrigarat se iamnon dante veruno
ampliusimpazzum seu forchis sive balottis
namque bimembris eratcontentio nata fralorum.
Nil tenet in manibusquo plus combatterepossit
spada quiescit enimnec vult exire guainis.
Belzebubofficio mazzae iam functus un'horam
iverat in centum settantamiara bocones
inque manu Baldi tantummodo manserat unus
pesochae; sed membra quidem sua caeterapartim
arboribus pendentutmilzacoradabudellae;
partimper Baldi brazzum tridefactaminutim
aspersere nigram faciem cuiusque diabli
undetapinellussua quo desgratia menat
ibat membrorum quaerensfragmenta suorum.
Certamenter habet pro doia plangere causam
sedquae membra sibi doleant nessuna trovantur
non qui bagnenturpietosis fletibus occhi
non quae lingua cridet magnis urlatibus«Oyme»
non qui cum gemitu tampellent pectorapugni.
Cingar cum sociis Baldo retirantur apressum
stantquesimul strictinigram guardare bataiam.
Quale cremonesis plenumcaldare fasolis
quando parecchiatur villanis coena famatis
seuquale in giorno mortorum grande lavezum
impletumque fabissubiecto brontolat igne
magna fasolorum confusiomagnafabarum
est ibidum saltanttomantsotosoraque danzant;
talediabolicum rupto certamen averno
mescolat insemmam bruttissimamonstra baratri:
scilicet absque coda vulpescum cornibusursos
mastinos tripedesporcosque suesque bicornes
atquequadricornes taurosatque ora luporum
inficata super spallas etcolla gigantum
montonescaprasque magrassimiottaschirattos
maimonesque gatosbaboinos etmamotrettos
semileonazzos griphesaquilasque dragonum
semiquegregnapolascivetonesbarbaque zannos
et qui rostra feruntguffi sed brachia ranae
quique asinorum sub orecchis cornabecorum.
Haec ea garbulio vilupantur monstra medemo
diversumquesonumneque talem forsan uditum
seu per passatumseu praesensseu futurum
fant simulatque simul sex millia mille fit unum.
Etnisi rex baratri veniatmagnusque monarcha
regnorum infernipraestissime Lucifer adsit
cuius maiestascuius praesentiacuius
caesareus decor irarum brusamen amorzet
de sedequesuis est actumterminat aula
terminat imperiumres publicapersa ruinat.

Ergovenitvenit ille ingensimmensuset altus
mille quaranta pedeshorrendusbruttus et asper
Luciferatque facit per postascurrere mulam
octoque post illum proceres galopandostafezant.
Grugnifer est primuscui regis filia coniux
MoscaCutiferrusDragamasUrsazzus et illi
tres secretari:CalacrassusSesmiloPoffi.
Murmura bellantum sentibant intereundo
sed per aventuram cappant ubi forte Bocalus
non procula cella Guidonisfasce sub uno
spinorum nascosus eratfabricandotremantos
atque tremolantos in zugni mense boienti.
Tum vero utsensit strepitum post terga novellum
respicit angustam per bucamquacchius in umbra.
Ecce diavolazzumtoccantem syderacornis
cernitin ingenti mulazza currere postam.
O putaquando videt monstrum tam granditer altum
monstrum horrendumingensdeformesuperque mulazzam
horrendamingentemdeformemstringere gambas
quae passando pedes grevos sibi ponatadossum
deque sua panza stampet fortasse fritaiam
protinusut vacuo surgit leporetta coatto
quam braccus bau bau latrandocatavit anasum
sic levat attonitussbuccatque frattonibusillis;
per sortemque malamspinas in veste tacatas
machionemqueillumquo se per forza ficarat
retro tirat fugiensnec tempushabere videtur
tantumquo possit se distrigare viluppis.
Quondamego Merlinus portabar supra mulettum
sat male cingiatumvelutest dapocago regazzi
sat bene passutumvelut est man largafamei.
Dum fossum volui sprono saltare ficato
in costis mulise bestia matta levavit
sellaque sub panza cingis mollantibusivit.
Ipse ego sub maltam teneram caput omne ficavi.
Sed velutimulettushabens sub corpore bastum
se magis et magis ad cursumstimulabatet alto
cum collo nec non drittis currebatorecchis
sicsua strassinans post terga Bocalus idillud
intricum duris de spinis deque rovidis
se magisincalzatpunctus sperone timoris
vestigatque locumseu pozzumseu cagatorum
in quo non dubitatnon spigam stimataietti
zibetto merdae soterarier ambraque cano
dummodo tantasuis de spallis susta levetur.
Grugniferhoc visopost illumprotinus urtat
sprone cavalazzum sine testaet corpore magro
cuifiaschi possent ab utroque galone tacari.
Boccalus cazzat sestricta in limina cellae
mortus ubi et positus cadelaeto Guidoiacebat.
Illeque spinorum mansit defora viluppus
namque perangustum poterat minus ire foramen.
Grugnifer hunc seguitatdentrumBoccalus achiappat
sic improvistus crucifixum praestiterillum
qui pedibus mortivelut est usanzatenetur;
non quodeumpro se deffenderevellet aposta
verum nescio quae bona sorsdat saepe socorsum
improvisa bonoqui nil pensabathomazzo.
Prohque Deum atque homines! nam quae maravilia maior
essepotest? quae cosa magis tradenda librazzis
historiatorum? quodopus mage nobile dandum
est scarpellinispictoribus atquepoëtis?
Grugniferut vidit sanctos in imagine vultus
illiusaeternique bonisummique Tonantis
qui se consortesque suoscastigat in igne
illico ronzonem voltatcalcagnaquemenat
smergolat altisono clamorepetitque socorsum.
Boccaluscui sors ad casum presa riescit
cum signale crucis properat postterga diabli.
Lucifer imbattitvoltat quoque Luciferatque
quanta cum furia datur illi currerecurrit:
instatBoccalus«Day day» que cridando menazzat
vexilloqueDei regem propulsat averni.
Cornutam Ursazzus toccat speronegiraffam
Mosca sequens trepidus groppas bastonat Echydnae.
IndeCutiferrus cogit trottare Chimaeram.
Fertque MinotaurusCalacrassumfert Briaraeus
Sesmilonet Poffi portante Geryonemuzzat
ultimus est Dragamascrocodili terga flagellat.
Sicomnes insemma ruuntvellentque tapini
cuncta magis tormenta patiquam cernere Christum.
At nihil indusiat Boccalus curreredretum;
donec arivaruntubi grossus praelia campus
mescolatet nigri currebant sanguinis amnes.
Ecce crucifixo proculapparentediabli
protinusinque uno subitomiliariamille
stridentes abeunt in fumumtantaque puzza
linquitur utprosit nasos stopare nientum.
Omnes andati sunt in malhoranecunus
munere Boccali malspiritus ultra videtur.
Ergo Boccalusvivatvivatque botazzus
vivat et antiquae domus inclyta nostraFolengae.

LIBERVIGESIMUS

Postquamexcazzatis crucifixi ad signa diablis
Baldus avantarat longosermone Bocalum
inque sua dixit non pocas laude parolas;
postquamsarcophago patrem sepelivit in illo
quem modo reppereratCentauruseoque medemo
condiditappressum genitoribustaLonardi
haec dictain facie tumuli sculpitarelinquunt:
«Guidopater Baldiiacet hic». Quod nempe motivum
est brevesedmaior stat eorum notio saeclis.
Ipse tamen vatesBaldo rogitanteGibertus
postquam cuncta super tumulum suspensa fuerunt
armaLeonardiet factum de more trophaeum
sic cecinitsic pluradedit nova carmina saxo:

«Haeceavestibulo quae primo adfixaviator
suspicis armapiisquaeso venerare susurris.
Ipsa Leonardo decoriLeonardus etarmis
ipse fuitviguere simulsimul ecce quiescunt.
MartiaRoma suis semper gratetur alumnis
hinc ornata Ursisillincsuffulta Columnis».

Taliafinierantut ut potuere barones;
namrogoquae frifolis estconvenientia trombis
cum campanarum sonitu Chyrieque lysonis?
Quidpiccas manegiare levesdisponere squadras
cum Requiem aeternamMisererequeDeque profundis?
Bastaquod almancumdevota mentepregantes
signentam flexis genibus dixere coronam.
At restatpagare suum Pandraga doverum
quam tenet arbor adhuccum soghismembra ligatam.
Parvum de stipulis secchis fecere casottum
inquomandato Baldigabiazza brusatur.
Ipse tamen generosus abitlontanus ab illis
cernere non passus miseri spectacula facti.
Acita finivit Pandraghae vita putanae
ac ita finiscant tot quotretrovantur in orbe
sgualdracchae similesruptaeque utrinquegaioffae.
Sed vix tartareis descenderat illa paësis
eccerepentino se se movet insula cursu
spaventatque animos sicimprovista gaiardos.
At mox pensantesmemorant hanc essebalenam
quam modo Guido senex Baldo praedixit et altris
quodpostquam stygias scanfarda calarit ad umbras
ipsa teneretur nonamplius insula monstro:
quae liquidas currit tam praesta peraequoris undas
quod non bombardam velocius ire videmus
et iammotu oculi complerat trenta mearos.
Cingar desperans loquitur:«Qui trenta diavoi»?
Centaurusque stupetquia sic nonfecerat ante.
Falchettusque alios animat lassare pauram
cernerenamque novas plus fit laudabile cosas
ireque per mundumvariosque patire travaios
quam semper proprio panzam grattarepaëso
nec bastare animum pagnoccam linquere dretum.
AtBaldus reticens novitatem masticat illam
commandatque omnes inlittore stare sedentes.
Boccalus buffonus ait: «Gauderebisognat
mysterumque facitsociiquod stemus alegri.
Nonpoterit pedibus nostris mancare terenus.
Quid dare travaliitempesta marina valebit
si mare passamussub plantis stantetereno»?
Hinc non poca quidem sociis est orta voluptas
quisbalzare vident de boschisdeque cavernis
ursoscingialesleopardosatque leones
quos novitas rerum cogit se tradereponto.
Inde reguardantesaliam videre facendam
quam Virmazzuseisdigito monstrantepalesat:
Guidonis post terga videntremanere sepulchrum
atque super scopulum mediis fundarierundis.
Quin etiam anchoreo detenta est fusta bidenti
inmediaque maris campagna sola remansit.
Ast alia en maior visa estmaravilia longe
namque super grossam navem personagigantis
apparetdrittusque haerensse se arboris instar
erigitet brazzis velam sparpagnat apertis
namque mari et vento propriuscascaverat arbor.
Dico quod antennam scusant duo brachialongam
estque arbos bustumtorrazzo firmior omni.
Flentventisi flare sciuntsaltentque per undas
si saltare voluntcastrones aequoris albi:
tam poterunt magnum fortemque moveregigantem
quam calzus moschae roccam murosque Trevisi.
«Dohdiavol»ait Cingar«quae cosa videtur?
nonnegigantonemcompagnicernitis illum?
nonne tenens velam statsaldus more pilastri»?
Cui Boccalus: «Ameno infelixilla taverna
in qua tanta quidem se machina ventrisaloggiat.
Integer huic minimum bos implet apena budellum».
Astetiam ipse gigasveniens incontrastupebat:
cur sic illavelutnavilliusinsula currit.
Hi mirantur eumqui praestat ut arborisinstar;
ille stupetquondam firmamnunc currere terram.
Deniqueiungentes medio se gurgitesicut
fit quando Paduae per flumennomine Brentam
nunc andando ratesnunc se redeundosalutant
incipiunt occhis se se guardare ficatis.
Falchettussubito laeta cum voce favellat:
«O Deusinsogno? est ne hocphantasma? Fracassus
ecce Fracassus adestille est qui carbasatendit».
Moschinus dictum confirmat: «Certedaverum
illa gigantaei tota est persona Fracassi.
O Deusenquali foggia retrovamur amici!
Ire sub infernum tuti poterimusadessum
postquam nobiscum venit haec montagna gigantis».
Cingaralhora vocat laetuscifolatque deinde.
Sed quum Fracassus se sechiamare Fracassum
audiitabiectis velisex temporesaltat
supraque currentem summa de nave terenum
saltatetipsius magno sub pondere salti
insula balenae pene est anegata subundis.
Currere quae coepit maiori percita cursu
nam sibispezzantur costaesaltante giganto.
Quin etiam navis Zenovaegrossissimade qua
sustulerat saltumretro ivit quinquemearos.
Naturalis enim mos est respingere barcam
quando quisin terram se buttat navis ab orlo.
Illum quamprimum Baldus etCingar abrazzant
abrazzantinquamgambas vix supracavecchias;
nec non Falchettusnec non Moschinusetaltri
strinxerunt illum et multas fecere carezzas
namboncompagnum se vultu monstrat alegro.
Boccalussaltutremefactusfugerat inde
mox reditet longam fert scalamfortecatatam.
Id rident fratresnec scitur causa facendae.
Ut fuitinter eosmagnum petit ante Fracassum
vultque suis spallisscalam accostare tamagnis
quod nisi cum scala sursum montarevaleret.
«Quid facturus»ait Baldus«Boccalegalante?
scala quid importat? vis ne altam prendereroccam»?
«Non»Boccalus ait«sedorecchiae dire parolam».
Risit amichevolam Boccali quisquenovellam
ac nihil alterus comportat cuncta Fracassus
ut bonacum schiettis compagnis semper usanza est.
Attamen ipse stupetcrispata frontestupendam
rem tantamsensuque illam submaginatalto:
quod ve videt propriis occhialiscredit apenam.
Miraclibramat tamen huius cernere causam
vultque quod effectum penitussua vota sequantur.
En se despoliat nudumretinetque mudandam
utnodare queat speditusagente bisogno.
Stant ibi perplexi: quidvoiat inire Fracassus.
Quos pregat ut pariter cum secum corporanudent.
Id faciunt omnesmetuentes forte negari.
Ergo gigasduro qui magnas corpore forzas
altus habetnec se putat Herculisesse minorem
extirpat vecchiam manibus de littore querzam.
Hinctirat e fodro cortellumpanis ad usum
semper adopratumcuibrachia quinque misura est.
Hoc totam querzam disfrondatmorestropelli
moreque flexibilis virgaequa vigna ligatur:
etfaciens partemquae grossior extataguzzam
ingentem fustumcalcans in littore ficcat
ut ficcare solet steccos oselator inagris
seu quum pernicesseu quum vult prendere quaias.
«En»Boccalus ait«porros mangiare bisognat».
Baldus cumsociis ridetmultumque Gibertus
miratur tantis de forzibus essegigantem.
Ecce magis fretolosa ruit prestezza balenae
namquesuis sentit costis intrare cavecchium.
Quo factolongamdrittamque rafrontat abetem;
hanc quoque tam facilemruptisradicibusextrat
quam facilis tenero scalogna cavatur abhorto.
Undique dispennat tronconem frondibusatque
vult habeatformam remivogare parati.
Haec abies scusat remum; haec querzatereno
inficcatadabit forcamcui remus apoggiat.
Tum benefundatis pedibusdistendere schenam
incipitet vogat balenaecontra viaggium.
Contrainquamcursum balenae remigatetnon
onziolam lentatmagis imo magisque reforzat
terribilestanto schenae conamine brazzos
ut per nervigerum strepitentossamina corpus
deque alto caschet vultu larghissimusimber.
Confessat nunquam similem tolerasse fadigam.
Baldusidaspiciensaliis comitantibusultro
altoriare paratquem scridatvalde Fracassus.
«DesineBaldeprecor: totum sic duceremundum
dat mihi nunc animus; rogo temi Balderecedas».
Illicocessavit Baldussermone Fracassi
qui magis impellit spallasgambasquemanusque.
Sudat et horrendo repiat cum pectorelaenam.
Nil per tres horas balenae cursus atrigat
nil tampraecipitem valet ille siare caminum
concita namque nimis cavatundis bestia fossam
et sforzata magis properatnescitquetrigari.
Hinc sdegnata quidem mens est altera gigantis.
Tresibi puntadas tanto dat pectoris urto
unam post aliamquod nasotangit arenam
sic bassosic ille chino se corporeslongat.
Denique consequitur votumiuxtaque talentum
sistiturimo retro cursum balena reflectit.
Obstupuere omnes tam fortisrobur homazzi:
quando hic sufficiens fuerit voltare caminum
tammagni piscisqui regnum tergore portat.
Gambarus indretum sic sicandare videtur
ut nunc retrogrado praeceps ruit insula passu.
Nontamen interea cessat vogare Fracassus
vult per despresium naturaevincere guerram.
Navigatingentesque facitdum navigatundas.
Sed tamen impatiens tolti balena viaggi
et quod perforzam retro sua poppa tiretur
ecce improviso longam superaequora caudam
exeritatque illa colpos menare comenzat
tamgrandes crudosque simultam valde sonantes
ut strepitum nuperdiabolica guerra minorem
feceritetnisi succurrat possanzagigantis
non poterunt certe nostri scampare barones.
Caudaerat (ut referunt annalia nostra Cipadae)
longa quatercentosnullo mancantecavezzos.
Hanc menat hucillucper drittumperque traversum
inque infinitos nodos aliquando viluppat
utfit quando piat truncum villanus aguzzum
dormentemque viae serpamtraditorus asaltat.
Dextriter ad testam punctam bastonisacostat
inde premitschiazzatque illivelut ovacerebrum;
dumque tenet fixumnitens in littorepalum
illanihil rehavere potens ab acumine testam
dimenat reliquum prolixicorporiset nunc
dat baculo formam thyrsinunc chioccatarenam.
Sic tampellat aquas balenatiratque roversos
terribilesspezzatque ornos vecchiasque cipressos
ipseque gran strepitussentitur otanta miaros.
Tum quoque parte alia grossissima testalevatur
fluctibus e mediiset boccam sbarrat edacem.
Pro quammagni oculiquam larga foramina nasi!
Cui montagna caputcuifrons campagna videtur
dentorumque altos pinos longhezzasomiat.
NonFracassetamen brazzos arcare rafinas:
et magisatque magis duplicatur fortia schenae.
Hunc animat Cingardicens:«Fracasse gaiarde
nunc te nassutum Morgantis seminemonstras.
Sta saldusstagnusque simulpaladine valente».
Taliadum stimulat Cingarbalena coazzam
fulminis ad guisamtantoconamine vibrat
quodveluti paiastridat plus trentacipressos
altaque truncones volitant per sydera virdi.
Moxvenit ad spallas medesima botta Fracassi
quae cantare animamfacit illi in corpore vasto.
Protinusabiecto remoFracassusaferrat
codazzam strictis manibusretinetque gaiardus
cuitales donat streppostalesve tiradas
quod mugire facitgrossasque molare corezas.
«Strictam»Baldus ait«strictamFracassecoazzam
detineas: pulchrum faciam tibicernere colpum».
Quo dictospadam de taio fortiterurget
ut possit taiare viam de netto coazzam.
At nihiloffenditretro quia spada resaltat
nam squamis passim duris eratilla coperta.
Presta caputtractum medio de gurgitevoltat
obscurasque aperit multo sofiamine boccas
et paratincutiens sannasmordere gigantem;
cui pede dat calzum tamgrandem tamque gravosum
ut smassellaret tres dentes extraganassas.
Illa boansreboansque simulstridensque perauras
aequora mugisonis coelumque revulnerat echis.
Indecruentosos vomitans super aethera spudos
Iunonis bellas imbrattatstercore damas.
Mox iterumdum sentit adhuc sibi stringerecaudam
testonem volgit propter boccare gigantem;
at Virmazzuserat brazzo dardoque paratus:
hunc iacitet dextrum sfronzandoficcat in occhium
punctaque cervellas intrans penetravit adimas.
CingarFalchettusMoschinus tela frequentant
conglomerareprocul: festucossaxaquadrellos
spinarum fascesvulsos cumgramine cespos
omnia convolvuntridentque insemma novellum
hocgenus armorumnec non risibile bellum.
Assaltare lupum viditalvolta vilanos
quando fame ductus quaeritquem devoretagnum.
It bassus bassus per sulcos perque ruidas
donecaquistatur quid quid sua voia bramabat.
Ecce fugitportatqueagnumcunctisque palesat.
Turba vilanorumvelut est usanzagaioffis
sparpagnata ruitcoelum sbraioribus implet
cumqueruginosis spuntonibus occupat illum;
qualem rumorem dictisfactisque viluppant
talem barrones misturant contramarinum
monstrum illudmagnisque auras clamoribus implent.
Baldushabet voiam prorsus taiare coazzam
non cessat punctasmandrittosatque roversos
sed quo plus chioccatplus mancum vulneratensis.
Ergo viam gittat spadamplenusque furore
se paratexpectans: quod maxima testa resurgat.
En iterum stizzosa menatcum dentibus unum
terribilem morsumsperans sorbere gigantem;
sedBaldusqui nudus erat tunc corporetostus
saltatorecchionemmanibus prendendo duabus
fortiter hunc retinetsubitus quoqueFalco subintrat
atque aliam sudando prius zaffavit orecchiam.
Cuitamen altorium donat Moschinus; at illa
granditer exululatstridisque assordat Olympum
fatque sibi forzampro se retiraresotacquam
sed non posse daturcaudam retinente Fracasso
necsua testa sibi est in libertate primaia.
Illa tirat giusumsusumretirantibus istis
quod fieri non posse tibi fortassevidetur;
accascasse tamen sic sic monimenta recordant.
Taliadum fortis Baldus sociique maneggiant
ecce iterum sprovistusadest pirata Lyronus.
Hic simulac persam cognoverat essegalaeam
quam sibi sustulerat BaldusBaldique sodales
hosquaeritgiuratque illis mangiare coradam.
Et iam sex centumleucas passarat aquarum
atque Zibeltarri per stricta canaliacorsus
ire per oceanum spretis praesumpserat austris
etvoltans proram contra afros parte sinistra
venerat in pelagumnonante vogabile maium
cui sedet oppositum montagnae culmenadustae
quaequia sustentat cervice solaria lunae
mons Lunaedicta estquae busa est tota dedentrum.
Has Lyronus aquas sulcatcercatque nemigos
blasphemat coelumquoniam non retrovatillos.
Armatas secum numero fert trenta galaeas
in quibus adremos noviter per forza ligarat
mille zenovesosColicutti adlittora presos
quos Mutinae princeps Philofornus duxeratilluc
perque tradimentum fuerat dux captus ab illis.
Feceratet taiam Lyrono mille medaias
quas Petrus Iannus fino stampaveratauro.
Lyronus tamen hunc solum cortesus honorat
ast aliisnervo ventosat terga bovino.
Trenta vehit fustas (seu fustas sivegalaeas)
namquevolens pelagi diversas quaerere bandas
suspicataguaitos inimica per aequora tesos.
Illum praecipue multi perregna tyranni
cercant denariis multis trapolare pagatis
namquediavol eratnon lassans vivere quemquam.
Huc igitur properanscelerantibus ante galaeis
praecipit ad littus schiavones flectereproras;
sed stupetaspiciens caudamtestamque tamagnam
necminus ingentem bustumpossamque Fracassi
qui smisuratam tenetalto corpore caudam.
Clarius hoc factummeliusque videretalentat;
egreditur primusmandatque uscire seguaces
mandatet adduci sibi magnum Spezzacadenam
(Spezzacadena fuit Leonardiquippe cavallus
quem navali olim tulerat certamine Baldo).
Saltatin arzonem armatussine tangere staffam
destrerumque acrem nullosperone maneggiat.
Cingar ait Baldo: «Num cernoSpezzacadenam?
Baldeviden? num somnus hic est? num visiofalsi?
Ille quidem latro estilleinquamboia diabli
quinostram rapuit navimsecumve cavallos».
Impatiens ullumBaldus stimare periclum
protinus accurrit contrabrancatquecavallum
per frenumbravans quamvis sit corpore nudo:
«Stalatro saldus»ait; «non altro nomine scirem
tenomarelatro esdignus quem forca guadagnet.
Iste tuus non estmeus est- desmonta cavallum».
Quando Lyronus equi briliamvidet esse piatam
obstupet in prima faciepensatquepochettum
quomodo vir nudus sic possit usare brauram
attamenin fianchis destrerum calcibus urget
ut quatris pedibus paladinobalzet adossum.
At Baldusgatto similisdabanda levatur
cumsaltopariterque tirans in pectora stoccum
fecit ei mancarelenamquae appena ritornat.
At mille interea veniunt in frottalatrones
quos praecedit atrox quidam capitaniusHippol
quifrater Lyronis eratcorsarus et ipse:
scaltritusguerraequeavidusfamaeque sititor.
At quum Centaurus bellum videt esseparatum
armis armatur subito fulgentibusatque
it celer adfustasarmato milite vodas
quos menatexceptis cinquantacitissimus Hippol.
Caudam balenae non audet linquere prudens
ipsegigasdubius ne se velut ocha trapozzet.
Baldus ataccarat sefortem contra Lyronem
quem trovat expertum guerraevalidumqueguererum.
Circum circa illumtanquam leonessaregirat:
cuifacitexistens nudussudare camisam.
Nudus osat certaretamennon dextera nuda est
sola sed armatur solito spadonenecomnem
aestimat hic mundum tanti sub tegmine ferri.
Cingaralhora timetsortem maledicit iniquam;
Falco sed hunc scridatdicitque morire batais
esse decus magnum; quo dicto fulminisinstar
arma piatferroque omnem se providetatque
itretrovare ladrosquos mille haud stimat ofellam.
Dumque ruitpraecepscridat: «Morataiaretaia;
gens maladettacavenon genssed merda diabli.
Non solettus ego vos unum stimolupinum».
Et iaculans dardumtres uno in vulnerepassat.
Mox alium lanzatquo corpora bina tramazzant
mortuasanguineasque animas per guttura buttant.
Inde pians mazzamcumqua bellare solebat
incepit spezzare elmosspezzarecorazzas;
incepit schiazzare ossossmaccare cerebros.
Qua plusfolta videt gentem sibi flectere piccas
se iacithastarumquefacit de pulvere fustos.
Nemo suam spectat mazzamvult nemorosadis
se bagnare suisvult talia nespola nemo.
Illi donatopem Cingarqui armatus et ipse
efficit in terram currentessanguine rivos.
Non discostus eiMoschinus fortiterurtat:
sanguificantque omnes forbitas sanguine spadas.
Centaurusmiseros buttabat in aequora ladros
trentaque vodarat nigra degente galaeas
non quod solsolus tam sanctam fecerit opram
sedqui praeson eratPhilofornus viderat omnem
pro se proque suistandem succedere sortem
si Baldo et sociis compagniter addataiutum.
Ergo valorosus trat spadammenat et urtat:
sequeprovat factis et verbis esse fidelem
Centauro socium; squarzatlaceratque budellas.
Inde zenovesos Christi de gentecathenis
eripitac extra ferros trat mille tapinos.
Tunc datalibertas animosos efficit illos:
«Arma»vocant«armaarma»cridantsimul arma requistant
inqueillos rabiem porcos e pectore sfogant.
Nam bastonatas vecchiasbussasque receptas
seu mescadizzi lorisseu fuste bovino
valderecordantesreddunt pro pane fugazzam.
Hos Philofornus enimdeduxerat extra galaeas
contraque mille ladros zenovesi millebataiant.
Portat inhastatam modo toltam forte gianettam
Cingaret altorium cernensanimositer omnes
quot quot scontrantursbudellatseque coralo
fecerat aequalem rossedine sanguinisatque
magna suae memorat celebratae facta Cipadae.
At seBoccalusse se Boccalus in antro
sconderatutque lepusquacchiarat membra coatto
nam qui non scampat mortem putat essebachioccum.

Dudummirarat zuffam fortissimus Hippol.
Obstupet armigeros tantavirtute barones.
Nescit enim generosus homo deducerespadam
cortice corammibrazzumque intexere scuto
namquevoluptatem tacito sub pectore sentit
dum BaldumBaldique viroscum caede suorum
Orlandis guardat similessimilesqueRinaldis:
despiccant etenim testasbrazzosquemanusque
inquepoco spatio tam multa cadavera fundunt
tota quod e mortiscampagna coperta videtur.
Quisque facit provas ingentescordegaiardo
purgantes miseram ladrorum stercore gentem.
O quisvidisset barbutasquis ve celatas
schenerasfaldasnec nonspezzarier elmos
dixisset certe: «Nihil est horrentiusorbi!
non terremotinon fulminavoxque tronorum!»
Sedtardare tamen nimium se viderat Hippol:
impetuosus equumRocafortam stringitet ensem
targonemque ferensit aquositurbinis instar.
Cingarid adocchians: «GuardaFalchette»cridavit.
«Ecce ruina venitsta saldusnon tibimanco».
Dixeratet veluti nocchierus praticusundam
prospiciens magno venientem murmure venti
hanc spezzareparat ferrato pectore navis;
sic Cingar contra furibondos Hippolisausus
firmus aparecchiat se senec ab impete scampat.
Hippolad un trattum quod arivat fulminat ense
Cingaris ac tantocervellum robore chioccat
ut bene non sapiat si nox vel giornusadesset.
Quum tamen oltraggium vidit Falchettus amico
sicfiericolera succenditur ultra misuram.
Ferratam stringit mazzamferit Hippolis elmum
ac dishonesta quidem fuit illa nosellabarono.
Nec sorbam interea Falchettus tardat un'altram;
maioriquam prima fuitbotta ipsa valore
iungit et ad terram pennazzumbuttat ab elmo.
Mox ait: «Attentasi nostra panadasaletur»
atque menat colpum terzum pur semper inelmum
unde coactus equi collum ferus Hippol abrazzat
et benetres voltas cascandi signa fuerunt.
Non Mongibellus tanto vampaturin igne
quanto inflammatur collericus Hippolis ardor
dumquefurit boffanstempesta marina someiat.
Exulutatferrumque manusperstringit ad ambas
fendentemque gravem tantis cum forzibusoffert
quodnisi Falco statim balzasset alhora dacantum
ingeminos illum squartasset nempe mezenos.
Non tamen interea cessatdopiare feritas
namvix fendentem compleratprotinusaltrum
atque altrum lassat stizzosa voce roversum.
Non potuitFalchettus eam schifare ceresam
quae sic brusca fuitquae sicfuit illa gaiarda
ut smemoratus humo caderetguanzaletridato.
Viderat hoc Cingarcurrit furibundus in illum
atquesuper brazzum dextrumqui deserat ensem
percutitut stratoFalchetto porgat aiutum.
Falchettus tamen ecce levat se saltibusaltis
dumque Hippol voltans brancat cum Cingare guerram
dumqueferire paratcanto Falchettus ab altro
mazzatam donat; cuivoltusCingare licto
dum dare parecchiatCingar succurritamico
atque fiancalem spiccatum ad littora mandat.
Sic leoterribiliscunctisque superbiorusat
intra duos ursos rabidocombattere morsu
qui vix tempus habetspatiumque piarefiatum.
Dum squarzare unum quaeritmordetur ab altro
dumqueistum retrovatsubito retrovatur ab illo:
sic erat in mediofratrum validissimus Hippol.
Tanta ibi corripitur rabietantoquefurore
ut focus ob nimiam stizzam vamparet in elmo.
ErgodumCingar nimium se cazzat inanzum
dat piatonadam toto conaminetalem
non supra schenam sed supra Cingaris aurem
utcampanellos audiret mille sonantes.
Sbalorditus humo cascatcalzasque tirare
apparetranaeque instar se stendit arenae.
Encruor a nasocruor orecruorque fluebat
auribuset rubeummandat per gramina rivum.
«Ah ladrone»cridatFalchettus«brutte ribalde
bastardonevirum talemtantumque necasti?»
Dixeratet stricto manibus bastoneduabus
se levat in guisam balzantis ad aethera pardi.
Mox ferithunc tanta possanza desuper elmum
quodquamvis Hippol se subtargone covertet
targonem tamen hunc spezzatum mandat adherbas;
tamque pesenta gravat durae tartuffola mazzae
quodRoccafortae groppas cervice flagellat
Hippolet in sella standoportatur apertis
huc illuc brazzis magno galopante cavallo.
Atcorsarorum fratantum huc advolat agmen
surgentemque suas inplantas Cingara trovat.
Non aliter rugit leocazzatoreferitus
quandocanes inter seu corsos sive molossos
unguibuset morsu carnarum frusta minuzzat
sicut alhora facit CingarquemFalco secutus
mazzatas orbi nunc hucnunc dirrigit illuc.
Hiduo ben stretti simul agmina grossa fugabant
ante suamque iramvoltabant terga ladrones.

Baldusat interea distemperat ense Lyronem
atque sui similem iam nudumfecerat armis
et nisi Fracasso trarupta haec gara fuisset
absqueullo dubio finisset vita Lyronis.
MoschinusCentaurus itemPhilofornus in uno
groppetto stricti spegazzant sanguineterram
atque coradellasmilzasque ad sydera iactant.
Nullusalhora quidem remanebat supra galaeas
omnes in terratam moriquam zenovesi
combattuntmultosque alios Centaurus inundas
ieceratinde suis tornarat ferre socorsum.
VerumGiubertusspatians in littore solus
se viat ad fustasintratnullumque retrovat
et velut imbellisnec usatus in artescrimandi
cernit et horrescit tantam guardare bataiam.
Pernubes ingens hastarum fractio bombat
perque sinum ponti vocumfragor altus eechat.
Fiunt squarzones carnisfiuntquecruoris
fluminade mortis hinc inde fiuntur acervi.
Morebechariae pulmonesvisceratrippae
atque coradellaepanzaeventraliamilzae
arboreis ramis pendentherbasque cruentant.
Ocrudas bottaso vulnera digna Rinaldo
millibus o doctis cantandaMaronibus acta!
Hic ferithic reparattaiat istesed illetaiatur.
Squarzatas maiastridasque omnino piastras
cernebasavibus similes volitare per auras.
Ad bassum volucres tanto promurmure crodant
seque trabucantes fasso meschiantur in uno.
Etcervi et lepores extra boschalia saltant
piscesque attonitibacchantur in aequoris imo.
Et iam corsari voltant calcagnafugaces
instant nostrates miseram cazzare canaiam.
Non tameninterea laxatur cauda Fracasso
qui clamans socios commandatlinquere guerram
atque ad vodatas raptim properare galeas:
namfare vult bellum tractumdignumque corona.
Tunc omnes ratinonposse tenere Fracassus
amplius ingentem codamquae lubricamuzzat
ut muzzat manibus nequiens anguilla teneri
concurruntveluti cernis concurrere gentem
quae versus Paduam cupiens andareper amnem
Brentaequalcunam mirat discendere barcam
de cuiusprora navarolus cridat: «A Pava».
Baldus mandatumnegat exaudire Fracassi
spernit ab impresa guerrae se tollerefortis
campionec mortem curat mercator honoris.
Si cumdestrezza valeat fortezza coëllum
decrerat contra Lyronemvincere pugnam.
Iamque gigas tanto caudam conamine torquet
quoddum torta caput voltat balena Fracassum
boccaturavelut boccatbona cagna leprettum
illico dimittit caudamcaput illicobrancat;
inde pedes mittensveluti si strangulet ocham
quattuorin crollis testam de tergore spiccat.
Ecce mari medio pigritatimlittora circum
incipiunt callaresimul surgente profundo.
Insuladisparetquam portat bestia secum
et quisquam pedibus sentitmancare terenum;
dumque bisognat aquis mergidesiderat alas
inmoia quoniam se trovat habere culamen.
Iam maris in fundo se sebalena stravaccat
boscorumque trahit secum sex mille biolcas
perquos discurrunt piscesnovitate gioiscunt
saepe cachinnantesrident: pars incubat ulmis
parsque capellutas mangiant de roboregiandas.
Miranturque caprosleporescervosque negatos
necminus humanas faciesbustosque taiatos
et carnesmodo quasBaldi fecere sodales.
At super innumerae testae sofiarevidentur
armatrabestavolaecapannaemillia rerum:
anteasaltarant barrones supra galaeas
atque zenovesiquanti de caedesupersunt.
Hi cuncti pariter fustas insemma tenebant
ad quarumspondasdum se attaccare volebant
corsari miseripietosa vocecridantes
seu respingebant urtis et calzibus illos
sivetrabant susum per orecchiasperque capillos
donec complessentremosbancasque vodatas
atque cadenatis pedibus statuerenodaros
qui tam desconcis usantur scribere pennis.
Fracassusmenat piscosa per aequora brazzos;
ingentesque facit cumulosdumnodataquarum
scindit eos manibusgambasque racoltusinarcat
inde viam faciens calcagnis aequora pulsat
etpuntando pedessofiandoque gutture pleno
non tempestatem pelagifacit ille minorem
quam Borra et Gregussibi contrastanteSirocco.
Dumque natatcasu vel sorte guidanteBocalum
quinil mangiaratretrovat sine fine bibentem
cui quasi tripparumcompleverat unda misuram.
Protinus hunc mittens in summo verticecampat
nec mancum Boccalus erat securus alhoram
quamcastellanus seu Mussisive Salei.
Hippol fertur equo gaiarditerextra profundum
sustinet aequor equumsed equus quoque sustinetipsum
Hippolacui tantum schinchae bagnantur ab undis.

Cingarin excelsa maioris puppe galeae
stabatet ad Baldum frezzosamente cucurrit.
«Me miserum»clamat; «numBaldus forte sotacquam
piscibus esca fuit? pro diiqui fataguidatis
iustitia haec vestra est? tali ratione guidantur
fatahominum? Nonnonstellis incago ribaldis:
incago MartiPhoebototaeque canaiae.
Et mihi recrescit non scribere posse corezas
investrum quoniam dispregum grande volumen
dictaremplenum decentum mille corezis.
Non diised potius vos estis merdadiabli.
Est sine cervello populusqui pazzus adorat
vosseubeccones ravaiosossive bagassas
aut imbriagoshomicidasautrofianos.
Nonne Venus meretrix totius pubblica gentis
nonneIovis soror est Iunocontraria Troiae
Iuppiter accepit tamenhanc pro uxore gaioffam?
An poterant bastare Iovi de millepuellis
cinquantae numero? centae? tandemque tresentae?
Bestiamatta fuitqui te laudavitHomerus
menchionusque Maronec nonscola caetera vatum.
Ecce tibi ficcas faciostronzisqueledammo.
Cancar te mangietpenitus restante niento
qui totumtantis implesti fecibus orbem.
Dic mihimerdipotens o Iuppiterut quid ab omni
gentili vulgo totius factor Olympi
esseputabaris? cum sit quod adulteravarus
quod stuprator erascastarum boia sororum?
Taiasti patri genitivosladresonaios
utnon stamparet plures tribus ille fiolos.
Stuprastique tuam posthaecmanigoldesorellam.
Sforzasti Alcmenampropter fabricaregigantem
qui palmam semper vastis in rebus haberet;
hunc tamenuna uno stravit muliercula sguardo
ac in guarnello fecit filaregazanum.
Tu quascumque tuis oculisgaioffeplacerent
seuconsanguineasseu nonsine iurepuellas
turpabasfaciensasinaliter omnia secum.
Ergo (si vivis) possis tibi rumperecollum
postquam sic nobis crudelia fata ministras
postquamvirtutum Baldus candela stuatur».

Taliadum Cingar iactatrenegatque batesmum
Fracassus guardans coelumsic ore braveggiat:
«Iuro per hunc sacrumquod porto infrontebatesmum
perque illum ventremqui me sborravit inorbem
tantum cercabo per montessaxacavernas
per sylvasboscosper vallesfluminaterras
mox diavolorum per tectaperantraper amnes
et si conveniet per celsa palatia coeli
donecseu vivumseu mortumsive malatum
inveniam Baldumcum quo velvivere semper
in coelum statuovel sub stigialibus umbris.
Sedprius arripiam Plutoni regna gaioffo
cuius de testa pavidamstreppabo coronam
subque meo stabit sceptro diabolicaproles».
Mox ait: «O comitesanimum deponitemoestum.
Ut vindicemus Baldum tantummodo restat.
Me seguitateprecornigrumque calemus ad orcum».
Dixeratatque omnescapitanos chiamat in unam
maiorem fustamreliquasve seguirecomandat.
Egressique undas finaliteraequoralassant
Fracassusque rapit sumpto bastone viaggium.
MoschinusseguitatFalchettuset altera turba.
Cingar vult soluscighilinum stare dedretum
si mare fortassis tret morta cadaveraripis
ipsius ut Baldi det membra negata sepulchro.
Centaurusremanet cum Cingarecaetera squadra
non sine ploratu vadunt postterga gigantis.
Quisque suam vitam non binas stimmat ofellas.
Inqua parte via est magis asperatenditur illuc;
nil curant spinasnil curant saxaruinas
nil tempestatespluviasnil frigoracaldum
nil tigresaprosnil serpas atque ladrones.
Omnibushisquae saepe trovantgaiarditer obstant.
Si retrovantmangiant; si non«Patientia»dicunt.
Ad grandistandem radices montis arivant
quem appena queant ertum superarecamozzae.
Non saliunt illumtenebrosa sed ora cavernae
intrantimpavidimontagnaeque antra busatae.
Cercat iter pedibusvadensFalchettus avantum
insegnatque aliosquo debent ponereplantas.
Est opusut gobbo Fracassus tergore vadat
namgrandazzus homo daret ipsa in saxa zucadas.
Cingar at interea perlongam solus arenam
ibatpasseggiando pedesgrattandoquetestam
et ficcans oculos in terram plorat amicum
quo sinescit certe non vivere posse quattrhoras.
Saepe sibi stessocazzasset in inguina stoccum
praesens Virmazzi nisi tunc personafuisset.
At tandem gravis ecce venit de longe cavallus
illecavallorum meliorum maximusecce
Spezzacadena venitportans sefluctibus extra
fortiterinque suo (quis baiam non vocetistam?)
inque suo dorso duo grandia corpora gestat:
scilicet ingroppam Baldumarzone Lyronem;
nam Baldusquum sensit aquassubcrescerecumque
Lyronus subito voltasset fraena cavallo
nonse curarunt coeptam finire bataiam
quod nimis importat barronibusire negatum.
Baldus it in groppam saltubrazzatque Lyronem
cuiLyro datque manumdat verbaque dulciadat cor
amboque contrarisfiunt in rebus amici
hostes quippe facit fratres communepericlum.
Spezzacadena ruitcuius tantummodo musus
apparettestaeque hominum modo supra videntur
et modo sub latitantvelutusat mergus et ocha.
Peiorem sed Baldus habetstans retropitanzam;
saepe trapozzatus gorgadas tirat aquarum.
Is tamenalto animo divinum sperat aiuttum.
Cingarid aspicienssperatclamatque sodalem
monstrat ei digito cosam de longenodantem.
Quid sit enimnescire daturquia copia vistae
deficithumanae tam longos currere tractus.
Centaurus tamen ipse cito secazzat in aequor
parte cavallina nodanstandemquerivatus
gurgite qua medio iam Spezzacadena fiatum
spingebatgrossumnimiae sub pondere somae
suscipit extemplo Baldumsupraque groperam
hunc tiratallevians straccati dorsacavalli.
Prospicit haec Cingarsentitque per ossamedullas
discolare suasut cera liquescit ad ignem.
Gustatenim tantam dolzuram intrinsecusut non
in brenta mellisvoluisset habere culamen.
Denique perveniunt omnes ad littusarenae
fit novus hic gustus basorumfit nova festa
millecarezzinae fiunt plus zuccare dulces.
Baldus amorevola sic sicpiat arte Lyronem
ut Lyro disponat Baldum seguitare perignem.
Venerat ad ripam nec non gaiarditer Hippol
cui iacetappressum sellis Rocaforta bagnatis.
Hunc Lyronus aditstrictumque abrazzatet inde
supplicat ut sortis voiat incagaretravaio
seque valenthomini penitus committere Baldo.
«Sumcontentus»ait«faciam quaecumque comandas».
Quodictoad Baldum brazzis currebat apertis.
Baldus eum subitosembiante apprendit alegro
germanosque sibi forti charitatecadenat
pro quorum forzis non mundum prezzat un aium.
InRoccafortae post haec se arzone piantat.
Lyronus charum non lassatSpezzacadenam
Hippol it in sellam PardiPhilofornus atipse
Centauri iussus groppas montavit equinas.
Cingar nilcuransstafferi morepedestrat.
Iamque recedebantquando sibitrenta galeae
in mentem veniuntquas sic sine regerelinquunt.
Baldus Lyronemfratrem quoque saepe pregavit
utclassem tantampro seque suisquenequaquam
prorsus abandonent:satis est quod ametur ab illis.
At nec Lyronus vult hoc audirenec Hippol
ac minus hanc voluit Philofornus prendere curam:
tantasodalicii calamita tiraverat illos.
Ergo abeuntfustasque omnesgentemque relinquunt
nam nimis importat mistatem linquereBaldi.
Solus it ad staffam Cingarsolusque pedestrat
donecvillanum qui binos menat asellos
obvius incontratpensatquerobare coëllum.
Ast illeut vidit soldatosprotinusaltrum
brancat itersylvaeque asinos per devia cazzat.
Cingareum chiamat: «Quoquostascoltagazane.
Scoltaparolinam solam; stadicobonhomme».
Cui respondet homo:«Blablachizfelchenagozca».
Sic parlanscursumduplicans calcanea menat.
«Quo diavol abis?» respondetCingar: «Adessum
te faciam gustare tuamvillanepaciam».
Quo dictoinsequitur clamans tutavia:«Vilane
tangarni smontespentibis; scendegaioffe.
Legecomandatur nostraquod quisquis habebit
sive duas tunicas indossumsive gabanos
det male vestito seu quellum sivequelaltrum.
Non aliter quicumque duos menat ante somaros
iureviandanti donare tenetur asellum».
Rusticus exurlatnequevult smontare iumentum.
Non inthesus ait: «Flepchelpcocozinaboaster».
Dumque suas similes baias sbraiandofrequentat
Cingar eum currendo rivatcaudamque somari
corripitinde trigatfossumque gaiardus in unum
patronem ac asinumsociisridentibusurtat.
Quo factosubitum spiccat de littoresaltum
supraque colaltrum balzat leggiadrus asellum.
Iam nonfrancesum sub se voluisset ubinum
non orecchiutas quas mulas Romacavalcat
nam portantino passu trampinat asellus
foiadasqueparet pedibus taiare minutim:
tichi tich et tichi toch resonat permille lapillos
ponitur in fallum pes nunquam parvulusetnon
pontigero suffert costas sperone tocari
nam subito calcemlaxatpariterque corezam.
Miraculumsi asinus tret calzos absquecorezis!
Ergo inter comites orta est non poca voluptas;
dumspronat Cingarmollat celer ille fiancum
et caput in gambasficcans de retro levatur
unde bisognabat Cingar tommaredeorsum
atque super littus maiores prendere bottas
quam sifrisonis caderet de arzone cavalli.
Talibus in festis compagnitempora passant
donec arivarunt ubi maxima surgitur alpa:
alpacolumna poliquae saxi culmen aguzzi
ficcat in aethereas sedesac sustinet astra.
Haec Lunae montagna quidem chiamaturetillic
ad fundum socii magnam reperere cavernam
totaque percircum grottis montagna busatur.
Centaurus norat vestigia pressaFracassi
terribiles quoniam mostrabat arena pedattas.
Cunctigaudentes statuunt seguitare gigantem.
Baldus smontat equumsmontat Lyronus et Hippol.
Cingar asinasterreliquis derdaniorinquit:
«"Qui stat retro seret portam"proverbiadicunt».

LIBERVIGESIMUS PRIMUS

Venimusad pavidum Malamocchi denique portum
gurgite qui medio fertcentum mille diablos
naviculamque meam fluctu sorberemenazzat.
Contra fortunam grandis matezza videtur
spingereschirazzumquando est garboius in undis.
Ergo ego quid faciam?spicchetur ab arbore velum
butteturque giusum maioribus ancorasoghis.
Non bastat nobis animus trascendere passum
passum tamdurumtam horrendumtamque cativum
in quo multoties barchaegentesque negantur.
Non mihi sufficiens cor estnon circacoradam
aes triplexut grande velim tentare periclum.
Impegolatapocum sub fundo navisab omni
parte foratacagat stuppasaperitque fenestras.
Ergo inquamquid nunc faciam? timidus neredibo?
Semper difficilis est scortegatio caudae.
At quia nonmodicum video mihi nascere scornum
qui iam vogarim tercentosmille miaros
non formidarim cagnae latramina Scillae
non meterruerit rabies ingorda Carybdis
et Malamochaeos trepidemtentare diablos?
Fac animumpaveasqueStriax mea Tognanientum.
Grandis erit (confesso quidem) straccatio schenae
dumcontra pegoras opus est intendere brazzos.
Ergo sub infernasBaldum sociare masones
est opuso Musaepopulosque catarestryarum
quos maris in fundo strya Gelfora sola governat.

Ibantobscuri BaldusBaldique seguaces
nigra cavernosae peragrantesclymata tombae.
Nec mirum si dant crebras per saxa zucadas
acper inaequales petras si schinchibus urtant.
Quapropter ridentanimoque feruntur alegro
et boncompagni sua damna libenterabrazzant.
Non procul ante meant alii duo tractabalestrae
scilicet insemmam quattripost terga Fracassi
quitestam ruptam banda portabat in omni.
En sentit tandem post sepistare cavallos:
quid sitavisatur; cridat: «Olamanetepochettum
audio cum ferris contundere saxa cavallos.
Numquiderit Centaurusequi cui forma dedretum est?»
Vix eafinieratCingar veniendocridabat:
«O oFalchetteo oFracasseBocale».
Giubertus fatur laetus: «VoxCingaris illa est.
Expectemus eum»; tunc illi firmiteradstant
conveniuntque omnesnec se discernere possunt.
Fracassusvoluit brazzis amplectere Baldum
sed tulit in saxo magnum cumfronte garofol.
Tum quoque Boccalus Baldum toccare volebat
etquasi cum digito steso sibi vulsit ocellum.
Cingar ait: «Properateultravideamus abyssum.
Ipseque Falchettus praecedatguidacaminum».

Quattuorin voces post haec cantare comenzant
nam (velut accascat talvolta) fuere tralorum
quattuor insemma vocescantarescientes.
Accipit ut gracili sopranum voce Gibertus.
Suscipitat firmum Philoforni bocca tenorem.
Gorga tridans notulasprorumpit Cingaris altum.
Trat grossum Baldus extra calcaneabassum.
Quattuor hi varios ita sic andando motettos
cantantetsimili nihilant dulzore fadigam.
Gorgula phoebaei frifolat magisalta Giberti
deque «ci sol fa ut»modulanter surgitad «ela».
Semicromasminimasque notas sic illemenuzzat
ut pratichi frollam trinzantis dextra vacinam.
Longasatque breves Philofornus pectore squadrat
sustentatque omnemrelevata voce camoenam.
Interdum pausas expectat quattuorocto
vigintiet trentavelut est usanza tenoris
dumquesiletternis resonat modulatio linguis.
Non minus aure canitCingarquam voce peritus:
nunc usque ad coelum vadit retrovaresopranum
nunc usque ad baratrum scalam descendit ad «are».
Nullaquidem vox est aliorum promptioret quae
plus notulas nigrascrevellet more farinae.
Baldus at educit tremulo de gutturebassum
hunc quoque flamengum iurares esse canonem
nam fundanssimulat cannamvelut organagrossam.
Est sibi pochettumgamautti tangere cordas
bassior at giusum canevae descendit inimum.
Plus ascoltantum sopranus captat orecchias;
sed tenor estvocum rectorvel guida canentum.
Altus apollineum carmen depingitet ornat.
Bassus alit vocesingrassatfundat et auget.
Cantusflamengostalianosatque todescos
hi cantantquia sic passaturinutile tempus.
Sunt tamen insani quidampazzique balordi
suntquidam stronzidicobis terque cagati
qui tam dulcisonis plenamconcentibus artem
esse legerezzam dicunttempusquegitatum
plusque volunt aut esse asinos aut esse cavallos
ettamen attracta reputari fronte Catones.
Plusque suam boriampreciantet ventre pieno
lardatisque gulae paffisvultuquebotazzi
praelati insignes diciquam scire coëllum
seusit parlandiseu sit doctrina canendi.
Imo macer quidam bosChiaritortuset omnes
scomunicatus habens materno a lactediablos
in gobbahypocritusgnatovecchiusque crevatus
estqui sbaiaffatgracchiat de hac arte canendi.
Musica continuoversatur in ore deorum
musica concordi fert circum cardinecoelum
musica nascendo humanos compaginat artus.
Cur hymnospsalmoscur cantica tanta vetusti
disposuere patres gesiiscantanda per orbem?
curdicoantiqui doctores atquemagistri
ornavere libros responsisversibushymnis
KyrieleysonisIntroitibus ac Aleluis?
Ite genus pecudumpacchionesite gazani
vos quicumque fero laceratis dente camoenas.

Cessarantcomites cantunam Cingaris ipse
Cingaris ipse asinus firma cumvoce comenzat
canzonem cantare suammostrare volendo
non minusesse bonam sibi vocemnon minus esse
cantandi garbum linguagorgaque palesum
quam fuit Agricolae quondammagnoqueBidoni.
Vox asini grata est asinisneque gratior altra
essepotestquamvis frifolet Philomena per umbras.
Ingentem intereastrepitum sentire comenzant.
«Auditis?» Falchettusait. Tunc quisque tacendo
stat chetusac longis rumorem brancatorecchis.
Cingar ait: «Seguitaquo te via praeviaguidat.
Fortasse invenies quo causa cridoris habetur».
Falchettusparettastatque andando petrarum
passibus intoppossociisqueannuntiat illos;
et quem Cingar aitcurat captare viazzum
namquevias quandoque trovant velut ypsilon ire.
Quo magis acceduntsonitus magis ille rebombat
et iam vix unus parlans auditur abaltro
tam strepitus rumurque ingens assordatorecchias.
Horrescunt omnesquamvis sint pectore franco
sequeputant venisse nigri Plutonis ad umbras.
Denique per quandamfissuram splendulus ignis
apparetmodicoque viam dat lumineclaram.
Huc Baldus celerans alios restare comandat
elevat hincoculosquantum lux parvula monstrat;
ecce videt portamvarioquae sculta metallo est.
Accurruntplacet ire intus; Fracassus inillam
ter pede chioccavit portamsed tanta ruina
fitmartellorum quod nil sentitur ab intro.
Impatiens Fracassus eambis tergore crollat
atque cadenazzis rutpis sine chiaverecludit.
Conticuere omnes martelli ferra domantes
nec sonatulterius tich toch incudine pulso.
Stant ibi ferrari centumtotidemque gaioffi
qui carbonorum portant in tergore saccos
quiquoque manticibus ventosis semper afogant
quique domant ferrummartellis atque tenais.
In pede saltatusvir grossus alhorapigrezzam
fert testudineamet tanquam bosaccarus inflat
ingentempanzamet plenum fece botazzum.
Tresque gulae cascant de mento adbigolis imum.
Is Baffelus habet nomenprimusque boteghae
statfabere zoppi Vulcani semine zoppus.
Introit en Balduscoetuseguitantebravosus
ut soldati intrant albergos temporeguerrae.
Cui Baffellus ait: «Nimiumcompagnesuperbis.
Tune meam sic sic audes intrare fosinam?»
Baldus respondetghignans: «Te affrettamagister
expediasque bonas armascomprabimus illas».
Sic parlans rugatbuttatque sosoprabotegam.
En rursum fabri nudo cum corpore menant
martellosmagnoscandentia ferra domantes.
Pars facit hucilluc vivassaltare favillas;
pars cum manticibuspars cum carbonefogato
abbrasant durum venti sofiamine ferrum;
pars elmos limatcristatosparsque corazzas
aggroppantque tridas circum bragaliamaias.
Sunt qui multiforesvelut ars merscalca docetur
excuduntferros pro ramponare cavallos.
Dumque lavoraturBaffelluspraesidet illis
dat quibus interdum crustas bastone cotoras.
Suntomnes nigriruginentesabsque savono
malque petenatinudiplenique pedocchis.
Nec Baffellus eis lassat mancare bocalum
nammale ferrari martellant absque bocalo.
Dumque ita perficiturparlantque insemma fradelli
de penitus finis se se fornirepiastris
velleque vestiri rutilis per forza corazzis;
eccesuum Baldus sentit nitrire cavallum
Lyronusque suumquos nuncdeffora ligarant
atque asinus bis sex pontadis protulit «aa».
Quid sitnescitur; currunt ad cernerecausam.
Spezzacadena magis nitritraspatque terenum
Roccafortasimul magno rumore balanzat
calzibus et duris cum Pardo marmoraspezzat.
Vult Baldus saltare foras denantior altris;
sed pedevix posito super aerea limina portae
maximus hunc spingit ventusdrentumque rebuttat.
Obstupuere omnesiterum vult bravusapertas
transpassare foresat flatus fortior urtat
quem simulet socios alios sotosora butavit.
Ter sic tentavitter sicindreto tomavit.
Tunc Baffellus ait: «Grandis desgratiavestra est.
O sfortunativos nempe morire bisognat.
Sic sicausi estis secreta subire deorum?
nec formidastis grottas intraredearum?
Non hic mortales fas est calcare pedattas
ni deaconcedat vobis Smiralda caminum».
Fracassus dixit: «Quidiiquae Smerdolaquod fas?
Est Deus in coeloquo lux nitetabsque tenebris.
Vos mage diavoli bruttilordique stryones
quifugitis radios giorniqui semper in umbris
more civettarumgufforumgregnapolarum
vivitiset vos met divosdivasquevocatis.
Iuro tibi: quod non discedam partibus istis
doneciter retrovemquod nos deducet ad orcum
Luciferumque tibipatremfratresque diablos
discornare volototosque relinquerepistos.
Dic: quod nomen habes?» Respondet: «Tu neTiphoeus?
tu ne Briaraeusquia me deitate segurum
sgomentareputas? Ego sumqui fulmina magno
condo Iovipraesumque istissine fine cavernis.
Iuro deos: faciam vestras pentire pacias.
Hincuscite foraspraestum: quid statis? an anchum
vultisego dicambis vobis? ite deforas.
Vos altramenter tot porcostotquecavallos
cangiaboveluti dii transformare cativos
malvagiosquesolent homines in turpia rerum».
Cui Fracassus: «Habesmagnamconfessorasonem
dummodoqui faciant illamretroventuradessum.
Attamen invenias seu divos sive diablos
qui tequivetuam possint defendere causam.
Non aliud ius nosaliud non numenhabemus
quam cor magnanimumspadammazzamque feratam.
Ergoquid indusio? nimium parlare codardos
arguit; arma meis decompagnonibus: ut quid
me sguerzis guardas oculis? da praestiterarma».
Sic dicenscalcem calidum vibravit eidem
quemsmagazzavit rafioli more tenelli
merdaque corporeis cunctis departibus exit.
Hinc aliusterrere putans bravegiandoguereros:
«Praesti»ait«o famuliquidstatis? prendite tela
scazzemusque istos temeraros extrafosinam.
Exiteo tristes asinigentesque ribaldae».
Acea dum parlatmartellum corripit unum
et martellatam dat Baldosupra cerebrum.
Quando fabri nudi zuffam viderecomenzam
expediunt raptim martellos atque tenaias
parsquegraves limaschiodos et azale fogatum
hisque armis audentmastris se opponere guerrae.
Ridebat Baldusnec fodro educerestoccum
se dignatquamvis nesplum gustaverat unum.
Quamprimumfestinus eos Boccalus asaltat
seque valenthomum nuda intercorpora monstrat.
Sed poco in spatio cuncti periere ferari
suntetenim nudi: ceu fresca povina taiantur
nec per miracolum mansitqui viveretunus.
Spezzacadena intrat per apertas deniqueportas
ruptaque de collo pendebat soga cavezzae.
Se se cumPardo cantonem tirat in unum.
Roccaforta tamen sentitur calcibusextra
qui pistando petras frangitqui boffat et hinnit
morecavallorumquando fit gara tralorum.
Tunc Fracassusequo cupienspraestare socorsum
vult exire forassed grandis ventus inillum
ecce ruitvastumque facit retro ire gigantem.
Baldusait: «Certe guastabitur ille cavallus».
RespondetCingar: «Si sic fortuna repugnat
quid nostras ultracercamus rumpere testas?»
Hoc dicenssotosora domum voltarecomenzat.
Giubertus ponit carbonesexcitat ignem
manticibusrossasque facit dare lumina bronzas.
Lyronus retrovat vivo demarmore saxum
quod removetsperatque aliquem accatassethesorum.
Ecce repentinus fit terrae motuset antra
undiquetota sonantfaciuntque stupire barones.
Attamen interea saxumLyronus abrazzat
mox levatet buttat per portas extrafosinam.
Ecce drago (horresco referens) longhissimusintrat
intratusque ruit propter squarzare Lyronem
qui sicarditus fuerat scoprire cavernam
qua latet haeroum pretiumpalmaeque ducarum.
Tunc causa hic patuitquare tres antecavalli
saltabant fremituquos luridus anguis agebat.
Hunctamen accensitractique insemmacavalli
calzibus assaltantmorsupedibusque davantis.
Nil drago deffendit se fortes contracavallos
imo venenoso cercabat dente Lyronem
sterneredumgrottam vult ille intrare scovertam.
Baldus et Hippol ei curruntpraestare socorsum
qui contra bissam crebro deffenditur ense.
Atfocus interea morzatur flamine venti
quo tenebrae totum penitusrapuere lusorem
nec possunt socii proprias cognoscerefazzas.
Baldus ibi clamat: «Nihileiatimetebarones.
Nostra quidem virtus magicas non extimat artes.
Sedprecor intantum (quia sic lusore caremus):
nemo menet spadamnemutua vulnera dentur.
Sola cavallorum sit guerra incontradragonem».
Sic aitatque animat stimolanti vocecavallos
ut stimulare canes in porcos saepe solemus:
quinuncmordendonunc calzos trandodomabant
foetentem dragum; quamvisnon vistus ab illis
quaeritur ad nasum solummodonamquecavalli
nil penitus possunt tenebris discernere foltis.
Pardusagit calzisnec lassat prendere flatum;
Roccaforta tenet portamprohibetque volenti
se scampare fugamtenet ac per forzadedrentum.
Ille sed intereanigrum vomitando venenum
sibilatet se se tumefacto gutture gyrat.
Porrigit attentas quisquamcompagnus orecchias
interdumque suas per gambas iretralorum
sentiteumque procul sospingit calce Fracassus.
Omnescoguntur nasum stopparenec oybo
dicere tempus habenttantus iampuzzor amorbat.
Tandem non potuit plus Spezza tenerecadena
Spezzacadena dragum lassat scampare tirantem.
Ille viamliber scapolatseguitantque cavalli;
alter cum calzis agitatsedmorsibus alter.
Ille fatigatus sibi iam ingrossare fiatum
sentited intornum bassis volat anxius alis.
Fracassus validum menaretsaepe tracagnum
sed timet aut socios aut desertarecavallos.
Pardushabens animum furiatum contra nemigum
dumtirat calzumpercusso Cingarefallat.
Cascat humi CingarPardusque retornatet ipsi
Boccalo supra schenam saltavitadossum.
«Heu»Boccalus ait«succurritenamque butavit
me sotosora dracomagis imo diavolusextat».
Respondet Cingar: «Patientiacontradoverum
contra meam voiam patientiacara brigata.
Me quoquenunc fecit saligatam rumpere culo».
Giubertus ridet. «RidesGiubertefacendam
istam?» Cingar ait«Mihi nulla estvoia grignandi.
Scilicet hic habeo ventosas atque cirottos
cumquibus acceptam possim medegare schenadam».
Talia dumplacidis mottis baronia solazzat
egreditur cifolans oficinamdenique serpens
quem Rocaforta suis calzis prohiberenequivit.
Ille cavernosas vadit stridendo per oras;
dumqueseguire parant guereriprotinus ecce
ecce fores bronziportaeque serantur apertae.
At pede cum dextrovasconum moreFracassus
curritet ad terramscarpato cancaremandat
cunctasotosopramclamans sic voce tonanti:
«Me seguitate ducemquo nobis nostra codardis
forcia smarrita est? ubi nostraprodezzadiavol?»
Sic ait et signans se seruit extrabotegam
quem non ulterius ricolavit forcia venti.
Tunc illiimbrazzant scudosbrandosque filatos
disfodrandoforas armatopectore balzant.
Hos quoque destreri drittis seguitanturorecchis
mortifer at dragus tenebrosa per antravagatur
tumbarumque cavas cifolis ingentibus explet.
Ad quorumstrepitum socii vestigia drizzant
tantonesque abeuntquaeruntqueper orba draconem
quem vel habere volunt mortum vel perderevitas.
Tum novus exoritur rumortantusque bagordus
ut nonesse putent nisi centum mille diablos.
Vox confusa procul loca perscurissima bombat
quae venit innantum sensimcrescitquegradatim.
Est id cunctarum rabidissima schiatta ferarum;
quaequesuas reddit vocesut usanza ministrat.
Dat leo rugitum horrendumlupus elevat urlos
bos bu bu resonatbau bau mastinacanaia
nitrit equusnasoque bufatraspatque terenum.
Sgnavolatet gattuset adirans eiulat ursus.
Mula ruditmulusque simultum ragghiat asellus
denique quodque animal propria cum vocefavellat.
Hi pariter celerant incautos contra guereros
duraquecum rabidis afferrant morsibus arma.
Si manegiare volunt spadasest grande periclum
ne sibi medesimis mortalia vulnerafigant.
Quisque suum corpus sentit morderieratque
pertenebras ullam nescit comprendere cosam.
Longa cavernarum vianigris plena latebris
tomboat istarum vario cridore ferarum.

Fantasticaratmulto iam tempore Cingar
quam retrovare guisam possit dare lumenad orbos.
Invenit ascortusgratans sibi deniquetestam
commenzatque petras azzalo tundere spadae:
quaequiaspagnola est finissima lamafavillas
per cecos passim busos facitire micantes
et pocho alquantam praestat lusore vedutam
undeavisantur saltemgnarique fiuntur
compagnisi stent sibi retroaut ante diabli
namque diabli erantinduti membra ferarum.
Inquorum medio Baldus se primus afrontat
ignudoque feras brandosmembrare comenzat.
Fracassuspariterlonge bastone butato
cummanibus tantum brancatperstringitafogat
atque caneggiatosduris necat unguibus apros.
Cum manibusdicotantumcumdentibus atque
squarzatet in tepido se totum sanguinesbroiat.
Virmazzusnec non iunctus Philofornus apressum
contraduos tauros magnam coepere baruffam.
Cingar crebra menat per durasvulnera cotes
quem drago predictus post schenam falsusasaltat
vultque vetare illum ne sic det lumen amicis.
Clamitataltorium Cingar; Moschinus aiuttat
et spadam abiiciensilli sebuttat adossum
per collumque tenensmanibus stringendocavalcat.
Serpaviam currensMoschinum tergore portat.
Videratid factum Falchettusdonat aiutum
insequiturque cridans: «QuoteMoschinediavol
quoMoschinedrago te portat? smontamiselle
nanque tuae timeo vitaecitosalta deorsum».
Moschinusnon audit eumsed fertur ab angue
quem validis pugnis semperferit inter orecchias.
Ecce ambos raptim volucer Falchettusarivat;
ut giusum balzetcrebro clamore monendo.
Moschinusveropost se cum sensit amicum
quadruplicans animostamfortiter ilia serpae
stringitut illa cadat terraemancantefiato.
Falchettus subito per dextram zaffatorecchiam
serpentemque retro nunc hucnunc protrahitilluc;
Moschinus stat firmus equocalcagnaque menat
cumquemanu armata guanto tampellat et urtat;
se retrahit serpensnecvadere curat avantum.
Non aliter quum vacca neci sit tractabecaro
plus redit indretumquo plus guidatur inanzum
squartatasquoniam cernit de longe sorellas
inque cruentatis pendentiamembra cavecchis.
Cingar ibi assistens totum dentaverat ensem
quiiam non brandus sed dentea sega videtur.
Non tamen e saxis flammasexcudere cessat
exiguosque suis sociis praestare lusores.
Ipsedrago noscit se mortumprotinus altram
vertitur in spetiemquoniam (mirabile dictu)
quae nunc anguis eratformosa putinavidetur
cui nomen Smiralda fuitde gente luparum.
CascatMoschinusdum sub culamine longa
schena deestformamque piatdrago ille novellam.
Falchettus stupuitcuncti mirantur inillam
a capite ad plantas indutam vestibus albis
quae manibuslibrum retinetmussatque parolas
seque coprit latitans ne sitcompresa baronis.
Sed rapit in socca Falchettus praestiterillam
cui fugit e manibus vestis; Falchettusosello
praestiorhanc iterum per trezzas illico zaffat
medesimoque actu scarpat depectore librum.
Admiranda nimis comparuit ecce facenda.
VixFalchettus eam raperatlibrumque serarat
omne repentinas animalse scampat in umbras
imo abeunt in frotta simul sex millechiapini.
At Smiralda cridatplanctumque comenzatamarum
Falchettumque rogat supplexsic ve: «Ayme»losingat
«ayme egonon curans hominum consortiavitam
histeneo castam grottisservoque pudorem.
Ah miserere tuae famaeFalchettenec istud
dignum laude putesteneram offendisseputinam.
Quid facias de mequae sum muliercula? de me
quaesum de numero nympharum Palladis una?
Ergoprecorvoias toltummihi rendere librum
perque meam me andare viam permittere fassit».
Talibus ingannansFalchettum porcacarezzat
barbozzoque eius digitis putanella duobus
fatsquaquarinellumvelut est ars vera piandi
sive carezzandimenchiones atque dapocos.
Venerat huc BaldusCingarcunctiquebarones.
Hique simul quantum sit bella fiola stupescunt:
alterait: «Scelus est bellam ammazzare putinam»;
alter ait:«Scelus est bruttam scapolare putanam».
Dum tamen hancFalcomossus pietateparecchiat
linquerequae vadat quo se suavoia comandat
dumque putat secum proprii dishonoris efettum
ecceprocul vox alta tonatcum voceque lumen
apparet radiansquaeclamat: «Prendite rursus
prenditebarroneslordamfoedamque bagassam.
Mundus namque omnis tali pro pesteruinat».
Lyronus repiat subitus per colla puellam
quaese de teneris Falchetti solverat ongis
hanc ve tenet firmamdonec barbatus arivat
illuc vecchiardussimilis gravitateCatono
qui primum laeta compagnos fronte salutat.
Mox iubetut voiant magicum sibi tradere librum.
Illa statim cridat: «NedesFalchettequadernum.
Iste malus vecchius vos ingannareparecchiat».
Cui senior conversus ait: «Strya pessimaiam iam
tempus avicinatquo debes rendere contum
de totperdutis animisad averna gitatis
pro teproque tuis paribus deprole stryarum.
Dicmeretrix Satanae; dicconcubinaChiapini:
dic nunc quae pars est? diciste Palladis unam
denymphiscum sis Porta ipsa Comasna Milani
per quam tot gentesvadunt redeuntque frequentes?
O nimium te te passa est vindictaTonantis;
quam dare iam poenasquam iam decet ire suborcum.
Eiice nuncFalchettelibrumnunc eiicepestem
carrognamque orbis totius et aetheris oybum».
FalchettusBaldum guardatcui Baldus acennat
barbato parere seni. Falchettusarenae
librettum gittatnec apena butaverat illum
eccerepentinus strepitusmotusque tereni
turba diavolorum properantzaffantque ribaldam
quae meschina cridans tunc strassinatur adorcum
cumque putanabus aliissex millia voltas
per quancunquehoramcibus est et fezza diabli.

LIBERVIGESIMUS SECUNDUS

Nuncbastum caricare tuummea mulagravoso
est opus incaricosub quosudando cagabis
atque fachinando foenum speltamque padibis.
Tumihi monta susumtu mecumGrugnacavalca
nanque necessamurcoeptum complere viaggium.
Malferrata licet pedibus sit chiucchiadavantis
importanza tamen multa est acatare poëtam
illumbarbatumvecchiumgrassumque poëtam
quem praecedentis subfine voluminis esse
dixisti apparsum BaldoBaldique brigatae.
Uttamen ad plenum vatis chiarezza cotanti
nota sithistoriam primorepetamus ab ovo.

Estlagus ItaliaeDegardam nomine dicunt
quem mea cantavit sororolim Gosa Maderno
tempore quo Gardon vastabat regnaMonighae
inque Rivoltella cathedrabat papa Stivallus.
Hoc deventre laghi grandis flumara cavatur
quaequa Pescheriae rocchaefortezza menazzat
trottat praecipiti per pascola virdacamino.
Menzus habet nomenqui fregat moenia Godi
donecMantoae muros circumfluit urbis
parque fit oceanoquum vastiscalcitrat undis.
Ast ubi perque urbem properatcircumquemuraias
ventronesque menat zosumcagatoria purgat
en iterumstringit ripasfit flumenet ancum
currit ad ingentem retrovareGovernolis arcem.
Primius ille tamenquam tornet currerefactus
de pelago flumenbinas trovat ecce nemigas
per scontrumterrasquas inter Mintius ipse
defluitatque tenet spartitasmore luparum
quae rabido vellent addossum currere morsu.
SicHosthya Padi Revero spartitur ab undis
sic Stellata sedetFigarolo sgiunta per amnem.
Illas ergo inter terras sua fluminaMenzus
fert vagane vastis meschientur cuncta ruinis
et maledispostos rabies diabolica stighet.
Altera stat vallichiamataPyetoladextrae.
Altera stat montichiamata Cipadasinistro.
Illa bravat contra totosut Romapaësos;
istasuas spresiatveluti Cartagobrauras:
unde piat forzam capitalisguerra tralorum.
Sed quia Virgilium studiosa Pyetolavatem
gigneratet se se decorarat nomine tanto
morsibusinvidiae marcebat flegma Cipadae.
Omnibus impresis nolebat cederemundo
hoc solo in factu sibimet Cipada corozzat:
quod nullisesset penitus fornita poëtis.
Quid facit? eligitursanctomandante senatu
ambassatorhabens lettras magnumque saperum
quidoctoratus totum messale sciebat.
Is Curtatonis de portu ad regnagregorum
pervenitet claram Nigroponti fertur ad oram.
Protinusaccurrunt gentesmagnumque Cipadae
ambassatorem multo sumpseretriumpho.
Posteaquid tandem vadat faciendorechiedunt.
Illesibi poscit guidamqua ductus arivet
mons ubi Parnassus foratalto vertice lunam
namque habet ut Phoebo parletPhoebiquesorellis.
Praestiter admissus fuit ambassator adundas
belorophontaeasetfactis mille carezzis
ambassariamscoltavit Apollo Cipadae.
Quae fuit: utveluti de vate Pyetolatanto
Virgilio goditsic magna Cipada poëtam
possideattalemqui nervo carminis ipsum
non tam Virgiliumsed Homerumbuttet abassum
qui nec sint digni sibi nettezare culamen.
AtPhoebusreputans cosam maturiter omnem
sic tandem responsadedit: «Diversa metalla
suntquae diversis soleo partirepoëtis.
Cui datur argentumcui stagnumcui daturaurum
fluxile cui plumbumcui tandem cagola ferri.
His demateriis magazenus noster abundat
praeter quod solos per Homerumperque Maronem
scattola vodata est aurinec dragma remansit.
Illipoltrones sicophantae cuncta vorarunt
nec migolam fini liquerenepotibus auri.
Si mihi Pontanum proponisSanque Nazarum
siFracastoriumsi Vidamsive Marullum
crede mihialchimia estquidquid dixere moderni.
Qua propter nostrum ne spernas carperesanum
conseiumsi vis impresae talis honorem.
I magis adsguataroset clara trovare procazza
regna lasagnarumfelix ubivita menatur
ocharumque illic verax paradisus habetur.
Sicutego hic cytharam pulsodanzantque Camoenae
intornumque mihifaciunt saltando coronam
sic illic pivam Tiphis sonat intrasorellas
quae sibi pancifico faciunt in frotta morescas.
Hucfretolosus abine migam tarda caminum:
nullus adhuc illapraecellit in arte novella
prima manet siquidem macaronum palmaCipadam».
His ambassator sentitismasticat alto
cunctasupercilioPhoebumque rigratiatinde
per Zibeltarri strictumcanale trapassat
oceanumque secans per drittum perqueroversum
cercatvestigatpetit hicinterrogat illic
donecacattavit montes finaliter illos
gens ubi salsizzis vignas ligatomnis et arbor
talibus in bandis tortas parit et tortellos.
Hicpatrem alloquitur TiphimTiphisque sirocchias
grataque praestataest tanto udientia messo.
Ergo novam tandem tulit hinc Cipadarecettam
per quam trippiferum valet aquistare poëtam
cuiMaro sit zaguset mulae striggiator Homerus.
Ergo putinellusclara de stirpe Folenghi
eligitur patribus populoque insemmadunato
ponitur in mediumquem publica spesa Cipadae
nutriatet tassis nemo scusetur ab illis;
utilitas quoniam cunctis estpublicaquando
sit comunis honor cunctis nutrire poëtam
quisonet et cantet cum piva gesta Cipadae.
Mox fuit apparsum totomiracol in orbe
quale aiunt magno quondam evenisse Platoni
quempascebat apum squadronus melle putinum:
sic quoque quottidiepassabat nigra frequenter
merla Padumportans infanti pabulabecco
qua propter nomen Merlini venit ab inde
motivumquefrequens coepit celebrarier illud:
«Merla Padum passatpropter nutrire Cocaium».
Traditur inde viro saviodoctoquepedanto
Merlinus pueret versu prosaque peritus
cum sociismultis ivit studiare Bolognam
et philosophastri baias sentirePeretti;
unde comenzavit super illas torcere nasum
inque PetriHispani chartis salcicia coxit.
Ad macaronaeas potius se tradiditartes
in quibus a teneris ungis fuit ille Cocaio
praeceptoredatuspinguisque poëta dicatus.
Dum Pomponazzus legit ergoPerettuset omnes
voltat Aristotelis magnos sotosoralibrazzos
carmina Merlinus secum macaronica pensat
et giuratnihil hac festivius arte trovari.
Ergo per obscuras dum praticatille cavernas
ecce hic apparet Baldovelut antenotatur
Smiraldamque magam iubet hinc portare diablos.
Moxacarezzanter BaldumBaldique sodales
stringitet abrazzatducitque in tecta fabrorum
quos super adstantes faciens residerecadregas
sic favoleggiat eis: «Bene nunc veniatisamici.
Sunt anni centumsex mensesoctoque giorni
quattordesquehoraequod ego Merlinus in istis
vos attendo busis terraegrottisque diabli.
Sors bona me fecit tales meritare barones
quivadant penitusmagno guidante Serapho
Gelforeas guastare casasscornare diablos.
Conveniet grandes vobis passare travaios;
utdesperati vitae quandoque saritis.
Gratia sed coeliquae voscumsemper habetur
non aberit vobisnec vos possanzadiabli
offensare potestsi rerum factor aiuttat.
AttamenutGiesiae vetus est retrovatio sanctae
nuntio vos omnes: mihiconfessare bisognat
namque pretus sacratus ego sum lectus adistam
legitime impresamper quam peccata lavantur.
Necconfessandi vobis vergogna sit ulla
namque bonum talis meritumrossezza ministrat».
Cingarid ascoltanstoto se corporestringit:
o quam dura cosa est homini confessio pravo!
AtBalduscui semper inest syncera voluntas
laetus ait: «Nobisparlatio vestra gradivit.
SicMerline patertibi confessabimusomnes.
Dudum coelestis nota est clementia Patris
qui nonmisurat quantum peccamus in illum
sed nos optatamattiratsalvatque ribaldos;
nos imo elegitnos imo vocavit adesse
iustitiae invictos soldatos atque barones.
Spondeo sicigiturper iusti pignora dritti
ille sibi fidos nos cherossemper habebit.
Vos agedumsociimentem brancategaiardam
quisquam nostrorum sua nunc malefactasedazzet
discutiatque suum veteri de sorde gabanum».
Tuncomnes taciti subito loca singula prendunt
seque sibi testamgrattantcerebroque travaiant:
utque sciuntaut scire queuntpeccata recordant.
Cingar plus aliis habetunde tapinus abimo
pectore suspiret: nescit qua in parte galonem
voltetpensandi montespelagumque malorum.
Dum memorare studetscelerumconfusio surgit
dumque malum putat hicsubito domenticatillic.
Baldus adest primusdeponit cingula spadae
frontequesummissacurvoque utroque ginocchio
incipitet miro sua factasub ordine narrat.
Post quem Falchettus quidquid commiseratipse
parte viri (ut nasogustuvisuque) fatetur
sed quaeparte canistacuittenuitque budellis
namque canes Gesiae nonconfessare tenentur
et Falchettus erat vir antecanisquededretum.
Crimina Fracassi multum pochetina trovavit
namquebonus certe semper fuit ille polaster.
Sat Lyronus erat caricussat plenus et Hippol
corsarus quoniam fuit hicfuit illeladronus.
Moschinus sequiturcantorque Gibertus; et ambo
defectusdixere illosillasque fusaras
quas aqua sancta lavatquaspulsio pectoris arcet.
Centauri non longa fuit confessionamquo
parte cavallina peccaturculpa niuna est.
Inde satisfecitPhilofornuset inde Bocalus
quem sibi quamprimum Merlinus abante levavit
cogebatur enim gravitatem rumpere risu.
Casusquos dixitcensuras quas memoravit
non Pisanella tenetnonSumma Rosaria versat
non Deffeceruntnon altri millelibelli.
Manserat extremus Cingarchiamatur ad ultim
it velutad forcammontagnam portat adossum.
In primis nescit signumformare crosarum.
Postea confundens simul omniaquidquid inore
concipiturspudatclausisque eructuat occhis.
Baldus idadvertitsuspiria Cingaris audit
et mussando suis cumcompagnonibusinquit:
«Em emstat freschuscolmus estsaccus et arca».
Illi non possunt non risum promerequando
Cingaris advertuntdum se confessatafannum.
Quemsuspirantemquem fazzam saepe sugantem
contemplant poverumstanchisque dolere ginocchis.
Confessus tandemfuit assolvestusab illo
cui daturut potuit credipenitentia grandis.
Omniapromittit Cingar; gran cosa parebit
si de promissis attendetforte mitadem.
Illico se tollens a confessorescapavit
promittitque Deo: posthacdum vita manebit
nonconfessandi plus oltra piare fadigam
qua non est maiorqua nonstentatior altra.
Talibus exactissurgit Merlinus et inquit:
«Eyacavalleriquae vos indusia tandem?
Non est tardandiquum tempushabetur agendi
vos estis mundivos nettibenque sgurati
quaetardanza trigat? tantum peccare cavete.
Peccantes iterumgrandissima poena moratur».
Dixerat et nullo biscottoszuccare factos
persuttumque satis ranzummodicasquenosellas
apponit tavolaecunctosque sedere comandat
excusamquefacit de rerum paupere mensa.
Denique post epulas et aquati poculavini
hos menat introrsumpetramque levare molini
praecipit:huic paret fortissima schena Fracassi
dimidiam removet montagnamvastaque rupis
bocca scovertaturper quam datur irefacultas.
Tunc Merlinus ait: «Tombam rugate per ipsam.
Nildubiummagna hic ventura catabiturite».
Baldus it inprima: descendit mille scalinos
succedunt aliisolo remanenteCocaio.
In fundum scalae porta ingens clausa trovatur
cardinequam rupto cum calce Fracassus aprivit.
Introëunt altamlongam largamque masonem
lux ubi tanta nitettantoque lusorecoruscat
ut iurare queas ibi solis stare palazzum.
Lucis causapetra estpetrarum maximacarbon:
quae non gallinaesed struzzigrandior ovo est
et subterranae scurezzam noctisagiornat.
Protinus huc trahitur Baldus splendorerubini
fulguritas cuius vistam sibi tollit ab occhis.
Circumcirca salam sunt arma tacata murais
pulchra nimistotum nectalia vista per orbem.
Stant omnes stupidiveterum gestamenhonorant
relligioque sibi est tales toccare facendas.
Ad caputipsius camerae stat maximus elmus
elmus Nembrotti longo surgentepenazzo.
Baldus ait: «Nembrottus erat personagigantis
tuque gigantescam portasFracassestaturam.
Ergogigas cum siscaelatam sume gigantis».
Paret Fracassusferrique in vertice brettam
calcatet altanum despiccat in aërasaltum.
Hectoris armanigris aquilis ornatamanebant
fixasimilmenter muroquae fina metallo
argento et auroduroqueazzale coruscant.
Temporis haec spatio godivit Roma totanto
quotanto tenuit mundi signora bachettam.
Ast ubi se stessam nimisalta superbia stravit
arma retornarunt sub terram Brontis inantrum.
Quae modo magnanimus merito sibi Baldus adobbat.
Suntibiquae greghi stiparunt corpus Achili;
sunt quae fortis Aiaxquae Theseusatque bravazzus
Pirhus adobbabatquae Orlandusquaeque Rinaldus
quaeque DurastantusRodomontusquaequeGradassus
Zanque PicininusNicoloque etGattamelada
Barthoquelomeusquem gens dixere Coionem.
Pendulastat travis etiam corrazza Goliae
ipsaque Sansonis dentataganassa gigantis
ipseque Morgantis de pesis millebachioccus;
Fracassus piat hunclicto bastonesonaium
cumquo campanas inferni rumpere sperat.
Baldus ait: «Nulla hicarmorum copia mancat.
Quae viltas animivel quae reverentiatrigat
vestros nunc sensusut non bona tela pietis?»
Tuncibi compagninudato corpore vecchis
protinus arnesisferro se seundique fino
circundantfibiantque aurogemmisque corazzas.
Indepiant scudostargastondasque rodellas
affectantque atris iamse meschiare baruffis.
Verum Boccalo non ullam contigitarmam
proposito retrovare suo: butat omniaversat
omnianecpenitusquod passim cercatacattat.
Tandemvista sibi fuitunica cosa volenti:
Margutti squarcinaolim cantata Loyso
inquodam cantone iacetsine cortice fodri
unde refulgebat multorubiginis auro.
Hanc avidus brancatbasatcingitquegalono
incusatque alios compagnos esse fachinos;
atqueinsensatosomnique rasone carentes
clamitatutnullis quipossint ire gravezzis
en voiant sic sic ferri portarevalisas
sic ve fachinales usare ad pondera spallas.
Baldusidascoltansinquit: «Boccalequid armis
non te sicuras? enaspicequanta superchiant!»
Respondet: «Non me ferrumnatura creavit.
Sum de carne carosic sic de carne manebo».
CuiBaldus: «Dagam Margutti quid geris ergo?»
At Boccalus:«Ego sensicredoque quod ipso
sub Phlegetonte bonasanguillas illa brigata
peschetet inflatas multa grassedineranas.
Si tibi mancabunt illicmenchionevivandae
dic: quidmangiabis? qua guisaquove modello
anguillis poterisvel ranistollere pellem?
En ad propositum nostrum squarcina trovatur
quaecavet anguillis soccamranisque camoram.
Suntque illic oleocaldaria plena boiento
ut Bariletta docet predichisfraterqueRobertus;
frizere padellis quis ranas posse vetabit
anguillasqueillas ad arostum ponere speto?»
Talia dum rident sociicompagniteripse
Baldus in aspectu magno se lanzat inauras
leggiadrusque cavans brandum scrimire comenzat
intornumqueagilis ventos colpizat inanes.
Cingar in instanti trat de gallonespadettam
verdugumque habilem cum cappa ferre stocadas
subquerodelletta se totum curvus abassat.
«Quid tu»inquit«bravas? pentibis fortepochettum
stimo bravamentumrofianiguardasta saldus».
Sic dicenstractum trescolpos fecit in unum
mandrittumpuntamque statimceleremqueroversum.
Baldus cuncta schivatnec semet aretrat un'onzam
ridetet it circumnec adhuc tiratimo repossat
miratque attentusquod Cingar porrigat unum
ante pedem; quod si facietsotosoratomabit.
Ergo piatonadam distesam denique menat
et pede suprapedem posito simulecce repente
Cingar humi cascatculoquesigillat arenam
namquepedem proprium calcatum sub pedeBaldi
dum retirare putatpropter scansare roversum
non potuitsubitoBaldi sub calce retentus.
Inde statimBaldo plantamrelevante retrorsum
in schena tomavit humiiacuitquestravoltus.
Omnes quam subito laetos movere cachinnos!
Cingaret ipse ghignans sursum levat illicocridat:
«Eya citofratresquid statis? ducite spadas
atque simul mecum Baldochiocchemus adossum».
Tunc omnes pariter brandos in frettacavatos
menant de piattoBaldumque toccare procazzant;
quiferit in fianchisqui retroqui ferit ante.
Ast ita non pirlatquum foemina fila revolgit
guindalusaut naspusvel petrarotonda molini
ut rotat hic Baldus nunc hucnunc praestiterilluc
arduusatque parans sibi muscas undique brando.
Deniquetoccavit cunctosintactus at ipse
constitit et scrimmae ludiquereportat honorem.
Tunc Cingar gemmamcui par cum sole lucernaest
despiccat muroBaldique reponit in elmo.
«I lunctibi victori»dixit «largimur honorem.
Per baratriquedomos tali nos luce guidabis».
Annuit huic barroscalamquesalire comandat.
Ianque superveniuntstippati corpora ferro.
TumMerlinus eis ita paucula dicta favellat:
«Dux erisatquepater sociorumBaldetuorum.
Nulla superstitio poterit tevincere solum.
Sic tibi disposuit savii mens alta Seraphi.
Iteviam tandemvos tandem lassovalete».
Dixeratet clausorestavit solus in antro.

Cingarit allegrusbalzatque legerus ad auras:
sustulerat spallis vastumconfessio pesum.
Bertezzatburlatsoiattitaloraquecantat.
Aures Falchetto tiratnasumque Bocalo
qui quoqueMerlino salsa de carne mezenum
robbaratquamvis confessus alhorafuisset
et licet ad grepias restarant retro cavalli
quospromittebat Merlinus pascere foeno
seu Demogorgonis speltaseuPinfaris orzo.
Ipse tamen Boccalushabens quod haberebisognat
menabat caricum multis de rebus asellum.
Increpathunc Balduspoverum spoliasse romittum.
Cui Boccalus ait: «Dehmangia in pace biavam.
Et tu non portas in bocca fortemolinum?
Scilicet ad baratrum poteris retrovare tavernam».
AtBaldus: «Plenae bastant de pane sachozzae».
«Imo»respondet Boccalus«Norma recordat
quod "solo non panepotest homo vivere mundo".
Nonne caro carnem facitattestante pedanto
Doctrinale meodeclinans nomina terzae?
Nonneflagellabat mihi saepe culamina propter
rectis "as es a"?qui mattus nasciturunquam
non guarrire potestetiam medeganteGaleno».
His mottis allegra ibat brigata per umbras.
Quisquepiat festam pro Cingareproque Bocalo
nam concurrentes sunt illevel ille magistri
arte BufalmacchiNelimastriqueSimonis.
Vadunt praeterea follas narrando facetas
ut via longanimis videatur curta brigatis.
Baldus in excelso carbonem baiulatelmo
qui nihilat grossas radianti luce tenebras.
Iamquecaminarant miliaria multa per umbras
quando novus rumor postterga auditur ab illis.
Stat Balduspariterque aliidrizzanturorecchiae.
En vox multa sonat: «Staguardavaderitorna».
Quali cum guisa regem sociare videmus
millealebarderos intertotidemque barones
per quos huc illuc dabandamstare iubetur
dicitur et «Largum largum»baculiquemenantur;
tali vicinat se se barronibus agmen
qui non contravenitsed post sua terga caminat.
Baldus ait: «Mirum! quonascitur ista novella?
Disfodrate cito brandosdate brachiatarghis».
Dixitet ad bandas stradae cito dividitomnes.
Fit via per puntas spadarumutrinque paratas
sforacchiareillosqui ultra passare menazzant:
sic sic per piccas seuguizzersive todescus
trapassare soletcrudeli mortenecandus.
Ecce rivat tandem multae confusio gentis
nulla subalphero quos ordinanza coërcet
sed variis foggis francesomore cavalcant.
It fretolosa cohorsspronatque trotone serato
nonmiga zanettoscurtaltosatque frisones
sed pronum dicam? quiscredat? nempe cavalcant
quadrupedes ligni scannostripedesquescanellos
fornari gramolasdescosmisasque farinae
concastelarosconocchiasguindalanaspos
cadregascassascophinoslettiriascragnas
barrillossecchiasgratarolasmillenovellas.
Omnes ingentem faciunt per saxa tumultum
trentaquepara sonantdum tirant retro per umbras
schiodatas tavolasdumstringunt ilia buttis.
Per medios passant muti tacitiqueguereros.
Unde prior Cingar sbroccat de pectore risum
posteaconclamat: «Quae gens? olaolaquo itis?
quae vos frettamenat? nobis parlate coëllum».
At nemo respondet eitutaviaque passant.
Rident compagni factumtamen omniacauto
stant mirare oculobrandos menare parati
si qua sibiforsan tunc noia fiatur ab illis.
Falchettus loquitur: «Longaest ea tira virorum
credo tirintanam penitus hanc essestryonum.
Est hodie giornus zobiaegiovedique triumphus.
AdDemogorgontem properantcursique madonnam.
Non tamen ulla mihicertezza; domandaBocale».
«Non»Boccalus ait«faciam; tu stessedomanda.
Fortunam tentare nocetspessissime multis.
"Quando canis dormitnoli distolleresomno"».
Vix et finierantextremior ecce ruebat
atquestafezabat magrazzam supra cavallam
scilicet in dorso magnigrossique botazzi
dumque ultra passat per spadas undiquenudas
Cingaris extremo toccavit pollice nasum
quo facto adtotam briliam dat frena botazzo.
Res miranda statim comparuit antevedutam;
Cingaris en se se nasus gonfiare comenzat
ut fit quumflatu porci vesica repletur.
Iamque fluens giusum barbozzi admenta calabat
iamque bighignolus lambicchi paret aguzzus
quostillare solet bozas spetiarus aquarum.
Obstupet hic Cingarnescitque movere parolam;
nescio quid monstri pensaverat essevelumbram
unde manu reparare volens urtavit in ipsum
nasazzumqui iam terrenum longus arabat.
«Me miserum»clamat«quae cauda? quis iste budellus?
Unde mihi magnus subitanotempore nasus?
Cernitiso socii? quo tanti copia nasi?
Quamihi de banda nasorum maximus exit?
Nunquid totus ero crescendodenique nasus?
Deh per amore Deideh non permittitefratres
utsit opus tanti mihi ferre valisam».
Baldus non potuit nonfata dolere sodalis.
«Ne timeas»inquit«neflemozzabimus istum
nasonem petitocui pristina formaredibit».
Hinc Boccalus ait: «Nescismarzocchecoëllum.
Imo tibi invideo de longi munere nasi.
Nonnemanens drittus poteris nasare melones?
Nec peponessarum plus oltrachinabis odori?»
Quo motto risit Cingar. «Patientia»dixit
«me iam per nasum bufali de more tirabis.
Sed quiatrenta pedes iam nasi forma trapassat
andantique mihi gambarumcrura molestat
hunc volo prolixum dare circum circacolengum
deque meo naso triplicem formare colanam».
Sicait atque facit; collum ter nasus abrazzat.
Sed quia continuocrescens humore pesabat
tanquam bos Chiarinec eum ferre ultravalebat
Cingar cum spallis propriisnisi detur aiutus
illicoFalchettusdulci compassus amico
illius a collo nasumdistorthiat omnem
supra suosque humeros nasonis ponderagestat
cuimutando vicessuccedunt saepe sodales.

Enpater interea veniebat a longe Seraphus
garzonesque duos unomenat agmine secum.
Alter erat mulusgreghesco patre creatus
cuimater calabresa fuit: pensatefradelli
quae mistura brodaequaemessedanza salattae.
Barrus eratgiottuslatrofurforcatrufator.
Quid restat? stradiottus eratqueo dicere peggium?
Sedquia per guerras stradiotica semper usanza est
ferre scaramuzzasaut appizzare baruffas
inde attaccatis armis se traredabandam
Pizzacapellettus seu Pizzaguerra vocatur.
Hac hominisspetie sibi servit cura Seraphi
impresasque novas ad efettummandat ob ipsum
sicut certa monet sibi constellatio cosas.
Altererat iuvenisquo non formosior unquam
Narcissus fueratnoncastior ipse Iosephus.
Is nihil omnino mangiatpissatquecagatque
sed fortunato semper nutritur amore.
Bellus amatbellumbello redamatur amante
nec zelosiae squarzatur dentibusunquam
nanque fit a stellis bene iunctis certus amari.
Haecquoque gratificat complexio diva Seraphum
egregiasque facitprout chiedunt temporaprovas.
Cui Rubinus erat nomencognomenUbaldus.

Ergohic Seraphus traxit de pectore librum
dumque legitmagni trescervi protinus adsunt.
Ore briasut equigestant et tergoresellas.
Hos montare iubetredinasque molareSeraphus
undesimul strictis calcagnibusoreque chiuso
menteque raccolta peropaca silentia trottant
imo volantquoniam portantur supradiablos.
Itur ad orbescam quocumque guidatur ab illis
inqueoculi motu post Baldi terga fuere.
«Sistite»tumdixit Serraphus«sistite cervos
ecce mihi Baldi grottasilluminat elmus».
Tunc dismontaturcervosque andareiubetur.
Inde petras upupae signentas quisque stupendas
collocatin boccaquo facto nemo videtur
ast invisibilis vaditnequecernitur usquam.
Ergo simul properant: alios comprenderepossunt
at non comprendivelut est essentia rerum.
Intercompagnos Baldi compagniter intrant
quo mutitacitichetinulloque veduti
incipiunt menare manus ac ludere pugnis.
«Oyme»cridant omnes«quid enim novitatis habetur?»
Serraphusridens Boccalo tirat orecchiam:
«Oy»ait«oyquis erit tantum indiscretus ut aures
de testa streppare mihi…»Dum dicere «voiat»
ille paratchiappa culi picigaturin una.
«Vah cagasanguisego non possum viverecancar
Baldetibi veniat; quo me in bonhoraguidasti?»
Pizzacapellettus gambam transversatinanzum
Lyronoqua se simul ille intoppatet ancum
it simulin terramrumpitque cadendo ginocchium.
Hippol ait: «Nihilhic giovat portare lucernam
cum sit quod nobis tollatur vistavidendi.
En ego tampellor pugnadisBaldecotoris
nec prorsusvideosed tantum sentio goffos.
Attamen esse tibi pazzus fortassevidebor».
Sic aitet colera tractuschioccanteRubino
incipit ad ventum palmas vibrare seratas
morsibus etcalzis foltas bussare tenebras.
Saepe menat gambas picigatusubique Fracassus
villanusque paretqui scalzus tempore caldi
nonvalet a moschis gambas reparare caninis
aut a zenzalis duramdeffendere pellem.
Serraphus subito Falchetti e tergorenasum
Cingaris abstuleratpassimque menabat ut orbum.
Illecridat: «Ducor per nasum buffaluset quo
et quis me ducatminimum non cerno cotalum.
O gran cosa quidempazzi qui taliacercant».
Vult illi Moschinus opem conferresedunum
accipit in fianchis punzonemretroque factus
vindicareparatschiaffumque roversat acerbum
ut tres de bocca dentessmassellet ab umbris;
at rigidum colpit saxumrecipitquefiguram
iuxta materiamet meritum mercede pagatur
namquesuper digitos sofiatvelut assolet ille
qui nimium caldamproperat mangiare polentam.
Multoties huc se voltat Giubertusetillus
dum sponsonatur pugnis ab utroque galono.
Ipsesimilmenter trahitur Philofornuset ictus
dum recipit straniosbanda se torquet in omni.
Denique post aliquod susceptum utrinquesolazzum
Serraphi iussu de bocca quisque lapillos
extrahitetclari cunctis patuere visaggi.
O putasi rident ac laeto cordesolazzant!
Noscunt Serraphumcui chinans Baldus honorem
renditet abrazzat Pizzamiuvenemque Rubinum.
Supplicat inde: voiatsialcuna potentia libris
est magiciscontra praestigia tantastryarum
Cingaris a vultu tam grossum tollere nasum.
CuiSerraphus ait: «Bene si consydero cosam
Cingar habettortumproprium nec ad utile guardat
dum bene fornitum cercatdeponere nasum.
Si bene quidquid agat nescit retinere cerebro
adnasum faciat tresquattuoroctoque groppos».
Cui Cingar:«Serraphe paternon curo quatrinum
esse parum memoremcerebrumque ostendere gatti
dummodo tanta mihi scarichetursarcina nasi.
Nam quis rinoceros naso nasutior isto?
Dehperamore Deipactum veniamus ad istud:
tollite vobiscum nasumtotumque cerebrum;
tantumquos habeo dentesserventur in ore
utmangiare queamsi non memorarequid inde?»
Tunc Serraphushabens plenam de nescio quidnam
tascazzamcavat indevelutchirurgicusunam
ampollam unguenti mira virtute pieni.
Ungitutranque manum sibi stessodeinde perungit
nasonem leviterpressatque tirando deorsum
ut pressare solent qui mungunt uberavacchis.
Ille calat sensimcandelae more brusantis
quae venitad virdumparvo remanente mochetto.
Dumque redit primum guttatimnasus ad esser
stat Cingar prontusraptimque se ab ungueSeraphi
eripitut vidit sgrossatam denique codam.
Nec fuitordo unquam posthacsibi tangere nasum
addubitans etiam prigolosincurrere nasi
de quibus exierat sola mercede Seraphi:
cuigrates redditdocto sermonegalantas.
Inde vale dicto secompagnia diremit:
Baldus it ad bassumSerraphus tornat ad altum.

LIBERVIGESIMUS TERTIUS

Iamquecaminarant giornatas quinque per umbras
donec ad extremum finesreperere cavernae.
Non datur ulterius procedere possepedattas
nam smisurato trarumpitur orbita saxo.
Hinc sibidestranium paret reflectere gambas
et replicare viamtantastracchedine factam.
Ergo impazzati restantvelut usushabetur
quando formicae spatiantes ordine longo
sive supermurumseu vecchiam supra nogaram
vadunt et redeunt se crebroinsemma basantes;
at si per medium squadrae transversanotetur
linea carbonisfaciunt ibi protinus altum
agminanigrorumseque omnis campus adossat.
Denique sub pedibus sibipetram Baldus adocchiat
hanc ve alzare iubetdatur haec impresaFracasso
qui speditus eamfirmis in littore plantis
elevatet pozzum sub retrovat esse profundum.
Apponunt auressi quidsentitur ab imo:
hinc auditur aquae strepitus per saxasonantis
cernere nil possunt in fosso valde cavato.
Cingarconfestim pensat descendere bassum
taccat se manibus pedibusquead saxa cavernae
tandemque in fundo se repperit esse calatum.
Hictrovat undantem lagumsentitque per atras
montagnae tombasliquidum properare canalem.
Tunc ibi compagnos vocat alta vocedeorsum:
«O»cridat«o sociibaratridescendite scalam».
Quo vix auditospadarum cingulanecnon
cavezzam et cingias asini simul undique groppant
perquesogam similem descendunt unus et unus:
de quibus ipse asinus priorextititinde Bocalus
tandem se quisquam retrovat cum Cingaregiusum.
Baldus ibi stagnum rutilo fulgore palesat:
elmus enimcui petra nitetfugat undique noctem.
Hic lagus ingenti grembo selargus alagat
quo magnum egreditur flumenneque magniusaltrum
est reperire quidemsi flumina tota misuras.
Compagniad longum ripaeperque arginis orlum
ire comenzaruntceu flumencurrit abassum.
Ecce procul medio cernunt in gurgitevecchium
vecchium cui pectus longhissima barba covertat
supraquelonga sedet crocodili terga nodantis
quem quoque tres aliicrocodili pone sequuntur
gestantes strato bellas in tergorenymphas.
Ut videt ille senex lumen proculatque brigatam
iresolazzantembrandos targasque ferentem:
«Quae nova res?»inquit «delibero noscere quare».
Mox contra Baldumbrava sic voce comenzat:
«Quo temattepedes? quae vos perlittora Nili
trentapara guidat? praesti reflectite gambas.
Guardagaioffazzosquaequanta superbia menat».
Baldus respondet:«Coelo cascamus ab alto
imus ad infernumnobis insegnacaminum».
Cui vecchius: «Facilis cosa est descenderebassum
sed tornare dretum bragas sudare bisognat.
Attamen hasnostras per stradas ire dolebis
et nisi tantostum tornarefretabitis istinc
dat mens quod veniet grandis desgratiavobis.
Vos nehominum stronzossanctum imbrattare paësum?
Ergoretornetisvestrasque reducite plantas
poltrones qui vos estisbastonibus usi.
Ad quos parlo modo? num terzam dicere voltam
mevultis? asiniporcigens plena pedocchis».
Omnia supportatBaldusprenditque solazzum
de rimbambito vecchiocui flegmasuperchiat.
At non Fracassus dentrum tenet amplius iram
sedcrollans testam scridat: «Nunquid deus es tu?
Aut diicornuti tombis versantur in istis?
Archidiavol eris potiusbaratrique carogna».
Cui vecchiusdictis alquantum mitibusinquit:
«Gelfora diva mihi regnum dedit istius amnis
hasqueper aeternum tempus iam subdidit undas.
Nilus habet nomenquidrizzat in aequora septem
undantes rivosnec quo nascantur inorbe
scitur AristotoloPiatonealiisque pedantis
qui sua deinnumeris scripsere volumina frappis.
Vos tantum nunc mente malanunc corde cativo
nascimenta huius superis ascosa trovastis
etpede mortali calcastis littora divûm.
Ista galantarum servitmihi squadra dearum
sublimemque deum fluvii me Gelforafecit
quae maris in fundo sibi maxima regnalocavit
distribuitque suis barronibus atque vasallis
fluminastagnalagosfontescanaliarivos
deque deûm numero sumdictus nomine Ruffus.
Ergovelut deus et plenus deitatedeorum
imperocommandoiubeoscomunicogiuro
desgratiaesub sorte meaesub crimine forchae
tollite carnerospraestiquenetate scapinos.
Et quibus haec mando? viaprotinusiteribaldi».
Baldus ait: «Deus es merdosae fortelatrinae
si tamenut gracchiastutus deitate probaris
entescanfardasque tuas deffende ruinis».
Sic dicenschinustollit de littore saxum
quod iacit et testam crocodili spezzat inundis.
Ruffus it ad nodumfrustraque negando repettat
extratenet musum veluti ranazza lavacchio.
Turba puellarum commenzatbatere palmas
confugiuntque super crocodilos valdefugatos.
Intrarat sed iam medium Fracassus in amnem
et Ruffoveluti pollastro colla tiravit.
Baldus it ulteriusfacit altrislampade scortam
multaque ragionant de Nili fonte latentis
dumquesimul tempus simili sermone trapassant
ecce nigram boccam montisreperere forati
quae totum largo sorbet sbusamine flumen.
Hicmancant ripae Nilototumque meandi
hic vanescit iterdrittasfluit unda per alpes.
Compagni fixas sabiae tenuerepedattas
nulla pedestrandi conceditur ultra facultas
necdatur andandi senterus euntibus illuc
ni sibi sint pennaeseunandisive volandi
sed nec habent ullam barcamnec Dedalusillic
ullus adestqui tunc inceret bracchia pennis
necnodandi etiam modus estaut tempus et ordo
namque sub armorumpeso traherentur ad imum.
Ergo hic Fracassus medias se balzat inundas
quas spruzzare facit ter centum bracchia sursum;
etlicet ingentis bustum manifestet homonis
sgozzolat ipsa tamenmadefactis braga culattis
per moiamque menat grossos andandogalones.
«Heus»vocat«o sociicunctisprovisio rebus
semper adestmodo sit cordi prudentianostro.
Supra meam schenam saltate gaiarditer omnes:
sumdispostus ego vos totos ferre per amnem».
Baldus ait ridens:«PoterisFracasse? quid audes?»
Respondet: «Nonvosminimi qui ponderis estis;
verumsi sit opuspopulumportabo Milani.
Herculusille gigasfertur portassecadregam
Iuppiterisqua tota sedet fameia deorum.
Nec pulmonusego saldus sub pondere stabo
octo putellorumqui nostris forzibusestis?»
Tunc omnes saliunt schenamspallasque gigantis
acsi cum scalis fortezzam prendere voiant.
Lyronus dextrum caricatsine pondere tergus:
cui frater se se manibus tenet Hippolapressum.
Baldus at e contra laevae se brancatorecchiae
Giubertumque tenet retroiustatque bilanzam.
Necsomaeut solitumfuit addere saxa bisognus.
Calzarum stringhaeBoccalus nectitur uni
rampat in orecchiam Philofornusrampat inaltram
Moschinuscamerasque illic habuere patentes.
Cingarsupra caput se rampegat altius altris
Centaurus non vult adeocaricare gigantem;
sicut parte canis Falchettus crura dimenat
sicquoque Virmazzus gambettat parte cavalli.
Solus retro manensasinellus raggiatet orat
non ita destitui solettus in oreluporum.
Ire per undosum cursum male semet arisgat
nec sibivult nulla guisa bagnare gonellam.
Hunc piat ergo gigas levitercubitique sub ala
collocatet striccat faciens lentarecorezas.
Sic faciturquum piva sonat ventrone pieno
quaecubito dum stricca canit dat musica versum;
sic bona dat chiarosasini proportio cantus.
Tot passarottos Fracassus ferrevidetur
totque graves pesos iurat pesare nientum.
Quosustentaturportat sua dextra bataium
ac ita prolixis cumpassibus ille viatur.
Se per gallonem quandoque revoltateundo
saepeque terribili sfrantummat saxa bachiocco
namtrovat intrigos per stricta canalia multos
transversasque petrasazali stipite rumpit.
Tandem post longos tractusmultosquemiaros
ecce procul giornum cernuntfinemque cavernae.
Incipiuntcantando simul dissolvere linguas
canzonesque iubet cantariBaldus alegras:
ForselamentDe tousDungaltre merquePetite.
AtCingar tandem cecinit cotale motivum:
«Postquam de coecasumus hac praesone cavati
Tur lu cantemusTur lu capra mozzasonemus.
Quid Ramacina facit quia non venit illa marito?
Cantemustararancantemus tantara taira».

Deniqueperveniunt ubi giorni lusor habetur
ac ibi discarigat se pondereschena gigantis.
Non tamen extemplo potuerunt cernere lucem
sedfecere velut facimus quum mane iacentes
poltronizamus nolentessurgere lecto
quamvis ad mezam sol spargat lumina gambam
sedquum fanteschae veniunt aperire fenestram
slongamus cordasasinorum morelautti
nilque lusimentum giorni guardarevalemus.
Sic istiegressi tenebrisvix lumen inalzant
sursumoculorumbarbaiati lampade solis.
Sed mox vezzatimiranturquomodo possit
esse sub hac terraaut terrae in visceregiornum.
Hic alium siquidem mundum catavere novellum
hic venovum solemnova saeclanovasque posadas.
Artibus at magicismemorant ea facta sotacquam
nam maris ad fundum noscunt sedenique giuntos.
Hic absque arboribus grandis campagnavidetur
qua non est maior per longum perque traversum
Veronaecampagna vetuscampagna vel illa
qua se menchiones Godii superaethera iactant.
In medio campi magnus petit astra palazzus
dequo mille vident longe fumare caminos.
Illic scroffa suamplantarat Gelfora sedem
banditamque tenet semper maga pessimachortem
perque suum regnum multas fabricarat Arenas
atqueColossaeosqualem Verona theatrum
nunc habetatque illic tenetomni tempore vaccas
ut simili tota urbs semper stet nettaledamo.
Sed magnum factummirandaque folla videtur:
quodpelagi fundus stet in altum more solari
nec fluat abassumquamvis agitetur ab austris;
per quem sol radios spargitpenetratque liquores
ac si per vitrum brusans candelatrapasset.
Unde novus paret mundusnova vitaque gentis.
Compagnitutavia stupentclamatque Fracassus:
«Dohdiavoleritnunquid tibi tanta potestas
ut naturales possis voltarestatutos?
Sicine tu pelagi fundamina pendis in altum?
Autvelut aëraquae per te gravitudine mancant?
Nonnonquidfacimus? nimium tardata ruina est».
Respondet Boccalus:«Habesmarufferagionem.
Sed quod mangemus nihil ultraportat asellus».
Cingar ait: «Fameo». SequiturMoschinus: «Ut orbus
nil video». Centaurus item: «Mihibrontolat intus
panza fame». «Mangemus»aitFracassus«asellum».
Quo dictopiat hunc pedibuscolloque tirato
strangolat antrattumveluti massaragalinam.
Scortigat huic gambas CingarBoccalus adoprat
Marguttidagamdum spaccat pectoradumque
ventre cavat trippasrognonesatque figatum.
Baldus azalino de saxis ense favillas
accipit inferulamfestucos aggerat omnes
Hippolet altandem Lyronussuscitat ignem.
Fert Philofornus aquamnec non Giubertus inelmis
diversosque lavant asini de corpore quartos
qui partimlessuspartim mangiatur arostus
et tandem saturi vadunt incontrapalazzum.
Nec bene finierant andando trenta cavezzos
en proculoccurrit vecchius sciancatuset una
it secum mulier vultuperegrina zoioso.
Gestant ambo manu bordones atquecapellos
parvaque dependet baculo de utroque tabella
qua suadepicta est facto desgratia voto.
Immantellati brevitercinctiquefiaschis
seque fadigatos monstrant longo esse camino
quapropterstratis umbrosa in valle gonellis
membra solo buttantforzasquesedendo raquistant.
Illuc conveniunt sociipietatemoventur:
namque viandantus cent'annos tempore monstrat
cuireposare magisquam circum ire bisognat.
Tum peregrina virensfacietenerinaque multum
ad prigolum vadit ne sole scoletureundo.
Blandidulos oculos in terram semper abassat
quos apostalevat quandoquetiratque saëttas
deque balestranti vistadardeggiat acutas.
Praecurrens socios hanc primius Hippoladocchiat
et iam sicut erat solitus veschiatur in illa.
Baldusamorevolo vecchium sembiante salutat.
Mox ait: «Unde venisquo vadisquod tibi nomen?»
Respondet: «Venioparadisi e partibus alti
vadoque ad infernumPasquinus nominedicor».
Baldus ait: «Quis te paradisum linquerefecit?
nonne bonum bravumque illic tu tempus habebas?
Cambiusiste tuus malus estlassare beatos
ire ad damnatosmiror quaecausa sit ista».
Respondet malvecchius: «Ego sumpratica mundi
nec tegit indarnum mihi barba grisissimapectus.
Crede mihi expertote stessum fallisamice;
ingannaturhomoparadisum qui putat esse
deliciis plenumallegrezzis atquesolazzis.
Sunt cinquanta anni quod ego plantando tavernam
ostuseram Romaetam toti cognitus urbi
ut mea perpetuis ibi stetnomanza diebus
meque patres statua decorarintsicut usatur
designalatis fieridignisque triumpho.
Non est poca tibi virtusaquirere famam
talibus in rebusquales gradire videbis
regibuset papismitrisrossisque berettis.
Quapropter studium tribusartibus omne trovavi:
arte coquinandibuffonistum rofiani.
Hisego pro meritis larghissima dona rochettis
saepe guadagnavimultosque insemma placeros;
unde sciens hominum tantorum factaprodezzas
artesvirtutesmeritos et caetera vitae
solus egototo possum de his omnibus orbi
rendere bon contumsecretaquepandere genti.
Si praestanda fides sanctis est ullaprophetis
credite Pasquino schietto savioque prophetae.
Quidquidait Credo estquam sancta Ecclesia cantat.
Iam mihi decrepitomoriendi venerat hora
pro me tota simul monstrabat Romagramezzam.
Supplicat ad Patrem Sanctum: me voiatonustum
bulliset brevibuscoelo mandare beato.
Collegium subito pro me papaille radunat
postque ragionamen variumquod cive tamagno
sicsic perduto grandis iactura sequetur
cortesanorum iuvenumcortesaque narum
ecce mihi tandem datur indulgentia talis:
anteussum coeli vadam plantare tavernam
ut quando venient paradisi adregna godentis
supra suas mulas ben grassibenquepafuti
praelati Gesiaesim praestussimque paratus
hos mihibon meritos pingui recetare taverna
quae cameras habeat fornitasmore todesco;
sed meus in Roma genius stet semper in una
marmoriseffigiequa non magis altra catatur
digna maraviliissi sitpensata brigatis.
Nunc tibi sum maschiusnunc sum tibi foeminaRomae
nunc ego relligionunc sum victorianunc ve
sum tibiPasquinus slancatus et absque mudanda
fazzaque merdifluensprivatur munere nasi.
Haec mihi contingit saxo desgratiapropter
civem Marphoiumcui cuncta archana paleso
nosqueragionamus nisi non heroica miris
diversisque modisneque deestfacundia nobis
quamvis abstulerint puerilia saxa loquelas.
Ergosuper limen paradisi nostra tre annos
ostaria fuit modicocelebrata guadagno.
Namque cadenazzis chiusaestanghisqueseratae
semper erant portaenulloque intrante mufosae
et suataccarant gambati lintea ragni.
Passabant giorni vel sex tal voltavel octo
nemo foresterus bandas veniebat ad illas.
Si tamenullus erat tandemqui accederet illuc
vel zoppusvel gobbuseratvel lumine sguerzus
vel cantans borsis coram latronevodatis.
Nemoqui scottum posset pagare tavernae
qui velletcameramqui lectumquique biavam:
quisque carens soldissolitidormire paiaris
strazzati tuniciscercantesatquepecentes
deque pitocatis implentes viscera tozzis.
Raropontifices vidiregesqueducasque
raro signoresmarchesosraro barones
raro capellutosmitratosraro capuzzos
quimihi scudiferas possent aperire crumenas
quique zafranatosvellent pagare capones
splumatosque torosdulces garbasquecaraffas.
Hi suntqui riccas faciuntpinguesque tavernas;
hisuntqui spendunt et possunt spendere scudos.
Procuratorem siquemquam forte videbam
sive potestatemadvocatumsivenodarum
vix illud credens clamabam: "O grande miracol!
Hacego pro causa sdegnatus ab inde scapavi
sed tunc praecipue quandoDemogorgon abbas
cui brocolisardaefighifava frantaquecurae
affuit in mula tam magra tamque stryata
ut fiascosposses duris taccare galonis.
Non habuit marzum pro me sua borsaquatrinum
quo vasum calidae posset pagare polentae
acceditclausae paradisi denique portae
qua pregat introrsum recipifierique beatus
cittadinus ibiaut aliquo cantone locari.
AtPetrus in colera miserum de limine sburlat
mox ait: "Hincabeasdestructio fava menadae
non esnec maium fueris dignatusOlympo
donec apud chiericos madonna Simona manebit
quam dumpermittit mundo sic vivere Luscar
nec tunec tua stirps poteruntintrare chidentrum.
Vadenec ultra chioches portamne fortechiocheris".
Talia dum fierentexibant extra seraium
dequeschola coeli guizzabant mille putini
qui male vestitiqui nudimalque politi
malque petenatimagritegnaque coperti
intraveremeam nullo prohibente tavernam.
"Oh"dixi"troppaest praesumptio vestracitelli".
"Nos angeletti sumus"aiunt: "trade merendam".
Quo dictocoepere meassbandare pignattas
et mihi cassonem fresco de panevorarunt
tresque simul porcosvaccam unamtrentacapones
gallinas totidemcum becco sex quoque capras
octoquepersuttosplenumque saluminis urzum.
Quid plura? et gattasasinummulamque magrazzam
mangiaruntet plus post mangiamentafamebant
unde nisi raptim scapolassem nudus ab illis
mequemeamque simul cazzassent ventre fiolam.
Pensa mò postmortem quae consolatio restat!»
Talia mal vecchius dumchiachiaratHipol acostat
se se dongellaevultque illam tolleresecum.
Cingar ei scaltritus opem donare parecchiat
qui tenetabbadamscortam facit atque subocchiat
Falchettum: tandemqueomnes favere sodali.
Id solum ignorat magni prudentiaBaldi
tempore qui simili vult castos esse barones.
En subitotremefit totum campagna per orbem
disfantat vecchius se seingannator ut umbra.
Obstupuerantque pedes Baldisteterantquecapilli
quando repentina se volta repperit illic
solumsolettumneque coram vidit amicos.
Quid faciatseu quo stampetvestigiapensat
mente Deum clamatSerraphum vocedomandat.
Denique Gelforeas meium putat esse masones
vaderesmarritos ubi forte catabit amicos.
Sed vix tardigradis cumpassibus ire comenzat
Pizzacapellettus procul obvius ecceruebat
qui super amblantemstradiotti morezanettum
curritet altivolam giavarinam sustinet armo.
Baldus eum noratvocat:«Heuso Pizzacapelle
angelus es nunquid Gabrielqui fortenovellas
portes zoiosas? Ubi stat spes nostraSeraphus?»
Respondet: «Nonbarronovas may portocativas.
En cape scondificam Serraphi munere petram.
Hancoptalamiam dicunt; hanc nemine vistus
ore ferensintra stanzasubi Gelfora praesul
vaccarum albergatmandrasque governatearum.
Ille senexqui se Pasquinum dixerat esse
non estPasquinusverum Demogorgon ille
qui solet ut cauda vivacesbattere fadas
atque stryas ipsas asinarum more cavalcat.
Tequetuosque viros veniebat falleresed tu
solus es immunis tanta defraude rimastus.
Compagni tolerant meritorum facta suorum
quostamen altandem cum tecum laetus habebis».
Dixeratetsubitus campagna sgombrat ab illa.
Baldus in ore petram clauditneque cernitur usquam.
Versus Gelfoream se drizzat protinusaulam
multas incontrat comitivas saepe stryarum
per mediumquarum subtilis ut umbra trapassat
atque voluptatis causa tirathictirat illic
guarnelloscalzosque menatgoffosquefrequentat.
Pervenit ante fores palazzi semper apertas:
omniasunt aurumcornisialiminavoltae.
Introitarmatumque videtlanzonibus agmen
guardam reginae quod iudicat esseprobatam.
«Gaude»Baldus ait«mi brandecibaberis esca
carniset aethereum guazzabis sanguinevultum».
Transit ad obcintum largo gyramine claustrum
quoddecorant circum centum cinquanta columnae.
Omnia splendificantauromirisque richezzis.
Aurum pillastrifrisicapitellapeduzzi.
Quos Baldus mores trovat illicquas ve bruturas
quosbordelliacos actusdeshonestaque facta
utile non posset scribisi scribere vellem
nam neque simplicibus sunt omnia dandapalesa.
Ostia per gyrum camerarum plurima iusto
discompagnanturdiscriminesemper aperta
semper et andantum discursibusetredeuntum
trita pedumveluti patet esse palatia regum.
Cunctasigillatim latitans vult cernere Baldus.
Se viat ad primamspatioso intramine portam
de qua non pocam videt ireredirebrigatam.
Intus tic tocchant duri mortaria bronzi
namspeciariae locus est et pharmapotechae.
Intro ascosus abitvultomnia scire gradatim.
Obstupet innumeras ibi vecchias essedunatas
quae simul innumeros hominesmagis imo striones
semperamaëstrant in rebus mille nefandis.
Sunt italigreghispagnoles atque todeschi;
et ricchi et poverilaici fratresquepretique
matronae et monachaetandem genus omnebrigatae.
Solicitant varias basso cum murmure cosas.
Multaqueconficiunt unguentaceruminapastas
unctosimpiastrospilulasconfettacirottos.
Mille serantreserant scatolasvoltantquerevoltant
urceolosque teguntreteguntsolvuntqueresolvunt
vasa triacarumbozasmagnosque bocalos.
Parsmensurat aquas varia de sorte bilanzis
pars chioccat pavidascrebris pistonibus herbas
taxumcambrossensquillasaconitacicutas;
electuariis pars implet bissola nigris
compositisnoctu quintae sub lampade lunae
de spuma rospide ladri carnepicati
de pulmone asinide virdi pelle ranocchi
de luematricisde argenti sulphure vivi
deque cadaveribus violentamorte peremptis
de sudore lupi rabiosideque sagina
vipereade felle upupaede lacte cerastae.
Praeterea fingunt miscentquesacrata prophanis:
pascalis caerae candelaschrismatisunctum
baptismique salemmultasque insemma novellas
quaspraeti dant saepe mali poltronibus istis.
Quas uti componantforsfors describere possem;
sed dubito nedum errores reprenderevellem
errorum fierem praeceptormeque thomistae
dignumcenserent mitraChristique cavallo
ac asinide more briaemihicauda daretur.
Talia pro magno nec haberent forte lavoro
namqueoratoresphysicosstrologosquepoëtas
fratres et praetoset qui dant iura brigatis
omnibus in zobiis ad cursum vaderetrovant.
Sed quia rispetto cedit drittezza rasonis
atquesolent grossi pisces mangiare minutos
disventuratae quaedamsolummodo vecchiae
suntquae supra asinos plaebi spetaculafiunt
suntquae nobilium culpis velamina tendunt
suntquaesparagnant claris incendia femnis.
Baldus it ascosusconsyderatomniaversat
inscriptasque legit scatolasurzosque notatos.
Nonnisi mortiferum passim legit esse venenum.
Librazzos aperitvelapertos lectitat omnes.
Non nisi letales consyderat esserecettas
scilicet: ut pueri faturentur odore marassi
quomodostuprandi causa dormitio fitur
uxorisque suae vir fusos nosceretortos
possit et in facto proprio retrovare ribaldam;
quomodoformosae cogantur amare puellae
sinceraeque harum mentes perforza tirentur;
quomodo non pregnet cum drizzat foeminacornas
quomodo si pregnat fantinum pisset abortum
quomodo vixnatum corrumpant fascina puttum
quoque modo siccent odiati membramariti;
quomodo de birlo mentemde corpore vitam
bruttastryazza cavet puero teneraeque puellae.
Foetentes ibi suntinquamvecchiaeque beghinae
quae vadunt redeuntqueferuntreferuntque novellas:
scilicet urzettosscatolas etmultifacendas.
Has sequitur Baldusvultque omnia tangere visu.

Estlocus alter ibiter centum brachia longus
bis centum larguscentumque sofitta levatur.
Hic amaëstrantur partimpartimquemaëstrant
tot streghae quot arena micasquot sylvaBacani
dat foiasquot Puia nigras parit arida muscas.
Sunt ibiscarcossaesdentataeet lumine sguerzae
pinzocaraemediaequesoresquas Gelfora doctas
esse pedantrices statuitsatrapasquesenati.
Quae pedagogarum de more galantiter artem
dispensaresciuntdantes praecepta stryandi
atque per unguentos operandimultifacendas.
Qualiter hae furiantmoveantque tonitrua coeli
utsegetesvignasque simul tempesta ruinet:
qualiter huc lunamtirent per forza deorsum
qualiter et stellae schegnent reflecteregambas
qualiter et detrum voltent cava flumina spallas
dequemari ad proprios referant carneria fontes
qualiter in formasdiversas corpora mutent
inque lupos voltent hominesursosquecanesque
seque met in gattasin monasinque civettas
auguriumquae triste canant per tecta casarum;
qualiter et praetos doceantfaturare comadres
atque malos fratres mulas equitare diabli.
Nunchicnunc illic Baldus praecepta stryarum
auditet advertens siquam cognoscat in illis
Cingaris uxorem miratBertamquemagistras
esse puellarum: traxit quasi turbidus ensem
atcircumspiciens ibi multas esse madonnas
nobilium uxores hominumpluresque papessas
mucchiachias Sathanaese prostituissediablis
bassavit coleramtacuitlatuitquelibenter
confortumque piat secumsemetque reprendit:
velleper un nihilum cotalas prendere gattas.
Namque videt chiarum:quodquas hic esse putamus
Harsiliasillic Thaydarum squadratrovantur.
Sed laudavit easquae furta copriresciebant.
Semiremissa quidem culpa est quam coltra covertat.
Tectanitent aurummuripavimentacadreghae
strataque coltrinisvariislectique parantur
argentorasosamitocanzanteveluto.
Conspicit hic iuvenes circum scherzare puellas
leggiadrosmotubellosfacieque galantos
stringatosagilessempersaltare vedutos:
quos Baldus cernens cito iudicat essediablos
humanum vestisse caputmoresque virorum.
Quas gestentauri vestasbrettasque veluti
praetereoet calzas ostrirensique camisas;
quin etiam petras pretiosas ponodacantum
muschiumperfumoszibetti vasculanamphas.
Sentitet ad nasum storacisaquaeve rosadae
spiramentaquibus sbrofatursaepe palazzus.
Florida porfidicos ornant spalleria muros
inquibus adfixi dant specchi lumina circum.
Illic meschinae stant sedoniare puellae
imponuntque genisfronticolloquebiaccas
atque coralinos faciunt parere labrettos
increspantquecomas ferrociliique tosantur
streppantur ve pilistrazzisstuppaque dedentrum
ingrossant humerosslargantque ad pectoramammas
utquam pensamus sembianzam Palladis esse
sit saccuspaiaevel forma sit illa puvoni
qui discazzandos ad osellosponitur hortis.
Pono da banda Iyrasflautosatque organacetrhas
scambiettosdanzas guantos de Spagnamorescas
etballum qui fit cum torza cumque capello.
Ipsa voluptati praestatmaga Gelfora tantae
quae super auratam stat salae in frontecadregam.

Taliadum crespo considerat ore baronus
ecce cadenatum grandi rumoreBocalum
huc strassinaricalzis pugnisque domari
prospicit avulgo sguataroturpique canaia.
Undiqueguardandi causapopulazzus adibat;
undique concurruntpoverumque offenderecercant.
Spingitur ante thronum reginae calzibusurtis
pugnadisgoffisschiaffis persona Bocali
qui cridat et chiamatperdonumsaepe rechiedit
inque fededium giurat fecisse nientum.
Gelforacapturae causam tumefacta domandat.
Respondetur ei: quod pessimusiste giotonus
intrarat furtim propter robbare cucinam
et iamfardellum de casodeque botiro
feceratinde duos guatarosbastone gratarat
nec quod scriptus erat regalis servitoraulae
nec quod sallarium bruttus manigoldus habebat
nec quavenisset banda parlare volebat.
Gelfora sdegnoso voltat sembiantevisaggium
et pariter spudans veluti stomacatalocuta est:
«Hincviahincoyboprocul hunc menate gaioffum.
Hinc citoquaeindusia? me mastinazzus amorbat.
O quam poca fuit discretiovestrabalordi!
Vos ne meis oculis hanc praesentassecarognam?
Ite viamrozzamque eius voltate figuram».
Protinushoc iussu streppatur ab inde tapinus
totaque turba retro seguitat«Day dayque» frequentat.
Extrorsum trahitursuffertque in corpore bottas
quales non asini comportat schenapigrazzi.
Baldus apena tenet se se: bisterquequaterque
spadonis manicum propter sfodrare cavarat.
Pur tamenalquantum patitur pro cernere finem
ut qui diversas optatcognoscere provas.
Denique nescio quo Boccalus tingituruncto.
Ecce statim longas paulatim stendit orecchias
mostazzumqueprocul mandans quasi toccat arenam.
Brachia deventant gambaequaequattuor extant.
Tandem tota pilos vestit personabretinos
efficiturque asinusis qui fuit ante Bocalus.
Iamnon «oyme» cridattantum pronuntiat «aa».
Cursitat hucillucbastonibus undique toccus;
vulttrare non solitospro se deffenderecalzos
sed cadit et durospiat ille cadendo tramazzos.
Se stupet in semetmirans non esseBocalum
ast asini bustumquo non bertinior alter
raggiat inArcadiadum portat grana molino
dumque revolteggiat sibi tostoin pulvere schenam.
Nunc strassinatur per caudamnunc perorecchias
excutiturque aspris pulver de pelle tracagnis.
Baldusat oltraggium tandem non sustinet illud
scorzat de fodrosaturandum sanguine brandum
irruit in caecam lapidis virtutecatervam
ac velut undicolas falco secat ungue folengas
sicBaldus miseram distemperat ense fameiam.
Quisque sibi membrumseubrazzumsive galonem
spiccari sentitnec ferrum cerniturullum.
Deserit extemplo gens haec malnata Bocalum
atque peralbergum latitans fugit hucfugit illuc.
Fama novellatrix reginaeaccepit orecchias
quae transmutavit fazzas in millecolores.
Pensitat esse magumseu Coclensive Seraphum
quossibi mortales semper provat esse nemigos
introit a cameris aliispenetrale remotum
exercere solet magicos ubi porcasusurros.
Baldus at interea solus straviaverat omnes
dequecadaveribus compleverat atria multis.
Manserat in tuttum clausterde gente vodatus
quae se per stanzas ficcando seraveratussos.
Baldus itatque asinum vult secum trare Bocalum
quemstimulo pungens solitum pronuntiat «ari»:
«Arilarozzaprusta». Sic dicensfactus agaso
extra foresclaustri cogit trottare somarum.
Bestia Boccalus nescit quis retrogoiolet
nec comprendit adhuc qualis molinarus agrezzet
saepecaput voltat si factum cernere possit
nempe videt stimulumsednon videt ille biolcum.
Ut procul astarunttrat Baldus ab orepetrellam
cum qua per gentes prius invisibilis ibat
atquesuam charo faciem scovertat asello
quilicet exterius beretinapelle tegatur
signorile tamen Baldi quum praespicitactum
protinus alzatis se gambis rizzatut ille
rumpere quivoiat cum mula virginitatem.
Brachia dat Baldi collomusoquebavoso
discretus velut est asinusdat basia bocchae.
Nonpotuit Baldus non magnum rumpere risum
quando tanta sibi tuncmachina venit adossum;
attamenut cunctis erat ille benignioraltris
qui cortesiae causa discommoda nescit
saepequevilificat se met gentilis ad omnes
sustinet amplexus atque osculafoeda Bocali
et quater eiusdem per se desgratia fletaest.
Posteade sociis si sciret forte coëllum
chieditat ille asini cum bocca raggiat et urlat
nec brancare potestBaldus quid ragget et urlet.
Ergo dum linguamanibus quoquedicere nescit
annuit almancumscossisque moteggiat orecchis:
utBaldussese quo praeparat iresequatur.
Baldus it a tergoplantasque observat aselli.
Non procul ecce iterum venit obviapulchra puella
quam modo cum secum falsus Pasquinus habebat.
Ipsaquidem tunc sex animalia fune ligarat:
taurumaprumIyncemsimiamvulpemquecavallum
retroque tirabatposita feritatetot agnos.
At propius Baldo venienti quando propinquant
protinusincipiunt calzis et cornibus atque
morsibus obniticercantesrumpere cordas.
Miratur Baldusremanensque interrogat illam:
quaesua vel virtusvel fraus animalia vincat.
Nil maga respondetsednectit in arbore funem
contraque baronem turpis meretriculacurrit.
«Mecum (si sapias)» dicebat«splendidebarro
mecum balneolos venies intrare paratos.
Utere me liberformosularespicequam sum.
Candidulas habeo genulasrubeosquelabrettos.
Fessulus esnec ego minus exto lassulamecum
languidulos foveat noster tibi lectulus artus».
Sicaitet Baldo sinulum lassivula solvit
et dare basiolum celeratputanella baroni.
Baldus eam subito cognoverat esse puellam
quamnuper vidit peregrinam cum peregrino.
Transmutasse suos compagnosiudicat illam
inque animalorum fazzas voltasse tapinos.
Ergomanu celeri per trezzas corripitatque
mobilior gatto saltatquum graffat osellum.
At desdegnatur fragilem vir batteresexum:
sat sibi bastat enimquod primum tornet ad esse
illasibi socioset vadat postea quo vult.
Nudam ergo spoiatseddumspoiaturin unam
coepit converti vecchiazzamdentibusorbam
sguerzam calcagnisoculis et lumine gobbam.
Baldusgarofolum qui se brancasse putarat
hanc ubi prae manibus miravithabere carognam
protinus obscenam stomacosa fronterelinquit.
Illa cito scampatnudatis undique membris
dumquestat in pedibus Baldus mirare quo ibat
adfuit huc subito faciesveneranda Seraphi
expediensque suas magicis cum versibusartes
circulat in sabia numerosquibus omne trematur
protinusinfernumveniuntque in frotta diabli.
Hic magus astringitcornutos carmine porcos
tollere prestigiumnostrasque reducereformas
humanis oculiset res monstrare prout sunt.
Spingiturextemplo simiae de corpore Cingar
de bove Fracassus balzatdelinze Lyronus
Hippol singiarum disvestit protinus aprum
detoto Centaurus equo fit mezuset ipse
Falchettus vulpem reicitBocalus asellum.
Mutavere pilos; si vezzum nescio certe.

Atquia candela est ad virdum usque culamen
at quia consumpsitvodata lucerna stopinum
multa per adessum dixidamatina venito.

LIBERVIGESIMUS QUARTUS

Iamquesuae gentis satis amplam Gelphora caedem
audieratnec nonpropriis aspexerat occhis.
Obstupetac facti dum cercat scirecasonem
ecce supragiungit nudis vecchia illa culattis
quaeBaldi artilios peradessum fugerat uncos.
Qualis multoties vulpazzafugita taiolis
cui sex turba fugam dederit villanamiaros
scridaritque retro: «Daydaypiapararepara»
ipsaque scaltra ferens caudam de retrolevatam
indeque puzziferas vomitans culamine loffas
feceritassaium sanam portasse gonellam
anxiatet brazzum linguae butatextra ganassas;
talis vecchia quidem vecchiarum stronzusarivat
gentis amorbatrixquae nunc ita bella parebat.
Ansat etansando narrat vidisse legiadri
zuffum hominisquo non vulturubestior alter:
forte cavallerum unum de errantibus esse
quivelut Orlandus veniat destruggere fatas;
octoque cum secum armatosguidare barones
qui possent solis coelum confundere sguardis.
Hostamen in vistas varias cangiasse ferarum
rendere qui secumvoluere libidinis actum.
Illius at castos mores animumquebaronis
ad propriam subito cunctos tornasse figuram.
Nilpulchras valuisse sibi nudasse mamillas
nulla superstitio quippeillumnulla lusinga
ingannare potesthunc forsitan esseSeraphi
aguaitumqui semper habet pensiria calda
ut ruatomnino felicia regna stryarum.
Qua propter fieri debere provisiotalis
qualis multorum faciat pentire pacias
qui sicpraesumant cum diis committere pugnam.

Gelforaquam primum facier cotalia sensit
praesta suam mandat sibi retrocurrere guardam.
Fit cridorarmorumque sonuscrepitusquetubarum
campanae ad don don fitur concursio gentis
intornumquesuae calcatur squadra reinae.
Sed diavolorum legiones milletresentae
quae simul hic inter miseros squaquararesolebant
protinus (experti quondam quae forcia Baldi est)
indelevant campumcercant ve altronde loginos.
Senserat hunc Baldusstrepitum. «Seguitatesodales»
dixit et adversuspalazzum dirrigit ormam.
En procul apparens maga Gelforafortiusurlat
bestiaquum Baldum viditcomitantibus altris.
Haecsuper auratam celerat tirata carettam
quam seguitant etiamnympharum quinque barozzi.
Non unquam regina fuit pomposiorista.
Quattuor albentes palafreniterga coperti
drappibus exaurostrassinant retro quadrigam.
Ipsa tenetque manu sceptrumdoramque coronam
in testaet rutilo trezzas diadematecalcat.
Praecedunt famuli centumtotidemque staferi:
quisquegalone tenet seu spadam sive fachinum.
Longa sequit series hominummuschiata zibettis
qui cortesanos se vantant esse tilatos
quorumsi videas mores rationis ochialo
non homines maschiossed dicasesse bagassas.
Cortesanus erat tunc verus tempore vecchio
quumrex ille produsrex ille bonissimus Artu
egregiam tenuitchortemtavolamque rotundam.
Quis fueritsciturTristanusLanzaque lottus
quis quoque Galvanusnec non bella altrabrigata
quae regis fameia fuitpulchraeque Ginebrae.
TuncAmor indossum seu faldamsive corazzam
portabatcolpisque spadaeacquistabat honorem.
Cui sudoris aquaecui siccae pulvisarenae
muschius et ambracanus fuerantstoraxque Levanti.
Tunccortigiani facies fuit apta placendi
et molzinandi rigidaepraecordia damae
quando lavabatur solo sudore celatae
quandonigrabatur sabiis sub sole boiento.
Tempore sed nostropro diisecloque dadessum
non nisi perfumis variis et odore zibetti
nonnisi seu zazarae petenentursive tosentur
brettis vellutinecnon scuofiotibus auri
auri cordiculisimpresis atquemedais
millibus et frappis per calzasperque giupones
cercamuscharum merdosi germen amoris.
En mododum celerem castigatGelfora cocchium
subsequitantque aliae vaccarum quinquecarettae
has veluti nymphasdivascharasquemadames
cortesanelli sociantillisque ragionant
nescio quossognospassata in nocte vedutos
et portantinas properantes supramulettas
dente bachettinas vadunt rodendo politas
mentitosquefocos narrantrecitantque sonettos
sat male stringatosacparlant mille baianas
menchionasque suo dicunt in amore fusaras.

Baldusab altano tumulo procul omnia visu
coeperatet ridens itaraggionabat amicis:
«Cernitecompagnide tantis millibusunum
non hominem videonon qui lignaminis ensem
disfodraresciatpeius tirare stocatam.
Hi suntquos tantum manifestatbarba viriles
caetera conveniunt muliebribus apta conocchis.
Sedvolo quod pulcram faciamus horhora prodezzam.
Fingamusquaesofingamus habere pauram
de meretrice istaper quam cuncta omniapuzzant.
Stemus et attentiquae nobis damna parentur».
Taliacum sociis dum sic sic Baldus acordat
ecce propinquabat tandemregina stryarum
Gelforaquae cernens armatos stare barones:
«Olaquid»inquit«adest? O res non cognita maium!
Cernitishumanam (quo tanta pacia?) brigatam?
Qui sunt hi porci? Qui sunthi brutta somenza?
Nunquid habent animo tam grandemprosopopeiam
ut mea praesumant intrare ad regnagaioffi?»
Dixeratet spazzat trombettam protinus unum
utsciat unde hominum veniat baldanza malorum
qui bastent animum sictecta subire deorum.
Ille galoppando non spiccat ab orecanoram
ton tararan frifolo trombamfin donec arivat
Baldusubicomitesque manentfinguntque pauram.
Ad quos his parlatdictis trombetta superbis:
«O poltronzonesquae phantasiaguidavit
sic vos per dominum nostrumsic absque riguardo
hucad clausuras et loggiamenta deorum?
An fors nescitis haec essepalatia divûm?
Tanta ne vos vostrae tenuit fidanzacanaiae?
Maturate fugamsubitique levate trabaccas.
Siccinebastardizaltronesgensque tegnosa
gensque spelorzasacrumvenistis tangere limen?
Ad vos me mandat venerabilis illavirago»
(Cingar ait tacitus: «Venerabilis illaputana»)
«quae tenet imperium sub se regnaminishuius.
Aut vos ire iubet lontanos partibus istis
autscorrozzatam chini veniatis ad illam
forte sacrificiummeritabitis esse beatum
humano quoniam placatur divacruore».
Baldus ait: «O nos istuc male nempecapati!
Curquando matres nostrae de ventre cagarunt
nonpotius mundo tantos peperere navones?
Andemus miseri sanctumcomponere numen
numen adoremus coeliquod fortepregheris
spegnitur humanis natura colerica divûm».
Compagnirisu tacito sub pectore creppant
fazza tamen magnum simulatdefora dolorem.
Omnes cum testis bassis andare comenzant
acsipost schenam manibus colloque ligatis
ad scalam forchaeconducat boia picandos.
Tunc trombetta illos dominae praesentat etinquit:
«Ecce prophanarunt hi vestrae regnacoronae».
Gelfora contremuit bustum tam grandeFracassi
interpellat eum: qui sitquo sanguine venit.
Respondettremulus: «Sturlonus nomine dicor
Bressa mihi patria estmea razza gigantibus illis
descenditqui trare Iovem volueredeorsum
atque inter se se regnum partire deorum».
Gelforaplus dentrum tremuitcum talia sensit.
Postea fattezzam Baldivistamque legiadram
dum guardatlatosque humerosstrictumquefiancum
protinus in paniam vischiumque Cupidinis intrat.
Adquem sic placidis loquitur cortesa parolis:
«Tu quoquequisensum te prodis habere superbum
da prolemnomenque tuumgenusatque tuorum».
Baldus respondet: «Caposeccus nominedicor
natus adulterio monachae fratrisque Caponis
quiconceperunt me chiesae retro pilastrum.
Postea diabolo de mefecere sigillum.
Sum devotus eicui dono in corpore vitam.
Undemeum patrem vado retrovare Chiapinum.
Me mareme tellusmesydera celsa refudant;
si non esse Dei possumdecet essediabli».
Has desperati stupuit regina parolas.
«Eyasacerdotes»inquit«nunc sacra parate
atque mihialtaros holocausti condite tantos
quantos nunc istos hominesmactare bisognat.
Hunc mihi solettum tamen asservatelegiadrum
quem volo sit primus regali eunuchus in aula».
Haecea dicebat de bello corpore Baldi.
Praestiter obedit famulorumturba suorum
lignaque portanturmultusque accenditur ignis.
Eccepreti et fraticum cottis cumque capuzzis
cantantes veniuntinfrotta boatibus altis:
«Eu oe iach iacheu oepirilabuf baf».
Quorum qui prior estpuvialem portatadossum.
Turribuli pinguem mittunt ad nubila fumum
incensaequefaces crepitant altaria circum.
Gelfora supra caput montaveratalta pilastri
ut solet in summa plantari mole colossus.
Hicdea chiamari vulthic dea porca vocari
trombarum clangor raucacum voce frequentat
tarara ton tararaton ton taratantarataira.
Cor brillat sociis spadas rancare guainis
quos ciet adcarnes squarzandas musica trombae.
Ipse prior Cayphasinsemmaquevescovus Annas
acceduntiugulumque parant scannareFracasso
inque satis largo tepidum addunare cruorem
vaseparecchiaturmeschiandum pane stryarum.
Praecipitur curvos illibassare ginocchios
quem prius ut vaccam cum cetta cumquesecuri
discopare voluntmox collo immergere cultrum.
Ille sedimpatiens clamavit: «Baldefacenda haec
it nimis avantumnimis haec indusia durat».
Talia dum memoratse drizzat inaëra praestus
pontificemque piat digitisdurosquerestringit
artiliosschiazzatque illum de more boazzae
dextraquede merdis et sanguine tincta remansit.
Baldus adocchiarat guerramiam esse comenzam:
«Heusseguitate»inquitsfodratque celerrimus ensem.
Currit ad urtandamquam diximusantecolonnam
cuius in excelso capitello Gelfora stabat.
Cumcaput innanzum ruit illasimulque pilastrum
quam piat extemploBaldus per colla cridantem
cui dare soccorsum gens infinitaruebat.
Sed Cingar comitesque aliifacto agminecurrunt
inqueillas squadras intrant ut fulmen et ignis.
Ipse gigas clamat:«Nunc est et tempus et hora
sacrificare Deo vacchasquehircosque petulcos».
Sic dicendoprobat qualis sit temprabachiocchi.
«Ah porcinaiae»cridat Falchettus etHippol
«vos ne putavistis nos qualchos essemaruffos
scilicet agnellospegorasque trovastiset haedos
utpensaretis sic nos mactare diablo?»
Talia bravando feriunttutavianec ullum
sparagnant colpumtestasque ad syderamandant.
Septem mille homines suntqui sua ferra cavarant
etBaldum assaltant propter riscodere porcam.
At celer altorium datFalcoet Cingaret Hippol
Moschinusquealiique simulquitempore curto
mortorum ingenti fabricarunt aggere montem.
Turbapuellarum fractis fugit inde carettis
smarritaeque sinus lacerantrumpuntque capillos.
Non bonus hic perdit Boccalus tempusatillas
protinus inseguitat chiamando: «State ribaldae
stateputanellaequia vos frustare bisognat.
Quoquo? Stateinquamolaspettatequo itis?
quo ve scapinatis? Mea nunc vendettafietur.
Siccine me nuper vacchae fecistis asellum?
siccinegrattastis mihi schenam pectine boschi?»
Haec referensportat scoriadam forte trovatam
qualem Vegnesae vidiquum boiaputanas
per Merzeriam frustatfrustandoque currit
tandemarrivatas chioccattozzatque tapinas:
attamen alquantum sferzamleggerius offert
dum capat in teneras damasniveasqueputinas;
tantum scarcossas vecchiaslippasque stryazzas
etrofianazzas stafilatis tozzolat aspris
terga quibus parere facitpersutta Labruzzi.
Non «pietas» valet hic non«perdonanza» cridari
nam mercadanti Boccalus fecerataures.

Baldusat in brazzis reginam portat et illam
continuo gens tota ruensriscodere cercat;
unde travaius erat certando baronibusingens
tanta superchiabat calcatim zurma bravorum.
Personatincircum campagna cridoribus altis
unde maris pisces veniuntatterra balordi
namque super pendet pelagus de more solari.
Tunchomines superi (nec enim scio dire bugiam)
audivere illam liquidosub gurgite guerram.
Iamque striam Baldus multo sudoreligarat
inque suis spallis quoddam portarat in antrum.
Nongens ultra sequitvel mortua vel stropiata
parsque fugaestudiatcercatque per abdita scampum.
Gelforaiam tristo portuguidatadiablos
invocatut veniant promissam tollere vitam.
Sicigitur dum stridet adhucmalnata piatur
unguibus innumerisdiavolorum forte cridantum
umbraque in infernum cum corporefertur ab illis.

Iamquefracassandi domicilia sporca Fracassus
coeperat impresamlongisque ut passibus ibat;
quo iam gelforeos de fundo ad tectapalazzos
sterneretac mundum tanto privaret afanno.
Ad primamsubito giuntam de marmore grossum
chioccat pillastrumquod statcantone palazzi.
Rumpitur in centrum volitantes undiquepezzos
fitque ingens strepitus de travisdequequadrellis
magnaque terreno camerarum banda ruinat
calzinaequeleves malnettant astra volando.
Replicat horribiles colposgeminatque bataium
trita columnarum fit rutpiodequesupernis
machina muraliis reboans descendit abassum.
Indoratacadunt meschiatis tecta matonis
riccaque picturis vadunt solariaterrae.
Dumque gigas manibus turrim furibundus aferrat
ecceSeraphus adest in frettavocatquecridatque:
«Parcegigasiam parcegigassic poena soluta est.
Integra stet turrispro nuncquae quando ruatur
illico quae cernis pelagi fundaminasursum
pendula cascabuntveluti natura chinarat
vosquenegabiminipiscesque cibabitis omnes.
Si nescisturri septemclauduntur in ista
fatales statuaesex ceraeseptimaplumbi
quas simul ad quintam lunamsub monte Tonalo
composuerestriae septem: MadoiaCatoia
StanaqueBirla sororSberliffaqueCantaraDina.
Quam primum frangas turrimguastesvefiguras
postizzus locus hic in fumum protinus ibit
vosquebibetis aquasplus quam sit voia bibendi».
Venerat hucBaldusmazzatis denique cunctis
conciliumque suis cumcompagnonibus edit:
et quid sit tandem faciendumvocedomandat.
Cingar ad infernas suadet callaremasones
quasSerraphus ait non multum longe catari.
Haec ve relinquaturSerrapho impresa ruendi
regna stryanismiturremstatuasquelevandi.
Tunc omnes favere manufavere parolis
Cingarisarditae mentilaudantque talentum
hunc animiquo non mundogenerosior alter.
Attamen ipse manetBaldo mandanteGibertus
quem retinet secum Serraphus amatque galantum.
Adphlegethontaeas igitur cascare cavernas
voia statuna quidemBaldo paret horula centum
posse diabolicas rursum assagiareprodezzas.
Ecce iterum scuras animoso corde latebras
introëuntcallantque magis per clymata centri.
Gemma tamen fulgetquamBaldus servat in elmo
qua cernunt aditus et multa periculaschivant.
Semper ad in giusum facili labente camino
frettantesabeuntBaldi praeeunte lusoro.
Centum stradiculascentumqueviacula iam iam
incipiunt reperire simul cuncurrere inunam
ingentem stradam variis venientia bandis.
Dico quodinnumeras retrovant hinc inde viettas
derivare suos fines adgrande viaggium
quem spatiosa menat stygiis contradapaësis.
Quales in veneta nos cernimus urbe canales
undiquemenantes barcasdescendere in unum
maiorembravumque nimisgrossumque canalem
tales stradiculaecallessentiriamille
conveniuntmonstrantque notas ea singula scriptas
undepotest sciri qua quisque caminus ab urbe
huc descendatagatquesuas huc illa brigatas.
Est via quam drizzat FlorentiaRomaMilanus
ZenovaNeapoliVegnesiaParmaBologna
LyonAvignonusParisusBudaValenza
ConstantinopoliCairussedesque Cipadae.
Denique quodque solumquaeque urbsarxvillacaminum
huc drizzatportatque suas ad tartara pravas
malnatasqueanimasquarum tot milia nigrum
continuo ingombrant baratrumquotmilia toto
muscarum mundo nascunt in millibus annis.
Quo magisante iturmagis orbita largior umbras
excipit innumerastacitorumore gementes.
Baldus compagnis nulli parlare comandat:
dumqueilli parentdumque alta silentia servant
ecce caput stradae sese dilatat in amplam
campagnamhorribilem et cinerum de pulverecarcam.
Subterrana illic ventorum flamina regnant
pro quibusefficitur mundo teremotus in isto;
impetuosa ferunt cineresagitantque savornam
per largos camposredolentes sulphurisoybo.
Gaudet in hac rerum Baldus novitateLyronem
admonetatque alios nulla de sorte pavere.
«Quid?» Falchettusait«dum temi Baldevidemus
non sgomentabit nos quantacanaia sub orco
stat diavolorumnec quanta sub aërestridet».
Dixeratet saltans animo se monstratalegro
contraque terribiles ventos ruit hucruit illuc.
Cingareum sequitur scherzandotrufantque vicissim.
Ambo simul ridentsaltantvaduntquereduntque.
Quales agnelli fugiuntmatremquerelinquunt
quattuor et pedibus guizzant et in aërapirlant;
ast ubi sentitur lupus exurlare propinquus
confestimpavidi se matris ad ubera tornant;
pastor adestgrossumque canemsibi chiamat apressum:
talis Falchettus laeto cum Cingarespassum
grande piatcurruntque ambo lontanius altris;
astimprovisos prigolos si forte catabant
praestiter ad portum Baldiremeare videbas
inde sub illius combattere fortiter umbra.
Quivelut avvezzat caporalis providusipse
de se non curattantumrisguardat amicos.
Ad caput interea campagnae scurus etasper
boscus adestac sylva pavensnon consita myrthis
nonlaurisplatanisulmisaltisque cipressis;
at nigrae taxusaconitamalaeque cicutae
grandilitate pares alpino in culminefagis
toxica mortiferi sudant de cortice sughi.
Introit antealios Baldusnova cernere gaudet
perque venenifluas nihilaestimat ire latebras.
Incipiunt iam longe gravem sentirebagordum
murmur et insolitumtanquam tempesta petrarum
velmagis ad guisam pelagi battentis arenam
quando fremitvastasquepolo subgurgitat undas.
In finem boschi retrovant intraminagrandis
portazzaenunquam chiusaesed semper apertae
perquam trenta pares intrant insemma carettae
verbaque sic duro saxifrontale notantur:
«Regia Luciferi dicorbanditatenetur
chors hicintrando patetast uscendo seratur».
Fracassusridet: «Subeamus aduncasodales.
Non regrediendi dabiturut cernofacultas».
Introëunt igiturtenebris appenaresistit
carbonibus Baldi; sed folta in noctetumultant
horrisonasque tonant scurissima regna querelas.
Eccetavernarus tandem barbatus in illos
obvius acceleratvivosque incorpore mirat.
«O»secum parlat«quae cosanovella videtur?»
Sic aitet mulcens foltos ad mentapelazzos
stat penserosusstupidussensuque revoltat:
debeatan similes scotto invitare brigantes.
Tandem guarnazzam cingensbrotaminis unctam:
«Vultis»ait«nostramcompagniintrare tavernam?»
Boccalus raptim responsumprimior affert.
«Quid cercandum aliud? Bona si tibi canevaprimum
inde bonae quaiaebona lonzabonique capretti
ecceparecchiamur simul omnia ventre locare
et pagare simul patefactisomnia borsis».
Ostus ait: «Mecum veniatisnon mihidesunt
et perniconeset frolla carne fasani
et vinum garbumet vinum dulce Reami».
Sic aitingrediensmensasque pararecomandat.
Hunc omnes seguitantsed Baldus inanzioraltris
compagnisque facit per opaca silentia scortam
doneceos salam conduxerat ostus in amplam
in qua mille animas epuliscatavere sedentes
mangiantesque instar porcorum dentefamato.
Sunt etenim magrae vultunigraeque colore
suntsguerzaegobbaeslancataesuntque carognis
omnibus aequandaenimio puzzore malorum.
Irruit ad mensam iocunda fronteBocalus
inque piatellum dum vult extendere griffum
protinusindretum vultu pallente retirat;
qui pensando aliquem forsangremire caponem
gremiturus erat scurzumturpemquemarassum.
Accedit propiusfactum discernereBaldus.
Quali cumguisa gattum rosegare codaium
aspiciasquando sibi retro caudatiratur
striccaturque simulmanibus per forza retentus
quifremit et faciens gnao gnao se ingordus anegat;
illac sic animascontemplat Baldus edentes
vipeream carnemrosposvariasquevivandas
unde venenorum mors invitabilis exit.
Praetereaaspideo completas sanguine tazzas
sorbebantoculosque forassorbendo butabant
ut solet infirmus cui ierae poculadentur.
Corripit interea rigidam post fercula sferzam
ostusetintornum menando licentiat illas
namque novas alias quoquepasturare bisognat.
Impetuosae igitur abeuntsubeuntquenovellae
quas etiam cogit putridis accumbere mensis.
Mox aitad Baldumsociosque: «Sedetebricones
seu vos mangietisseu non mangiare voiatis
omnino faciet mysterum solverescottum».
Sic dicensalzat scoriatae quinque catenas
hincmenat et zif zaf resonando percutit Hipol
quem male provistumtollit de peso levatum
atque suo fratri Lyrono buttatadossum:
amboque schenadam pariter cascando piarunt.
«Illaquidem vestra est»Boccalus parlat; «habetis
praevendamvestramtamen hanc non curo biavam.
Sic aitet scapolatcantoneque delitet uno.
Baldus arostitum rapit improvistedragonem
inque tavernari mostazzum concite iactat
manserit utmedio faciei stigma notatum.
Non tamen hoc tantum colpo fuit irabaronis
sat contentatirat cum rosto insemma saporem
ingentispugniqui dextram tozzat orecchiam
unde tramazzanti chioccatquoque terra sinistram.
Cingar ait ridens: «Nondummangiavimuset tu
Baldecomenzasti scottum pagaretavernae».
Respondet Baldus: «Sic Hippolis esca solutaest».
Interea Virmazzus eas interrogat umbras:
curveniant illam sic albergare tavernam
curque venenosas ingoientatque tracannent
has victuariasplenosque cruore becheros.
Cuimaior sic umbra gemens suspirat et inquit:
«Quaelibetinfernis cruciatibus alma ferenda
corpore cum primum positodescendit ad orcum
anteque quam vadat grottas habitarestatutas
hoc diavolazzo prius invitatur ab osto
quemGriffarostum diabolica zurma domandat.
Nec tamen invitumcontemnere possumus istum
nolentes etenim ferri scoriadacoërcet.
Qua propter quantas animas ingombrat avernus
istetavernarus marzo mangiamine pascit».
Dixerat haecalias enrursus adire videbant
unde iubet propter fastidia Baldusabilla
compagnos betola stomacosa cedere tandem.
Protinus egressidenso se se agmine stringunt
namque illic adeo grossa estfuscatio noctis
ut valeas etiam gladio taliare tenebras
perderevel se se potuissent unus ab altro.
Iussu ergo Baldi modicumfecere drapellum
atque capellettis similes insemmadunantur
namque stradiotti leggeras supra pedrinas
quandocoreriam faciunt inimica per arva
non se spernazzant velutipoltrona canaia
verum groppetto strictim calcantur in uno
donecaquistatis parlent sperone botinis
atque «Cavalla grisa brebre»vel «Pospodo» dicant.
Baldus praecedenssfodratum baiulat ensem
at se Boccalus nunquam lontanat abillo
seque volunteramdum corde tremante cacabat
vellet inillius totum se abscondere costis.
Saepe agnusdeos faciebat fronterevolta.
Iam procul ascoltant strepitum rumoris aquosi
nonaliter quando laxatur brena molinis.
Baldus ad hunc sonitumtenditdrizzatque pedattas
arrivantque illuc nigras Acherontisad undas
qui semperveluti Porrettae balneafumat.
Illiccirca suas testas hinc inde volazzant
innumerae flentes animaevocitantque Charontem
quas ille ad ripam debet passaresinistram
sed nontransactis iam giornis octovidetur.
Cingarin hoc tantum sociis longatur ab altris
namque coactus eratnatura figere termen
sive super littus fungum plantarenovellum
vel potius dicam lombardam promere quaiam.
Iamquebragas implens huc illuc ibat a nasum
ut brachetta soletquaeleprem china sausat.
Sed non hic leporemsed non trovat illecaprettum
sed iuvenem mortumquo sic improvidus urtat
quantosunde pilos habuit per corpus arizzat.
Nec destringatis bene tuncin littore calzis
se se bassaratfosso nascostus in uno
totumper calzas se repperit esse zibettum
nam cagarella metu proceditsaepe gaiardo
imo paura magis poterit bastabilis esse
destiticarecito stiticas in ventre budellas
quam per chrysterii pivamdecoctio malvae.
Cingar se retrahitceu qui pede presseritanguem
et iuvenem attonita guatabat mente galantum
quistramortitus re veranon ibi mortus
ut parebateratlachrymisque bagnarat arenam.
«Ayme»Cingar ait«quae nam fortuna guidavit
tepuerhuc? aut quosic vivocorporevadis?»
Dixeratet se se paulatim proximatilli
vultque experiri si vitam liquerit istam.
Praestiteramotis sbarrattat pectora pannis
cercat et un pocum tastat subcorde calorem
unde datur sciri nondum spudasse fiatum
necRequiem aeternam fuerat cantare bisognus.
At pensare nequitfoggiamquae suscitet illum.
Non ibi credat aquis vultum sbrofarerosatis
non ibi odorifero venas fregare cirotto
non ibisperet aquam de flumine tollere frescam
namque venenosis Acheronibi fluctibus ardet.
Per mancum ergo malum caldam spinavitorinam
et iuvenis venaspolsos et tempia bagnat.
Illepudicino pissamine Cingaris unctus
paulatim forzas revocare perossa comenzat;
en bellam frontembellos en schiuditocellos
hasque parolinas inspecto Cingare parlat:
«Sisbenedictus homotal qualis barro fuisti
qui medio mortotranstullum tale dedisti.
Non hoc fecisset medicinae inventorApollo».
Cingar eum tollit de terra et talia profert:
«Oformose puerquae nam desgratia tanta est?
quae ve locis istis tesors adversa butavit?»
Cui sic responsum magno facit illedolore:
«Est mihi de schiatta Cipadae pessima mater
ipsapatrem Baldum praesenserat esse negatum
unde novum subitozaffavit vacca maritum
de quo quamprimum tres fecit scroiafiolos.
Meque simulfratremque meumde sanguineBaldi
contempsitpropriamque casam nos linquere fecit.
Grillusego dicorfratrem dixere Fanettum.
Amboque nassuti sumusuno exventregemelli.
Ambo universam mundi cercavimus oram
dilectumpatrem Baldum cagione catandi.
Post marepost terras multo sudorevagatas
post assassinosladrospelagique travaios
addesperatamvelut aiuntfecimus ambo:
tartaricas nobis placuitcercare masones
mancum stimantes vitam quam quinque lupinos.
Astubi nos fortuna locum deduxit ad istum
nosinquammedios longastracchedine mortos
affuit ecce Charonpraesentis nautariverae
qui tenet officium curvo transferre batello
damnatasanimas et ademptas morte secunda.
Ergo rogabamus si nostrascendere vellet
sponentes illi causam pietatisamoris
etfideiquam nos patri debere tenemur.
Ille ribaldonuscrestosusvecchiuset omni
fraude sat impressusvelut omnis nautacatatur
promisit nos velle quidem passare delaium
sed noninsemmamdicens quod transiet unus
post aliumfietque duplexvogatio nostra.
Et causam tulit hanc: «ne scilicet ipsaperiret
gundolacorporibus sic sic onerata duobus».
Hacigitur ratione meus germanus abivit
nec per sex giornos ultramihi barca retornat
absque meo charo dilecto fratreremansi
ducitur in baratrumsine quo iam vivere nolo».
Cingarid ascoltansexiverat extra seipsum
fecerat et veluti faciuntqui nocte vaneggiant.
In pueri facie fixissima lumina tendit
etBaldi chieram sembiante notavit in illo.
Immaduere statim scolatopectore guanzae
ac adolescentis fronti dedit oscula centum.
«Ponepuer»dixit«spaventum; pone travaium
pone doiamcordisnec fletibi prospera barca est.
Non procul esse tuumpatremtibi nuntioBaldum».
Dixeratet versum ripasAcherontis afrettat
ut referat Baldo solatia tanta parenti.
Quivocat interea bravosa voce Charontem
et giurat quod vult sibipugnis rumpere schenam
ni subito ad prodam veniatcimbamquereducat
qua tot debentur ripae passarier altrae
tardantesanimaequarum stant littora plena.
At bravat indarnumacindarnum semet adirat.
Unam namque Charon nympharum regisaverni
nomine Thesiphonamtotus brusefactus amabat
nec quidsperaret tamen ancum pazzus habebat.
Sed postquam puerumnullamercedeFanettum
donat Thesiphonaequae vult concederenoctem
ille stat indarnumstat mattusstatque balordus
seriapostponens carnali cuncta desio:
cui propria utilitascui barchaepuzzat aquistus
et quod aquistatur seu stento sivesalaro
dilectae tribuitvelut est usanzabagassae.
Tantae hucergo animae de mundo semper arivant
ut Baldi carichent humeroscomitumque suorum.
Ignorant etenim miseraequa in parterepossent
unde super spallas illorum mille quiescunt.
Harumfert plenas iam iam Fracassus orecchias
nec non et nasumbarbamcapitisque tosonos.
Ille frequens crollat testamstranutatarascat;
sed post stranutum redeuntiterumque sotintrant
antracavernosi nasitestamque busatam.
Impatiens tamen ille humerosscossare frequentat;
sed quo plus scossatplus turba molestaritornat.
Hinc examen apum cunctis sua testa videtur
agminequae denso se circa foramen adossant.
Vel potius Fracassus eratbos tempore vecchius
cuius sbercigeros oculosmusumquebavosum
rodere contendunt hinc moschaeac inde tavani
quos utdiscazzet calzis et dente molestos
absque intervallo pendentescrollat orecchias;
sed quo plus crollatplus illi ad pascuatornant.

Cingarat interea Grillum deduxerat illuc
quem praesentando patri sicparlat et inquit:
«Noscepaternatum; genitorcognoscenepotem.
Hanc tuaBalderosam generavit frondagalantam.
Protulit hunc nobis tua vivida planta garoflum.
Carpetuae fructumpaterarboris: haec tua proles
hic tuus estGrillusquem parvum liquimus orbi».
Baldus ibi stupidamirabat fronte puellum
visceribusque diu motis stetit extraseipsum
denique nil dubitans illum indolcitus abrazzat
dequesuo sic sic brazzando fratre domandat.
Cingar hoc incaricumnarrandi suscipitat nil
dicere tunc voluit de uxoris crimineBertae.
Talia dum stabant una parlare barones
ecce venitsbraiando Charonchiamatque bravazzus:
«Papa Satano papaSatanbethgimelaleppe.
Cra cratif taf nocsgne flutcanatautariogna».
Canutam mentozzus habet sine pectinebarbam
quae bigolum distesa coprittangitque ginocchios.
Nonhabet in calva solettum fronte peluzzum
ac si cum rasa testapenitusque pelata
vellet in aspectu populi mazzaregatuzzam.
Strazzolenta sibi carnes schiavina covertat
quam"saltinbarcam" chiozotta canaia domandat.
Navigat infretta super orlum navis adunchae
stansque pede in sponda paretcascare deorsum
nec cascare tamen metuit quia praticus illeest.
Sic barcarolos venetam vogare per urbem
multoties vidiquibus ars est propria remus:
stat super ordellum barchae pesunusat alter
pendulus huc illuc vaditstimatque negottam
siquandoque super fluctusextraque batellum
nil penitus toccansaudax cum morte solazzat:
per strictos tamen illa volat barchettacanales
illeque schiavonusvel morusvel sarasinus
cifolatet cridat: «Barcapremiquestalyum»
nec mancant unotria milia cancara giorno.
Iamque propinquabat ripae mala fazzaCharontis
cumque bravariis animas terrebat acerbis.
Baldus atin furia «poltronem» nuncupat illum
nec vult intrandobarcam restare dedretum
sed vix ad prodam fuit anchora ficcalavacchio
ecce implent animae busos et transtra carinae.
SedCharonaspecto Baldo sociisquecridabat:
«Quae vos inpatres nostras ventura guidavit?
Olaquibus dico? si barcamscandere vultis
ponite corpoream somam carnisque valisam.
Unamihi cura est animas transferre solutas
non altramenter fluviumpassabitis istum».
Baldus ait: «Taceastaceasscornute diavol
ad caput inchinum nisi vis andaresotacquam.
Nonne hic Meschinum varcasti corpore ficcum?
necmihi commumem poteris concedere passum?
Cui dico? dico ne tibiparone bugiarde?
Huc accosta ratem nobishuc volge timonem.
Quopremis in laium? in quaium dicomaruffe».
Non Charonascoltatsed navem praestus aretrat
quam caricatam animis largumdilongat in amnem.
O puta si Baldus rodit furiando cadenam
atsibi vendettae concessa est nulla facultas.
Tunc Fracassus ibilargum saltare canalem
praeparatet spudans manibus se retroretirat
discorsamque piat vel tres vel quinque cavezzos;
indemovens passus longonesinde galoppans
inde citum corsumde ripasaltat in altram:
quo saltu intornum graviter campagnatremavit
terribilemque omnes balzum stupuere barones.
Baldusmandat eitota cum voce cridando
ut voiat barbam nautaestreppare pilatim
rumpere cervellum ac totos corporis ossos:
moxprovet an possit barcam guidare dequaium.
Sed Charon attonitusfactussaltante giganto
iam rivat ad portumcunctasquelicentiat umbras
quae sfortunatae de navi ad littorasaltant
praecipitesque volant se confessare Chyroni
utconfessatae vadant quo andare bisognat:
sive in boientae caldariaplena resinae
sive in fornaces vitri fluxique piombi
sive ingiazzatum borea cifolante profundum
sive inter flammasbasiliscos atque dragones.
Sed Charon interea non vadit tollereBaldum
imo tremat guardans splendentis corpora ferri.
Nonprocul in stipulis fluvialibus atque canellis
se Fracassus eratnascostusut inde piato
tempore comprendat pian pian de retroCharontem;
qui dum burchiellum reficitpluresquefacendas
expeditindusiatque aliae se reddere ripae
Fracassustacite se densis tollit ab ulvis
et quachius quachius venienspost terga Charontis
nil strepitatdigitisque pedum vix signatarenam.
En cito per collumsociis plaudentibusillum
zaffatet intornum bisterquequaterque volutans
ut solet ongiutumclamans strozzerus osellum
slanzat eum forti tenebrosa per aërabrazzo.
Ille volat nigrasveluti cornacchiaper auras
quinisi dextra Dei festina dedisset aiuttum
certe fracassasset quantaossa in corpore gestat.
Sed per aventuram cascans in inaniacentri
adiutus levitate fuitsanusque remansit.
Intereamagnus barchettam intrare pusillam
vult gigaset pensatbonhomazzus posse teneri
ac sustentari tam parvo in ventrebatelli.
Sed pede vix positoliquidis schiffettus in undis
vultire ad fundumnec fert tam grande pilastrum.
Anne pulex grossumpoterit gestare cavallum?
anne super spallas saccum formicaBolognae?
Tunc discreta retro se se persona gigantis
balzatetalterius foggae passamina cercat.
Grattat quippe caputcapitisgrattatio guisam
en aliam retrovatquam tunc tunc fareparecchiat.
Cum pede dat calzum retro in culamina barchae
quaevelut in poppa sofio percussa sirocchi
evolat et ripam tam veloxfertur ad altram
ut nisi iuvissent hastas porgendo barones
sespezzasset enim duris in litore saxis.
Cingar eam retinetcurvumque ad littus apoggiat
montat et accipiens remum cridat:«Olasodales
intretisquoniam passabimus absqueCharonte».
Conscendunt igitur navim sub Cingare cuncti
nontamen insemmamnimium quia pressa negaret.
Unum post aliumportatseptemque fiatis
de ripa ad ripam guidata est Cingarebarca.
Baldus ridebat dicens: «Miratesodales
quantusad officium nocchieri Cingar habetur.
Certe hic nec forma necdiscrepat arte Charontis.
Cernite terribiles oculos magramquefiguram.
Quis nam illum guardans non dixerit esse diablum?»
CuiBoccalus: «Ita estchiozzotti fazza videtur.
Per quem sinummos voias mandare Venecis
quam foret impresam speditus etaptus ad istam!»
Cingar respondet: «Nec tuBoccalebiolchi
officium cazzando boves conducere scires.
Namquevolunteram grassumcarnemque salatam
dum robbascodigasque omnesin guttura mandas
non unquam lardo fragares fusta rotarum
ettua continuo male uncta caretta cridaret».
Baldus ait: «Vosambo estis lemosina sancta».
Tangite iam ripampassato hocflumineiacta est
alea; tuqueStriaxtam longo parce labori.

LIBERVIGESIMUS QUINTUS

Persabionigeros ad longum fluminis agros
ibant compagninigramPlutonis ad urbem.
Ecce procul iuvenem lachrymosa vocecridantem
scampantemque videntac dantem bracchia coelo.
Huncvecchiazza sequitstimulisque incalzat aguzzis.
Non alitermanzola truci picigata tavano
praecipitosa ruitreboansque perinvia fertur
cui bonus altorium properat donare biolcus;
utpuer infelix nunc hucnunc cursitat illuc
dum sibi post humerosvecchiazzam currere sentit.
Haec habet ad ventum sparsos devertice crines
imo veneniferos anguesturpesque cerastas
quaearrectae cifoloshorrendaque sibila mandant.
Vipereos retinet suadextraquelaevaque bissos
quos iacit in costas pueri laceratquefiancos.
Grillus in hoc subito magnum sic exprimit urlum:
«Memiserummisero tostum succurrite fratri.
Balde paterpateris tamdiram cernere cosam?
Ille est Fanettustibi filius et mihifrater.
Oymevidequaesoquantis laceratur afannis».
EstFanettus enimquem pessima vecchia dolentat.
Intumuere patrispraecordia tacta dolore
retroque Thesiphonam se cursu avventatequino.
Illavidens Baldum post se furibunde volantem
deseritimpresam seguitandi terga Fanetti
cazzat et incautos Baldi seseinter amicos
aspideasque illic trezzas laniare comenzat.
Prodiiquanta illis coepit scaramuzza tralorum!
quantosquehorribiles pugnos et verbera menant!
Cingar Falchetto dat magnumfortiter urtum
quem simul ad terram buttat sotosorabalordum.
Fumigat in facie sguardo Falchettus amaro
datquemanum mazzaecaptans cum Cingare guerram
et qui nunc fuerant tercentum mittere vitas
alter in alterius cosis et honoreparati
ecce coradellas cercant mangiare vicissim.
Moschinustortis Philofornum guardat ochiadis
cui Philofornus ait: «Quidguardas? Sfodravilane».
Hisque bravariis comenzant amboduellum.
Armipotens Hippol rixat cum fratre Lyrono
sequerebruscabant ambotegnamque gratabant.
Fracassus ferribacchioccum menat abassum
ut de Centauro fratorum tortafiatur.
At Centaurushabens nervos velut ova metalli
non daremateriam poterit rostire fritadam.
Attamen huc illuc slanzatcolposque gigantis
saepe facit vanoset dat pro panefugazzam.
Grillus afrontarat se fratrem contra Fanettum
quinihil in manibus gestantes saxa tirabant
sfronzantesque petrasfraterna in corpora trabant.
Sed quia Boccalus contrastum nonhabet ullum
incipit en solidos sibi stesso traderegoffos
unguibus et propriis testae squarzare peluccam.
Nontamen ipsius fuerat dementia tanta
quin prius in quodam tegeretcantone botazzum.
Baldusid aspiciensstabat ceu petrastupendo
postea vult guerram penitus partire nocivam;
tratspadamatque cridatquali cum voce cridamus
dum cortellantesbravazzosmangiaque ferros
dividimus stanghisspadismultisqueparolis.
«State retro»clamat Baldus«retrostatediavol.
Cui dico? Guardanonhorsuretromenabo.
ODeushi certe mazzabunt intra seipsos».
Sic Baldustutaviaparansreparansque feritas
insultabat eisnunc hucnuncprovidus illuc
nec tamen accensum valet attrigare bagordum.
Hisibi dismaiant sbergoscossaliafaldas
spallazzosque tridosbrandis ad littora buttant.
Cingar FalchettumFalchettus Cingarapistat
non parcit fratri Lyrono fervidus Hippol
nec Lyronusei lassat repiare fiatum:
sunt ambo nati de matris ventremedemae
id tamen ut matti smemorant pacemque refudant.
Fracassummugit Centaurum contra gaiardum
atque bachioccatas sine possamenat acerbas
quas nisi Virmazzus saltans hinc indeschivaret
saepe fracassatis cecidisset littore membris.
Boccalusspennata quidem iam chiozza videtur
tam sibi met pazzus laceratrumpitque capillos.
«Cedite»clamabat Baldus«iamcedite fratres;
dicite cagionem cur vos discordia burlat.
NeferiasCingar; mazzamFalchettereponas.
Nexus amicitiae sicvester frangitur ergo?
Vade retronec facguardaVirmazzebataiam.
HorsuLyronemane; sic sic ferisHippolefratrem?
Olaquid insanisfraschetta Fanette? Quid ettu
Grillefuris? Sic vos inter vos? Linquite petras.
Quidtibi Moschinus fecitPhiloforne? Quid ola
mi Moschinefuris tamdulcem contra sodalem?
State retro cunctibrandosque reducitefodris».
Talia sed frustra dum parlatcorripitensem
cunque piatonadis sforzat partire baruffam
saepeminazzat eisnisi se pistare rafinant
menabit spadae iam colposabsque riguardo.
Quisque erat ob nimium factus iam stancusafannum
nil tamen ascoltant Baldumnunc dulce rogantem
nuncblasphemantemnunc rauca voce minantem
quitandem cernens guisaprodesse niguna
se post Tesiphonamstantem guardarebaruffas
providus avventat: fors fors ita briga calabit.
Illafugit stridensnigrasque cridoribus auras
spezzatet interdumBaldum conversa menazzat.
Mox grignat dentes et acerbos pandithiatus.
An vidisti unquam rabiosam currere cagnam
quae dumincalzatur bastonibus atque cridore
fert inter gambas codamtestamque revoltans
candentes ringit dentesbau bauquefrequentat?
Sic mala vecchia facitBaldo seguitantededretum.
Ipse volans iam iam sperat zaffassesed illa
spiritusante fugitcui se male corpus adaequat.
Versus montagnae culmenrapit illa caminum
quo circum circa vallis spatiosaseratur
istaque flamiferos vomitat montagnavapores
sulphureisque facit nasum obturare latrinis.
Vecchiaribaldanihil curans ascendere montem
rampegat et capras itarampegando superchiat.
Insequitur Baldus quo se viat illanecaspros
tunc guardat steccosspinasrupesvepetrasve:
destinatillius nunquam lassare pedattas.
Dum sic urget eamdesertumcallat in unum
quo non strada fuit mundo saxosior unquam.
Nuncguidat ad bassumnunc coelum scandere paret.
Cuius plena nigropuzzant confinia fango
qui supportantem vix Baldum fangusamorbat.
Non illum curatclauso sed lumine drentum
saltatetin putrida se totum fece volutat.
Nunquam porcellus pantanopulchrior exit
ut desdegnatus tunc fango Baldus ab illo
secavatet multum portat paladinus afannum.
At paladinorum laborest preciosior auro.
Praeterea post terga sibi pluviosaruinant
nubilaquae mista cum grandine cunctafracassant.
Fulgurat intornum densis caligo tenebris
turbineosquemovet nunc hincnunc inde balenos.
Tantis cum poenis barrotantisque fadighis
evolatet prigolos semper gaiardiorexit.
Smontat in obscuram tandem mala vecchia paludem
pallentesubi stant boschimacchiaeque draconum.
Inter eas subito vanescitnympha Charontis
lassat et in petolis Baldum non ultrasequentem
qui tunc non aliter se trigatet alzat orecchias
utcanis incalzansmusum distesus acutum
aut caprum aut leporemvecchiam plenamque magagnis;
non per scopertas campagnas illasalutem
quaeritat umbrosos intrat cativella fratones
atquerevoltellos quosdam facit hicfacit illic
donec ab ungue canisvideat se denique toltam.
Ergo velut canis aggabatus drizzatorecchias
quattuor in pedibus firmussic barrorepente
constititamittens furiam furiaeque pedattas.
Moxtamen intrando sylvas cercare comenzat
nunc hunc nunc illumchioccans bastone coattum
cuncta tacent circumnec vento foiamovetur
unde it ascoltans pariterpariterque caminans.
Eccevidet tandem medio vallone casazzam
semiruinatis quae statscoperta quadrellis;
nullus adest custosnec oportet battereportam.
Introit et mentem nudo tenet ense paratam.
Discalcinatisdomus humet ubique murais
deque carolentis crodat mufolentasolaris
fezzavelut vidi privata lusoribus antra.
Dum vaditBaldusfirmat saepissime plantas
mox levis ascoltat si quidstrepitescere sentit.
Nil sonat: unde illic habitare silentiaiurat.
De passu in passu dum per pavimenta caminat
ventrososzattos armato calce tridabat
atque smagazzabat calcagni ponderevermes.
Saepe dragonazzoslargo ventrone tumentes
invenitinque duos facit illos ense cavezzos.
Denique collegium reperitquod vecchia Charontis
feceratet stabat deformis ubiquesenatus.
Baldus in introitu primi stat liminisultra
nec meatet tensa quod dicitur accipit aure
namque inter populum sentitparlare ribaldam.

Hicerat in quadrum grandis spatiosaque sala:
stant ubique circumputrefacta sedilia ligni;
talia sunt quales longo post temporecapsae
mortorum trantur marzae de viscere terrae.
In mediosalae stat maxima scragna metalli
scragna cruentatis he heucircumdata spadis.
Hic sedet Ambitio sembiante tyrannasuperbo
quae coeliterraemaris optat habere bachettam.
Spadataienta tamenfiloque tacata sotilo
stat super illius testamcasumque menazzat.
Non procul huic chachiarat centum Discordialinguis
mussatsbaiaffatmentitmovet ora manusque
millibuset zanzis reginae tentat orecchias
nec traditora suo partitquandoque galono.
Tres Furiae parent illireferuntque perorbem
ambassariasquibus omnis terra ruinat.
Quottidie vaduntredeuntportantque novellas
reginae: quantas ve animas in tartaramersas
arte sua trassentsolita vel fraude necassent.
Impietasalia frendens in parte cruentat
sanguinolenta locumguardatquecagnesca traversum.
Hic Vindicta fremitstimulisque agitaturaguzzis;
quam regina inter populosmundique brigatas
mittit etingenti pagat mercede ribaldam
si pugnale suo turpantur sanguineregna.
Non parcat frater fratrinon sora sorocchiae
non maternatonon uxor porca marito.
Seditio ignavum populazzum possidetillic:
LisLuctusRabiesOdiumTimorIraTravaius
suntibi concilium baratriMortisque senatus.
Ambitio praesul nullivult esse secunda;
anteque conspectum eiusdesformataquemonstra
ThesiphoneAlectonec non germana Megaera
tuncaltercabant simul ascoltante senatu.
Sed quid rixabant porchaemagraeque lupazzae?
Huc hucmortaleshuc vestras curriteprovas
tam bellas provas audireet plangere mecum.
Adsitcondiciosorsstirpsgenus omne virorum
humanasque velintmiserasque audire pacias
errorumque simul tantorum noscerecausas.

IusseratAmbitio totam reticere fameiam
unde quis attentas subitoporrexerat aures.
Foetida vermifluam scorlans bis terqueMegaera
canitiemsic sic primera comenzat et inquit:
«AuditeInferni patressatrapique Magoghae;
illa egoquae nigrum doceomeschiare venenum
nec mea guarriri possunt aconitatriachis.
Scragna mihi curae Petri estet mitra papalis
saepequecardineos butto sotosopra capellos.
Cernite quam laceram caviatamvertice porto!
Hinc mihi perpetuis debetur palma triumphis.
Maximapontificum libertasmaxima rerum est
perniciessi quando meamtramittere codam
possimne sanctis precibusnutuque columbae
adsublime aliquis culmen tollatur honoris.
O venturatos nos tuncovota secutos
dulciacum nostro fabricatur papafavore;
ingrassamur enim de carneet sanguine schietto
armentisguerzo si sub pastore guidatur.
Per me mitratus capras pegorarusamazzat
mangiandasque lupo tribuitscampatque codardus.
Pilatovesavibusque cavat de corpore pennas.
Per me semirutissquallent altaria templis
Chiesia tota caditruit alto a culminemater;
mater quae nutrit bastardos atque cinaedos
quam nisipontificis consolet gratia iusti
mox Alcorano soterabitur illatereno.
Veh nobiset guainec non malanaza tapinis
tali sifuerit Christi concessa cadrega
qui non cardineas voiat plusvendere brettas
qui levet a spallis populorum millegravezzas
qui renovet Chiesae itas in malhora facendas
inquemalum punctum cascantia cuncta redrizzet.
Quales nunc habeatsanctos Ecclesia patres
sat bene cognostis dudumquam dignesacratos
quam bene panzutosquam lissosquamque tilatos
quambufalos sensuquam doctos ludere chartis
pascere garzonas et easchiamare "sorellas"
pascere garzones et eos chiamare"nepotes"
spargere perfumis zazarasportarecapettas
undique spagnolascalzisque frapare velutum
falconesnutrirecanessparaveriabraccos.
Chiesa sed interea strazzatafamataque lagnat.
Quando intras portamnil non malnettacatantur:
porcilli effigiesnon templi forma videtur.
Usque adzenocchios paiae cum pulvere crescunt
summaque strapluviuntruptis solaria cuppis.
Longipedesque suis ragni lenzolibusornant
undique muraias. Crucifixo bracchia mancant
inque suicapitis nido vel noctuavel mus
parturitet rodit tam dignaecrura figurae.
Hostia sancta paritvecchia putrentefarina
vermiculosquae vase vitriligni ve tenetur
namquetabernaculos auri postribula robbant.
Nullum vas olei per honoremNuminis ardet
nulla cesendilo sanctas brusat antefiguras
lampadanamque oleumquod curae linquitur isti
vertiturad sanctam luzzo stridente padellam
lampredasque magis quamChristi corpus honorat.
Nil coprit altarumvelsi quidstrazzavidetur
quae bona non esset magro panadora cavallo.
Campanileiugi foetet pissamine praeti
saepeque commadres huc confessaretirantur.
Vel mancat cordavel habet campana cavezzas
iamfrustas mulaegroppis insemma tacatas.
Caetera quid referam?Scitiso bella brigata
quam sim giotta meisquam sim saccentafacendis.
His igitur causisalias anteire sorocchias
debeorAlectoque mihi iam cedat honorem».

Taliaparlanti surgit sdegnosa cadreghis
Alectomeretrix Malabolgaevacca Chiapini
drizzat et innumeras bissas nigrosquemarassos
horribilemque cavat sic sic pulmone fiatum:
«Nonego sum mancum de te dignissima ferri
supra triumphalempopuloacclamantequadrigam
quae in mundo sparsi plus sanguinis atquecruoris
quam nec aquam recipit nec volvit pontus arenam.
Illaego Falsettae quondam puttana diabli
concepi et grossum portabamventre botazzum.
Iamque propinquabat pariendi tempus et hora
enmihi Luciferi coniuxmaterque lupazzi
vacca Satanasiveniuntinsemma comadres
ut mihi succurrant parienti tollereprolem.
Dumque fadigabant illam sterpare davantum
scilicet exvulvaevelut est usanzalatebris
ecce duos natos culisporchissima bocca
retro cagatfoedumque simul diffunditodorem.
Qui bene nec natibene qui nec ab ore cavati
inceperestatim se parvis battere pugnis
atque ganassiculas ungis graffaretenellis.
Gaudebamfateormecumquod brutta somenza
sicportendebat regum terraeque ruinam.
Illos semper ego serpentumlacte cibavi
atque dedi pueris basiliscas suggere mammas.
Iamtum certabant: quis dextramquis ve sinistram
ebiberet sizzamdantes sibi calzibus urtas.
Uni nomen erat GhelphusuniqueGibellus
qui moxcressuti bis senos circiter annos
nunquamaltercari noctuque diuque finabant.
Accidit una dies ut se pistareferoci
lite comenzarent ongis rictuque canino.
Ghelpusadentavit morsucanis instaraguzzo
Gibelli digitum grossumnettumque taiavit
proque triumphato spolio portabat ubique
utdiuturna foret proprio vergogna fradello.
Ille similmenterdigitumqui dicitur index
dentibus abscindit Ghelphoprorsusquerevulsum
devorat et portat palesum more triumphi.
Dextra manusGhelphi pulices cum police mazzat
laeva Gibellini mortaros indiceleccat.
His ego prostravi totum giottonibus orbem
hisquemacellariis rubefeci sanguine terram.
Dicite: quid nostra haecpraesens brigata valeret
si mea non adsit prolesquae spezzataterrat
quae sotosora trahit totque urbes totquegovernos?
Ghelphus vult dextra banda gestare penazzum
ast econverso Gibellus parte sinistra.
Hic per traversum taiatquaecunque taiantur
illeque per longum penitus vult cunctataiari.
Millibus in fraschisbagatellis atque fusaris
cuiussit sectae studiat gens pazza videri.
O bene gens pazzao insaniset absque sapero!
Hinc melius quam vos animabus tartarapersis
repleonec lasso veram succrescere sectam
atque fidemChristiquae totum subderet orbem
mille ruinasset Turcossimille fuissent
quando assassinus Ghelphus et ladro Gibellus
nontantae in mundo sparsissent semina pestis.
Ergo per umbrosumfacienda est danza baratrum
quod via reperta est per me tutissimatandem
unde fides Christi paulatim lapsa ruinet
dum gentesitalaebastantes vincere mundum
se se in se stessos discordantseque medemos
vassallos faciuntservosvilesque fameios
hisqui vassalliservivilesque famei
tempore passato nobis perforza fuere».

Taliadum memorans Alecto superba loquebat
Thesiphone sdegnata pedes sese alzat in altos
ac ita principiattrarumpens dictasororis:
«Baldanzosa nimisdemenstemerarianugax
semperesAlectonec te parlando misuras.
Optime quam fieret tecumsimeza palato
lingua tuo a nobis dudum taiata fuisset!
Nosfortasse magis de te ragionevola verba
saepe audiremusnon sictemerarianon sic
insulsa et nullis penitus trutinatabalanzis.
Dic mihi: quid populusquid plaebsquid vulgusinane
cum claris saviisque virisplenisque governo?
Nil populoleviusnil plaebe insaniuset nil
vulgo mobilius toto reperiturin orbe.
Quisquis se iactat seu Ghelphumseu Gibilinum
huncdic villanum villano stercore natum.
Et quamvis habeat brettamscarpasque veluti
et quamvis equitet celerantibus antestaferis
si sectae unius se se ingerit esse sequacem
luminesi torto guardat contrarius altram
dic illi in facie: "Nones de sanguine claro
non es signorusduxmarchiobarronec estu
gentilomo quidemquia nemo prorsus eorum
has villacariascentum seguitabit in annos".
Scilicet acquistas bellaepraeconia laudis
teque potes vantare meos superaretriumphos
quae totum penitus mundum sotosora butasti.
Una tuistamen est intacta Cipada colubris.
Ast egoquam nec tunec vaccaMegaera Cipadam
dismembrare unquam potuitvel dedere liti
solamodo feci facioque ferociter arma
in seinque suam propriamconvertere panzam.
Quis credat potuisse unquam me rumperepacem
tam firmam pacemsaldumque ligamen amoris
uniusegregiaeclarae magnaeque Cipadae?
quaepostquam cunctas mundisibi subdidit urbes
venit in infernum Plutoni tolleresceptrum.
BaldusBaldus adestilleille rinaldicus heros
cuitam ghelpha placet quam pars gibilina realo
sit modo velghelphusmodo vel gibilinusamator
nominis insignispropriiquesititor honoris.
Sunt hominum quidam stronzifraschae velegerae
qui regem Francae praesumunt dicere ghelfum
quiquegibellinum promulgant imperatorem
nec tamen illorum prudentiasumma pigatur
talibus ut gnacaris voiant intendere mentes».

Baldusid audierat dudumceler arripit ensem
spezzatasque aperitportasintroque ruinat.
Quo viso sic sic intrare superbiterecce
concilium deforme fugitlinquitque cadregas.
Quales quumrubeos rutilans aurora colores
scopritet aurato mortalibus axeritornat
gregnapolae scapolantnoluntque videre lusorem
etsemper «gnao gnao» facientes nocte civettae
sicinferna cohorsBaldo subeuntescapinat
nec valet aspectum tantisofrire baronis.
Mansitat hic solusvacuas videt essecadregas
unde corozzatus disquistilat omnia brando.
Dum studethuic operifacies en grata Seraphi
apparetqui saepe reditBaldumque revisit
cuius compagnos retrovaverat antefurentes
quos ad notitiam cordiscerebrique reduxit
placatosqueillos post se menaverat illuc.
Inde cito partitsuperasqueretornat ad oras.
At comites iterum scuras peragrarecavernas
incipiunt. Fracassus abit primarior altris
cui feravoia bulit cornas streppare diablis.
Parlabant variis sic sic derebus eundo.
Est qui Boccalum soiat; qui narrat averni
vatibuseffinctas follas; unusque ricordat
quid de Guerrino Meschinolegerit olim.
Dum quoque Falchetto recitabat Cingar amico
Virgiliisextumres o mirandaquis istam
audiat et credat propriis nisividerit occhis?
Ecce loqui cessat medio sermone retentus
Cingarnil parlanset imaginat omnia praeter
Virgilii sextumnec separlasse ricordat.
Falchettus pariterquid Cingar dixeritilli
nescitet attonitus fantasticat omnia praeter
Virgiliisextumnec id auscultasse rimembrat.
Centaurus curas cervellomille revolvit
vult hocvult illocnec quid velit eligitunquam.
Castellos fabricat Fracassus in aëre multos;
sicsua lingua tacetsi semper muta fuisset.
Iam salis in zucca nihilamplius Hippol habebat
passat per centum sua mens vilupatachimaeras.
Fantasticanti Lyronus mente tenebat
sublatos oculoscoelofrontemque rapatam.
Moschinus pazzusPhilophornus pazziorextat
multae namque homines faciunt stultescere curae.
FanettusGrillusque simul pergendo tacebant
sequemet admirant oculis infronte tiratis.
Boccalus veluti fantasticus ante caminat
labramovetparlatque nihilmanibusque duabus
ad moram secum luditsine voce cridando.
At Baldusliber labiis atque orasolutus
inter compagnos infesta silentia sprezzat.
Dumqueillis quandoque loquitresponsa domandat
sed facti elinguesillum tantummodo guardant.
«O»aitest magna haecnovitas; o Cingarapuntum.
O LyroneHippolnil vos parlatis? Etunde hoc?
Numvelut in claustrisservare silentia vultis?
Dicitequalcosamne vos via longa recrescat.
Vestro num Baldo respostamferre negatis?»
Talia compagnis vir parlamenta movebat
sedmelius poterat muros audire loquentes;
quapropterstancus iamfactus in arte rogandi
non vult indarnum mutas tentareloquelas.
Ad strabucconem sguerzis cum passibus ibant
utlanzchinecchi suescunt andare todeschi
quando plus cocti quamcrudi vina padiscunt.
Tunc huius causam vult Baldus scirenegoci
se gerit ante alioscosam trovat ecce novellam
subpede namque suo sentit mancare terenum
nec iam qua figatcalcagnos terra videtur
imo suspensus menat per inaniagambas
totus et andandi labor est sublatus ab illo.
Se retroconvertitcompagnos mirat eadem
cum levitate sequitenuesquevolare per auras.
Huic parlare voluntsed tantum labramoventur
et veluti muti ciliismanibusque loquuntur.
Quisquesuum sentit corpus properare legerum
per quoddamque vodumtacitumque feruntur agalla.
Gaudent sic nulla gambas andarefadiga
donec ab exiguo flatu sopiantur in antrum.
Hicphantasiae domus estcompleta silenti
murmurevel tacitostrepitumotuque manenti
ordine confusonorma sine regula etarte.
Undique phantasmae volitantanimique balordi
somniapenseri nulla ratione movesti
solicitudo nocens capitifantastica cura
diversae formaespeciesque et mentisimago.
Gabia stultorum dicta estsibi quisque per illam
beccatcervellumpescatque per aëra muscas.
Hi sunt gramaticaepopulipedagogaque proles
nomen adestverbumque simulpronomenet illud
cum quo participantreliqua seguitantebrigata;
scilicet hucillucistuchincindedeorsum
atquesinistrorsum cum tota gente cuiorum.
Argumenta volant dialecticamille sophistae
adsunt baianae: procontranegoqueproboque.
Materies non mancat ibinon formalyhomo
ensquiditasacidenssubstantiacum solegismo.
Omnis haec assaltatcompagnos illico turba
ut moschae assaltant seu burum sivericottam.
Me reperifateorvino quandoque refectum
(quamvisnec modo sim sat liber satque speditus)
ire cavalaster sub solecanente cigala:
ecce meam circum testam sex mille pusilli
moscinivolitantsicut volitare suescunt
borrono intornum buttaespinaeque vaselli.
Sic phantasiae tenuessensusque bizarri
dantsimul assaltum sociispicigantque cerebros
intrantesque caputsotosora silentia mandant.
Baldus at intractus remanetguardatquestupetque
ac tandem ridetprenditque a Cingarefestam
quidum phantasmae nunc hinc nunc inde volazzant
hasseguitatmanibusque piatsed deinde tenendi
huic destrezzadeestretrovatque piasse nientum.
Vidisti forsan pueros quandoquegiocantes
velle piare manu moscaspraesone ficandas
scilicetin chartabis terque quaterque plicata?
Saepe quidem capiuntretinentque in carcere pugni
sed quando allentant digitospanduntque pochinum
ni cito scaltritas capiat manus alterascampant
et sic sic oleumsic sic consumitur opra.
Cingar itaet comitesBaldo ridentemenabant
hic illic palmaspropterbrancare coëllum.
Attamenut tandem stracchae lassaequefuerunt
hae similes notolae seu guffi sive civettae
haszaffare queruntdeque his implere besazzas.
Cingar de PauloVeneto Petroque Spagnolo
mille baias recipitsubitoque in gutturamandat
ac si mandaret coriandola zuccare facta.
Protinus itcontra Falchettumtrenta debottum
argumenta facitsed Falcologicus illi
respondetchiachiaratcridat hiccridat illenecunquam
in centos annos pivam accordare valebunt.
Id quoque Lyrofacitfacit Hippolet ipse Bocalus.
Omnes altandem tanto rumorevolutant
ethican et phisicananimamcentumque novellas
utsibi stornito Baldus stopparet orecchias.
Zorneiam ScottiPhilofornus retrovat illic
quam rapit et giurat libros squarzareThomasi.
Alberti Magni Centaurus somnia zaffat
vult fiericunctis gratusgnarusque futuri
tollere cervellum cornacchisprendere pisces
cum manibusnec non sine clavi aprireseraias.
Fracassus quasdam saltantes undique ranas
pissantesqueretromanibus graffare laborat
dumque unam pugno stringitfugitaltera longe.
Boccalus normas Epicuri nescio quantas
absquelabore capitcomplectiturinque botazzum
claudit ne fugiantstoppatque cocamine busum.
Has inter follas scoperta est bestiatandem
cui caput est asinicui collum more camelli
millemanusac mille pedesac mille volantes
fert alasventremquebovisgambasque capronis
quae si non caudam simiae de retroteneret
cum qua dattornum nequeat scazzare tavanos
toccaretsummo coeli testone solarum
atque vorare uno vellet bocconeMinervam.
Sed quia quidquid agitcauda mancantelasagnaest
ducitur in nihilummeritoque Chimera vocatur
quae paritoh magnos montes nascitque fasolus!
Hic quoque monstrum aliudduplici cum ventre videtur
qui sustentatur binis tantummodogambis;
sic tenet impressos tacuini charta gemellos
CastoraPollucemmonstrans signalia lunae.
Non aliter formatur ibi vircorpore duplo
sive viri duplices coëuntes inguinetantum.
Dicitur hic Utrum; Utrum forma ista vocatur;
quisibimet diris semper dat verbera pugnis
scilicet alterutrum parshaecpars ila flagellat.
Haec probatilla negattandemquevenitur in unum.
Attamen interea socii tolluntur ab uno
nescioquo motuspinguntur et extra cavernam.
Quisque suis pergit iamgambisquisque caminat
nec penitus meminit quid nam vidissetadessum.
Phantasiae abeuntquas in carneria nuper
sustulerantredeuntque locoprius unde recedunt.
Hi tamen et medii pazzimediique balordi
grande manent spatiumtandemque accasaritornant.
O menchionazziqui fraschis tempora perdunt
talibusatque suos credunt sic spendere giornos
utiliusquam quimacaronica verba misurant
quam qui supra humeros Pasquini carminataccant!
Isti nempe sua tandem levitate recedunt
vos adnestoreos semper stultescitis annos.
Ergo abeuntet Baldus eispassata recontat;
nec procul abscedunten quidam saltatavantum
buffonusmattusque magismagis imo famattus
namquecavalcabat cannam de more citelli
cumque mano laeva corserifraena regebat
cumque manu dextra giostrabat fuste canelli
incuius summo gyrabat giocola quaedam
quamdum currit homoventusfacis ire datornum.
De panno fert ille duasquas drizzatorecchias
quas ve capuzzino fratesco supra tacarat
cusitumquetenet strepitosum quaeque sonaium.
Saltat hicatque facitmanibuspedibusque morescam.
Indemanum porgens Baldodanzarecomenzat.
Baldus amorevolo non hunc sembiante refudat
it secumballanset iens quocumque menatur.
Compagni ridentoptantquevidere quid istud
tandem importabitdanzam tutavia sequentes.
Nilpazzus loquitursed atezatsaepeque cascat
quem levat e terraBaldusnec tendit ad altrum
quam relevare susum cascantem saepebufonem.
Post aliquod spatiumcomparet machinagrandis
grandilitas cuius montem superabat Olympi.
Et quiderat moles tanta haec? erat una cococchia
sive vocas zuccamseccam busamque dedentrum
quaequando tenerina fuitmangiabilisatque
certe omni mundo potuisset fare menestram.
Ad latusipsiuspro porta grande foramen
panditur hincve intrat buffonusBaldus et altri.
Stanza poëtarum estcantorumastrologorum
qui finguntcantantdovinant somniagenti
complevere libros follis vanisque novellis.
Sed qualeshabeant poenasauditepoëtae;
auditeastronomicantoreset chyromanti
at quoque vos tantas caveatis fingere baias
utparasythiaca placeatis in arte Signoris
quos castronatisquosmenchionatis ad unguem
dando ad intender stellarum millefusaras
ac eaquae possunt indovinare fachini
cum coniecturisrerum cosisque vedutis
dicere cascari coniunctionibusacin
ascendente Iovis cum Virgine cumque Leone.
Zucca levissbusata intussimilisque sonaio
in qua sicca sonant huc illucsemina dentrum
astrologis meritocantoribus atque poëtis
estdomus; utveluti petra iacta retornat abassum
utque focus per sesupremum tendit ad ignem
sic leve cum levibus meschienturvanaque vanis.
Stant ibi barberinumero tres milleperiti
estquibus officium non dico radere barbas
sed de massellis dentesstirpare tenais
hisque per ognannum sua dat sallariaPluto.
Quisque poëtauniseu cantorsivestrolecchus
barbero subiectusibi saepe oymefrequentat.
Barberusdum complet opusstat supra cadregam
atquerei testam tenet inter crura ficatam.
Hic nunquam cessat nuncdescalzare tremendis
cum ferris dentesnunc extirparetenais
unde infinitos audis simul ire cridores
ad coelumnunquamve opera cessatur ab ista.
Quottidie quantas illi fecerebosias
quottidie tantos bisognat perdere dentes
qui quo plusstreppantur ibiplus denuo nascunt.

Ergosorellarumo Grugnasuprema mearum
si nescisopus est hic meremanere poëtam:
non mihi conveniens minus est habitatiozucchae
quam qui greghettum quendam praeponit Achillem
forzibushectoreis; quam qui alti pectora Turni
spezzat per dominum Aeneamquem carmine laudat
moeonia mentum mitracrinemquemadentem.
Zucca mihi patria est: opus est hic perdere dentes
totquot in immenso posui mendacia libro.
Baldevalestudio alteriuste denique lasso
cui mea forte dabit tantum Padrala favorem
utteLuciferi ruinantem regna tyranni
dicatet ad mundum sansalvum denique tornet.
Tange peroptatumnavis stracchissimaportum
tangequod amisi longinqua per aequora remos:
he heuquid voluimisero mihiperditus Austrum
floribus et liquidisimmisi fontibus apros.